logo

Rossiya va Yaponiya munosabatlari

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

653.7734375 KB
Mavzu: Rossiya va Yaponiya munosabatlari
                                         Reja:
I. Kirish. Rossiya va Yapponiya davlatlarining munosabatlari; 
Tinchlik shartnomasi mavjud bo’lmagan davlatlar.
II. Asosiy qism 
1. Rus – Yapon urushi; Port-Artur qamali
2. Siyosiy vaziyat 
3. Tsushima jangi
4. Kuril orollari uchun ikki davlat munosabatlari
5. Natija, ikki davlat o’rtasidagi munosabatlar
III. Xulosa: Rossiya hamda Yaponiya davlatlari haqida fikrlarim. XX   asrdagi   urushlarni   boshlab   bergan   1904–1905-yilgi   rus-yapon
urushi doirasida bo‘lib o‘tgan muhim voqealardan biri, shubhasiz, Port-Artur
qamalidir. Qamal 1904-yilning may oyida boshlanib, 1905-yilning 2-yanvar
kuni   Port-Arturning   yaponlar   tomonidan   egallanishi   bilan   tugaydi.   “Daryo”
sana munosabati bilan mazkur voqea haqida hikoya qiladi.
Xitoyning   Lyushunkou   shahridagi   kichkina   baliqchilar   porti   1884-
yillardan   boshlab   nemis   muhandislari   tomonidan   rekonstruksiya   qilindi.
Ushbu   port   1860-yilda   ingliz   kemalari   qo‘mondoni   Villiam   Artur   sharafiga
Port-Artur   nomini   oldi   va   ingliz   kemasi   bilan   bojxona   aloqalarini   o‘rnatdi.
Yevropaliklar   esa   uzoq   vaqt   mobaynida   shu   nomni   qo‘llab   keldi   va   savdo
imtiyozlari uchun portda qarorgohlar qurdi.
1894-yilda   port   va   Liao   Dong   yarimoroli   yaponlar   tomonidan
egallandi.   Ammo   g‘arb   aralashuvi   va   bosimlari   ostida   Xitoy   yana   uni
qaytarib   olishga   muvaffaq   bo‘ldi.   Bu   davrda   Rossiya   imperiyasi   Transsibir temiryo‘li   qurilishining   avj   pallasida   edi.   Yo‘lning   bir   qismi   Vladisvostokka
borishni   qulaylashtirish   maqsadida   janubga   qaratilgan   edi.   Boshqa
tomondan   nemislar   Sindaoni   99   yil   muddatga   foydalanishga   olgan   edi.
Bundan   tashqari,   Buyuk   Britaniya   ham   1897-yilda   Hong   Kongni   99   yilga
foydalanishga oldi.
Rossiya ham Xitoyda nimadirlik bo‘lib qolishdan ortda qolib ketmaslik
va   Tinch   okeaniga   chiqishni   osonlashtirish   maqsadida   tashqi   ishlar   vaziri
Muravyov maslahati bilan o‘z pozitsiyasini kuchaytirishga qaror qildi. 1897-
yilda Pekinda diplomatlar muzokara o‘tkazarkan, rus kemalari Port-Arturga
kirib   keldi.   Rossiya   shu   yili   portdan   25   yil   muddatga   foydalanish   huquqini
qo‘lga kiritdi. Keyin esa butun yarimorolni shunday shartlarda qabul qildi.
1900-yilgi   Xitoydagi   Ixetuan   qo‘zg‘aloni   natijasida   Rossiya   ham
boshqa   super   kuchlar   kabi   Xitoydan   kompensatsiya   oldi.   Maqsadi
Manjuriya   ustidan   protektorat   o‘rnatish   edi.   Bu   esa   mintaqada   o‘z
mavqeyini   kuchaytirishni   o‘ylab   yurgan   va   Germaniya   tomonidan
qurollantirilgan   Yaponiyani   bezovta   qila   boshladi.   1894–1905-yillarda   o‘z
harbiy budjetini besh baravarga oshirgan Yaponiya Manjuriyani egallashiga
ishonchi komil edi.
Buyuk   Britaniya   1902-yilgi   Yaponiya   bilan   tuzilgan   do‘stlik   bitimiga
sodiq   qolib,   Fransiya   Yaponiyaga   hujum   qilgudek   bo‘lsa   (1892-yilgi
Rossiya-Fransiya   do‘stlik   bitimi   doirasida),   Rossiyaga   qarshi   urushga
kirishga   va’da   bergan   edi.   Shu   tariqa   Buyuk   Britaniya   o‘z   portlarini   va
Suvaysh   kanalini   ruslarga   yopib   qo‘ydi.   Bu   esa   Rossiyaning   asosan
Yevropada  joylashgan  flotining  Yaponiyaga  qarshi   hujumga  yetib  borishini
juda qiyinlashtirib qo‘ydi.
1902-yilgi   Rossiya-Xitoy   shartnomasi   bo‘yicha   hududdagi   rus
askarlari   evakuatsiya   qilinishi   lozim   edi.   Ammo   1903-yil   Nikolay   II   buni
bekor qildi. Bu esa Yaponiyani harakatga o‘tishga undadi. 1904-yil 8-fevral kuni   Yaponiya   Port-Arturdagi   rus   flotiga   hujum   qildi.   Shu   tariqa   rus-yapon
urushi boshlandi.
Port-Arturda   dastlab,   8–9-fevralda   natijasiz   dengiz   jangi   bo‘lib   o‘tdi.
Bu jangda ruslar asosan mina operatsiyasini qo‘llab, yapon flotiga qarshilik
qildi.   Dengiz   minalari   ko‘plab   yapon   kemalarini   cho‘ktirib   yubordi.   Oradan
bir   necha   oy   o‘tib,   yaponlar   1904-yilning   7-avgsut   kuni   sharqiy   tomondan
rus istehkomlariga hujum qildi. Natijada, ikki kun davom etgan janglar bo‘lib
o‘tdi. Mazkur janglarda yaponlar 1 200 ta, ruslar 450 ta odam yo‘qotdi. Mazkur qamal davomida yaponlar keyinchalik Ikkinchi jahon urushida
qo‘llanilgan   Kamikadze   taktikasidan   foydalandi.   19-avgustga   kelib   esa
yaponlar   ruslarning   sharqiy   frontini   bombardimon   qilishni   boshladi.   21-
avgustdan   boshlab,   general   Nogi   g‘arbiy   frontdan   hujumga   o‘tishni
boshladi.   Ikki   tomondan   ham   katta   yo‘qotishlar   berildi.   Yaponlar   masofa
saqlashda davom etdi.
