logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. Qisasi Rabg'uziy

Qisasi Rabg'uziy

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

78.5 KB
Ko'chirib olish
Kirish. I Bob. “Qisasi Rabg'uziy” - o'zbek adabiyotining ilk nasriy namunasi. I.1. “Qisasi Rabg'uziy” asari va uning janriy tarkibi. I.2. “Qisasi Rabg`uziy” dagi qissa va hikoyatlarning mavzular olami. II Bob. “Qisasi Rabg`uziy” hikoyatlarining g`oyaviy badiiyati. II.1. Rabg`uziy qissa va hikoyalarida axloqiy ta`limiy qarashlar. II.2. Payg`ambarlar tasvirini berishda adibning tasavvur kuchi va mahorati. III Bob. Xulosa IV Bob. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati. KIRISH Mavzuning dolzarbligi: Mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq haqqoniy tariximizni qayta tiklashga, ma`naviyatimizni yuksaltirishga, milliy san`atimizga, adabiyitimizga alohida urg`u berildi. Birinchi prezidentimiz I.A.Karimovning “Jahon madaniyati yutuqlariga ulkan hissa qo`shgan buyuk ajdodlarimizning madaniy va ma`naviy merosi teranligi va chuqurligi anglab olinganligi, har bir avlodning o`z o`tmishiga oliyjanob milliy va diniy an`analarga hurmat bilan qarash, ularni asrab avaylash ruhida tarbiyalanayotganligi ayni chog`da hozirgi zamon jahon svilizatsiyasi ma`naviy qadriyatlarini o`zlashtirish va ularga oshno bo`lish zarurligi ravshan anglab yetilganligi mana shularning hammasi hayotbaxsh bir zamindirki bizning yangilanish va xalqimizning milliy o`zligini anglashini oshirish, aholining milliy ma`naviy yetukligi va faolligini kuchaytirish borasidagi siyosatimiz mana shu zaminga tayanadi” 1 degan fikrlari ma`naviyatimizning mustahkam poydevori sanalgan mumtoz adabiy merosimizni chuqur tadqiq etish va unga yangicha yondashishni talab etmoqda. Bizning ushbu ishimizning dolzarbligi XIII-XIVasrlar adabiyotinig eng yirik vakili bo`lgan mumtoz adabiyotimiz tarixida alohida e`tirof etiladigan adibimiz Nosiruddin Rabg`uziyning bebaho asari “Qissasi Rabg`uziy” (Qissasul-anbiyo ) asari keltirilgan hikoyatlar poetikasini o`rganish. Mavzuning o`rganilish darajasi: Nosiruddin Rabg`uziyning “Qisasi Rabg`uziy” asari ko`plab adabiyotshunoslar tomonidan chuqur tahlil qilinib, qator ilmiy ishlar amalga oshirilgan. Xususan, filologiya fanlari nomzodi dotsent Safarova Hilola shu asar yuzasidan “Rabg`uziyning “Qissai Yusuf Siddiq 1 I.A.Karimov Jamiyatimiz mafkurasi xalqni xalq, millatni millat qilishga xizmat qilsin – “Tafakkur” jurnali 1998 y 7 b. alayhissalom” asarining manbalari va badiiyati” mavzusida nomzodlik ishini yoqlagan. Shuningdek, Safarova H. asarda keltirilgan Yusuf Siddiq alayhissalom qissasini “Hazrati Yusuf – go`zallilk timsoli” risolalarida yanada kengroq yoritib bergan. Ishning maqsadi: Mazkur asarni mumtoz poetika fani nuqtai nazardan tahlil qilish, asarning janriy xususiyatlari, asar tarkibida keltirilgan turli janrdagi matnlarning asardagi o`rnini ochib berishdan iborat. Ishning vazifalari quyidagilarni o`z ichiga oladi: - “Qisasi Rabg'uziy” asari va uning janriy tarkibini aniqlash; - “Qisasi Rabg`uziy” dagi hikoyatlarning mavzular olamini yoritish; - Rabg`uziy qissa va hikoyalarida axloqiy-ta`limiy qarashlarini o`rganish; - Asarda payg`ambarlar tasvirini berishda adibning tasavvur kuchi va mahoratini yoritish. Kurs ishining ilmiy yangiligi: Hozirgi vaqtga qadar adabiyotshunoslikda “Qisasi Rabg`uziy ” asari ko`plab adabiyotshunoslar tomonidan o`rganilgan, chuqur tahlil qilingan bo`lib, bizning bu kurs ishimizda asarda keltirilgan hikoyatlarning poetikasini o`rganish, uni yoritib berish, mumtoz poetika fani nuqtai nazardan tahlil qilish, asarning janriy xususiyatlari, asar tarkibida keltirilgan turli janrdagi matnlarning asardagi o`rnini ochib berish kabi masalalarni o`rganish ishimizning ilmiy yangiligi hisoblanadi. Kurs ishining obyekti: Nosiruddin Rabg`uziyning “Qisasi Rabg`uziy” asari. Kurs ishining tarkibi: Kurs ishi kirish, II bob, 4 masala, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro`yxatidan iborat bo`lib, hajmi - 22 sahifani tashkil etadi. I Bob. "Qisasi Rabg'uziy" - o'zbek adabiyotining ilk nasriy namunasi. I.1. “Qisasi Rabg'uziy” asari va uning janriy tarkibi. XIII-XIVasrlar adabiyotinig eng yirik vakili bo`lgan mumtoz adabiyotimiz tarixida alohida e`tirof etiladigan adibimiz Nosiruddin Rabg`uziy ning hayoti va ijodi haqida bizgacha juda kam ma’lumot yetib kelgan. Rabg‘uziy (taxallusi; asl ism-sharifi Nosiriddin Burhoniddin o‘g‘li) XIII asrning oxiri XIV asrning boshlarida Xorazmning Raboti o’g’uz degan joyida yashab ijod qilgan. Bu hozirgi Bog’ot tumanining “Qizilrabot” qishlog’iga to’g’ri keladi. Ushbu qishloq tuman markazidan 20 km sharqda Hazorasp tumaniga 7 km yaqinlikda joylashgan. Bizgacha uning “Qissasi Rabg’uziy”dan boshqa asari ma’lum emas. Mazkur kitobda u o’zi haqida musulmonlarga xos kamtarinlik bilan “...bu kitobni tuzgan, toat yo’lida tizgan, masnaviyat xiyobonin kezgan, oz