logo

Qishloq xo'jaligida foydalanilayot axborot tizimlari va ularning ahamiyati

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53.73828125 KB
Mavzu: Qishloq xo'jaligida foydalanilayot axborot tizimlari va ularning ahamiyati
Reja:
1. Zamonaviy   axborot   texnologiyalari   haqida   tushuncha.
Axborot texnologiyalari turlari.
2. Qishloq xo’jaligi deganda nimani tushunamiz?
3. Zamonaviy   axborot   texnologiyalarining   qishloq   xo’jaligidagi
ahamiyati nimalardan iborat.
4. Xulosa  
Informatika va axborot texnologiyalari fanining maqsadi – zamonaviy 
axborot texnologiyalarining asosi hisoblanadi.
Informatika va axborot texnologiyalari fanining vazifasi: 
-   informatika   va   axborot   texnologiyalari   haqida   bir   butun   tasavvur   hosil
qilish;
  -   informatika   va   axborot   texnologiyalarining   har   bir   inson   hayotidagi   va
jamiyatning rivojidagi rolini ochib berish; 
-   informatikaning   texnik   va   dasturiy   vositalarining   mohiyati   va
imkoniyatlarining ochib berish; 
-   axborot   tizimlari   va   texnologiyalarini   nima   maqsadida   va   qanday   qo’llash
haqida tushuncha hosil qilishdan iborat.
Fan   boyicha   talabalarning   bilim,   ko’nikma   va   malakasiga   qoyiladigan
talablar   «Informatika   va   axborot   texnologiyalari»   oquv   fanini   ozlashtirish
jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr: 
-   informatika,   axborot   texnologiyalari,   shaxsiy   kompyuterlar   va   uning
zamonaviy qurilmalari, kompyuterning zamonaviy dasturiy taminoti, amaliy
dasturlar   paketi,   operasion   tizimlar,   Windows   operasion   tizimi,   Windows
paketining   dasturlari,   zamonaviy   axboro-kommunikasiya   texnologiyalari,
kompyuter   torlari,   Internet,   elektron   pochta,   talimda   zamonaviy   axborot
texnologiyalari, fanlarni o’tishda zamonaviy axborot texnologiyalarini bilishi
kerak.
  -   kompyuterning   asosiy   va   qo’shimcha   qurilmalari   bilan   ishlash;   axborot
texnologiyalarining dasturiy taminotini qo’llay olish;
-   amaliy   dasturiy   taminot   dasturlari   bilan   ishlay   olish,   Windows   operasion
tizimida   va   Windows   paketining   dasturlarida   ishlash   konikmalariga   ega
bo’lishi kerak;  
  - zamonaviy axborot-kommunikasiya texnologiyalarini oz predmet sohasida
qo’llay olish, kompyutur lokal torlari, Internet, elektron pochta bilan ishlash,
tarmoq texnologiyasidan foydalana olish malakalariga ega bo’lish kerak.
Informatika   bu   -   axborotlarni   kompyuter   yordamida   qayta   ishlash,   yig’ish,
ifodalash   va   uzatish   usullari   bilan   shug’ullanuvchi   fandir.   Informatika
deganda   har   bir   odam   soz   qandaydir   axborot,   ushbu   axborot   biror   narsaga,
hodisa   yoki   jarayonga   tegishli   ekanligi   va   boshqalar   haqida   borishligini
tushunadi.   XX   asrning   60-yillarida   Informatika   fan   sifatida   Fransiyada
qo’llanila boshladi. Informatika atamasi lotincha <informatic> so’zdan kelib
chiqqan   bolib,   tushuntirish,   xabar   qilish,   bayon   etish   ma’nosini   anglatadi.
Ingliz tilida bu atamaga Computer science (kompyuter texnikasi haqida fan)
sinonimi mos keladi. Computer – hisoblash texnikasi degani. Kibernetika va
infоrmatika   sоhasida   ilmiy-tadqiqоt   ishlarini   оlib   bоrish   va   xalq   xo’jaligiga
jоriy   etish   maqsadida   1956   yilda   akademik   M.T.Orоzbоev   tashabbusi   bilan
O’zbekistоn Fanlar Akademiyasi tarkibida V.I.Rоmanskiy nоmli Matematika
instituti   qоshida   Hisoblash   texnikasi   bo’limi   оchildi.   Unga   V.K.Qоbulоv
raxbar   etib   tayinlandi   va   1958   yilda   Respublikamizda   ilk   bоr   «Ural-1»
rusumli   EHM   o’rnatildi   yilda   markaziy   Оsiyo   mintaqasida   O’zbekistоn
Respublikasi   Fanlar   Akademiyasi   tarkibida   hisoblash   markazi   bo’lgan
Kibernetika   instituti,   1978   yilda   esa   uning   asosida   Kibernetika   ilmiy   ishlab
chiqarish birlashmasi tashkil etildi. Axborotlashtirish haqida (1993 yil may),
EHM va malumotlar bazasi uchun dasturlarni huquqiy muhofazalash haqida
(1994 yil may) qonunlari, O’zbekistоn Respublikasi Prezidentining 2002 yil
30   maydagi   «Kоmpyuterlashtirishni   yanada   rivоjlantirish   va   axbоrоt-
kоmmunikasiya   texnоlоgiyalarini   jоriy   etish   togrisida»gi   farmоni,   Vazirlar
Mahkamasining   2001   yil   23   maydagi   «   yillarda   kompyuter   va   axborot
texnologiyalarini   rivojlantirish,   «Internet»ning   xalqaro   axborot   tizimlariga  
keng   kirib   borishini   taminlash   dasturini   ishlab   chiqishni   tashkil   etish   chora-
tadbirlari togrisida»gi 230-sonli qarori qabul qilingan.
Informatika   sohasining   eng   asosiy   resursi   bu   –   ахborotdir.   Ахborot   -
оlamdagi   butun   borliq,   undagi   ro`y   beradigan   voqea,   hodisa   va   jarayonlar
haqidagi   xabar   va   ma’lumotlardir.   Yani   voqea   va   hodisalarning   sezgi
organlarimizga   tasiri.   Ахborot   inson   nutqida,   kitob   va   gazeta-   jurnallardagi
matnlarda,   musavvir   tasvirida   va   boshqalarda   mavjuddir.   Ахborotni
almashish Fikr Моliyaviy kelishuv Ахborot tushunchasi. Sezish azolari, turli
asboblar   va   hokazolar   yordamida   qayd   etiladigan   tashqi   dunyo   dalillari
malumotlar   deb   ataladi.   Malumotlar   aniq   vazifalarni   hal   etishda   zarur   va
foydali   deb   topilsa   axborotga   aylanadi.   Masalan,   qog’ozga   telefon
raqamlarini   ma’lum   tartibda   yozib,   birovga   ko’rsatsangiz,   u   buni   ma’lumot
sifatida qabul qiladi. Biroq ana shu har bir telefon raqami qarshisiga muayyan
korxona   yoki   tashkilot   nomi,   uning   faoliyat   turi   yozib   qoyilsa,   avvalgi
ma’lumot axborotga aylanadi. Ахborotni almashish Fikr Моliyaviy kelishuv,
Ахborot   manbalari   va   iste’molchlarining   har   xilligi   axborot   shaklining   turli
ko`rinishda bo`lishiga olib keladi:
Belgili -Belgili – turli ishoraviy belgilardan iborat axborotlar. -Matnli -Matnli
–   harf,   raqam   va   belgilar   to`plamidan   iborat   axborot   -Grafik   -Grafik   –
tasvirlardan   iborat   bo`lgan   tasavvur   korinishidagi.   Shuningdek,   og`zaki,
yozma,   bosma,   jadval   va   boshqalar.   Ахborot   va   uning   turlari   Belgili
МаtnliGragik,   Axborotdan   foydalanish   imkoniyati   va   samaradorligi   uning
reprezentativligi,   mazmundorligi,   yetarliligi,   aktualligi,   o’z   vaqtidaligi,
anikdigi,   ishonarliligi,   barqarorligi   kabi   asosiy   iste’mol   sifat   ko’rsatkichlari
bilan bog’liqdir:
a)axborotning   reprezentativligi   obyekt   xususiyatini   adekvat   ifoda   etish
maqsadlarida uni to’gri tanlash va shakllantirish bilan bog’liqdir. 
b)axborotning mazmundorligi semantik (mazmuniy) hajmini ifoda etadi.   
v)axborotning   yetarliligi   (tolaligi)   qaror   qabul   qilish   uchun   minimal,   lekin
yetarli   tarkibga   (ko’rsatkichlar   jamlamasiga)   ega   ekanligini   bildiradi.  To’gri
qaror   qabul   qilish   uchun   to’liq   bolmagan,   yani   yetarli   bo’lmagan,   xuddi
shuningdek,   ortiqcha   bo’lgan   axborot   ham   foydalanuvchining   qabul   qilgan
qarorlari samaradorligini kamaytiradi.
g)axborotning   aktualligi   (dolzarbligi)   axborotdan   foydalanish   vaqtida   uning
boshqarish   uchun   qimmatliligi   sakdanib   qolishi   bilan   belgilanadi   va   uning
xususiyatlari   ozgarishi   dinamikasi   hamda   ushbu   axborot   paydo   bolgan
vaqtdan buyon otgan vaqt oraligiga bog’liq bo’ladi.
d)axborotning o’z vaqtidaligi uning avvaldan belgilab qo’yilgan vazifani hal
etish vaqti bilan kelishilgan vaqtdan kechikmasdan olinganligini bildiradi.
e)   axborotning   aniqligi   olinayotgan   axborotning   obyekt,   jarayon,   hodisa   va
hokazolarning real holatiga yaqinligi darajasi bilan belgilanadi. 
j) axborotning ishonarliligi axborotning real mavjud obyektlarni zarur aniqlik
bilan ifoda etish xususiyati bilan belgilanadi.
  z)   axborotning   barqarorligi   axborotning   asos   qilib   olingan   malumotlar
anikdigini buzmasdan ozgarishlarga tasir qilishga qodirligini aks etiradi. 