Sentabr   oyiga   kelib   esa   yaponlar   qo‘shimcha   kuch   oldi   va   qamalni
davom   ettirishga   qaror   qildi.   Ruslar   esa   bunga   ulgurmadi.   Chunki   rus
kemalarining   Tinch   okeaniga   yetib   kelishiga   olti   oy   kerak   bo‘lar   edi   va   bu
narsa   yakun   yaqin   ekanini   ko‘rsatar   edi.   Ammo   yaponlar   hamon
muvaffaqiyatga erisha olmadi.
Oktabr   oyidan   boshlab   esa   ruslarda   oziq-ovqat   zaxirasi   tugay
boshladi. Yaponlar     istehkom qurishda davom etdi. Biroq oktabr oyida ham
yaponlar istehkomlarni egallay olmadi.
Noyabr oyining oxiriga kelib, genral Nogiga qo‘shimcha kuchlar yetib
keldi   va   u   sharqiy   frontga   hujum   qildi.   Ushbu   hujum   natijasida   u
odamlarining   10   foizidan   ajraldi.   5-dekabrga   kelib,   203   raqamli   tepalik
yaponlar   tomonidan   egallandi.   To‘qqiz   kun   davom   etgan   jangda
yaponlarning   yo‘qotishi   10   ming   askar   va   ofitserni   tashkil   qildi.   Ruslardan
esa jami olti mingga yaqin askar halok bo‘ldi. Ertasi   kuniyoq   yaponlar   tepalikdan   turib   portdagi   rus   kemalarini
nishonga   ola   boshladi.   5-dekabr   kuni   Poltava   kemasi,   7-dekabr   kuni
Retvizan,   9-dekabr   kuni   Pobeda,   Presvet,   Pallada   kruizi   va   Boyarin
kemalari   boy   berildi   va   cho‘kib   ketdi.   2-yanvar,   ya’ni   portning
kapitulyatsiyasi   paytida   Sevastopol   kemasi   admiral   Nikolas   von   Essen
buyrug‘iga   ko‘ra   cho‘ktirib   yuborildi.   Yaponlar   esa   ikkita   qiruvchi   va
Takosago kruizlaridan ayrildi.
1905-yilning   2-yanvar   kuni   general   Anatoliy   Stessel   harbiy   kengash
xohishiga   qarshi   o‘laroq,   yapon   bosh   shtabiga   taslim   bo‘lish   haqida
muzokara   o‘tkazish   istagi   borligini   bildirdi.   Bu   esa   5-yanvar   kuni   yapon
bosh shtabi tomonidan qabul qilindi.
Yaponiya   mazkur   qamal   davomida   60   ming   odamini   yo‘qotdi.
Ruslarning   23   mingdan   ortiq   askari,   jumladan,   16   ming   yaralanganlar   va
kasallar   asirga   olindi   va   Nagasaki   ba’zasiga   yuborildi.   Stessel   1906-yilda asirlikdan ozod bo‘ldi va tribunalga tortildi. Dastlab, berilgan o‘lim jazosi 10
yillik qamoqqa almashtirildi. 1909-yilda esa Nikolay II uni afv etdi.
1905-yilning   sentabr   oyida   rus-yapon   urushi   nihoyasiga   yetdi,   unda
ruslar mag‘lub bo‘ldi. Bu Yevropadagi qudratli davlatning g‘arbiy bo‘lmagan
kuchga   ilk   yengilishi   edi.   Manjuriyaga   olib   boruvchi   Port-Artur   endi
Yaponiya   qo‘liga   o‘tdi.   Rossiya,   shuningdek,   Saxalin   orolining   yarmini   va
Manjuriyaning bir qismini Yaponiyaga berishga majbur bo‘ldi. Shu paytdan
boshlab   Yaponiya   dunyoning   eng   kuchli   davlatlari   qatoridan   joy   oldi   va
Uzoq Sharqda imperialistik siyosat yurita boshladi.
Tsushima jangi 1905 yil 27-28 mayda Rus-yapon urushi paytida (1904-
1905)   jang   qilindi   va   yaponlar   uchun   hal   qiluvchi   g'alabani   isbotladi.   1904
yilda   rus-yapon   urushi   boshlanib,   Uzoq   Sharqdagi   rus   boyliklari   pasaya
boshladi.   Dengizda   admiral   Vilgelm   Vitgeftning   Tinch   okeanidagi   birinchi
eskadroni   Port   Arturda   to'qnashuv   boshlangandan   beri   yaponiyaliklar   Port
Arturni qamal qilishgan edi.
Avgust   oyida   Vitgeft   Port   Arturdan   chiqib   ketish   va   Vladivostokdan
kreyser   eskadroniga   qo'shilish   to'g'risida   buyruq   oldi.   Admiral   Togo
Xeyxaxironing  flotiga  duch  kelganida,   yaponlar  ruslarni  qochib  ketishlariga
to'sqinlik qilmoqchi bo'lishdi. Natijada, Vitgeft o'ldirildi va ruslar Port Arturga
qaytishga   majbur   bo'lishdi.   To'rt   kun   o'tgach,   14-avgust   kuni   Orm-admiral
Karl   Jessenning   Vladivostokdagi   kruizer   eskadroni   Ulsan   shahridan   vitse-
admiral   Kamimura   Xikonojo   boshchiligidagi   kreyserchilar   bilan   uchrashdi.
Jang   paytida   Jessen   bitta   kemani   yo'qotdi   va   nafaqaga   chiqishga   majbur
bo'ldi.
Ushbu teskari narsalarga javoban va Germaniyaning amakivachchasi
Kaiser   Vilgelm   II   tomonidan   qo'llab-quvvatlangan   Tsar   Nicholas   II   Ikkinchi
Tinch okeanini yaratishni buyurdi. Bu Rossiya Boltiq dengizi flotining beshta
bo'linmasidan   iborat   bo'lib,   11   ta   jangovar   kemani   o'z   ichiga   oladi.   Uzoq Sharqqa   kelganida,   kemalar   ruslarga   dengiz   ustunligini   tiklashga   va
Yaponiyaning ta'minot liniyalarini buzishga imkon beradi degan umidda edi.