ozuqliq, ko’p yozuqlik Raboti o’g’uz qozisi Burhon o’g’li Nosiruddin ...” deb yozadi. Rubg’uziy taxallusi ham u yashagan joy nomi bilan bog’liq. Yetuk ulamo va diniy oilada tarbiyalangan Nosuriddinning o’z zamonasida taniqli tarixchi, yetuk shoir va iste’dodli tarjimon sifatida tan olinganligidan dalolat beruvchi bir talay yordamchi manbalar mavjud. Raboti o‘g‘uzda qozilik qilgan. Sharq xalqlari og‘zaki ijodini, ayniqsa, rivoyatlarni, avliyo-anbiyolar to‘g‘risidagi qissalarni chuqur o‘rgangan. O‘zi ham ko‘pgina ibratli hikoyatlar, qissalar yozgan. Turkiy xalqlar adabiyoti tarixida birinchilardan bo‘lib nasrda rivoyatlardan hikoyat, hikoyatlardan qissa yaratishni boshlab bergan. Asar muqaddimasida aytilishicha, qo‘lyozma Xorazmda Raboti o‘g‘uz degan joyning qozisi Burhonuddin o‘g‘li Nosiruddin tomonidan musulmon dinini qabul qilgan, e’tiborli mo‘g‘ul beklaridan hisoblangan Nosiruddin To‘qbug‘aning iltimosiga ko‘ra, hijriy 709 (milodiy 1309–1310) yilda yozilgan. Nosiruddin Rabg‘uziy asarni deyarli bir yillik tinimsiz mehnatdan so‘ng hijriy 710- yilning Hut (milodiy 1310-yil 21-fevral-21-mart) oyida nihoyasiga yetkazadi. Bu haqida qo‘lyozmaning so‘zboshisida ya’ni, Rabg‘uziyning o‘zi tomonidan yozilgan birinchi kitobdagi muqaddimada keng qamrovli sharh berilgan. Shuningdek, muallif ikkinchi kitobning she’riy xulosasida ham uni qachon yozganligini ifoda etadi. “O‘zgalar dunyo lazzati deb, qimmatbaho toshlardan mol dunyo yiqqanida, xushmanzara joylarda ko‘ngil ochib yurganida men so‘zdan gavhar-u dur tuzdim”, deb bashorat qiladi. Darhaqiqat, ushbu kitob o‘lmas ganjina bo‘lib, asrlardan asrlarga, xalqlar tilidan o‘zga xalqlar tiliga o‘tib kelyapti. Rabg‘uziy uni shunday ifoda etadi: O‘zgalar ko‘p olamunchoq tuzdilar el tizginib, Man guvar, dur, yinju tuzdim, kezmadim yobon yozi. Yetti yuz o‘n erdi yilg‘akim bitildi bu kitob, Tug‘mish erdi ul o‘g‘urda Hut saodat yulduzi. Darhaqiqat, allomaning o‘zi aytganidek, asarni dur-u gavharga qiyos etgulik. Ayni paytda bu kitobni butun jahon ahli o‘qib o‘rganayotganligi buni tasdiqlaydi. Asosan payg’ambarlar hayotini hikoya qiluvchi bu asarning o’ziga xos yaratilish tarixi bor. Musulmon Sharqida bu mavzuda “Qisas ul-anbiyo” (“Payg’ambarlar qissasi”) nomi bilan mashhur ko’plab asarlar yaratilgan. Lekin, asarda yozilishicha, ularning “bazisi mustaqim (to’g’ri, haqiqiy) bor, bazisi nomustaqim. Bir onchasi (bir qanchasi) muqarrar (puxta, tugal) va bir onchasi mubattar (notugal) bor. Shuning uchun ham bek To’qbo’g’a adibdan “o’qimoqg’a keraklik, o’rganmakka yarog’liq” payg’ambarlar qissalaridan iborat asar yozib berishini so’ragan edi. Mazkur vazifani ulkan salohiyat, katta mahorat bilan uddalagan adibning asari “Qissasi Rabg’uziy” yoki “Qisas ul-anbiyoi turkiy” nomi bilan shuhrat topdi va yaratilgandan to bugungi kungacha sevilib o’qib kelinmoqda. Kitob turkiy tilda, asosan, nasrda, madhiyalar, ba’zi qissalarning xulosalari, lirik kechinmalar va xotima qismi esa nazmda yozilgan. Qur’oni karimdagi ba’zi lavhalar, islomga oid boshqa kitoblardan va Abu Is’hoq Nishopuriyning «Qisas ul- anbiyo»sidan ayrim faktlar asarga asos qilib olingan. Asar an’anaviy hamd va na’t bilan boshlanadi, so‘ng uning yozilish sababi, muallif haqida ma’lumot beruvchi qisqa so‘zboshi, keyin esa qissalar keladi. Jami 72 qissadan iborat. Qissalar hajmi turlicha: Masalan, Yusuf haqidagi qissa salkam 100 sahifani tashkil qilsa, Lut haqidagi qissa bir necha sahifadangina iborat. Qissaning XV asrga oid qo‘lyozmasi Londondagi Britaniya muzeyida, XVI asrda ko‘chirilgan nusxasi Sankt-Peterburgda, XIX asrda ko‘chirilgan qo‘lyozma, shuningdek, bosma nusxalari O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi Sharqshunoslik institutida saqlanadi. Qadimiy turkiy tilni o‘zida ifoda etgan bebaho durdona ikki kitobdan iboratdir. Sobiq sovetlar davrida hayoti va ijodi o‘rganilishi taqiqlangan allomaning ushbu asari mustaqillik sharofati va tariximizga munosabat o‘zgarganligi tufayli darsliklardan o‘rin oldi. Masalan, 9-sinf adabiyoti majmuasiga Nosiruddin Burhonuddin Rabg‘uziyning mashhur asarlaridan namunalar kiritilgani buning isbotidir. Asarning eng qadimiy qo‘lyozmasi XV asrda ko‘chirilgan bo‘lib, u Britaniya muzeyida saqlanmoqda. Ushbu nusxaning faksimelisi mashhur matnshunos K. Gronbek tomonidan 1948-yili Kopengagenda nashr qilingan. Qarangki, bizning kitobxonlarimizga o‘qish ta’qiqlangan kitob, o‘sha davrda Yevropada keng tarqalgan va qiziqish bilan o‘qilgan. Rabg‘uziy asarining qo‘lyozma nusxalaridan eng mo‘tabarlaridan yana biri Rossiya Sharqshunoslik institutining Sank-Peterburg bo‘limida S-245 inventar raqami bilan saqlanayotgan nusxasi bo‘lib, u XV yoki XVI asrda ko‘chirilgan deb taxmin qilinadi. “Qisasi Rabg‘uziy”ning boshqa nusxalari keyingi davrlarda ko‘chirilgan bo‘lib, bularning leksikasi vaqt taqozosiga ko‘ra o‘zgarib borgan. XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asrning