Ахborot texnologiyasi va tizimlari Теxnologiya Теxnologiya – grekcha tildan
tarjima   qilinganda   sa’nat,   mahorat   kabi   ma’nolarni   bildiradi.   Axborot
texnologiyasi - ob`ekt, jarayon yoki hodisalar holati haqidagi ma`lumotlarni
bir   korinishdan   ikkinchi,   sifat   jihatdan   mutloq   yangi   korinishga   keltiruvchi
ma`lumotlarni   toplash,   qayta   ishlash   uzatishning   vosita   va   usullari
majmuasidan   foydalanish   jarayonidir.   Axborot   texnologiyasi   axborot
tizimlari bilan mukammal boglangan bolib, ular uchun axborot texnologiyasi
asosiy muhit hisoblanadi. Bir qaraganda axborot texnologiyasi va tizimi ta'rifi
bir-biriga   oxshash   korinadi,   lekin   bunday   emas.   Axborot   texnologiyasi
kompyuterda   saqlanayotgan   ma'lumotlar   ustidan   tartiblashgan   qoidalar
asosida   amal,   harakat   va   bosqichlarni   bajarish   jarayonidir.   Axborot  
texnologiyasining   asosiy   maqsadi   birlamchi   axborotni   maqsadga
yonaltirilgan   harakat   natijasida   qayta   ishlash   yoli   bilan   foydalanuvchiga
kerakli   axborotni   berishdir.   Axborot   tizimi   kompyuterlar,   kompyuterlar
tarmogi,   das-turiy   mahsulotlar,   ma'lumotlar   bazasi,   insonlar,   turli   texnik   va
dasturiy   aloqa   vositalari   hamda   boshqa   qurilmalardan   tashkil   topgan
muhitdir. Axborot tizimining asosiy maqsadi axborotni saqlash va uzatishdan
iboratdir. Axborot tizimi axborotni qayta ishlash inson- kompyuter tizimidir.
Axborot texnologiyasi kompyuterda axborotni qayta ishlashda xodimlarning
aniq   yonaltirilgan   harakatlar   toplamidir.  Axborot   tizimi   qaror   qabul   qilishni
qollab   quvvatlash   va   axborot   mahsulotlarini   ishlab   chiqarishda   kompyuter
axborot   texnologiyasidan   foydalanayotgan   inson-kompyuter   tizimidir.
Ахborot tizimi Telekommunikatsiya tizimi Kompyuter tizimi Korxona tizimi
Ахborotlashgan   jamiyat.   Axborotni   kodlash   Jamiyatning   axborotlashuvi
deganda,   zamonaviy  Axborot   tehnologiyalar   va   telekomunikasiyalar   asosida
davlat   hokimiyati,   turli   vazirlik   va   idoralar,   ishlab   chiqarish   korhonalari,
mahalliy   oz-ozini   boshqarish   organlarining,   hamda   fuqarolarining
axborotlarga   bolgan   ehtiyojlarini   etarli   va   tola   qoplab   oladigan,   qulay
sharoitlar   yaratishga   qaratilgan   ijtimoiy   -   iqtisodiy   va   ilmiy   -   texnikaviy
jarayon   tushuniladi.   Axborotlashgan   jamiyat   jamiyatning   kopchilik   azolari
axborot,   ayniqsa,   uning   oliy   shakli   bolmish   bilimlarni   ishlab   chiqarish,
saqlash,   qayta   ishlash   va   amalga   oshirish   bilan   band   bolgan   jamiyatdir.
Axborotlashgan jamiyatga otishda kompyuter va telekommunikasiya axborot
texnologiyalari negizida yangi axborotni qayta ishlash sanoati yuzaga keladi.
Har   xil   turdagi   malumotlar   (tovush,   matn,   tasvir,   video)   kompyuterda
raqamlar   (kodlar)   korinishida   saqlanadi.   Har   birini   saqlashda   kompyuter
maxsus   qoidani   qo`llaydi.   Masalan:   musiqani   saqlash   uchun   u   har   bir   vaqt
intervalida   bolgan   tovush   tebrlanish   kodini   xotiraga   saqlaydi;   tasvirda   esa
tasvirni bir nechta satr va ustunlarga bo`lib, kesish nuqtalarning har birining  
rangini kodini xotiraga saqlaydi; matnda esa har bir belgi, raqam, harf kodini
xotiraga saqlaydi. Biz unlik sanok sistemada hamma hisob kitoblarni qilsak,
kompyuter   esa   ikkilik   sanoq   sistemada   ularni   bajaradi.   Shuning   uchun
malumotlarni minimal hajmi BIT deb nomlanib 1 yoki 0 ga teng boladi. Bu
sonlarni   manosi   -   xa   yoki   yuk   va   tugri   yoki   notugri.   Maksimal   256   belgi
bulishi mumkinligi uchun bitta qanaqadir belgi uchun xotirada 1 BAYT hajm
xotira ajratiladi (1 bayt = 2 3 bit = 8 bit). Baytdan katta olchov birliklari ham
bor: 
1 bayt = 8 bit. 
1 Kilobayt = 1024 bayt = 2 10 bayt 
1 Megabayt = 1024 Kilobayt = 2 10 Kb = 2 20 bayt, 
1 Gegabayt = 1024 Megabayt = 2 10 Mb = 2 20 Kb = 2 30 bayt. 
1 Terabayt = 1024 Gegabayt = 2 10 Gb = 2 20 Mb = 2 30 Kb = 2 40 bayt. 
1 Petabayt = 1024 Terabayt = 2 10 Tb = 2 20 Gb = 2 30 Mb = 2 40 Kb = 2 50
bayt.
Hozirgi   kunda   zamonaviy   iqtisodiyotda   raqamli   texnologiyalarining   o‘rni
aniq   va   yaqqol   ko’rina   boshladi.   Axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan   davlat,   bank,   sanoat,   tibbiyot   va   xavfsizlik   va   boshqa
sohalarda   keng   foydalanilmoqda.   Bu   esa   jamiyatimizdagi   barcha   soha   va
yo’nalishlarda   ham   zamonaviy   axborot-kommunikatsi   texnologiyalaridan
to’la   va   izchil   joriy   qilishdan   dalolat   beradi.   Shu   asnoda   mamlakatimizda
zamonaviy   texnologiyani   joriy   etish   bo‘yicha   bir   qator   ishlar   amalga
oshirilmoqda. Vazirlar Mahkamasining qarorida “Aqilli shahar” konsepsiyasi
qabul   qilinib,   unga   ko‘ra   “aqlli   ta’lim”,   “aqlli   transport”,   “aqlli   hokimiyat”
kabi bir qator loyhalarini joriy etishning asosiy yo‘nalishlari belgilab chiqildi.
Bu esa jamiyatimizda  zamonaviy axborot-kommunikatsiya  texnologiyalarini
keng   tadbiq   qilish   hamda   uni   amaliyotga   qo‘llash   orqali   barcha   sohalarga
raqamli   texnologiyalarni   keng   joriy   etish   imkoniyati   yaratilib  
berilayotganidan   darak   beradi.   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Shavkat
Mirziyoyevning   “Raqamli   iqtisodiyotga   o‘tmasak,   orqada   qolib   ketyapmiz.