Bundan tashqari, bu kuch Trans-Sibir temir yo'li orqali quruqliklar kelguniga
qadar   Yaponiyaning   Manchuriyada   harakatlanishini   sekinlashtirish   uchun
Port Arturni qurshab olishga yordam bergan edi.
Ikkinchi Tinch okean eskadroni 1904 yil 15 oktyabrda Admiral Zinovy 
Rojestvenskiy   bilan  Boltiqbo'yidan  suzib  ketdi.   Rus-turk  urushining  faxriysi
(1877-1878)   Rojestvenskiy  ham  harbiy-dengiz  shtabining  boshlig'i  bo'lgan.
Shimoliy   dengizdan   janubda   11   ta   jangovar   kemasi,   8   kreyser   va   9   ta
qiruvchi   samolyot   bilan   bug'langanda,   ruslar   ushbu   hududda   ishlaydigan
yapon torpedo kemalari haqida mish-mishlarni eshitishdi. Buning natijasida
ruslar   21/22   oktabrda   Dogger   Bank   yaqinida   baliq   ov   qilayotgan
Britaniyaning bir qator trolerlariga qarata o'q uzdilar.
  Bu   trolni   ko'rdi   Kran   Ikki   halok   bo'lgan   va   yana   to'rtta   tirkamachilar
shikastlangan.   Bundan   tashqari,   Rossiya   yettita   jangovar   kemasi
kreyserlarga   qarata   o'q   uzgan   Aurora   va   Dmitriy   Donskoy   sarosimada.
Keyinchalik   o'limga   olib   keladigan   holatlarning   sababi   ruslarning   yaxshi
bilmaganligi   tufayli   oldini   olish   edi.   Natijada   yuzaga   kelgan   diplomatik
voqea   Britaniyani   Rossiyaga   qarshi   urush   e'lon   qilishga   undadi   va   Uy
flotining   jangovar   harakatlari   tayyorgarlikka   yo'naltirildi.   Ruslarni   tomosha
qilish   uchun   qirollik   floti   qaror   qabul   qilinmaguncha   rus   flotini   soya   qilish
uchun kreyser otryadlarini yo'naltirdi.
Voqea   natijasida   inglizlar   tomonidan   Suvaysh   kanalidan
foydalanishning   oldini   olgan   Rojestvenskiy   Yaxshi   Umid   Kepasi   atrofidagi
flotni   olishga   majbur   bo'ldi.   Do'stona   yoqilg'i   bazasi   yo'qligi   sababli,   uning
kemalari   tez-tez   ortiqcha   kemalarga   o'zlarining   kemalarida   to'plangan   va
shuningdek,   Germaniya   bilan   shartnoma   imzolagan   yonilg'i   quyish
shoxobchalarida   uchrashgan.   18000   kilometrdan   ko'proq   masofani   bosib
o'tgan rus floti 1905 yil 14-aprelda Indochinadagi Cam Ranh ko'rfaziga etib bordi.   Bu   erda   Rojestvenskiy   Tinch   okeanining   uchinchi   eskadroni   bilan
yurib, yangi buyurtmalar oldi.
Port Artur 2-yanvar kuni qulab tushgach, Vladivostokka birlashtirilgan
flot   kerak   edi.   Indochinadan   chiqib,   Rojestvenskiy   Tinch   okeanining
Uchinchi   eskadronining   eski   kemalari   bilan   shimolda   qaynamoqda.   Uning
floti Yaponiyaga yaqinlashganda, u Tsusima bo'g'ozi orqali to'g'ridan-to'g'ri
Yaponiya   dengiziga   etib   borishni   tanladi,   chunki   boshqa   variantlar   -   La
Perus (Soya) va Tsugaru, Yaponiyaning sharqiga o'tishni talab qilar edi.
Admiral Togo Xeyxachiro
Asosiy kemalar: 4 ta kema, 27 ta kreyser
  Ruslar
 Admiral Zinovy  Rozhestvenskiy
 Admiral Nikolay Nebogatov
 11 jangovar kema, 8 kreyser
Rossiyaning   yaqinlashishi   haqida   ogohlantirilgan   Togo,   Yaponiya
birlashgan   floti   qo'mondoni   o'z   flotini   jangga   tayyorlashni   boshladi.
Koreyaning Pusan   shahrida joylashgan Togo floti asosan 4 jangovar kema
va   27   kreyserdan,   shuningdek   ko'plab   qiruvchi   va   torpedo   katerlaridan
iborat   edi.   Rojestvenskiy   Vladivostokka   etib   borish   uchun
Rojestvenskiyning  Tsushima  bo'g'ozidan  o'tishiga  to'g'ri   ishongan  va  Togo
patrul xizmatiga hududni kuzatishni buyurgan. Bayroqni jangovar kemadan
uchib   o'tish   Mikasa ,   Togo   puxta   parmalashtirilgan   va   o'qitilgan   zamonaviy
zamonaviy flotga rahbarlik qildi.
Bundan   tashqari,   yaponiyaliklar   ruslarning   afzal   ko'rgan   zirhli
teshiklaridan ko'ra ko'proq zarar etkazadigan yuqori portlovchi qobiqlardan foydalanishni   boshladilar.   Rojestvenskiy   Rossiyaning   eng   yangi   to'rttasiga
egalik   qilgan   Borodino -klass   jangovar   kemalari,   flotining   qolgan   qismi   eski
va   yaroqsiz   bo'lgan.   Bu   uning   ekipajlarining   past   kayfiyati   va   tajribasizligi
tufayli   yomonlashdi.   Shimolga   qarab,   Rojestvenskiy   1905   yil   26-maydan
27-mayga   o'tar   kechasi   bo'g'ozdan   o'tib   ketishga   uringan.   Ruslarni
aniqlash,   piket   kreyseri   Shinano   Maru   Togo   o'zlarining   pozitsiyalarini   soat
4:55 atrofida radioeshittirishdi.