boshlarida yodgorlik Toshkent, Qozon shaharlarida litografiya asosida bir necha marta nashr qilingan. Asarning to‘la teksti ilk marta rus turkshunos olimi N. I. Ilminskiy tomonidan 1859-yili Qozon shahrida e’lon qilingan. Bu nashr nisbatan keyinroq ko‘chirilgan nusxaga asoslangan bo‘lib, til jihatdan asl nusxadan ancha farq qiladi. XIX asr oxirlari va XX asrning boshlarida “Qisasi Rabg‘uziy”ning ayrim parchalarining ruscha tarjimasi, ba’zi lingvistik sharhlar bilan P. M. Melioranskiy, S. YE Milov, N. F. Katanov, N. F. Ostroumov kabi olimlar tomonidan o‘quvchilar hukmiga havola qilingan. Olimlarning asarga bo‘lgan e’tiborining o‘zi ham bu asarning katta ahamiyatga ega ekanligini ko‘rsatib turibdi. Ayniqsa, ushbu asar milliy kitobatimiz tarixining durdonasi ekanligi bilan ham katta ahamiyatga ega. Nosiruddin Burxonuddin Rabg‘uziyning “Qisasi Rabg‘uziy” asari mustaqilligimiz sharofati va bir guruh olimlarimizning sa’y-harakati bilan kitob javonlarimizdan o‘rin oldi. Asarning eng qadimiy qo‘lyozmasi bo‘lmish, XV asrda ko‘chirilgan, Britaniya muzeyida saqlanayotgan nusxaning faksimilesi ya’ni mashhur matnshunos K. Gronbek tomonidan 1948-yili Kopengagenda nashr qilingan faksimile-“Qisasi Rabg‘uziy” kitobini tayyorlovchilar – filologiya fanlari nomzodlari Abdullo Yunusov, Hamidullo Dadaboyev tomonidan asos qilib olingan. “Yozuvchi” nashriyotida 1990-yil chop etilgan kitobga filologiya fanlari doktori, professor Ergash Fozilov so‘zboshi yozgan. Oyatlar, hadislar, arabiy she’rlarni hozirgi o‘zbek tiliga filologiya fanlari nomzodi Yusufxon Shokirov tarjima qilgan. I.2. “Qisasi Rabg`uziy” dagi qissa va hikoyatlarning mavzular olami. “Qissasi Rabg’uziy” – turkiy nasrning eng qadimiy namunalaridan biridir. Unda XIII asr oxiri – XIV asr boshlaridagi turkiy adabiyotning bir qator o’ziga xos xususiyatlari juda yorqin namoyon bo’lgan. Payg’ambarlar haqidagi qissalar Rabg’uziyning olam va odam haqidagi qarashlarini badiiy jihatdan ifodalash uchun vosita bo’lgan. Qissalar asosini tarixiy-ilohiy voqealar tashkil etadi. Ular o’z ildizlari bilan Qur’on va hadislarga, insoniyatning yaratilishi va rivojlanish tarixiga, xalq og’zaki ijodiga borib taqaladi. Ammo bularning ko’pchiligi, birinchi navbatda, Rabg’uziy badiiy tafakkuri yordamida qayta idrok etiladi, badiiy talqinini topadi. Mavzu doirasiga ko’ra asardagi qissalar juda rang-barang. Olamdagi butun mavjudod egasi Ollohni ulug’lash, payg’ambarlar hayotiga doir lavhalarni eslash, ota-ona va farzand munosabatlari, sevgi va sadoqat, vatan va vatanparvarlik, erk va adolat, do’stlik va hamjihatlik, urush va tinchlik kabi mavzular shular jumlasidandir. Qissalarning ko’pi qahramon haqidagi muayyan xabar bilan boshlanadi, so’ng she’riy madh, keyin asosiy voqealar bayoni keladi. Bazi qissalar ichida yana mustaqil hikoya, rivoyat va naqllar ham bor. Masalan, Yusuf qissasida bir necha hikoya, latifa, bayt, g’azal va boshqa janr namunalari uchraydi. Ammo ular asarda olg’a surilgan asosiy g’oyaviy-badiiy maqsad bilan yaxlitlikni tashkil etadi. Halollik, o’z mehnati bilan halol kun ko’rishga, boshqalarga zulm qilmaslikka undash Rabg’uziyning hikoyalarining asosiy maqsadidir. O’zbek nasrida ilk marotaba dialoglar Rabg’uziy tomonidan keng qo’llangan. Ana shu dialoglar vositasida asosiy g’oyaviy maqsad yorqin va ta’sirchan ifodalangan. Tilga e’tibor berish, har bir aytiladigan so’z ma’suliyatini ta’kidlash, hikoyadagi asosiy g’oyaviy-badiiy niyatdir. Bu yerda donolik, hozirjavoblik ham ulug’langan. Hikoyalarda xalq og’zaki ijodining tasiri ham yorqin seziladi. Xususan, latifa janriga xos belgilar hikoyaga ko’chib o’tgan. Suhbatning diolog asosida olib borilishi, soddalik, donishmandlik, topqirlik, hozirjavoblik fazilatlarining ustuvorligi, ifodalarning qisqa, aniq, lo’ndaligi, og’zaki ijoddan ta’sirlanish natijasidir. Rabg’uziy bu ijod mahsuli mazkur mavzu an’anasidagi o’ziga xos bosqich bo’ldi. Birinchidan, adib o’zigacha yaratilgan payg’ambarlar haqidagi qissalarni puxta o’rgandi, ularning yutuqlarini umumlashtirdi, rivojlantirdi. Ikkinchidan, salaflari yo’l qo’ygan kamchiliklarni tuzatdi, xato va chalkashliklarga barham berdi. Uchinchidan, oldinlari nabiylar haqidagi qissalar arab va fors tillarida yozilgan bo’lsa, Rabg’uziyning turkiy tilda bitilgan qissalari turkiy xalqlarning bebaho ma’naviy mulkiga aylandi. Asarda ma’rifiy-didaktik hikoyatlar ham mavjud (Luqmon hikoyasi va b.), qissalardagi hikoyatlarga dunyoviy ruh ham singdirilgan (Yusuf qissasi va b.). Rabg’uziyning bu asari o‘zbek adabiyotida badiiy nasr yodgorligining yetuk namunasi hamda XIII – XIV asrlar eski o‘zbek adabiy tilini o‘rganishda asosiy manba sifatida ahamiyat kasb etadi. Biroq, ushbu asarning tili juda murakkab bo‘lib, bugungi kitobxonning tushinishi juda qiyin. Shuning uchun adabiyotshunoslar tomonidan ushbu kitobni qadimiy turkiy tildan bugungi zamonaviy o‘zbek tiliga o‘girilgan. Zero, oradan