Iqtisodiyotning barcha sohalarini raqamli texnologiyalar asosida yangilashni
nazarda   tutadigan   Raqamli   iqtisodiyot   milliy   konsepsiyasini   ishlab
chiqishimiz   kerak.   Shu   asosda   «Raqamli   O‘zbekiston   –   2030»   dasturini
hayotga tadbiq etishimiz zarur”[1] deya takidlab o‘tdilar. Bu qaror loyihasida
O’zbekiston   aholisining   Jahon   tarmog'iga   kirish   imkoniga   ega   bo'lgan
tadqiqotlar keltirilgan.Xususan, joriy yilda keng polosali ulanishning kamida
800 ming Internet portini tashkil etish va 12 ming kilometr optik tolali aloqa
liniyalari   barpo   etish   rejalashtirilgan.   Internetda   keng   polosali   tarmoqlarni
kengaytirish   uchun   340   mingga   yaqin   abonent   telekommunikatsiya
uskunalariga ega bo'ldi. Hududlar bo'yicha taqsimlangan telekommunikatsiya
qurilmalari mutaxassislar tomonidan o'rnatildi. Bugungi kunda 281 ming port
qurilmasi   o'rnatilgan.2017-2021   —   yillarda   O'zbekiston   Respublikasini
rivojlantirishning   beshta   ustuvor   yo'nalishi   bo'yicha   harakatlar   strategiyasini
"fan, ma'rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili" da amalga oshirishga
oid Davlat dasturida belgilangan vazifalarga muvofiq Prezidentimizning 2020
yil 28-apreldagi "raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatni keng joriy etish
chora-tadbirlari   to'g'risida"   gi   qarori   qabul   qilindi.   Bugungi   kunda   butun
mamlakat  bo'ylab  1  148  ta  yangi  baza  stansiyasi  o'rnatildi  va  foydalanishga
topshirildi.   1   483   ta   muassasada   joylashgan   tayanch   stansiyalarni
modernizatsiya   qilish   orqali   keng   polosali   Internet   xizmatlarini   ko'rsatish
mumkin   bo'ldi.   Telekommunikatsiya   tarmog'ini   rivojlantirish   loyihalari
doirasida   rejalashtirilgan   ob'ektlarga   6,5   ming   kilometr   optik   tolali   aloqa
liniyalari yotqizildi. Bu boradagi ishlar davom ettirilmoqda, — deydi axborot
texnologiyalari   va   kommunikatsiyalarini   rivojlantirish   vazirligi
telekommunikatsiya   infratuzilmasini   rivojlantirish   boshqarmasi   boshlig'i
Akmal Arifjonov. Raqamlashtirish yo'lidagi keyingi muhim qadam IT-Parkni  
yaratishdir.   Texnopark   Vazirlar   Mahkamasining   2019   yil   10   yanvardagi
"dasturiy   mahsulotlar   va   axborot   texnologiyalari   texnologik   parkini   tashkil
etish   chora-tadbirlari   to'g'risida"   gi   qaroriga   muvofiq   tashkil   etilgan.   It-Park
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi faol va iqtidorli insonlar
buxgalteriya,   huquqiy,   marketing   va   ta'limni   qo'llab-quvvatlash   orqali
g'oyalarni haqiqiy biznes loyihalariga aylantirish uchun haqiqiy imkoniyatga
ega   bo'lgan   noyob   joy.   Poytaxtimizda   tashkil   etilgan   it-parkning
muvaffaqiyatli tajribasi respublikamizning boshqa hududlarida ham shunday
texnoparklar   yaratishga   xizmat   qildi.   Bu   yil   ular   may   oyining   oxirida
Andijonda   va   iyun   oyining   boshida   Marg'ilonda   ochildilar.   2020-2024
yillarda   O'zbekistonning   barcha   hududlarida   birinchi   navbatda   Nukus,
Buxoro,   Namangan,   Samarqand,   Guliston   va   Urganch   shaharlarida,
shuningdek,   Toshkentdagi   Muhammad   AlXorazmiy   nomidagi   maktabda
texnoparklar ochiladi. Statistika ma'lumotlariga ko'ra, respublikada Axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi mutaxassislarga bo'lgan talab tez
sur'atlar  bilan o'sib  bormoqda, buning natijasida sohada kadrlar  etishmasligi
ham xususiy sektor, ham samarali davlat boshqaruvi uchun salbiy oqibatlarga
olib   kelishi   mumkin.   Malakali   IT-mutaxassislarga   bo'lgan   tez   o'sib
borayotgan   talab,   ularning   etishmasligi   bilan   birga,   bu   sohada
mutaxassislarning   ish   haqi   darajasining   oshishiga   olib   keladi.   Davlat
boshqaruvi organlarining malakali mutaxassislari bilan ta'minlash muammosi
o'ta   dolzarb.   Shu   munosabat   bilan   bugungi   kunda   mamlakatimizda   "bir
million   dasturchi"   Mega-loyihasi   amalga   oshirilmoqda.Prezident   Shavkat
Mirziyoyev   2020   yil   8-iyun   kuni   axborot   texnologiyalari   va   raqamli
iqtisodiyotni   rivojlantirish   sohasida   amalga   oshirilayotgan   islohotlar   haqida
taqdimot   chog'ida   ta'kidlaganidek,   sohada   belgilangan   maqsadlarga   erishish
yangi   avlod   mutaxassislarini   tayyorlash   hisobiga   jadal   sur'atda   o’sishi
mumkin.   Shuning  uchun  2020   yil   oxirigacha  100   ming   kishini  va   yana  150  
ming   kishini   -   2021   yilning   birinchi   yarmida   o'qishga   jalb   qilish   kerak.
Maktablarda "Informatika" fanining 5-sinfidan o'qituvchini takomillashtirish,
uning   dasturiga   "bir   million   dasturchi"loyihasidan   fanlarni   kiritish   bo'yicha
ko'rsatmalar   berildi.2020-yil   17-mart   kuni   Prezidentimizning   "Toshkent
shahrida   raqamli   texnologiyalarni   keng   joriy   etish   chora-tadbirlari
to'g'risida"gi qarori qabul qilindi. 
Tizim   (sistema)   deganda,   yagona   maqsad   yo‘lida   bir   vaqtning   o‘zida   ham
yaxlit,   ham   o‘zaro   bog'langan   tarzda   faoliyat   ko‘rsatuvchi   elementlar
(obyektlar)   majmuasi   tushuniladi.   Demak,   har   qanday   tizim   biror-bir   aniq
maqsad yo‘lida xizmat qiladi. Masalan, sizga ma’lum bo‘lgan shahar telefon
tarmoqlari tizimi, insondagi yurak-qon tomiri tizimi, asab tizimi va boshqalar
sun’iy   yaratilgan   va   tabiiy   tizimlarga   misol   bo‘la   oladi.   Ularning   har   biri
tizimga qo‘yiladigan barcha shartlarga javob beradi, ya’ni har biri o‘ziga xos
yagona   maqsad   yo'lida   faoliyat   ko‘rsatadi   va   tizimni   tashkil   etuvchi
elementlardan iboratdir.
Informatikada   «tizim»   tushunchasi   ko‘proq   texnik   vositalar,   asosan
kompyuterlar   va   murakkab   obyektlarni   boshqarishga   nisbatan
ishlatiladi.»Tizim»   tushunchasiga   «axborot»   so‘zining   qo'shilishi   uning
belgilangan   funksiyasini   va   yaratilish   maqsadini   aniq   aks   ettiradi.  Axborot
tizimi   —   belgilangan   maqsadga   erishish   yo'lida   axborotni   yig‘ish,   saqlash,
qayta   ishlash   va   uzatish   uchun   qo‘llaniladigan   usullar,   vositalar   va
shaxslaming o'zaro bog‘langan majmuasidir. Axborot tizimlari jamiyat paydo
bo‘lgan   paytdan   boshlab   mavjud,   chunki   jamiyat   rivojlanishning   turli
bosqichlarida o‘z boshqaruvi uchun tizimlashtirilgan, oldindan  tayyorlangan
axborotni talab etgan. Bu, ayniqsa, ishlab chiqarish jarayonlari — moddiy va
nomoddiy   ne'matlami   ishlab   chiqarish   bilan   bog‘liq   jarayonlaiga   tegishlidir.
Chunki   ular   jamiyat   rivoji   uchun   hayotiy   muhim   ahamiyatga   ega.   Aynan
ishlab   chiqarish   jarayonlari   jadal   takomillashadi.   Ularning   rivojlanib  borishi  
bilan boshqarish ham murakkablashadiki, o‘z navbatida, u axborot tizimlarini
takomillashtirish va rivojlantirishni rag‘batlantiradi.