 
Yaponiya   flotini   dengizga   etaklab,   Togo   kemalari   bilan   shimoldan
yaqinlashib   kelayotgan   chiziqqa   yaqinlashdi.   Soat   13:40   da   ruslar   bilan
gaplashar ekan, yaponlar qo'shilishga kirishdilar. O'z bayrog'i ostida   Knyaz
Suvorov ,   Rojestvenskiy   flotni   ikki   ustunga   suzib   borishda   davom   etdi.
Rossiya floti oldidan o'tib, Togo flotga katta burilish orqali unga ergashishni
buyurdi.   Bu   yaponiyaliklarga   Rojestvenskiyning   port   ustunini   jalb   qilish   va
Vladivostokka   boradigan   yo'lni   to'sib   qo'yishga   imkon   berdi.   Ikkala   tomon
bir-birlariga   qarata   o'q   uzishganida,   yaponiyaliklarning   yuqori   tayyorgarligi
tez orada Rossiya jangovar kemalarini parmalashini ko'rsatdi.
 
6200 metr masofani yaponiyaliklar urdi   Knyaz Suvorov , kemaga yomon
shikast   etkazdi   va   Rojestvenskiyga   jarohat   etkazdi.   Kema   cho'kishi   bilan
Rojestvenskiy   halokatga   uchradi   Buiny .   Jang   shiddatli   avjiga   chiqqan
paytda, buyruq Ort admirali Nikolay Nebogatovga berildi. O'qlar davom etar
ekan,   yangi   jangovar   kemalar   paydo   bo'ldi   Borodino   va   Imperator
Aleksandr III   Shuningdek, ular ishdan bo'shatilgan va botgan. Quyosh bota
boshlaganda   rus   flotining   yuragi   yaponlarga   ozgina   zarar   etkazgan   holda
yo'q qilindi.
Qorong'i   tushgach,   Togo   37   ta   torpedo   katerlari   va   21   ta   qiruvchi
ishtirokida   katta   hujumni   boshladi.   Ular   rus   flotiga   bostirib   kirishib,   uch
soatdan  ko'proq  vaqt   davomida  mudofaa  kemasini  cho'ktirishdi   Navarin   va jangovar   kemani   cho'ktirish   Sisoy   Veliki .   Ikkita   zirhli   kreyser   ham   jiddiy
shikastlangan va ular ekipajlarini  tong  otgandan  keyin  jabrlanishga majbur
qilishgan.   Hujumda   yaponlar   uchta   torpedo   kemasini   yo'qotishdi.   Ertasi
kuni   quyosh   ko'tarilganda,   Togo   Nebogatov   flotining   qoldiqlari   bilan
shug'ullanishga kirishdi. Atigi olti kema qolganida, Nebogatov taslim bo'lish
haqida signalni soat 10:34 da ko'targan. Bu xato deb o'ylab, Togo 10:53 da
signal   tasdiqlanmaguncha   o't   ochdi.   Qolgan   kun   davomida   yakka   rus
kemalari yaponiyaliklar tomonidan ovlanib, cho'kib ketishdi.
Tsushima jangi yagona edi   hal qiluvchi   flot harakati po'lat jang kemalari
bilan   kurashdi.   Janglarda   rus   floti   samarali   ravishda   yo'q   qilindi,   21   kema
cho'kdi  va  oltita  asirga olindi.   Rossiya  ekipajlaridan  4380  kishi  halok  bo'ldi
va 5 917 kishi asir olindi. Vladivostokga etib borish uchun atigi uchta kema
qochib   qutulgan,   yana   oltitasi   neytral   portlarga   joylashtirilgan.   3   ta   yalpi
qayiq,   shuningdek   117   kishi   halok   bo'ldi   va   583   kishi   yaralandi.
Tsushimadagi   mag'lubiyat   Rossiyaning   xalqaro   obro'siga   jiddiy   putur
etkazdi   va   Yaponiyaning   dengiz   kuchiga   aylanishiga   ishora   qildi.
Tsushimadan keyin Rossiya tinchlik uchun sudga murojaat qilishga majbur
bo'ldi.
Dunyo davlatlari o‘rtasida o‘z yechimini kutayotgan hududiy ziddiyatlar
talaygina. Tog‘li Qorabog‘, Kashmir, Tibet, Golan tepaliklari...
Ularning   ayrimlari   bo‘yicha   qonli   janglar   bo‘lib   o‘tgani   holda   ham
yakdil   fikrga   kelinmagan.   Ikki   davlat   o‘rtasida   rasman   tinchlik   shartnomasi
imzolanmay,   hamon   urush   maqomi   saqlanib   turilishiga   sabab   bo‘lgan   ana shunday   hududiy   bahslardan   biri   bu   Rossiya   va   Yaponiya   o‘rtasidagi   Kuril
orollari muammosidir.
Ko‘pchilikni   bir   savol   qiziqtiradi:   nega   Rossiya   odam   deyarli
yashamaydigan,   foydali   qazilmalari   ham   haminqadar,   hamisha   davlat
subsidiyalari   bilan   kun   kechiruvchi,   o‘z   hududining   mingdan   biricha
kelmaydigan   kichik   orollardan   voz   kecha   qolmaydi?   Axir   bu   davlatning
sarhadlari cheksiz, amalda hech narsa yo‘qotmaydi. Qolaversa, qo‘shnisi va
yuksak   taraqqiy   etgan   davlat   –   Yaponiya   bilan   va   nihoyat   tinchlik
shartnomasi   imzolanadi.   Yaponiya   do‘stona   yordam   qo‘lini   cho‘zsa,
Rossiyaning   hamisha   iqtisodiy   ijtimoiy   muammolarga   ko‘milib   yuradigan
Uzoq   Sharq   hududlari   rivojlanib   ketishi   mumkin.   Eng   muhimi,   dunyo
yetmish yillik yana bir ziddiyatdan qutulardi.
Ammo hammasi bu qadar oddiy emas. Rossiya Kuril   orollaridan voz kechmasligining sabablari talaygina:
1.   Eng   muhimi,   Rossiya   Yaponiya   bilan   Kuril   orollari   muammosi
borligining  o‘zini  tan olmaydi. Ya'ni,  bu hududlarga bo‘lgan huquqi hatto
muhokama   qilinmasligini   ta'kidlaydi.   Bahsli   hududlar   bo‘yicha   BMT
nizomiga   ko‘ra   bunday   hududlarga   har   ikki   tomon   da'vo   qilishi   lozim.