yetti asrlik davr o‘tgan. Turkiy adabiy tillar, turkiy tilda bunyod etilgan yozma manbalar shakllanish va rivojlanishning murakkab bosqichlarini bosib o‘tgan. Kitobni o‘qir ekanmiz, Nosiruddin Rabg‘uziy o‘z asarini ayni navro‘zi olam arafasida me’yoriga yetkazgani ham tasodif bo‘lmasa kerak. Chunki, undagi insonlarni bir-birlariga jabr – zulm qilmay, nohaq qon to‘kmay, harom – xarish ishlarga berilmay, sharm-hayoni e’zozlab yashashga undovchi o‘g‘it va hikmatlari navro‘zi olam kabi bugungi kunda ham o‘z mohiyatini yo‘qotgan emas. Asarda e’tiqod va iymonga sodiqlik, pok axloqning hirs-u hasad, qonxo‘rlik, badnafslik ustidan g‘alabasi tasvirlanadi. Qadimiy turkiy so‘z san’atining go‘zal va g‘aroyib obidasida payg‘ambarlar hayoti Sharqning donishmandligi ila go‘zal afsona va rivoyatlar orqali aks etgan. II Bob. "Qisasi Rabg'uziy" hikoyatlarining g'oyaviy badiiyati. II.1. Rabg`uziy qissa va hikoyalarida axloqiy ta`limiy qarashlar. “Rabg’uziyning qissalari” ma’nosini anglatuvchi “Qissai Rabg’uziy” asari olam va odamlarning yaratilishi, insonning yo’ldan ozishi va komillik sari mashaqqatli va uzoq yo’l bosib borayotganligi haqida g’oyat mantiqli va qiziqarli masalalarni hikoya qiladi. Asarda keltirilgan qissalarda real hayot voqealari bilan bog‘liq mavzular ham uchraydi. Qissalar bayonida, personajlar tasvirida xalq og‘zaki ijodining bevosita ta’siri seziladi. Ba`zi qissalar ichida yana mustaqil hikoya , rivoyat va naqllari ham bor, Masalan Yusuf qissasida bir necha hikoya, latifa, bayt, g`azal va boshqa janr namunalari uchraydi, ammo ular asarda olg`a surilgan asosiy g`oyaviy-badiiy maqsad bilan yaxlitlikni tashkil etadi. Misol sifatida “Dovud haqida” gi qissa bilan tanishish mumkin. Qissa Dovudning ta`rifi bilan boshlanadi. So`ng she`riy tavsif beriladi. Undan keyin Dovud payg`ambar haqidagi umumiy tasavvurlar bayon etiladi. “Dovud Yalavoch (payg`ambar) bani Isroildan erdi. O`n qarindosh erdilar. Otalari Isho otlig` Dovud qomug`idan (barchasidan) kichik erdi. Tun-kun yig`layur erdi ibodat ichinda” 2 . Ko`rinib turganidek Rabg`uziy nasrda nihoyatda soda, lo`nda, tushunarli ta`sirchan ifodalarni topa olgan. Shuning uchun ham bu asar asrlar davomida qo`ldan tushmay o`qildi. Dovud bilan bog`liq hikoyalarda adib adolat va zulm, hunar egalari, ota-ona farzandlar munosabati singari muommolarga asosiy e`tiborni qaratgan. “Aytmishlar, Dovud yalavoch tunla o`zin belgusiz qilib raiyatlardin so`rar erdikim, 2 Nosiruddin Burhonuddin Rabg`uziy “Qissasi Rabg`uziy” (birinchi kitob) Toshkent “Yozuvchi” nashriyoti 1990y 51 b. podshoh sizing birla netag muomala qilur? Aytur erdilar: yavloq “juda odil turur” Bir kecha andog` so`zlayurda Mavlo Taollo bir farishtani izdi (jo`natdi) bir qurtqa (kampir) surati uza. Andin so`radi: “Podshohingiz netag turur, o`ntasi (shunisi) bor, kishilar molin yeyur” Dovud duo qildi: Iyo (egamey), menga bir harf hunar o`rgatgil. Aning birla qazg`achiligi (nasibamni) yeyayin. Xalq mani so`zlamasunlar Mavlo taolo bir taqachilik san`atin anta o`gratuv berdi. Aymishlar Temur Dovud ilkinda mumtek yumshar erdi. Netakkim xamir o`zgalar ilkinda” Halollikka o`z mehnati bilan kun ko`rishga boshqalarga zulm qilmaslikka undash hikoyaning asosiy maqsadidir. O`zbek nasrida ilk marotaba diologlar Rabg`uziy tomonidan keng qo`llangan Ana shu diologlar vositasida asosiy g`oyaviy maqsad yorqin va ta`sirchan ifodalangan. Rabg`uziy hikoyalarida insonparvarlik, yurtparvarlik insonni komillikka ko`tarish axloqiy poklik, ma`naviy barkamollik sari undash g`oyalari yetakchilik qiladi. Ular orasida til odobi, qalb pokligi ham alohida o`rin tutadi. Bu jihatdan “Luqmon va uning xojasi” hikoyati ibratlidir. “Luqmong`a xojasi aydi: “Borg`il bir qo`y bo`gizlab etindin qayu yaxshiroq ersa menga kelturgil. Qo`yni bo`g`izladi, tili birla yurakni olib keldi. Xojasi so`radi: “Bularni naluk (nima uchun ) kelturding?” Aydi: “Qo`yda tildin, yurakdin yaxshiroq yo`qdur. Agar yovuzroq ersa tildin yurakdin yovuzroq yo`q.” 3 Tilga e`tibor berish, har bir aytiladigan so`z mas`uliyatini ta`kidlash, hikoyadagi g`oyaviy niyatdir. Bu yerda donolik hozirjavoblik ulug`langan. Hikoyalarda xalq og`aki ijodining ta`siri ham 3 Nosiruddin Burhonuddin Rabg`uziy “Qissasi Rabg`uziy” Namrudning ko`kka og`gan so`zlari” hikoyati Toshkent ‘’Yozuvchi”68-bet. yorqin seziladi. Xususan, latifa janriga xos belgilar hikoyaga ko`chib o`tgan. Suhbatning diolog asosida olib borilishi soddalik hozirjavoblik, donishmandlik topqirlik fazilatlarining ustuvorligi, ifodalarning qisqa, aniq, lo`ndaligi, og`zaki ijoddan ta`sirlanish natijasidir. Rabg`uziy hikoyalarining asosini ko`pincha real hayotiy voqea hodisalar tashkil etadi. Ularni ifodalash uchun mifologik, afsonaviy-xayoliy yoki hayotiy mantiq taqozo etadigan bayon uslubi tanlab olinadi. Masalan, insonlarning mast holda yurishini umuman o`tkir ichimliklar ichishini qoralash maqsadi uchun “Uzum