Kibemetik   yondashuvga   muvofiq   boshqaruv   tizimi   boshqaruv   obyekti
yig‘indisini   (masalan,   korxonalar,   tashkilotlar   va   hokazo)   va   boshqaruv
subyekti,   boshqaruv   apparatini   o'zida   namoyon   etadi.   Boshqaruv   apparati
deganda,   maqsadlarni   shakllantiruvchi,   rejalarni   ishlab   chiquvchi,   qabul
qilingan   qarorlarga   talablarni   moslashtiruvchi,   shuningdek,   ularning
bajarilishini   nazorat   qiluvchi   xodimlar   tushuniladi.   Boshqaruv   obyekti
vazifasiga   esa   boshqaruv   apparati   ishlab   chiqqan   rejalarni   bajarish   kiradi,
ya’ni   boshqaruv   tizimining   o‘zi   shu   ishlami   amalga   oshirish   uchun
tuzilgandir.   Boshqaruv   tizimining   ikkala   komponenti   to’g’ri   (T)   va   aks   (A)
aloqalar   bilan   bog'langan.   To‘g‘ri   aloqa   boshqaruv   apparatidan   boshqaruv
obyektiga   yo‘naltiriladigan   axborot   oqimida   ifodalanadi.  Aks   aloqa   teskari
yo'nalishda   yuboriluvchi   qabul   qilingan   qarorlarning   bajarilishi   haqidagi
hisobot axboroti oqimida o‘z aksini topadi. Axborot oqimlari (T va A), qayta
ishlash   vositalari,   ma’lumotlami   uzatish   va   saqlash,   shuningdek
ma’lumotlami   qayta   ishlash   bo‘yicha   operatsiyalami   bajaruvchi   boshqaruv
apparati   xodimlarining   o‘zaro   aloqasi   obyektining   axborot   tizimini   tashkil
etadi. Axborot tizimlarini tatbiq etish nafaqat mayda-chuyda axborotni qayta
ishlash   va   saqlash,   yozuv-chizuv   ishlarini   avtomatlashtirish   hisobiga,   balki
qarorlarni   qabul   qilish   (sun’iy   intellekt   usullari,   ekspert   tizinilari   va
hokazolar),   zamonaviy   telekommunikatsiya   vositalari   (elektron   pochta,
telekonferensiyalar),   yalpi   va   lokal   hisoblash   tarmoqlari   va   boshqalardan
foydalanishda   firma   mutaxassislari   xatti-harakatini   modellashtirishga
asoslangan   boshqarishning   yangi   uslublari   hisobiga   ham   firma   ishlab
chiqarish-xo‘jalik faoliyati samaradorligini yuksaltirish maqsadlarida amalga
oshiriladi.   Axborot   tizimlarining   avtomatlashtirilgan   va   avtomatik   turlari
ma’lum.   Avtomatlashtirilgan   axborotlar   tizimida   boshqarish   yoki  
ma’lumotlarni   qayta   ishlash   funksiyalarining   bir   qismi   avtomatik   ravishda,
qolgani   esa   inson   tomonidan   bajariladi.   Avtomatik   axborotlar   tizimida
boshqarish   va   ma’lumoнlami   qayta   ishlashning   barcha   funksiyalari   texnik
vositalarda,   inson   ishtirokisiz   amalga   oshiriladi   (masalan,   texnologik
jarayonlarni avtomatik boshqarish).
Qo’llanish sohasiga qarab, axborot tizimlarini quyidagi sinflarga mumkin:
• ilmiy tadqiqotlarni avtomatlashtirish va boshqarish;
• loyihalashtirishni avtomatlashtirish;
• tashkiliy jarayonlarni boshqarish;
• texnologik jarayonlarni boshqarish.
Ilmiy  axborot   tizimlari  ilmiy   xodimlar   faoliyatini   avtomatlashtirish,   statistik
axborotni tahlil etish, tajribalarni boshqarish uchun mo‘ljallangan.
  Loyihalashtirishni   avtomatlashtirishning   axborot   tizimlari   yangi   texnika
(texnologiya)   ishlab   chiqaruvchilar   va   loyihachi   muhandislar   mehnatini
avtomatlashtirish uchun moljallangan.
Tashkiliy   boshqaruvning   axborot   tizimlari   —   shaxslar   funksiyalarini
avtomatlashtirish   uchun   mo'ljallanga’n.   Bu   sinfga   ham   sanoat   (korxonalar),
ham   nosanoat   obyektlari   (bank,   biija,   sug‘urta   kompaniyalari,
mehmonxonalar   va   hokazolar)   va   ayrim   ofislar   (ofis   tizimlari)ni
boshqarishning axborot tizimlari kiradi.
Texnologik   jarayonni   boshqarishning   axborot   tizimlari   turli   texnologik
jarayonlarni   avtomatlashtirish   uchun   mo‘ljallangan   (moslashuvchan   ishlab
chiqarish jarayonlari, metallurgiya, energetika va hokazolar).
Istalgan vazifalardagi axborot tizimi ishini ta’minlovchi jarayonlani umumiy
holda quyidagicha tasawur etish mumkin:
• tashqi yoki ichki manbalardan axborotni kiritish;
• kiritilgan axborotni qayta ishlash va uni qulay ko'rinishda taqdim etish;
• iste'molchiga axborotni uzatish;  
• teskari aloqa, ya’ni kiritilayotgan axborotni tuzatish uchun foydalanuvchilar
tomonidan qayta ishlangan axborot bilan ta’minlash.
Qo‘llash   sohasidan   qat’i   nazar,   axborot   tizimlarining   samarali   faoliyat
ko‘rsatishi   bir   qator   ta’minotlar   bilan   bog‘liqdir.   Ularni   axborot,   dasturiy,
texnik,   huquqiy,   tashkiliy,   matematik   va   lingvistik   ta’minotlarga   ajratish
qabul qilingan.
Axborot   ta’minoti   —   axborot   tizimlarida   ma’lumotlar   omborini   (bazasini)
yaratish,   hujjatlashtirishning   bir   xil   tartibga   keltirilgan   tizimlarini   ichiga
oigan axborotni kodlashtirish, joylashtirish va tashkil qilish bo'yicha uslublar
va vositalar yig‘indisidir.
Qabul   qilinadigan   boshqaruv   qarorlarining   ishonchliligi   va   sifati   ko‘p
jihatdan ishlab chiqilgan axborot ta’minoti sifatiga bog'liq.
  Dasturiy   ta’minot   —   kompyuter   texnikasi   vositasida   ma’lumotlarni   qayta
ishlash   tizimi   (MQIT)ni   yaratish   va   foydalanish   dasturiy   vositalari
yig‘indisidir. Dasturiy ta ’m inot tarkibiga bazaviy (umumtizimli) va amaliy
(maxsus) dasturiy mahsulotlar kiradi.
  Amaliy   dasturiy   ta’minot   axborot   tizimi   funksional   vazifalarini   hal   etishni
avtomatlashtirish   uchun   mo‘ljallangan   dasturiy   mahsulotlar   yig'indisini
o‘zida   namoyon   etadi.   Ular   universal   vositalar   (matn   muharrirlari,   elektron
jadvallar, ma’lumotlar omborini boshqaruv tizimlari) va maxsus vositalar —
funksional   kichik   tizimlami   amalga   oshiruvchi   turli   xil   (iqtisodiy,
muhandislik, texnik va boshqa) obyektlar sifatida ishlab chiqilishi mumkin.
 Texnik ta’minot ma’lumotlarni qayta ishlash tizimi faoliyat ko‘rsatishi uchun
qo‘llaniluvchi   texnik   vositalar   kompleksidir.   Ushbu   ta’minot   ma’lumotlarni
qayta   ishlovchi,   namunaviy   operatsiyalarni   amalga   oshiruvchi   qurilmalami
o‘z   ichiga   oladi.   Bunday   qurilmalarga   kompyuterlardan   tashqari,   atrof
(periferiya)   texnik   vositalari,   turli   xil   tashkiliy   texnika,   telekommunikatsiya
va aloqa vositalari ham kiradi.  
  Huquqiy   ta’minot   axborot   tizimini   yaratish   va   uning   faoliyat   ko‘rsatishini
tartibga soluvchi huquqiy me’yorlar yig‘indisini o'zida namoyon etadi.
Lingvistik  ta’minot  inson  va  kompyuter  muloqotini  ishlab  chiqish hamda
ta’minlash   samaradorligini   oshirish   uchun   MQITni   yaratish   va   undan
foydalanishning   turli   bosqichlarida   ishlatilgan   til   vositalari yig'indisidan
iborat.
Bazaviy   dasturiy   vositalar   inson   va   kompyuteming   o‘zaro   harakatlarini
avtomatlashtirish,  ma’lumotlarni  qayta  ishlash. 
Qishloq  xo jaligi   —Aprel   inqilobidan   keyin  o‘tkazilgan   tadbirlardan   biri  buʻ
yersizlarni   va   kam   yerlik   dehqonlarni   pomeshchiklar   va   yer   egalaridan
qarzini   bekor   qilish   haqida   dekret   qabul   qildi.   Hukumat   dasturining   yer
islohatida   mehnatkash   dehqonlarni   ishtirok   etishini   hisobga   olib   hayotga
tadbiq qildi.Qishloq xo‘jaligi kooperativlarini tashkil qilishda yersiz va kam
yerlik dehqonlar, kо`chmanchi kambag‘allarni jalb qilish ko‘zda tutilgan.
Dehqonchilik. Afg‘oniston dehqonchiligi sun’iy sug‘orishga asoslangan. Juda
quruq   iqlim,   atmosfera   yog‘inlarining   kam   miqdori   va   ularning   yil
mavsumlarida   notekis   taqsimlanishi   ekinlarni   nafaqat   tekisliklarda,   balki
tog‘li   rayonlarda   ham   sug‘orish   zaruriyatini   taqazo   qiladi.   Hattoki   shunday
viloyatlar   mamalakatning   boshqa   qismlariga   nisbatan   atmosfera   yog‘inlari
bilan   yaxshi   ta’minlangan   Badaxshon,   Nuriston   va   Hazarajotda   qishloq
xo‘jaligi   mahsulotlarining   3/4   qismidan   ko‘proq   yalpi   hosilini   sug‘orma
yerlar   beradi.   Afg‘oniston   iqlim   sharoitidagi   sug‘oriladigan   yerlar   sezilarli
darajada yuqori va bir maromda hosil berishi bilan harakterlanadi.
