Rossiya va Yaponiya munosabatlari
![Mavzu: Rossiya va Yaponiya munosabatlari
Reja:
I. Kirish. Rossiya va Yapponiya davlatlarining munosabatlari;
Tinchlik shartnomasi mavjud bo’lmagan davlatlar.
II. Asosiy qism
1. Rus – Yapon urushi; Port-Artur qamali
2. Siyosiy vaziyat
3. Tsushima jangi
4. Kuril orollari uchun ikki davlat munosabatlari
5. Natija, ikki davlat o’rtasidagi munosabatlar
III. Xulosa: Rossiya hamda Yaponiya davlatlari haqida fikrlarim.](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_1.png)
![XX asrdagi urushlarni boshlab bergan 1904–1905-yilgi rus-yapon
urushi doirasida bo‘lib o‘tgan muhim voqealardan biri, shubhasiz, Port-Artur
qamalidir. Qamal 1904-yilning may oyida boshlanib, 1905-yilning 2-yanvar
kuni Port-Arturning yaponlar tomonidan egallanishi bilan tugaydi. “Daryo”
sana munosabati bilan mazkur voqea haqida hikoya qiladi.
Xitoyning Lyushunkou shahridagi kichkina baliqchilar porti 1884-
yillardan boshlab nemis muhandislari tomonidan rekonstruksiya qilindi.
Ushbu port 1860-yilda ingliz kemalari qo‘mondoni Villiam Artur sharafiga
Port-Artur nomini oldi va ingliz kemasi bilan bojxona aloqalarini o‘rnatdi.
Yevropaliklar esa uzoq vaqt mobaynida shu nomni qo‘llab keldi va savdo
imtiyozlari uchun portda qarorgohlar qurdi.
1894-yilda port va Liao Dong yarimoroli yaponlar tomonidan
egallandi. Ammo g‘arb aralashuvi va bosimlari ostida Xitoy yana uni
qaytarib olishga muvaffaq bo‘ldi. Bu davrda Rossiya imperiyasi Transsibir](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_2.png)
![temiryo‘li qurilishining avj pallasida edi. Yo‘lning bir qismi Vladisvostokka
borishni qulaylashtirish maqsadida janubga qaratilgan edi. Boshqa
tomondan nemislar Sindaoni 99 yil muddatga foydalanishga olgan edi.
Bundan tashqari, Buyuk Britaniya ham 1897-yilda Hong Kongni 99 yilga
foydalanishga oldi.
Rossiya ham Xitoyda nimadirlik bo‘lib qolishdan ortda qolib ketmaslik
va Tinch okeaniga chiqishni osonlashtirish maqsadida tashqi ishlar vaziri
Muravyov maslahati bilan o‘z pozitsiyasini kuchaytirishga qaror qildi. 1897-
yilda Pekinda diplomatlar muzokara o‘tkazarkan, rus kemalari Port-Arturga
kirib keldi. Rossiya shu yili portdan 25 yil muddatga foydalanish huquqini
qo‘lga kiritdi. Keyin esa butun yarimorolni shunday shartlarda qabul qildi.
1900-yilgi Xitoydagi Ixetuan qo‘zg‘aloni natijasida Rossiya ham
boshqa super kuchlar kabi Xitoydan kompensatsiya oldi. Maqsadi
Manjuriya ustidan protektorat o‘rnatish edi. Bu esa mintaqada o‘z
mavqeyini kuchaytirishni o‘ylab yurgan va Germaniya tomonidan
qurollantirilgan Yaponiyani bezovta qila boshladi. 1894–1905-yillarda o‘z
harbiy budjetini besh baravarga oshirgan Yaponiya Manjuriyani egallashiga
ishonchi komil edi.
Buyuk Britaniya 1902-yilgi Yaponiya bilan tuzilgan do‘stlik bitimiga
sodiq qolib, Fransiya Yaponiyaga hujum qilgudek bo‘lsa (1892-yilgi
Rossiya-Fransiya do‘stlik bitimi doirasida), Rossiyaga qarshi urushga
kirishga va’da bergan edi. Shu tariqa Buyuk Britaniya o‘z portlarini va
Suvaysh kanalini ruslarga yopib qo‘ydi. Bu esa Rossiyaning asosan
Yevropada joylashgan flotining Yaponiyaga qarshi hujumga yetib borishini
juda qiyinlashtirib qo‘ydi.