hikoyati” berilgan. Undagi asosiy qahramon Shaytondir. U to`g`ridan-to`g`ri “Shaytoni mal`undir”,- deb ta`riflanadi. “Mal`un”– la`natlangan haydalgan demak. Ana shu uzumning urug`ini o`g`irlagan. Bu hol oshkora bo`lib qolgach, uni Nuh payg`ambar huzuriga olib kelishadi. Shayton aybini bo`yniga oladi-yu, lekin urug`ni qaytarib berishdan oldin uni uch marta sug`orishga imkon so`raydi. Bu ish uchun rozilik oladi. Chog`ir ichkilikning paydo bo`lishini shu tarzda shayton nomi bilan bog`lanadi. Chog`ir ichgan odamning holati ham nihoyatda ta`sirchan o`xshatishlar bilan tasvirlanadi. Buning uchun tulki, yo`lbars, to`ng`iz obrazlaridan foydalangan. Hikoyada Nuh payg`ambarning ulug`ligini ko`rsatuvchi dalillar ham keltirgan. Xususan, shinni va sirkaning paydo bo`lishi bevosita ana shu payg`ambar faoliyati bilan bog`liq. Rabg`uziy hikoyalarida qadimiy mifologik tasavvurlarning ildizlari ham ko`zga tashlanadi. Ma`lumki, miflarda dunyoviy hodisalarning paydo bo`lishi , ularning ilohiyot bilan aloqasi o`ziga xos tarzda izoh va isbot etiladi. Bu jihatdan “Ilon va qarlug`och” hikoyati xarakterlidir. Unda mushuk bilan sichqon, ilon bilan baqa , ilon bilan qarlug`och hamda ari, inson, qushlar va boshqa hayvonot olami orasidagi o`ziga xos munosabatlar izohlanadi, badiiy tadqiq etiladi. Namrud haqidagi hikoyatda inson hayolotining imkonlari madh etiladi. Unda Namrudning osmon mamlakatiga chiqishi tasvirlangan. Hikoyada o`sha davr kishilarining osmon haqidagi tasvirlari ham ifodasini topgan. Ayni paytda hikoya mazmuni badiiy jihatdan to`la asoslangan va shuning uchun ham kishida zavq uyg`otadi. Shu bilan birga hikoyada shuhratparastlik, takabburlik kabi illatlar qattiq qoralanadi. Erishgan muvaffaqiyatlardan boshi aylanib qolgan Namrud hech kimni pisand qilmaydigan kimsaga aylanadi, hatto xudoni ham tan olmaydi. Oqibatda u qattiq jazolanadi, o`g`ir dardga chalinib xor- zorlikda halok bo`ladi. Bu ibratli hikoya har qanday o`quvchiga kuchli ta`sir ko`rsatadi. Rabg`uziy qissalari va hikoyalarida axloqiy- ta`limiy qarashlarni targ`ib qilish yetakchi o`rin tutadi. Deyarli har bir hikoyada shunday qarashlar aks etgan. Sulaymon – Dovud payg`ambarning o`n ikkinchi kenja o`g`li ham boshqa akalariday olim, faqih, oqil yigit edi. Dovudning podshohligi unga meros qoldi. Ammo otasiga o`xshab o`z hunarini hech qo`ymas edi. U tol novdalarini yig`ib savat to`qib sotardi. O`zbek adabiyotidagi payg`ambarlar tasvirida Dovud va Sulaymon nomi ko`p uchrab turadi. Ayniqsa , “Taxti Sulaymon” iborasi ko`p qo`llanadi. Rabg`uziyning yozishicha: “Taxti bir yig`och yer ichinda erdi. Ul taxtni oltun, kumush birla qilmish erdi”. Sulaymonni chumolilar podshosi bilan suhbati hikoyasi katta ma`rifiy va axloqiy-ta`limiy ahamiyatga bog`liq hodisa hisoblanadi. Unda kishilik jamiyatiga xos bo`lgan ayrim illat va kamchiliklar ustida so`z boradi. Hikoyada Sulaymon katta mavqega ega bo`lgan manman, kibrli, manfaatdor hukmdor sifatida gavdalanadi. Aksincha, qarinchqa chumolilar podshosi dono , tadbirkor, xalq g`amini yeydigan hukmdor sifatida gavdalanadi. Chumolilar podshosi sifatida Sulaymonni izza qilish tasviri kishini qiziqishini uyg`otadi. Rabg`uziy shaxs kamoloti faqat shaxs jismoniy sifatlar bilan belgilanmasligini buning uchun aqliy ma`naviy belgilar mezon bo`lishini ta`kidlaydi. Umuman “Qissasi Rabg`uziy” o`zbek badiiy nasrining ilk namunalaridan biri sifatida adabiyotimizda o`ziga xos o`ringa ega. Yodgorlikning insonlarni o`zaro to`g`ri munosabatda bo`lishga, bir-birlariga nisbatan jabr-zulm qilmaslikka, nohaq qon to`kmaslikka, harom-harish ishlarga berilmaslikka, sharm-hayoni yo`qotmaslikka undovchi o`gitlari bugungi kunda ham o`z mohiyatini yo`qotgani yo`q: “…Ma’siyatdin yig`iling, xalq orasinda ko`ni hukm qiling, kuch qilmang, zino qilmang, qon to`kmang, xiyonat qilmang” Adib bu asari orqali tarixiy muhit, diniy tafovutlar xalqlar va millatlar orasida nizo solgan, bema`ni urush va ixtiloflarni vujudga keltirgan bir sharoitda turli el va yurtlarni inoq va hamjihat bo`lib yashashga va ijod qilishga chorlaydi. II.2. Payg`ambarlar tasvirini berishda adibning tasavvur kuchi va mahorati. Milodiy 1309–1310 yillarda yozilgan “Qisasi Rabg‘uziy” asarini kitobat olamining go‘zal, betakror bir obidasiga qiyos etgulik! Yozma yodgorlikda Odam Ato va Momo Havodan tortib, Muhammad Mustafogacha yashab o‘tgan payg‘ambarlarning hayoti, ezgu o‘y-u amallari, hikmatlar, rivoyatlar orqali mohirona aks ettirilgan. Unda Sharq falsafasi bilan qadimiy milliy qadriyatlarimiz uyg‘unlashib ketgan. El orasida qadimdan mashhur bo‘lgan bu asar “Payg‘ambarlar qissasi” yoki “Avliyolar qissasi”deb ham yuritiladi. Zero, asarda Odam Atodan boshlanib, Muhammad alayhissalomgacha o‘tgan barcha payg‘ambarlar haqida zikr etiladi. Kitobda afsonaviy payg‘ambarlar bilan birga payg‘ambarlashtirilgan shaxslarga, jumladan, Luqmoni hakim, Iskandar Zulqarnaynga ham katta o‘rin berilgan. Rabg‘uziyning kitobida ta’kidlanishicha, Odam Atodan Muhammad alayhissalomgacha bir yuz yigirma to‘rt ming payg‘ambar o‘tgan. Ba’zi payg‘ambarlar bir davrda zamondosh bo‘lib, yonma-yon yashashgan. Masalan, Rabg‘uziy o‘z asarida Muso bilan Xizirni, Muso bilan Xorunni, Muso bilan Lutni, Dovud bilan Ishmuilni, Xizir bilan Ilyosni, Maxaharqiyo bilan Yunusni zamondosh deb tasvirlaydi. Masalan, Rabg‘uziy Ilyos payg‘ambarning hayotini tasvirlaganida shunday suhbatni keltiradi: - Sen Jalil tog‘ida turgan Ilyosmisan?