Afg‘onistonda   haydaladigan   yerlarning   umumiy   maydoni   hamma   yerning
12%   ni   tashkil   qiladi.   O‘tloq   va   yaylovlar   46%,   o‘rmon   va   butazorlar   3%
Qadimdan Afg‘oniston dehqonlarining hayoti suv bilan bog‘liq. Afg‘oniston
sun’iy   sug‘oriladigan   qishloq   xo‘jalik   ekinlarining   qadimiy   о`choqlaridan  
biri.   Sug‘orma   dehqonchilikning   asosiy   areallari   quyidagicha   joylashgan:
Janubiy   Afg‘onistonda   Hilmond   havzasida,   Qobul   vodiysi   va   uning
irmoqlari,   Shimoliy   Afg‘onistoning   Harirud   daryosi   bo‘ylab,   shuningdek
Baqtriya tekisligidagi Qunduz va Balxu daryosi bo‘ylab joylashgan.
Jalolobod   irrigatsiya   kompleksi   qurilgandan   keyin   Qobul   vodiysi   vohalari
boglar,   g‘alla   va   sholi   maydonlariga   aylandi.   Davlat   yerlardan   sitrus,
zaytundan katta hosil yig‘ildi.
Yer osti suv yig‘uvchi inshootlar - korizlar ochiq vodiylarda va Qondahor va
Farox   oralig‘idagi   Janubiy   Afg‘onistoning   G‘azna   platosida   past   tog‘oldi
qismida,   Nangraxar   provinsiyasining   janubiy   qismi   Qobuldan   shimolda
Hindiqusholdi vodiylarida ko‘proq uchraydi. Korizlar mamlakatning hamma
sug‘oriladigan yerlarining 20%ga xizmat ko‘rsatadi.
Sug‘orilmaydigan yerlar mamlakatning shimolidagi keng tog‘oldi palasasida
Qalayi   -   Nau,   Honabod   Fayzobodda   to‘plangan.   Lalmi   yerlarda   yaxshi
yog‘ingarchilikdan so‘ng sug‘oriladigan yerlarga nisbatan ba’zan yuqori hosil
olinadi,   lekin   уоg‘in   yetishmaganda   hattoki   uruglik   ham   yig‘a   olishmaydi.
Lalmi   dehqonchilik   bilan   ko‘chmanchi   va   yarim   ko‘chmanchilar   kо`proq
shug‘ullanadi.   Lalmi   yerlarda   ko‘pincha   g‘alla,   arpa   yog‘li   lyon,   poliz
ekinlari, asosan qovun yetishtiriladi.
Ko‘pchilik xo‘jaliklar bir yilda bir marta hosil olishadi. Doimo dehqonchilik
qilinadigan   quyi   joylashgan   vohalarda,   ya’ni   Hirot,   Farox,   Qandohor,
Jalalobodda   bir   yilda   ikki   marta   hosil   olinadi.   Bir   yilda   ikki   marta   hosil
olinadigan   yerlar   maydonini   kengaytirishga   tog‘li   rayonlarda   noqulay   iqlim
sharoiti   yilning   asosiy   qismida   sug‘orish   kanalida   suvning   yetishmasligi
to‘sqinlik   qiladi.   Bahorgi   ekinlardan   muhimlari   –   g‘alla,   arpa,   ba’zi
dukkaklilar.   Kuzda   sholi,   makka   va   asosiy   texnika   ekinlaridan   paxta,
qandlavlagi, shakarqamish yig‘ib olinadi.  
Afg‘oniston dehqonchiligining asosini don mahsulotlari ashkil qiladi. Muhim
ekinlardan   g‘alla   xissasiga   о`simlikshunoslikdagi   hamma   mahsulotlar
qiymatining   yarmidan   ko‘prog‘i   to‘g‘ri   keladi.   Bog‘lar   va   uzumzorlar
Afg‘onistoning hamma qismida tarqalgan. Mevali ekinlar vohalarda va katta
shaharlar   atrofida   to‘plangan.   Mevalar,   asosan   uzum   ko‘p   miqdorda
eksportaga   ketadi.  Afg‘oniston   dunyo   bozorida   magiz   va   turshak,   anorning
eng yaxshi navi bilan mashhur.
Qishloq   xo‘jaligida   mehnatga   yaroqli   aholining   asosiy   qismi   band   bo‘lishi
bilan   bir   qatorda   va   YAIMning   70%   dan   ko‘prog‘ini   berishiga   qaramay,
qishloq xo‘jaligi hozirgacha kam mahsuldor, aholining oziq-ovaqatga bo‘lgan
ehtiyojini qondira olmayapti.
Chorvachilik   hissasiga   qishloq   xo‘jaligi   yalpi   mahsulotining   yarmi   va
mamlakat   eksportining   50%   atrofida   to‘g‘ri   keladi.   Yaylov   qoramolchiligi
ko‘pchilik ko‘chmanchilarning asosiy tirikchilik manbai hisoblanadi. Mollar
uchun   mavsumiy   yaylovlarni   qidirib   ko‘chmanchilar   yozda   Hindiqushning
alp   о`tloqlariga   va   boshqa   baland   tog‘   tizmalariga   500   dan   1500   metr
masofagacha   ko‘tarilishadi,   qishda   esa   Hind   va   Panjob   (Pokiston)
qirg‘oqlarigacha bo‘lgan tekisliklarning quyi vodiylariga tushishadi.
Chorvachilik.   Ko‘chmanchi   va   yarim   ko‘chmanchilar   qoramollari   boshini
hisoblash   juda   qiyin.   Odatda   mollar   miqdori   mavsumdan   mavsumgacha   va
iqlim   sharoitlariga   juda   bog‘liq   holda   o‘zgaradi.   Sovuq   qishlarda   oziqa
yetishmasligidan ⅓ qism mollar nobud bo‘ladi va mollar boshi tiklanguncha
bir   necha   yillar   kerak   bo‘ladi.   Shuningdek   mollar   miqdoriga   kasallik   ham
katta   ta’sir   ko‘rsatadi.   O‘troq   qishloq   aholisi   uchun   asosiy   mashg‘ulot
dehqonchilik bo‘lib, chorvachilik faqat uni to‘ldiradi.
Afg‘oniston   chorvachiligining   muhim   va   bir   vaqtning   о`zida   bir   muncha
mahsuldor,   tarmog‘i   qo‘ychilikdir.   Mamlakatda   go‘sht-jun   va   qorako‘l  
qo‘ylar   yetishtiriladi.   Qo‘ychilikning   ikki   tipini   ajratish   mumkin:
ko‘chmanchi qo‘ychilik va yarim o‘troq aholining yaylov qo‘ychiligi.
Yirik   shoxli   qoramolchilikdan   farq   qilib   oziqa   ekinlarni   yetishtirishga
majburlar, chunki qo‘y va echkilar odatda yerdan о`sib chiqqan oziqlar bilan
qanoatlanadi.   Qo‘у   va   echkilarning   mahalliy   zotlari   beozor   va   ular   quruq
mavsumda  yog‘   zaxirasini  to‘plab  uzoq  masofalarga  haydashlarga  bardoshli
bo‘ladi.
Afg‘oniston   dunyo   bozoriga   qorako‘l   terisini   asosiy   yetkazib   beruvchi
hisoblanadi.   U   mamalakatga   chet   el   valyutasi   keltiruvchi   manbaa
hisoblanadi.
Afg‘oniston   bir   yilda   2-   2,5   mln   teri   yetkazib   beradi.Qorako‘l   qo‘ylar
yetishtirish   uchun   maxsus   iqlim   va   yaylov   sharoitlari   zarur,   shunga   bog‘liq
holda   otarlar   chalachol   qumli   Baqtriya   tekisligi   rayonida,   asosan   uning
g‘arbiy qismida to‘plangan.
Yilqichilik bilan asosan Shimoliy Afg‘onistondagi о`troq aholi shug‘ullanadi.
Qishloq   xo‘jaligida   otlardan   kam   foydalaniladi.   Zotdor   otlar   juda   qimmat
turadi,   asosan   “tekin”   zotli   tez   yugurar   otlar   qadrlanadi.   Dehqonchilik
xo‘jaliklarida otlarni o‘rnini eshaklar egalladi.
2022-yil   2-fevral   kuni   AOKA   Anjumanlar   zalida   Qishloq   xo‘jaligi
vazirligining «Oziq-ovqat xavfsizligini ta minlash va ichki bozorlarda narxlarʼ
barqarorligini   saqlash   va   qishloq   xo‘jaligi   mahsulotlarini   zahira   qilish
bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlar» mavzuida brifing o‘tkazildi.