Rossiya bu hududda kim bilandir bahslashadigan masalaning o‘zi yo‘q deb
hisoblaydi. 2.   Kuril   orollarini   parcha-parcha   quruqliklardan   iborat,   deganlar
qattiq adashadi. Hokkaydodan Kamchatkaga qadar cho‘zilgan bu arxipelag
1200 kilometrdan ko‘proq hududga tarqalib ketgan. Ya'ni, kim bu orollarga
egalik   qilsa,   o‘z   sarhadlarini   kamida   shuncha   masofaga   kengaytirib   oladi.
Ammo bu hammasi emas. Kuril   orollari ortida to‘rt tarafi Rossiya hududlari
bilan   o‘ralgan   Oxota   dengiz   bor.   Kuril   orollari   baliqqa   boy   bu   dengizning
o‘ziga   xos   darvozasi   bo‘lish   bilan   birga,   Rossiyaning   Saxalin   oroli,
Kamchatka,   Uzoq   Sharq   hududining   yirik   shaharlari   uchun   kemalar
qatnovida   bu   dengizga   emin-erkin   kirib   chiqishning   ahamiyati   nihoyatda
katta.
3.   Muhim   jihatlardan   yana   biri   bu   orollarning   harbiy   ahamiyatidir.
Ma'lumki,   atom   bombasi   tashlagan   bo‘lsa-da,   AQSh   Yaponiyaning
hududdagi   eng   yaqin   hamkori   hisoblanadi.   Bir   paytlar   Kuril   orollari   kabi
bahsli   hudud   bo‘lgan   Okinavada   AQShning   ulkan   harbiy   bazasi   uzoq
yillardan buyon faoliyat yuritishi Rossiyani sergaklantirmay qo‘ymaydi.
4.   Kuril   orollari   muammosi   o‘ziga   xos   «Domino   effekti»ni   yuzaga
keltirishi   mumkin.   Gap   shundaki,   qachon   Rossiya   va   Yaponiya   o‘rtasida
muammoga  yechim   izlansa,   bir  tomondan  Finlyandiya   bir   vaqtlar   o‘ziniki
hisoblangan   hamda   ikkinchi   jahon   urushi   yakunlariga   ko‘ra   boy   bergan
Kareliyaga   da'vo   qila   boshlaydi ,   ikkinchi   tomondan   hamon   dunyoning
aksariyat   davlatlarida   noqonuniy   egallab   olingan   deb   hisoblanuvchi   Qrim
muammosi bosh ko‘taradi, hududi ikkinchi  jahon urushi natijalariga ko‘ra
belgilangan Kaliningrad muammosi eslanadi. Bu hammasi emas. Rossiyaga
da'vo qilishlari mumkin bo‘lgan kichik hududiy masalalar yana anchagina. 5.   Rossiyada   ham   Yaponiyachalik   bo‘lmasada,   millatparast   kuchlar
bor.   Ular   hududiy   jihatdan   bir   qarich   yerni   boy   berishni   ham   butun
tizimning  tanazzuli  sifatida qabul  qilishadi. Bir vaqtlar Rossiya prezidenti
Boris   Yeltsin   Yaponiyaning   iqtisodiy   ko‘magi   evaziga   Janubiy
Kuril   orollaridan   voz   kechishni   istagan.   Ammo   o‘sha   millatparast
kuchlarning   qattiq   qarshiligi   bu   rejani   barbod   qilgan.   Ya'ni,   har   ikki
davlatda   bu   masalada   yon   bergan   siyosatchi   mamlakat   tarixiga   «xoin»
sifatida kirishini   yaxshi bilishadi .
Shu   o‘rinda   Yaponiya   nega   bu   hududlarni   bunchalik   talashishi   ham
qiziq.
1.   Yaponiya   Kuril   orollari   muammosini   nafaqat   qayta-qayta   yodga
olaveradi, balki bunday orollar nomini tilga olmagan holda bu hududlarni
«Yaponiyaning shimoliy hududlari, ajralmas qismi» sifatida ko‘radi.
2.   Yaponiya   iqtisodiy   gigant   bo‘lgani   holda   siyosiy   qudrati   nisbatan
cheklangan davlat hisoblanadi. Ayniqsa, ikkinchi jahon urushi yakunlariga
ko‘ra bu davlat ko‘p hududlari va  mavqeini  boy  bergan. Ayrim hujjatlarga
ko‘ra Yaponiyaniki ekanligi keltirilgan bu orollar masalasidagi bahsda ham
taslim   bo‘lish   milliy   g‘ururga   katta   zarba   bo‘lishi   mumkin.   Hatto   qudratli
qo‘shnisi   bilan   qurolli   ziddiyatga   borishga   tayyor   ekanligini   ta'kidlash
bilan ham o‘z prinsipidan voz kechmaydi.
3.   Kuril   orollari   muammosi   (Yaponiya   nazdida   «shimoliy   hududlar
masalasi»)   Yaponiya   siyosatining   «o‘lmas   mavzu»laridan   biriga   aylangan.
Har  qanday   yirik   siyosatchi  aynan   mana   shu  masaladagi  qat'iy  pozitsiyasi
bilan   siyosiy   ochko   to‘playdi.   Saylovlar   oldidan   bu   mavzu   ayniqsa kuchliroq   jaranglaydi.   Har   yili   7   fevral   kuni   Yaponiyada   «Shimoliy
hududlar   kuni»   nishonlanadi   va   juda   ko‘pchilik   orollarni   qaytarishga   oid
chaqiriqlar hamda shiorlar bilan ko‘chalarga chiqishadi.
Bu   orollarning   bunchalar   uzoq   davom   etuvchi   bahs   obektiga
aylanishi o‘ziga xos tarixga ega albatta. Ruslardan ham, yaponlardan ham
oldin bu orollarda   ayn lar qabilalari yashab o‘tishgan. Aynan ularning tilida
«kuru» so‘zi odam degan ma'noni anglatadi. Kuril   orollari atamasi ham shu
so‘zdan kelib chiqqan. 1635-1637 yillarda yapon ekspeditsiyasi a'zolari bu
orollar haqida qisman ma'lumot yozib qoldirgan. Nisbatan to‘liq ma'lumot
1643   yilda   Martin   de   Friz   boshliq   golland   ekspeditsiyasi   tomonidan
keltirilgan   va   Martin   de   Friz   hududni   golland   yerlari   deb   e'lon   qilgan,
ammo amalda hududni nazorat qilish bo‘yicha biror harakat qilmagan.