- so‘radi Armala. - Bale, – javob qildi Ilyos. - Men sen aytayotgan so‘z uchun uch yuz yetmish payg‘ambarni o‘ldirdim. Ularning yetakchisi sensan. Men seni o‘ldi deb hisoblayman. Sen o‘z oyoqing bilan o‘limga kelding. Demak, Rabg‘uziy o‘z asarida ta’kidlashicha, Ilyos payg‘ambar bilan zamondosh uch yuz yetmish payg‘ambar bo‘lgan. Rabg‘uziyning birinchi kitobida Odam Ato alayhissalom, Shis alayhissalom, Idris alayhissalom, Nuh alayhissalom, Hud alayhissalom, Solih alayhissalom, Ibrohim alayhissalom, Ismoil alayhissalom, Is’hoq alayhissalom, Lut alayhissalom, Yoqub alayhissalom, Yusuf alayhissalom, Muso alayhissalom kabi o‘n uch nafar payg‘ambar hayoti va faoliyati haqida alohida hikoya qilinadi. Ikkinchi kitobida esa Muso alayhissalom, Xorun alayhissalom, Dovud alayhissalom, Ishmuil alayhissalom, Sulaymon alayhissalom, Maxaharqiyo alayhissalom, Yunus alayhissalom, Ilyos alayhissalom, Jirjis alayhissalom, Luqmoni raximahullohi, Uzayr alayhissalom, Zakariyo alayhissalom, Yahyo alayhissalom, Iyso alayhissalom, Zulqarnayn, Muhammad Rasululloh kabi o‘n yetti nafar yalovoch va tarixiy shaxslarning hayoti va faoliyati haqida hikoya qilinadi. Shuningdek, payg‘ambarlarning zavjasi(xotini) yoki volidasi(onasi) bo‘lgan avliyo, salohiyatli ayollarga ham lutfan alohida sahifalar bag‘ishlagan. Odam Ato yonida Momo Havoni, Ibrohim payg‘ambar bilan Sora raziyallohu anhuni, Ismoil payg‘ambar bilan onasi Bibi Hojarni, Yusuf bilan Zulayhoni, Iysoning volidasi Bibi Maryamni, Muhammad Rasululloh yonida Xadicha raziyallohu anhu va Oyisha raziyallohu anhuni go‘zal tasbehlar bilan aks ettiradi. Bu ikkala kitobda yigirma to‘qqiz nafar payg‘ambar va tarixiy shaxslar haqida alohida qissalar mavjud bo‘lib, ularning hayoti, faoliyati hadislar, sharqona rivoyat-u hikmatlar orqali juda qiziqarli ifoda etilgan. Qur’oni karimdan oyatlar keltirilishi asarning orginalligini oshirgan. Ikkinchi kitobning o‘zida yetti yuzga yaqin oyat-u hadislardan misollar keltiriladi. Shuningdek, rivoyatlar va hikmatlar orqali farishtalar bilan parilarning, obidlar bilan zohidlarning farqi nimadaligi, Ya’juj bilan Ma’juj haqidagi axborotlar asosli va g‘oyat go‘zal ifodasini topgan. Mis, simob, temir, oltin kabi kimyoviy elementlarning kashf etilishi, ishlatilishi ham ushbu soha egalarini, kimyogarlarni qiziqtirishi tabiiy. Kimyoviy elementlarning kitobdagi ifodasi ota-bobolarimiz azal-azaldan ilmu fanga juda qiziqqanligini o‘zida aks ettiradi. Sharqda Iskandar Zulqarnayn deb tilga olingan shaxsning Aleksandr Makedonskiyga daxldorligi, Zulqarnayn nisbasiga oid talqinlar shunchalar xilma- xilki, bu muammo yechimi dunyo olimlarini mudom o‘ylantirib, bahslarga sabab bo‘lib keladi. Chunki, uning tarixiy shaxs va adabiy obraz sifatidagi talqinlari ba’zan bir-biridan keskin farq qiladi, shuningdek, Zulqarnayn nisbasi haqida ham turli xil qarashlar mavjud. Zulqarnaynga oid ilk manba Qur’oni Karim bo‘lib, “Kahf” surasining 83:98 oyatlarida u haqida qimmatli ma’lumotlar berilgan. Ushbu muborak manbada Iskandarning avval g‘arbga borib, bir qavmni to‘g‘ri yo‘lga chaqirishi, keyin esa Sharqqa borib boshqa bir qavmni hidoyatga chorlashi ta’kidlanadi. Rabg‘uziy ham Zulqarnayn haqida Qur’oni Karimga asoslanib yozganligi keltirilgan misollaridan ko‘rinib turadi. Masalan: “Zulqarnayn Iskandariya nomli joydan bo‘lgani uchun Iskandar deb ataldi. Zulqarnayn ham unga keyinchalik berilgan nom bo`lib, yer yuzining mag‘ribidan mashriqigacha bosib olib, bo‘yinsundurgani uchun shunday ataldi. “Qarn” so`zi arab tilida “muynuz”(munguz, shox) demakdir. Ikki muynuzlik degan ma’noni anglatadi. Zulqarnayn boshidagi kiyimi(dubulg‘asi)da oltindan ikkita shox bor edi. Mavlo Taolo unga payg‘ambarlik yubordi. Urdilar shoxlari sindi. Yana aytishlaricha, u ikki qarnli bo‘lib yashagan edi. Yana uning payg‘ambarligiga ham ixtiloflar bor. Ba’zilar payg‘ambar edi dedilar, ba’zilar Olloh yorliqagan malik edi dedilar. “Kahf” surasidagi bu oyatni dalil qilib keltiradilar: “Darhaqiqat, Biz unga (Zurqarnaynga) bu Yerda saltanat, hukmronlik berdik va (ko‘zlangan) barcha narsasiga yo‘l imkoniyat ato etdik”(18: 84)”. Rabg‘uziy o‘zi yozgan so‘z boshida mengacha payg‘ambarlar qissasi ko‘p yozilgan ularndan o‘tib biror narsa deyishim qiyin deb ma’lumot beradi va kamtarligini ham namoyon etadi. Bitta shu jumlaning o‘zi ham ajdodlarimizning ilmga bo‘lgan e’tiborini anglatadi. Rabg‘uziy Muhammad Rasululloh