1. Vazirlik tomonidan jami 99 ta normativ-huquqiy hujjat loyihalari shundan,
2 ta qonun loyihasi, 24 ta O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining hujjatlari,
67 ta Vazirlar Mahkamasi qarorlari va farmoyishlari va 6 ta boshqa normativ-
huquqiy hujjatlar ishlab chiqildi hamda vazirlik va idoralardan taqdim etilgan
438 ta normativ-huquqiy hujjat loyihalari huquqiy ekspertizadan o‘tkazildi.  
2.   Agrar   sohani   isloh   qilish,   qishloq   xo‘jaligida   bozor   mexanizmlarini,
zamonaviy   innovatsion   texnologiyalarni   joriy   qilishning   normativ-huquqiy
bazasini   takomillashtirish   maqsadida   jami   83   ta   hujjatlar,   shundan   6   ta
O‘zbekiston   Respublikasining   Qonuni,   O‘zbekiston   Respublikasi
Prezidentining   9   ta   Farmoni,   26   ta   qarori,   Vazirlar   Mahkamasining   42   ta
qarori qabul qilinib, islohotlarning huquqiy asoslari yanada takomillashtirildi.
Xususan, Qishloq xo‘jaligida yer munosabatlarini tartibga solish, oziq-ovqat
sanoatini   rivojlantirish   hamda   sohani   raqamlashtirish   bo‘yicha   qo‘shimcha
vazifa,   funksiya   va   vakolatlar   vazirlikka   o‘tkazilib,   ma’sul   o‘rinbosar
lavozimlari joriy etildi.
O‘zbekiston   Respublikasining   “Yer   uchastkalarini   ajratish   va   ulardan
foydalanish,   shuningdek,   yerlarni   hisobga   olish   va   davlat   yer   kadastrini
yuritish   tizimi   takomillashtirilishi   munosabati   bilan   O‘zbekiston
Respublikasining   ayrim   qonun   hujjatlariga   o‘zgartish   va   qo‘shimchalar
kiritish to‘g‘risida”gi Qonuni (2021-yil 16 avgust, O‘RQ-708-son) bilan Yer
kodeksiga   tegishli   o‘zgartirishlar   kiritilib,   sug‘orilmaydigan   yerlarni   yer
fondining   boshqa   toifasiga   o‘tkazish   Vazirlar   Mahkamasi   tomonidan,
sug‘oriladigan yerlarni yer fondining boshqa toifasiga yoki sug‘orilmaydigan
yerlar   toifasiga   o‘tkazish   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   qaroriga
muvofiq amalga oshirilishi belgilandi.
Shuningdek,   qishloq   xo‘jaligiga   mo‘ljallangan   yerlar   o‘ttiz   yil   muddatga
ijaraga   berilishi,   chet   el   investitsiyalari   ishtirokidagi   korxonalarga,   xalqaro
birlashmalar   va   tashkilotlarga,   chet   el   jismoniy   va   yuridik   shaxslariga   yer
uchastkalari   yigirma   besh   yilgacha   bo‘lgan   muddatga   ijaraga   berilishi
belgilandi.
O‘zining   mustaqil   ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlanish   yo‘lini   tanlab   olgan
O‘zbekiston Respublikasi ta’lim sohasida ham sobit qadamlik bilan islohatlar
olib bormoqda. Ayniqsa, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash  
milliy   dasturi”da   belgilangan   vazifalar   izchillik   bilan   amalga   oshirilmoqda
Ushbu   qonun   hujjatlarning   talablari   asosida   tayyorlanayotgan   yuqori
kompetensiyaga   ega   mutaxassislarga   extiyoj   kuchaymoqda.   Chunki
zamonaviytexnologiyalarning   rivojlanish   holati   birinchi   navbatda
jamiyatning   intellektualsalohiyatiga   ya’ni   keng   fikrlaydigan,   kuchli   raqobat
sharoitida   samarali   xo‘jalikyurita   oladigan   malakali   va   chuqur   bilimga   ega
mutaxassislarga   bog‘liq   bo‘lmoqda.Xalq   xo‘jaligining   asosiy   tarmog‘i
bo‘lgan   qishloq   xo‘jaligida   ishlabchiqarishni   tashkil   etish   va   boshqarishda
axborot   kommunikatsiya   texnologiyalarini   qo‘llash   yuqori   samaradorlikka
erishishning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. SHuning uchun ham yuqori
saloxiyatga   va   malakaga   ega   bo‘lgan   qishloq   xo‘jaligi   bo‘yicha
mutaxasislarni   tayyorlashda   Qishloq   xo‘jaligini   axborot   texnologiyalar
fanining   o‘rni   beqiyosdir.   Axborotlashtirishning   milliy   tizimini
shakllantirishda,   jamiyat   hayotining   barcha   sohalarida   zamonaviy   axborot
texnologiyalarini,   kompyuter   texnikasi   va   telekommunikatsiya   vositalarini
ommaviy ravishda joriy etishda hamda ulardan foydalanishda, fuqarolarning
axborotga   nisbatan   ortib   borayotgan   talab-ehtiyojlarini   yanada   to‘liqroq
qondirishda,   jahon   axborot   hamjamiyatiga   kirishda,   milliy   axborot
resurslaridan   bahramand   bo‘lish   imkoniyatini   kengaytirishda   hamda   yuqori
saloxiyatga   va   malakaga   ega   bo‘lgan   qishloq   xo‘jaligi   bo‘yicha
mutaxasislarni   tayyorlashda   «Qishloq   xo‘jaligida   axborot   texnologiyalari»
fanini o‘qitish katta  ahamiyatga egadir.
 Qishloq xo‘jaligida axborot texnologiyalari fanini o‘rganish biror bir xolat 
  va   jarayon   uchun   axborotlarni   yig‘ish,   saqlash,   uzatish,   qayta   ishlash   va
qayta
  ishlangan   ma’lumotlar   asosida   eng   samarali   qarorlar   qabul   qilish   imkonini
beradi.
 Fanni o‘qitishdan maqsad –zamonoviy axborot texnologiyalarining nazariy,   
 uslubiy va texnologik asoslarini; soha bo‘yicha aniq masalalarni echishda 
  axborot   texnologiyalarni   qo‘llashning   amaliy   yutuqlari   tamoyillari   va
uslublari     bilan   chuqur   tanishtirish   hamda   kompyuter   va   dasturiy   vositalar
bilan ishlashning 
umumiy tartiblarini o‘rgatishdan iboratdir.
  Fanning   vazifasi–talabalarga   axborot   va   uning   xossalari,   axborotlarni
yig‘ish,   uzatish   va   qayta   ishlash   jarayonlari   haqida   tushuncha   berish   hamda
axborot jarayonlarida texnik va dasturiy vositalardan foydalanishni, dasturiy
vositalar   orqali   soha   bo‘yicha   funksional   va   hisoblash   masalani   echish
usullarini,   amaliy   dasturlar   majmuasi,   ma’lumotlar   bazasi,   global   va   lokal
tarmoq   axborot     resurslaridan   foydalanishni,   axborot   xavfsizligi   va
axborotlarni himoyalash  usullari va vositalarini o‘rgatishdan iborat.  
Qishloq   xo‘jaligida   axborot   texnologiyalari   fanning   maqsadi   va   Vazifalari.
Agrar   soha   ishlab   chiqarishining   samarali   rivojlanishi   uchun   xo‘jalik
Yuritishning   yuqori   va   samarali   tizimi   talab   etiladi.  Axborot   texnologiyalar
Qishloq   xo‘jaligi   jarayonlarining   rejalashtirishga,   bashoratlashga,   tahlil
qilishga va modellashtirishga bog‘liq katta miqdordagi masalalarni echishda
muhim   yordam   beradi.   Axborotlarni   yig‘ish   va   qayta   ishlashning
yuqorisamarador texnologiyalari, ishlab chiqarish jarayonlarini koordinatsiya
qilish   yo‘li   bilan   maqsadga   erishishning   uskunaviy   vositasi   bo‘lib   amalda
qo‘llanilmoqda. 
“Qishloq   xo‘jaligida   axborot   texnologiyalari”   fani   qishloq,   o‘rmon   va   baliq
xo‘jaligi ta’lim sohasining bakalavrlar tayyorlash tizimining muhim tarkibiy
qismi hisoblanadi. Fanni o‘rganish vaqtida zamonaviy axborot texnologiyani
qishloq   xo‘jaligiga   qo‘llashning   asosiy   usul   va   tamoyillari,   axborot   va
telekommunikatsiya   tizimlari   bilan   ishlash   texnologiyalari,   axborotlarni
izlash   va   qayta   ishlashning   tezkorligini   oshirish   mexanizmlari,   axborotlarni
uzatish   va   saqlash,   axborot   manbalarining   joylashgan   o‘rniga   bog‘liq  
bo‘lmagan   xolda   ularga   kirish   masalalari   qaraladi.   Ushbu   fan   keyinchalik
boshqa   fanlarni   o rganishda,   kurs  ishi   va   malakaviy   bitiruv   ishlarida   hamdaʻ
o‘z   kasbiy   faoliyatida   axborot   texnologiyalardan   foydalanishga   asos   bo‘lib
xizmat   qiladi.   Fanni   o‘rganishdan   maqsad   talabalarda   qishloq   xo‘jaligida
axborot texnologiyalarni qo‘llash haqida tassavurini shakllantirish, o‘z kasbiy
faoliyatida qo‘llashi uchun fanning nazariy asoslarini o‘zlashtirish va amaliy
yangiliklarni   olish   hamda   zamonaviy   ta’lim   va   axborot   texnologiyalar
asosida   uzluksiz   o zining   kasbiy   maxoratini   mustaqil   oshirib   borishdir.	