Rus   ekspeditsiyasi   dastlab   1646   yilda   tashrif   buyurgan   va   keyingi
yillarda   Rossiya   orollarga   qator   kemalar   jo‘natgan.   1786   yilda   rus
imperatori Yekaterina II hududni uzil-kesil Rossiya tasarrufiga o‘tkazadi va
xaritalarga   kiritadi.   Shundan   keyin   bu   orollar   bilan   bog‘liq   masala   ancha
vaqtgacha ko‘tarilmaydi.
1855   yilning   7   fevral   kuni   Rossiya   va   Yaponiya   o‘rtasida   kelishuv
imzolanadi hamda unga ko‘ra Iturup va Urup orollari o‘rtasidan ikki davlat
chegarasi   o‘tkaziladi.   Shu   tarzda   Yaponiya   hozirda   bahslarga   sabab
bo‘layotgan   Iturup,   Kunashir,   Shikotan   va   Xabomai   orollari   guruhiga   ega
bo‘ladi.   Qolgan   orollar   Rossiya   tasarrufiga   o‘tadi .   Aynan   shuning   uchun
ham 1981 yildan buyon har yili 7 fevralda Yaponiyada «Shimoliy hududlar
kuni» nishonlanadi. Mayda orollarga oid kelishuvga qaramay yirik orol – Saxalin masalasi
ochiq qoladi va bu ikki davlat savdogarlari hamda dengizchilari o‘rtasidagi
ziddiyatlarga   sabab   bo‘laveradi.   1875   yilning   7   mayida   imzolangan
«Peterburg shartnomasi»ga ko‘ra Rossiya o‘rtada qolib ketgan 18 orolning
barchasidan Yaponiya  foydasiga voz kechadi va evaziga Saxalinning  to‘liq
hududini   o‘ziniki   qilib   oladi.   Bu   kelishuv   hududiy   ziddiyatlarga   uzil-kesil
barham beradi.
Ammo yigirmanchi asr boshiga kelib Yaponiyada militaristik ruhiyat
hukmron bo‘la boshladi. Bu davlat o‘z qo‘shnilariga qarshi qator yurishlar
qildi.   1905   yildagi   rus-yapon   urushi   yakuniga   ko‘ra,   Rossiya   imperiyasi
Janubiy Saxalindan voz kechishga majbur bo‘ldi.
Tarixdan   ma'lumki,   qudrat   davlatlar   o‘rtasida   aylanib   yuradi.
Rossiyaning   vorisi   hisoblangan   SSSR   ikkinchi   jahon   urushi   yakunlariga
ko‘ra   Yaponiyaga   urush   ochdi   va   barcha   eski   alamlarini   to‘laligicha
chiqarib   oldi.   Endi   kunchiqar   davlat   nafaqat   Saxalindan,   balki
Kuril   orollaridan   ham   mosuvo   bo‘ldi.   Barcha   hujjatlar   imzolandi,   biror
e'tiroz   qilishga   holi   bo‘lmagan   Yaponiya   orollardan   voz   kechdi.   Kamiga
dushmani o‘zining asosiy orollari chegarasiga kelib qoldi.
Keyinchalik,   Yaponiya   talqiniga   ko‘ra,   bu   kelishuvlar   Rossiya   va
Yaponiya   o‘rtasidagi   qadimiy   chegaralarga   asoslangani,   bu   chegaralarga
ko‘ra Iturup, Kunashir, Shikotan va Xabomai orollari Yaponiya tasarrufida
qolishi   kerakligi,   Yaponiya   bu   orollardan   voz   kechmaganligini   ta'kidlay
boshladi.   Aynan   mana   shu   masala   keyinchalik   bahslar   yuzaga   kelishiga
sabab bo‘ldi va bu bahslar hanuz o‘z yechimini topmay kelmoqda. Chunki, Rossiya   butun   Kuril   orollari   nazarda   tutilganini   ta'kidlasa,   Yaponiya   bu
orollar biror hujjatda ko‘rsatilmaganini dalil sifatida dastak qiladi.
Bahslarga   qaramay   bu   orollar   Rossiya   tasarrufida   va   bu   davlat   o‘z
harbiy   qismlarini   joylashtirish   orqali   hududga   bo‘lgan   huquqini
tasdiqlashga harakat qiladi.
1956   yilga   kelib   urush   holatiga   chek   qo‘yilmagani   holda   ikki   davlat
o‘rtasida   diplomatik   aloqalar   tiklana   boshlandi.   Aynan   mana   shu   iliqlik
davrida   orollar   muammosini   ham   hal   etib   olishga   urinildi.   SSSR   hatto
Yaponiyaning   Kunashir   va   Iturup   orollariga   bo‘lgan   da'vosidan   voz
kechishi   evaziga   Xabomai   hamda   Shikotan   orollarini   qaytarish   istagini
bildirdi.   Faqat   buning   uchun   bir   shart   qo‘ydi   –   avval   ikki   davlat   o‘rtasida
tinchlik shartnomasi imzolanishi lozim.
Ammo   bu   payt   dunyo   qutblari   o‘rtasida   sovuq   urush   boshlanib
ulgurgan,   ishga   AQSh   aralashgandi.   AQSh   Yaponiya   o‘z   da'vosidan   voz
kechsa,   hozirda   nazorat   qilib   turgan   va   kelajakda   Yaponiyaga   qaytarilishi
rejalashtirilayotgan Okinava orolini qaytarmasligini bildirdi.
Shu tarzda muzokaralar yana boshi berk ko‘chaga kirib qoldi, orollar
muammosi   yechilmagani   singari   tinchlik   shartnomasi   ham   imzolanmadi.
Keyingi   yillarda   ham   deyarli   har   yili   shu   masala   ko‘tarilsada,   tomonlar
yuzlab marta bu mavzu yuzasidan uchrashishgan bo‘lsada, muzokaralarda
aytarli siljish kuzatilmadi.
Vaqti-vaqti   bilan   bu   masala   yuzasidan   ziddiyat   keskinlashib   ketadi.