hayoti va faoliyatini go‘zal qahramonliklarning namunasi qilib ko‘rsata olgan. Shuningdek, asarda Muhammad payg‘ambar Hindistonga musulmonlikni qabul qilishlari uchun xat jo‘natgani ta’kidlanadi. Diplomatik aloqalarga ham o‘rin beradi. Xulosa qilib aytish mumkinki, Rabg‘uziyning payg‘ambarlar haqidagi qissalari ham badiiylik, ham til nuqtai nazaridan katta e’tiborga loyiq yozma yodgorlikdir. Unda qadimiy qadriyatlarimiz ila sharq falsafasi uyg‘unlashib ketgan. Masalan, birinchi kitobdan o‘rin olgan as-samovati-Samoning siyrati, Sifati al- arazna-Yer siyrati qismi bilan tanishsangiz, rivoyat-u hikmatlar dunyoviy ilmlarga ham uyg‘unligini his etasiz. Bugungi fanda ham yer turli qatlamlardan iborat ekanligi aytiladi va har birining o‘z nomi bor. Bu asarda ana shu yer qatlamlarining qadimgi nomlaridan ogoh bo‘lish mumkin. Shuningdek, bu kitob sharqona qadriyatlarimizga hamohang. Rivoyat va hikmatlar esa xalqimiz hayotining mazmun-mohiyatini, ezgulik, yaxshilik, mehr-oqibat ila yashashga intilishini anglatadi. Payg‘ambarlar haqidagi rivoyatlarning har birida esa katta hikmat bor. U ezgulikka, diyonatga, imonli bo‘lishga chorlaydi. XULOSA Xulosa o`rnida yana shuni ta`kidlash lozimki, Rabg`uziyning payg`ambarlar haqidagi qissalari ham badiiylik jihatidan ham til nuqtai nazardan katta manbaadir. Turkiy adabiy tillar, turkiy tilda bunyod etilgan yozma manbalar shakllanish va rivojlanishning murakkab bosqichlarini bosib o`tgan. Ma`lumki, XIII-XIV asrlar turkiy xalqlar va turkiy tillar tarixida alohida va murakkab davrni tashkil etadi. Bu davrda O`rta Osiyo va Oltin O`rda muzofotlarida til xususiyatlari jihatidan bir-biridan farq qiluvchi asarlar yuzaga keldi. Ushbu asarlarning bir-biridan farq qilishiga ularning juda katta maydonda va turli joylarda bunyod etilgani sabab bo`lgan. Til jihatidan “Tafsir”, “Xusrav va Shirin”, “Naxjul farodis”, “Sirojul-qulub” obidalariga yaqin turuvchi “Qissasi Rabg`uziy” O`rta Osiyoda yashovchi turkiy xalqlar orasida “Qissasul anbiyo” nomi bilan mashhur bo`lib kitobxonlar tomonidan e`zozlab o`qiluvchi oqin va baxshilar tomonidan sevib kuylanuvchi asarlardan biri hisoblanadi. Muallif asardan ko`zlangan maqsadini ta`riflab shunday deydi: “Munda maqsad payg`ambarlar qissasi erdi va lekin odamdin burunroq yaratilg`on bor uchun andin boshlanadur. Foydasi ortuqroq bo`lg`ay deb tartib uza yaratulg`onlardin og`oz qildimiz. Ertakliga o`ng`ay istakliga tebray bo`lsin deb “Qissasi ar-Rabg`uziy” deb ot berdimiz”. Payg`ambarlar haqidagi afsonaviy qissalarning asosiy qismi diniy xarakterga ega bo`lib biz ushbu ishimizda Rabg`uziyning aksariyat “Qur`on” va va o`zga diniy manbalardagi mifologik sujetlarga diqqatini qaratganini guvohi bo`ldik. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati: 1. Abdullayev V.A. O`zbek adabiyoti tarixi. Darslik. Ikkinchi kitob, T.: 1964. 2. Fitrat O`zbek adabiyoti namunalari. - Toshkent - Samarqand, 1928. 3. Hasan N. “Qisasi Rabg`uziy”da Yusuf payg`ambar obrazi talqini. “O`zbek tili va adabiyoti”jurnali, 1996, 4-son, 26-30-betlar. 4. Haqqulov Ibrohim Tasavvuf saboqlari. - Buxoro: 2000. 5. Haqqulov Ibrohim Tasavvuf va she’riyat. - Toshkent: 1996. 6. Hayitmetov A. Sharq adabiyotining ijodiy metodi tarixidan. - Toshkent: “Fan” nashriyoti, 1970. 7. Hojiahmedov A. Mumtoz badiiyat malohati. - T.: “Sharq” nashriyoti, 1990. 8. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir - T.: “O`zbekiston” 1996 y 184 b. 9. Karimov I.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat qilsin – T.: “Tafakkur” 1998 y 24 b. 10. Karimov G.K. O`zbek adabiyoti tarixi. - T.: “O`qituvchi” nashriyoti, 1987. 11. Mallayev N.M. O`zbek adabiyoti tarixi. - T.: “O`qituvchi” nashriyoti, 1976. 12. Qisasul anbiyo. “Yosh kuch” jurnali, 1991, 3-son, 22-23-betlar. 13. Rabg`uziy Qissasi Rabg`uziy. Ikki tomlik, 1-tom - T.: “Yozuvchi” nashriyoti, 1991. 14. Rabg`uziy Qissasi Rabg`uziy. Ikki tomlik, 2-tom - T.: “Yozuvchi” nashriyoti, 1991. 15. Safarova H. Hazrati Yusuf – go`zallik timsoli – T.: 2003. 16. Sulton Izzat Adabiyot nazariyasi. - T.: “O`qituvchi” nashriyoti, 1980. 17. Valixo`xayev B. O`zbek epik poeziyasi tarixi. - T.: “Fan” nashriyoti, 1974. 18. Valixo`jayev B. O`zbek adabiyotshunosligi tarixi. - T.: 1993. 19. Valixo`jayev B. O`zbek klassik adabiyotida epic poeziyaning taraqqiyoti tarixi. – Samarrqand: 1967. 20. O`zbek adabiyoti tarixi. Besh tomlik. 1-tom. - Toshkent: “Fan” nashriyoti, 1978.

Kirish. I Bob. “Qisasi Rabg'uziy” - o'zbek adabiyotining ilk nasriy namunasi. I.1. “Qisasi Rabg'uziy” asari va uning janriy tarkibi. I.2. “Qisasi Rabg`uziy” dagi qissa va hikoyatlarning mavzular olami. II Bob. “Qisasi Rabg`uziy” hikoyatlarining g`oyaviy badiiyati. II.1. Rabg`uziy qissa va hikoyalarida axloqiy ta`limiy qarashlar. II.2. Payg`ambarlar tasvirini berishda adibning tasavvur kuchi va mahorati. III Bob. Xulosa IV Bob. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati.