1902-yilgi Rossiya-Xitoy shartnomasi bo‘yicha hududdagi rus
askarlari evakuatsiya qilinishi lozim edi. Ammo 1903-yil Nikolay II buni
bekor qildi. Bu esa Yaponiyani harakatga o‘tishga undadi. 1904-yil 8-fevral](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_3.png)
![kuni Yaponiya Port-Arturdagi rus flotiga hujum qildi. Shu tariqa rus-yapon
urushi boshlandi.
Port-Arturda dastlab, 8–9-fevralda natijasiz dengiz jangi bo‘lib o‘tdi.
Bu jangda ruslar asosan mina operatsiyasini qo‘llab, yapon flotiga qarshilik
qildi. Dengiz minalari ko‘plab yapon kemalarini cho‘ktirib yubordi. Oradan
bir necha oy o‘tib, yaponlar 1904-yilning 7-avgsut kuni sharqiy tomondan
rus istehkomlariga hujum qildi. Natijada, ikki kun davom etgan janglar bo‘lib
o‘tdi. Mazkur janglarda yaponlar 1 200 ta, ruslar 450 ta odam yo‘qotdi.](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_4.png)
![Mazkur qamal davomida yaponlar keyinchalik Ikkinchi jahon urushida
qo‘llanilgan Kamikadze taktikasidan foydalandi. 19-avgustga kelib esa
yaponlar ruslarning sharqiy frontini bombardimon qilishni boshladi. 21-
avgustdan boshlab, general Nogi g‘arbiy frontdan hujumga o‘tishni
boshladi. Ikki tomondan ham katta yo‘qotishlar berildi. Yaponlar masofa
saqlashda davom etdi.
Sentabr oyiga kelib esa yaponlar qo‘shimcha kuch oldi va qamalni
davom ettirishga qaror qildi. Ruslar esa bunga ulgurmadi. Chunki rus
kemalarining Tinch okeaniga yetib kelishiga olti oy kerak bo‘lar edi va bu
narsa yakun yaqin ekanini ko‘rsatar edi. Ammo yaponlar hamon
muvaffaqiyatga erisha olmadi.
Oktabr oyidan boshlab esa ruslarda oziq-ovqat zaxirasi tugay
boshladi. Yaponlar istehkom qurishda davom etdi. Biroq oktabr oyida ham
yaponlar istehkomlarni egallay olmadi.
Noyabr oyining oxiriga kelib, genral Nogiga qo‘shimcha kuchlar yetib
keldi va u sharqiy frontga hujum qildi. Ushbu hujum natijasida u
odamlarining 10 foizidan ajraldi. 5-dekabrga kelib, 203 raqamli tepalik
yaponlar tomonidan egallandi. To‘qqiz kun davom etgan jangda
yaponlarning yo‘qotishi 10 ming askar va ofitserni tashkil qildi. Ruslardan
esa jami olti mingga yaqin askar halok bo‘ldi.](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_5.png)
![Ertasi kuniyoq yaponlar tepalikdan turib portdagi rus kemalarini
nishonga ola boshladi. 5-dekabr kuni Poltava kemasi, 7-dekabr kuni
Retvizan, 9-dekabr kuni Pobeda, Presvet, Pallada kruizi va Boyarin
kemalari boy berildi va cho‘kib ketdi. 2-yanvar, ya’ni portning
kapitulyatsiyasi paytida Sevastopol kemasi admiral Nikolas von Essen
buyrug‘iga ko‘ra cho‘ktirib yuborildi. Yaponlar esa ikkita qiruvchi va
Takosago kruizlaridan ayrildi.
1905-yilning 2-yanvar kuni general Anatoliy Stessel harbiy kengash
xohishiga qarshi o‘laroq, yapon bosh shtabiga taslim bo‘lish haqida
muzokara o‘tkazish istagi borligini bildirdi. Bu esa 5-yanvar kuni yapon
bosh shtabi tomonidan qabul qilindi.
Yaponiya mazkur qamal davomida 60 ming odamini yo‘qotdi.
Ruslarning 23 mingdan ortiq askari, jumladan, 16 ming yaralanganlar va
kasallar asirga olindi va Nagasaki ba’zasiga yuborildi. Stessel 1906-yilda](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_6.png)
![asirlikdan ozod bo‘ldi va tribunalga tortildi. Dastlab, berilgan o‘lim jazosi 10
yillik qamoqqa almashtirildi. 1909-yilda esa Nikolay II uni afv etdi.