Masalan,   2010,   2012   va   2015   yillarda   Rossiya   prezidenti   va   keyinchalik
bosh vaziri Dmitriy Medvedev bahsli orollarga shaxsan tashrif buyurgan.  
Bu   harakatlar   Yaponiya   tomonidan   juda   og‘riqli   qabul   qilingan   va
Yaponiya   TIV   o‘z   noroziligini   bildirgan.   Ammo   Rossiya   TIV   bu   masalada
Moskva Tokio qarashlarini hisobga olmasligini e'lon qilgan. Buning ustiga
2012   yilning   14   fevralida   Rossiya   qurolli   kuchlari   bosh   shtabi   rahbari,
armiya   generali   Nikolay   Makarov   Kunashir   va   Iturup   orollarida   yangi
harbiy baza qurilishi to‘g‘risida bayonot berdi.
Yaponiya   ham   jim   turmadi   albatta.   Sindzo   Abe   bu   mamlakat   bosh
vazirligiga tayinlaganidan beri Kuril   orollari masalasi bo‘yicha 30 raunddan
ortiq muzokaralar olib bordi.
Amalda hech qanday siljish bo‘lmayotgani uchun «Shimoliy hududlar
kuni» munosabati bilan joriy yilning 8 fevralida uyushtirilgan umummilliy
s'yezdda   so‘zga   chiqqan   Sindzo   Abe   hatto   masala   tinch   yo‘l   bilan   hal
etilmasa,   hududlarni   qaytarish   uchun   kuch   ishlatishga   ham   tayyor
ekanligini e'lon   qilib yubordi . Rasmiy   Moskva   esa   bu   so‘zlarga   javoban   Yaponiya   o‘ziga   ortiqcha
baho   berayotgani,   bosiqlik   qilmaslik   yaxshi   oqibatlarga   olib   kelmasligini
bildirdi.
Tahdidlarga   qaramay   har   ikki   tomon   urushdan   aslo   manfaatdor
emasligi   juda   yaxshi   ma'lum.   Shuning   uchun   Sindzo   Abe   yaqinda   bergan
intervyusida   bu   muammoni   kelgusi   avlodga   qoldirish   niyatida   emasligini,
hamkasbi   Vladimir   Putin   bilan   bu   boradagi   muzokaralar   samarali
bo‘layotgani hamda oxir-oqibat kelishuvga kelish mumkinligini bildirgan.
Rossiya va Yaponiya o‘rtasida 1945 yilda Ikkinchi jahon urushi tugaganidan
keyin   hech   qanday   tinchlik   shartnomasi   tuzilmaganligi   bu-   bema’nilik.
Rossiya prezidenti Vladimir Putin hozirgi vaziyatni shunday ta’rifladi, deb yozadi
3 sentyabr, juma kuni TASS. Rossiya   rahbari   Moskva   hech   qachon   bu   masala   bo‘yicha   Tokio   bilan
muloqotdan   bosh   tortmaganini,   lekin   u   yerda   shartlar   doimo   o‘zgarib   turishini
aytdi.
Ikkinchi   jahon   urushi   natijasida   Moskva   va   Tokio   o‘rtasida   tinchlik
shartnomasi   tuzilmadi.   Kurillarning   janubiy   qismi   -   Iturup,   Kunashir,   Shikotan
orollari   va   Xabomai   orollari   guruhi   bo‘yicha   hal   qilinmagan   hududiy   nizo   uning
imzolanishiga   asosiy   to‘siq   bo‘ldi.   Yaponiya   tomoni   Janubiy   Kurilni   shimoliy
hududlar   deb   ataydi   va   ular   ustidan   Rossiya   suverenitetini   tan   olmaydi.   Moskva ,
o‘z   navbatida,   hududiy   nizo   haqiqatini   tan   olmaydi.   Vashington   Janubiy
Kurillarni   Yaponiya ning bir qismi deb hisoblaydi.
III. Umuman   olganda   bu   ikki   davlat   o ’ rtasida   turli   mojarolar   va   urushlar
kelib   chiqqanligi   bor   gap . 
Ushbu ikki davlatda tinchlik shartnomasi yo’qligi ham aniq fakt hisoblanadi.
Ammo   ushbu   davlatlar   urush   bo’lishidan   manfaat   topolmaydi.   Ikki   davlat
uchun   ham,   balki   butun   dunyo   uchun   ham   salbiy   natijalarga   olib   kelishi
turgan   gap.   Tarixdan   ma’lumki   ko’pgina   holatlarda   kelib   chiqdigan
urushlarning   barchasi   bu-   raqibni   pisandga   ilmaslik   va   o’ziga   katta   baho
berishdan boshlangan.                 Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Lopes-Vera, Jonatan. "Rus-yapon urushi (1904-1905), kutilmagan 
g'alaba".  HistoriaJaponesa.com saytidan olingan,
2. EcuRed. Rus-yapon urushi. Ecured.cu saytidan olingan
3. Maffeo, Anibal Xose. 1904-1905 yillardagi Rossiya-Yaponiya urushi. 
Iri.edu.ar-dan tiklandi
4. Britannica entsiklopediyasi muharriri. Rus-yapon urushi. 
Britannica.com saytidan olingan
5. Slavson, Larri. Rus-yapon urushi: siyosiy, madaniy va harbiy 
oqibatlar.  Owlcation.com saytidan olingan
6. Shcepanski, Kallie. Rus-yapon urushi haqidagi faktlar. 
Thoughtco.com saytidan olindi
7. Farli, Robert. Yaponiya va Rossiya urushga borganlarida. 
Nationalinterest.org saytidan olindi

Mavzu: Rossiya va Yaponiya munosabatlari Reja: I. Kirish. Rossiya va Yapponiya davlatlarining munosabatlari; Tinchlik shartnomasi mavjud bo’lmagan davlatlar. II. Asosiy qism 1. Rus – Yapon urushi; Port-Artur qamali 2. Siyosiy vaziyat 3. Tsushima jangi 4. Kuril orollari uchun ikki davlat munosabatlari 5. Natija, ikki davlat o’rtasidagi munosabatlar III. Xulosa: Rossiya hamda Yaponiya davlatlari haqida fikrlarim.