KIRISH Mavzuning dolzarbligi: Mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq haqqoniy tariximizni qayta tiklashga, ma`naviyatimizni yuksaltirishga, milliy san`atimizga, adabiyitimizga alohida urg`u berildi. Birinchi prezidentimiz I.A.Karimovning “Jahon madaniyati yutuqlariga ulkan hissa qo`shgan buyuk ajdodlarimizning madaniy va ma`naviy merosi teranligi va chuqurligi anglab olinganligi, har bir avlodning o`z o`tmishiga oliyjanob milliy va diniy an`analarga hurmat bilan qarash, ularni asrab avaylash ruhida tarbiyalanayotganligi ayni chog`da hozirgi zamon jahon svilizatsiyasi ma`naviy qadriyatlarini o`zlashtirish va ularga oshno bo`lish zarurligi ravshan anglab yetilganligi mana shularning hammasi hayotbaxsh bir zamindirki bizning yangilanish va xalqimizning milliy o`zligini anglashini oshirish, aholining milliy ma`naviy yetukligi va faolligini kuchaytirish borasidagi siyosatimiz mana shu zaminga tayanadi” 1 degan fikrlari ma`naviyatimizning mustahkam poydevori sanalgan mumtoz adabiy merosimizni chuqur tadqiq etish va unga yangicha yondashishni talab etmoqda. Bizning ushbu ishimizning dolzarbligi XIII-XIVasrlar adabiyotinig eng yirik vakili bo`lgan mumtoz adabiyotimiz tarixida alohida e`tirof etiladigan adibimiz Nosiruddin Rabg`uziyning bebaho asari “Qissasi Rabg`uziy” (Qissasul-anbiyo ) asari keltirilgan hikoyatlar poetikasini o`rganish. Mavzuning o`rganilish darajasi: Nosiruddin Rabg`uziyning “Qisasi Rabg`uziy” asari ko`plab adabiyotshunoslar tomonidan chuqur tahlil qilinib, qator ilmiy ishlar amalga oshirilgan. Xususan, filologiya fanlari nomzodi dotsent Safarova Hilola shu asar yuzasidan “Rabg`uziyning “Qissai Yusuf Siddiq 1 I.A.Karimov Jamiyatimiz mafkurasi xalqni xalq, millatni millat qilishga xizmat qilsin – “Tafakkur” jurnali 1998 y 7 b.

alayhissalom” asarining manbalari va badiiyati” mavzusida nomzodlik ishini yoqlagan. Shuningdek, Safarova H. asarda keltirilgan Yusuf Siddiq alayhissalom qissasini “Hazrati Yusuf – go`zallilk timsoli” risolalarida yanada kengroq yoritib bergan. Ishning maqsadi: Mazkur asarni mumtoz poetika fani nuqtai nazardan tahlil qilish, asarning janriy xususiyatlari, asar tarkibida keltirilgan turli janrdagi matnlarning asardagi o`rnini ochib berishdan iborat. Ishning vazifalari quyidagilarni o`z ichiga oladi: - “Qisasi Rabg'uziy” asari va uning janriy tarkibini aniqlash; - “Qisasi Rabg`uziy” dagi hikoyatlarning mavzular olamini yoritish; - Rabg`uziy qissa va hikoyalarida axloqiy-ta`limiy qarashlarini o`rganish; - Asarda payg`ambarlar tasvirini berishda adibning tasavvur kuchi va mahoratini yoritish. Kurs ishining ilmiy yangiligi: Hozirgi vaqtga qadar adabiyotshunoslikda “Qisasi Rabg`uziy ” asari ko`plab adabiyotshunoslar tomonidan o`rganilgan, chuqur tahlil qilingan bo`lib, bizning bu kurs ishimizda asarda keltirilgan hikoyatlarning poetikasini o`rganish, uni yoritib berish, mumtoz poetika fani nuqtai nazardan tahlil qilish, asarning janriy xususiyatlari, asar tarkibida keltirilgan turli janrdagi matnlarning asardagi o`rnini ochib berish kabi masalalarni o`rganish ishimizning ilmiy yangiligi hisoblanadi. Kurs ishining obyekti: Nosiruddin Rabg`uziyning “Qisasi Rabg`uziy” asari.

Kurs ishining tarkibi: Kurs ishi kirish, II bob, 4 masala, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro`yxatidan iborat bo`lib, hajmi - 22 sahifani tashkil etadi.

I Bob. "Qisasi Rabg'uziy" - o'zbek adabiyotining ilk nasriy namunasi. I.1. “Qisasi Rabg'uziy” asari va uning janriy tarkibi. XIII-XIVasrlar adabiyotinig eng yirik vakili bo`lgan mumtoz adabiyotimiz tarixida alohida e`tirof etiladigan adibimiz Nosiruddin Rabg`uziy ning hayoti va ijodi haqida bizgacha juda kam ma’lumot yetib kelgan. Rabg‘uziy (taxallusi; asl ism-sharifi Nosiriddin Burhoniddin o‘g‘li) XIII asrning oxiri XIV asrning boshlarida Xorazmning Raboti o’g’uz degan joyida yashab ijod qilgan. Bu hozirgi Bog’ot tumanining “Qizilrabot” qishlog’iga to’g’ri keladi. Ushbu qishloq tuman markazidan 20 km sharqda Hazorasp tumaniga 7 km yaqinlikda joylashgan. Bizgacha uning “Qissasi Rabg’uziy”dan boshqa asari ma’lum emas. Mazkur kitobda u o’zi haqida musulmonlarga xos kamtarinlik bilan “...bu kitobni tuzgan, toat yo’lida tizgan, masnaviyat xiyobonin kezgan, oz ozuqliq, ko’p yozuqlik Raboti o’g’uz qozisi Burhon o’g’li Nosiruddin ...” deb yozadi. Rubg’uziy taxallusi ham u yashagan joy nomi bilan bog’liq. Yetuk ulamo va diniy oilada tarbiyalangan Nosuriddinning o’z zamonasida taniqli tarixchi, yetuk shoir va iste’dodli tarjimon sifatida tan olinganligidan dalolat beruvchi bir talay yordamchi manbalar mavjud. Raboti o‘g‘uzda qozilik qilgan. Sharq xalqlari og‘zaki ijodini, ayniqsa, rivoyatlarni, avliyo-anbiyolar to‘g‘risidagi qissalarni chuqur o‘rgangan. O‘zi ham ko‘pgina ibratli hikoyatlar, qissalar yozgan. Turkiy xalqlar adabiyoti tarixida birinchilardan bo‘lib nasrda rivoyatlardan hikoyat, hikoyatlardan qissa yaratishni boshlab bergan. Asar muqaddimasida aytilishicha, qo‘lyozma Xorazmda Raboti o‘g‘uz degan joyning qozisi Burhonuddin o‘g‘li Nosiruddin tomonidan musulmon dinini qabul qilgan, e’tiborli mo‘g‘ul beklaridan hisoblangan Nosiruddin To‘qbug‘aning iltimosiga ko‘ra, hijriy 709 (milodiy 1309–1310) yilda yozilgan. Nosiruddin Rabg‘uziy asarni deyarli bir yillik tinimsiz mehnatdan so‘ng hijriy 710-

O'xshashlar

LUTFIY ASARLARIDA QO‘LLANILGAN TIL BIRLIKLARINING SHAKL VA MA’NO MUNOSABATI
MUSULMONLARDA OILA VA NIKOH MUNOSABATLARI
O’zbek tilida paronimiya
XAMSALARNING ILK DOSTONLARIDAGI ,,BASMALA” BOBINING QIYOSIY TADQIQI
XAMSALARNING ILK DOSTONLARIDAGI ,,BASMALA” BOBINING QIYOSIY TADQIQI