1905-yilning sentabr oyida rus-yapon urushi nihoyasiga yetdi, unda
ruslar mag‘lub bo‘ldi. Bu Yevropadagi qudratli davlatning g‘arbiy bo‘lmagan
kuchga ilk yengilishi edi. Manjuriyaga olib boruvchi Port-Artur endi
Yaponiya qo‘liga o‘tdi. Rossiya, shuningdek, Saxalin orolining yarmini va
Manjuriyaning bir qismini Yaponiyaga berishga majbur bo‘ldi. Shu paytdan
boshlab Yaponiya dunyoning eng kuchli davlatlari qatoridan joy oldi va
Uzoq Sharqda imperialistik siyosat yurita boshladi.
Tsushima jangi 1905 yil 27-28 mayda Rus-yapon urushi paytida (1904-
1905) jang qilindi va yaponlar uchun hal qiluvchi g'alabani isbotladi. 1904
yilda rus-yapon urushi boshlanib, Uzoq Sharqdagi rus boyliklari pasaya
boshladi. Dengizda admiral Vilgelm Vitgeftning Tinch okeanidagi birinchi
eskadroni Port Arturda to'qnashuv boshlangandan beri yaponiyaliklar Port
Arturni qamal qilishgan edi.
Avgust oyida Vitgeft Port Arturdan chiqib ketish va Vladivostokdan
kreyser eskadroniga qo'shilish to'g'risida buyruq oldi. Admiral Togo
Xeyxaxironing flotiga duch kelganida, yaponlar ruslarni qochib ketishlariga
to'sqinlik qilmoqchi bo'lishdi. Natijada, Vitgeft o'ldirildi va ruslar Port Arturga
qaytishga majbur bo'lishdi. To'rt kun o'tgach, 14-avgust kuni Orm-admiral
Karl Jessenning Vladivostokdagi kruizer eskadroni Ulsan shahridan vitse-
admiral Kamimura Xikonojo boshchiligidagi kreyserchilar bilan uchrashdi.
Jang paytida Jessen bitta kemani yo'qotdi va nafaqaga chiqishga majbur
bo'ldi.
Ushbu teskari narsalarga javoban va Germaniyaning amakivachchasi
Kaiser Vilgelm II tomonidan qo'llab-quvvatlangan Tsar Nicholas II Ikkinchi
Tinch okeanini yaratishni buyurdi. Bu Rossiya Boltiq dengizi flotining beshta
bo'linmasidan iborat bo'lib, 11 ta jangovar kemani o'z ichiga oladi. Uzoq](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_7.png)
![Sharqqa kelganida, kemalar ruslarga dengiz ustunligini tiklashga va
Yaponiyaning ta'minot liniyalarini buzishga imkon beradi degan umidda edi.
Bundan tashqari, bu kuch Trans-Sibir temir yo'li orqali quruqliklar kelguniga
qadar Yaponiyaning Manchuriyada harakatlanishini sekinlashtirish uchun
Port Arturni qurshab olishga yordam bergan edi.
Ikkinchi Tinch okean eskadroni 1904 yil 15 oktyabrda Admiral Zinovy
Rojestvenskiy bilan Boltiqbo'yidan suzib ketdi. Rus-turk urushining faxriysi
(1877-1878) Rojestvenskiy ham harbiy-dengiz shtabining boshlig'i bo'lgan.
Shimoliy dengizdan janubda 11 ta jangovar kemasi, 8 kreyser va 9 ta
qiruvchi samolyot bilan bug'langanda, ruslar ushbu hududda ishlaydigan
yapon torpedo kemalari haqida mish-mishlarni eshitishdi. Buning natijasida
ruslar 21/22 oktabrda Dogger Bank yaqinida baliq ov qilayotgan
Britaniyaning bir qator trolerlariga qarata o'q uzdilar.
Bu trolni ko'rdi Kran Ikki halok bo'lgan va yana to'rtta tirkamachilar
shikastlangan. Bundan tashqari, Rossiya yettita jangovar kemasi
kreyserlarga qarata o'q uzgan Aurora va Dmitriy Donskoy sarosimada.