XX asrdagi urushlarni boshlab bergan 1904–1905-yilgi rus-yapon urushi doirasida bo‘lib o‘tgan muhim voqealardan biri, shubhasiz, Port-Artur qamalidir. Qamal 1904-yilning may oyida boshlanib, 1905-yilning 2-yanvar kuni Port-Arturning yaponlar tomonidan egallanishi bilan tugaydi. “Daryo” sana munosabati bilan mazkur voqea haqida hikoya qiladi. Xitoyning Lyushunkou shahridagi kichkina baliqchilar porti 1884- yillardan boshlab nemis muhandislari tomonidan rekonstruksiya qilindi. Ushbu port 1860-yilda ingliz kemalari qo‘mondoni Villiam Artur sharafiga Port-Artur nomini oldi va ingliz kemasi bilan bojxona aloqalarini o‘rnatdi. Yevropaliklar esa uzoq vaqt mobaynida shu nomni qo‘llab keldi va savdo imtiyozlari uchun portda qarorgohlar qurdi. 1894-yilda port va Liao Dong yarimoroli yaponlar tomonidan egallandi. Ammo g‘arb aralashuvi va bosimlari ostida Xitoy yana uni qaytarib olishga muvaffaq bo‘ldi. Bu davrda Rossiya imperiyasi Transsibir

temiryo‘li qurilishining avj pallasida edi. Yo‘lning bir qismi Vladisvostokka borishni qulaylashtirish maqsadida janubga qaratilgan edi. Boshqa tomondan nemislar Sindaoni 99 yil muddatga foydalanishga olgan edi. Bundan tashqari, Buyuk Britaniya ham 1897-yilda Hong Kongni 99 yilga foydalanishga oldi. Rossiya ham Xitoyda nimadirlik bo‘lib qolishdan ortda qolib ketmaslik va Tinch okeaniga chiqishni osonlashtirish maqsadida tashqi ishlar vaziri Muravyov maslahati bilan o‘z pozitsiyasini kuchaytirishga qaror qildi. 1897- yilda Pekinda diplomatlar muzokara o‘tkazarkan, rus kemalari Port-Arturga kirib keldi. Rossiya shu yili portdan 25 yil muddatga foydalanish huquqini qo‘lga kiritdi. Keyin esa butun yarimorolni shunday shartlarda qabul qildi. 1900-yilgi Xitoydagi Ixetuan qo‘zg‘aloni natijasida Rossiya ham boshqa super kuchlar kabi Xitoydan kompensatsiya oldi. Maqsadi Manjuriya ustidan protektorat o‘rnatish edi. Bu esa mintaqada o‘z mavqeyini kuchaytirishni o‘ylab yurgan va Germaniya tomonidan qurollantirilgan Yaponiyani bezovta qila boshladi. 1894–1905-yillarda o‘z harbiy budjetini besh baravarga oshirgan Yaponiya Manjuriyani egallashiga ishonchi komil edi. Buyuk Britaniya 1902-yilgi Yaponiya bilan tuzilgan do‘stlik bitimiga sodiq qolib, Fransiya Yaponiyaga hujum qilgudek bo‘lsa (1892-yilgi Rossiya-Fransiya do‘stlik bitimi doirasida), Rossiyaga qarshi urushga kirishga va’da bergan edi. Shu tariqa Buyuk Britaniya o‘z portlarini va Suvaysh kanalini ruslarga yopib qo‘ydi. Bu esa Rossiyaning asosan Yevropada joylashgan flotining Yaponiyaga qarshi hujumga yetib borishini juda qiyinlashtirib qo‘ydi. 1902-yilgi Rossiya-Xitoy shartnomasi bo‘yicha hududdagi rus askarlari evakuatsiya qilinishi lozim edi. Ammo 1903-yil Nikolay II buni bekor qildi. Bu esa Yaponiyani harakatga o‘tishga undadi. 1904-yil 8-fevral

kuni Yaponiya Port-Arturdagi rus flotiga hujum qildi. Shu tariqa rus-yapon urushi boshlandi. Port-Arturda dastlab, 8–9-fevralda natijasiz dengiz jangi bo‘lib o‘tdi. Bu jangda ruslar asosan mina operatsiyasini qo‘llab, yapon flotiga qarshilik qildi. Dengiz minalari ko‘plab yapon kemalarini cho‘ktirib yubordi. Oradan bir necha oy o‘tib, yaponlar 1904-yilning 7-avgsut kuni sharqiy tomondan rus istehkomlariga hujum qildi. Natijada, ikki kun davom etgan janglar bo‘lib o‘tdi. Mazkur janglarda yaponlar 1 200 ta, ruslar 450 ta odam yo‘qotdi.

Mazkur qamal davomida yaponlar keyinchalik Ikkinchi jahon urushida qo‘llanilgan Kamikadze taktikasidan foydalandi. 19-avgustga kelib esa yaponlar ruslarning sharqiy frontini bombardimon qilishni boshladi. 21- avgustdan boshlab, general Nogi g‘arbiy frontdan hujumga o‘tishni boshladi. Ikki tomondan ham katta yo‘qotishlar berildi. Yaponlar masofa saqlashda davom etdi. Sentabr oyiga kelib esa yaponlar qo‘shimcha kuch oldi va qamalni davom ettirishga qaror qildi. Ruslar esa bunga ulgurmadi. Chunki rus kemalarining Tinch okeaniga yetib kelishiga olti oy kerak bo‘lar edi va bu narsa yakun yaqin ekanini ko‘rsatar edi. Ammo yaponlar hamon muvaffaqiyatga erisha olmadi. Oktabr oyidan boshlab esa ruslarda oziq-ovqat zaxirasi tugay boshladi. Yaponlar istehkom qurishda davom etdi. Biroq oktabr oyida ham yaponlar istehkomlarni egallay olmadi. Noyabr oyining oxiriga kelib, genral Nogiga qo‘shimcha kuchlar yetib keldi va u sharqiy frontga hujum qildi. Ushbu hujum natijasida u odamlarining 10 foizidan ajraldi. 5-dekabrga kelib, 203 raqamli tepalik yaponlar tomonidan egallandi. To‘qqiz kun davom etgan jangda yaponlarning yo‘qotishi 10 ming askar va ofitserni tashkil qildi. Ruslardan esa jami olti mingga yaqin askar halok bo‘ldi.