ʻ
Qishloq xo‘jaligida axborot texnologiyalari fanining vazifasi kompyuterning
texnik va dasturiy vositalarida ishlashni o‘rgatish. 
Axborot   texnologiyalari   va   tizimlari,   axborot   kommunikatsiya
texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanish va unda ishlash ko‘nikmalarini
mustaxkamlashdir.  Amaliy   mashg‘ulotlarning   asosiy   maqsadi   kasbiy   bilim,
ko‘nikma va malaka sun’iy axborot muxitida kengaytirish va mustaxkamlash,
internetdan   foydalanish,   masofaviy   ta’lim   asoslarining   ko‘nikmalarini   olish.
Bu   qo‘llanilayotgan   texnologiyalarining   maqsadga   muvofiqligi   asoslangan
mavzularga   tegishli   mashg‘ulotlar   o‘tkazish   va   individual   topshiriqlarni
bajarish   yo‘li   bilan   amalga   oshiriladi.   Mustaqil   ishlar   talabalarning   darsdan
bo‘sh   paytlari,   aniq   mavzular   bo‘yicha   ilmiy   manbalarni   o‘rganib,
manbalardan   olingan   materiallar   asosida   referatlar   yozish   va   uni   ximoya
qilish,   hamda   amaliy   darslarda   individual   topshiriqlarni   bajarish   yo‘li   bilan
amalga oshirildi.
Qishloq   xo‘jaligi   jarayonlarini   axborotlashtirish.   Sotsial-iqtisodiy,   siyosiy-
ijtimoiy   jarayonlarning   murakkablashuvi,   insoniyat   faoliyatining   barcha
sohalaridagi   jarayonlar   dinamikasining   o‘zgarishi,   jamiyat   uchun   muhim
bo‘lgan   axborotga   ehtiyojni   bilimlarni   o‘stirish   va   yangi   vositalarni
rivojlantirishni   rag‘batlantirish   orqali   qondirishni   shart   qilib   qo‘ydi.
Agrosanoat majmuasi o‘zining murrakkabligi va echilayotgan vazifalarining  
qiyinligi bilan ajralib turadi. Harajatlarni kamaytirishni ta’minlash va qishloq
xo‘jalik   jarayonlarini   optimallashtirish   uchun   ilmiy-texnik   jarayon
yutuqlaridan   foydalanish,   qishloq   xo‘jaligini   boshqarishning   va   axborot
ta’minotining   yangi   usullariga   o‘tishda   avtomatlashtirilgan   tizim   va   axborot
texnologiyalarni   keng   qo‘llash   zaruriyatit     o z   navbatida   axborotʻ
texnologiyalarining   jadal   rivojlanishi,   jamiyatning   yanada   rivojlanishiga
turtki   bo‘luvchi,   axborot   qiymatini   oshiruvchi   global   axborot   inqilobini
o‘zida   mujassam   etadi.   Bu   esa   ta’limni   axborot   texnologiyalarga,
telekommunikatsiya   tizimlariga,   zamonaviy   moddiy   texnik   bazaga
asoslangan   yagona   axborot   maydoniga   olib   keladi.   Axborot   eng   muhim
strategik   va   boshqaruv   resurslaridan   biri   bo‘lib,   uni   yaratish   va   undan
foydalanish   ijtimoiy   hayotning   turli   sohalarining   samarali   rivojlanishi   va
faoliyat   ko‘rsatishi   uchun   zaruriy   asos   bo‘lib   xizmat   qiladi.   Eng   yuqori
darajada  xosildorlikga  erishish   uchun  ko‘p  faktorli  to‘plam  sifatida,  ayniqsa
ekinlarni   parvarishlashga,   iqlim   sharoitlariga,   tuproqning   xolatiga   oid
axborotlar zarur hisoblanadi.   
Xulosa qilib  shuni aytish mumkinki, o simliklarning o‘sishi va rivojlanishigaʻ
oid   axborotlar   rejalashtirish,   oziqlantirish,   sug‘orish   va   shunga   o‘xshash
agrotexnik   tadbirlarda   muhim   rol   o‘ynaydi.   Sifatli   axborotga   ega   bo‘lish
uchun   birinchi   navbatda   axborot   manbalaridan   boshlang‘ich   axborotlarni
yig‘ish   zarur   bo‘ladi.  Axborotlashgan   jamiyat   iqtisodiy   va   ilmiy-texnikaviy
jihatdan   yanada   yuksalishga,   mamlakatda   ishlab   chiqarilayotgan   qishloq
xo‘jaligi   mahsulotlari   sifatini   va   mehnat   unumdorligini   oshirishga,
iqtisodiyotni   zamonaviy   texnologiyalar   asosida   boshqarishni
takomillashtirish   hamda   istiqbolli   ilmiy   yo‘nalishlarni   rivojlantirishga   katta
zamin   yaratib   beradi.   Jamiyatning   asosiy   ijtimoiy   ishlab   chiqaruvchi   kuchi
sanalmish   inson   barkamolligi   yo‘lidagi   axborotlashtirish   jarayonlari
rivojlanishning   asosiy   negizi   bo‘lib   xizmat   qiladi.   U   insonlarga   eng
zamonaviy kompyuter texnika vositalarini amaliyotda keng qo‘llash bo‘yicha
malakasini   oshirishga   va   o‘zining   tuganmas   qobiliyatini   amalda   sinab
ko‘rishga   katta   imkoniyat   tug‘diradi.   Insonning   axborotni   qayta   ishlash
bo‘yicha   imkoniyatlarini   kuchaytiruvchi   zamonaviy   texnologiyalar   bilan
qurollantirish,axborotlash-tirish   sanoatini   jadal   rivojlantirishni   talab   etuvchi
eng  muxim texnik, iqtisodiy  vazifa  hisoblanadi. Qishloq  xo‘jaligida  axborot  
texnologiyalaridan   foydalanish   qishloq   ishlab     chiqarishi   jarayonlariga   oid
axborotlar   sifati,   uning   aniqligi,   ob’ektivligi,   ishonchliligi   va   tezkorligi
boshqaruv   qarorlarini   o‘z   vaqtida   qabul   qilish   vaa   qo‘llash   imkoniyatini
taminlaydi.   Demak,   axborotlashtirishning   milliy   tizimini   shakllantirish   shu
kunning   eng   dolzarb   vazifalardan   biri   bo‘lib,   jamiyat   taraqiyotining   asosiy
omili   hisoblanadi.  Axborot   texnologiyalarini   joriy   qilishning   asosiy   mezoni
har   bir   mutaxassisning   har   qanday   bozor   munosabatlari   sharoitida   davlat
boshqaruviga yo‘naltirilgan muammolarini   
Foydalanilgan adabiyotlar ro yxati:ʻ
1.Misty   E   Vermaat,   Susan   L   Sebok,   Steven   M   Freund.   Discovering
Computers ©2016 (2016 edition). Textbook.USA, 2016 .
2.   Brian   P.   Hogan.   HTML5   and   CSS3   Level   Up   with   Today’s   Web
Technologies country. Tutorial. USA, 2013
3.   M.Aripov.,   B.Begalov.,   U.Begimqulov.,   M.Mamarajabov.   Axborot
Texnologiyalar, O‘quv qo‘llanma, T.: “Noshir”, 2009
4.Qosimovxborot   texnologiyalari,   o‘quv   qo‘llanma.   370   bet.   Toshkent   –
Aloqachi -2006 y.
5.M.Mamarajabov, S.Tursunov Kompyuter grafikasi va Web dizayn Darslik.
– T.:“Cho’lpon
Internet manzillari:
1.O‘zbek internet resurslarining katalogi:  www.OEFEN.uz
2.Infocom.uz -elektron jurnali:  www.infocom.uz

Mavzu: Qishloq xo'jaligida foydalanilayot axborot tizimlari va ularning ahamiyati Reja: 1. Zamonaviy axborot texnologiyalari haqida tushuncha. Axborot texnologiyalari turlari. 2. Qishloq xo’jaligi deganda nimani tushunamiz? 3. Zamonaviy axborot texnologiyalarining qishloq xo’jaligidagi ahamiyati nimalardan iborat. 4. Xulosa

Informatika va axborot texnologiyalari fanining maqsadi – zamonaviy axborot texnologiyalarining asosi hisoblanadi. Informatika va axborot texnologiyalari fanining vazifasi: - informatika va axborot texnologiyalari haqida bir butun tasavvur hosil qilish; - informatika va axborot texnologiyalarining har bir inson hayotidagi va jamiyatning rivojidagi rolini ochib berish; - informatikaning texnik va dasturiy vositalarining mohiyati va imkoniyatlarining ochib berish; - axborot tizimlari va texnologiyalarini nima maqsadida va qanday qo’llash haqida tushuncha hosil qilishdan iborat. Fan boyicha talabalarning bilim, ko’nikma va malakasiga qoyiladigan talablar «Informatika va axborot texnologiyalari» oquv fanini ozlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr: - informatika, axborot texnologiyalari, shaxsiy kompyuterlar va uning zamonaviy qurilmalari, kompyuterning zamonaviy dasturiy taminoti, amaliy dasturlar paketi, operasion tizimlar, Windows operasion tizimi, Windows paketining dasturlari, zamonaviy axboro-kommunikasiya texnologiyalari, kompyuter torlari, Internet, elektron pochta, talimda zamonaviy axborot texnologiyalari, fanlarni o’tishda zamonaviy axborot texnologiyalarini bilishi kerak. - kompyuterning asosiy va qo’shimcha qurilmalari bilan ishlash; axborot texnologiyalarining dasturiy taminotini qo’llay olish; - amaliy dasturiy taminot dasturlari bilan ishlay olish, Windows operasion tizimida va Windows paketining dasturlarida ishlash konikmalariga ega bo’lishi kerak;

- zamonaviy axborot-kommunikasiya texnologiyalarini oz predmet sohasida qo’llay olish, kompyutur lokal torlari, Internet, elektron pochta bilan ishlash, tarmoq texnologiyasidan foydalana olish malakalariga ega bo’lish kerak. Informatika bu - axborotlarni kompyuter yordamida qayta ishlash, yig’ish, ifodalash va uzatish usullari bilan shug’ullanuvchi fandir. Informatika deganda har bir odam soz qandaydir axborot, ushbu axborot biror narsaga, hodisa yoki jarayonga tegishli ekanligi va boshqalar haqida borishligini tushunadi. XX asrning 60-yillarida Informatika fan sifatida Fransiyada qo’llanila boshladi. Informatika atamasi lotincha <informatic> so’zdan kelib chiqqan bolib, tushuntirish, xabar qilish, bayon etish ma’nosini anglatadi. Ingliz tilida bu atamaga Computer science (kompyuter texnikasi haqida fan) sinonimi mos keladi. Computer – hisoblash texnikasi degani. Kibernetika va infоrmatika sоhasida ilmiy-tadqiqоt ishlarini оlib bоrish va xalq xo’jaligiga jоriy etish maqsadida 1956 yilda akademik M.T.Orоzbоev tashabbusi bilan O’zbekistоn Fanlar Akademiyasi tarkibida V.I.Rоmanskiy nоmli Matematika instituti qоshida Hisoblash texnikasi bo’limi оchildi. Unga V.K.Qоbulоv raxbar etib tayinlandi va 1958 yilda Respublikamizda ilk bоr «Ural-1» rusumli EHM o’rnatildi yilda markaziy Оsiyo mintaqasida O’zbekistоn Respublikasi Fanlar Akademiyasi tarkibida hisoblash markazi bo’lgan Kibernetika instituti, 1978 yilda esa uning asosida Kibernetika ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi tashkil etildi. Axborotlashtirish haqida (1993 yil may), EHM va malumotlar bazasi uchun dasturlarni huquqiy muhofazalash haqida (1994 yil may) qonunlari, O’zbekistоn Respublikasi Prezidentining 2002 yil 30 maydagi «Kоmpyuterlashtirishni yanada rivоjlantirish va axbоrоt- kоmmunikasiya texnоlоgiyalarini jоriy etish togrisida»gi farmоni, Vazirlar Mahkamasining 2001 yil 23 maydagi « yillarda kompyuter va axborot texnologiyalarini rivojlantirish, «Internet»ning xalqaro axborot tizimlariga

keng kirib borishini taminlash dasturini ishlab chiqishni tashkil etish chora- tadbirlari togrisida»gi 230-sonli qarori qabul qilingan. Informatika sohasining eng asosiy resursi bu – ахborotdir. Ахborot - оlamdagi butun borliq, undagi ro`y beradigan voqea, hodisa va jarayonlar haqidagi xabar va ma’lumotlardir. Yani voqea va hodisalarning sezgi organlarimizga tasiri. Ахborot inson nutqida, kitob va gazeta- jurnallardagi matnlarda, musavvir tasvirida va boshqalarda mavjuddir. Ахborotni almashish Fikr Моliyaviy kelishuv Ахborot tushunchasi. Sezish azolari, turli asboblar va hokazolar yordamida qayd etiladigan tashqi dunyo dalillari malumotlar deb ataladi. Malumotlar aniq vazifalarni hal etishda zarur va foydali deb topilsa axborotga aylanadi. Masalan, qog’ozga telefon raqamlarini ma’lum tartibda yozib, birovga ko’rsatsangiz, u buni ma’lumot sifatida qabul qiladi. Biroq ana shu har bir telefon raqami qarshisiga muayyan korxona yoki tashkilot nomi, uning faoliyat turi yozib qoyilsa, avvalgi ma’lumot axborotga aylanadi. Ахborotni almashish Fikr Моliyaviy kelishuv, Ахborot manbalari va iste’molchlarining har xilligi axborot shaklining turli ko`rinishda bo`lishiga olib keladi: Belgili -Belgili – turli ishoraviy belgilardan iborat axborotlar. -Matnli -Matnli – harf, raqam va belgilar to`plamidan iborat axborot -Grafik -Grafik – tasvirlardan iborat bo`lgan tasavvur korinishidagi. Shuningdek, og`zaki, yozma, bosma, jadval va boshqalar. Ахborot va uning turlari Belgili МаtnliGragik, Axborotdan foydalanish imkoniyati va samaradorligi uning reprezentativligi, mazmundorligi, yetarliligi, aktualligi, o’z vaqtidaligi, anikdigi, ishonarliligi, barqarorligi kabi asosiy iste’mol sifat ko’rsatkichlari bilan bog’liqdir: a)axborotning reprezentativligi obyekt xususiyatini adekvat ifoda etish maqsadlarida uni to’gri tanlash va shakllantirish bilan bog’liqdir. b)axborotning mazmundorligi semantik (mazmuniy) hajmini ifoda etadi.

v)axborotning yetarliligi (tolaligi) qaror qabul qilish uchun minimal, lekin yetarli tarkibga (ko’rsatkichlar jamlamasiga) ega ekanligini bildiradi. To’gri qaror qabul qilish uchun to’liq bolmagan, yani yetarli bo’lmagan, xuddi shuningdek, ortiqcha bo’lgan axborot ham foydalanuvchining qabul qilgan qarorlari samaradorligini kamaytiradi. g)axborotning aktualligi (dolzarbligi) axborotdan foydalanish vaqtida uning boshqarish uchun qimmatliligi sakdanib qolishi bilan belgilanadi va uning xususiyatlari ozgarishi dinamikasi hamda ushbu axborot paydo bolgan vaqtdan buyon otgan vaqt oraligiga bog’liq bo’ladi. d)axborotning o’z vaqtidaligi uning avvaldan belgilab qo’yilgan vazifani hal etish vaqti bilan kelishilgan vaqtdan kechikmasdan olinganligini bildiradi. e) axborotning aniqligi olinayotgan axborotning obyekt, jarayon, hodisa va hokazolarning real holatiga yaqinligi darajasi bilan belgilanadi. j) axborotning ishonarliligi axborotning real mavjud obyektlarni zarur aniqlik bilan ifoda etish xususiyati bilan belgilanadi. z) axborotning barqarorligi axborotning asos qilib olingan malumotlar anikdigini buzmasdan ozgarishlarga tasir qilishga qodirligini aks etiradi. Ахborot texnologiyasi va tizimlari Теxnologiya Теxnologiya – grekcha tildan tarjima qilinganda sa’nat, mahorat kabi ma’nolarni bildiradi. Axborot texnologiyasi - ob`ekt, jarayon yoki hodisalar holati haqidagi ma`lumotlarni bir korinishdan ikkinchi, sifat jihatdan mutloq yangi korinishga keltiruvchi ma`lumotlarni toplash, qayta ishlash uzatishning vosita va usullari majmuasidan foydalanish jarayonidir. Axborot texnologiyasi axborot tizimlari bilan mukammal boglangan bolib, ular uchun axborot texnologiyasi asosiy muhit hisoblanadi. Bir qaraganda axborot texnologiyasi va tizimi ta'rifi bir-biriga oxshash korinadi, lekin bunday emas. Axborot texnologiyasi kompyuterda saqlanayotgan ma'lumotlar ustidan tartiblashgan qoidalar asosida amal, harakat va bosqichlarni bajarish jarayonidir. Axborot