Keyinchalik o'limga olib keladigan holatlarning sababi ruslarning yaxshi
bilmaganligi tufayli oldini olish edi. Natijada yuzaga kelgan diplomatik
voqea Britaniyani Rossiyaga qarshi urush e'lon qilishga undadi va Uy
flotining jangovar harakatlari tayyorgarlikka yo'naltirildi. Ruslarni tomosha
qilish uchun qirollik floti qaror qabul qilinmaguncha rus flotini soya qilish
uchun kreyser otryadlarini yo'naltirdi.
Voqea natijasida inglizlar tomonidan Suvaysh kanalidan
foydalanishning oldini olgan Rojestvenskiy Yaxshi Umid Kepasi atrofidagi
flotni olishga majbur bo'ldi. Do'stona yoqilg'i bazasi yo'qligi sababli, uning
kemalari tez-tez ortiqcha kemalarga o'zlarining kemalarida to'plangan va
shuningdek, Germaniya bilan shartnoma imzolagan yonilg'i quyish
shoxobchalarida uchrashgan. 18000 kilometrdan ko'proq masofani bosib
o'tgan rus floti 1905 yil 14-aprelda Indochinadagi Cam Ranh ko'rfaziga etib](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_8.png)
![bordi. Bu erda Rojestvenskiy Tinch okeanining uchinchi eskadroni bilan
yurib, yangi buyurtmalar oldi.
Port Artur 2-yanvar kuni qulab tushgach, Vladivostokka birlashtirilgan
flot kerak edi. Indochinadan chiqib, Rojestvenskiy Tinch okeanining
Uchinchi eskadronining eski kemalari bilan shimolda qaynamoqda. Uning
floti Yaponiyaga yaqinlashganda, u Tsusima bo'g'ozi orqali to'g'ridan-to'g'ri
Yaponiya dengiziga etib borishni tanladi, chunki boshqa variantlar - La
Perus (Soya) va Tsugaru, Yaponiyaning sharqiga o'tishni talab qilar edi.
Admiral Togo Xeyxachiro
Asosiy kemalar: 4 ta kema, 27 ta kreyser
Ruslar
Admiral Zinovy Rozhestvenskiy
Admiral Nikolay Nebogatov
11 jangovar kema, 8 kreyser
Rossiyaning yaqinlashishi haqida ogohlantirilgan Togo, Yaponiya
birlashgan floti qo'mondoni o'z flotini jangga tayyorlashni boshladi.
Koreyaning Pusan shahrida joylashgan Togo floti asosan 4 jangovar kema
va 27 kreyserdan, shuningdek ko'plab qiruvchi va torpedo katerlaridan
iborat edi. Rojestvenskiy Vladivostokka etib borish uchun
Rojestvenskiyning Tsushima bo'g'ozidan o'tishiga to'g'ri ishongan va Togo
patrul xizmatiga hududni kuzatishni buyurgan. Bayroqni jangovar kemadan
uchib o'tish Mikasa , Togo puxta parmalashtirilgan va o'qitilgan zamonaviy
zamonaviy flotga rahbarlik qildi.
Bundan tashqari, yaponiyaliklar ruslarning afzal ko'rgan zirhli
teshiklaridan ko'ra ko'proq zarar etkazadigan yuqori portlovchi qobiqlardan](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_9.png)
![foydalanishni boshladilar. Rojestvenskiy Rossiyaning eng yangi to'rttasiga
egalik qilgan Borodino -klass jangovar kemalari, flotining qolgan qismi eski
va yaroqsiz bo'lgan. Bu uning ekipajlarining past kayfiyati va tajribasizligi
tufayli yomonlashdi. Shimolga qarab, Rojestvenskiy 1905 yil 26-maydan
27-mayga o'tar kechasi bo'g'ozdan o'tib ketishga uringan. Ruslarni
aniqlash, piket kreyseri Shinano Maru Togo o'zlarining pozitsiyalarini soat
4:55 atrofida radioeshittirishdi.
Yaponiya flotini dengizga etaklab, Togo kemalari bilan shimoldan
yaqinlashib kelayotgan chiziqqa yaqinlashdi. Soat 13:40 da ruslar bilan
gaplashar ekan, yaponlar qo'shilishga kirishdilar. O'z bayrog'i ostida Knyaz
Suvorov , Rojestvenskiy flotni ikki ustunga suzib borishda davom etdi.
Rossiya floti oldidan o'tib, Togo flotga katta burilish orqali unga ergashishni
buyurdi. Bu yaponiyaliklarga Rojestvenskiyning port ustunini jalb qilish va
Vladivostokka boradigan yo'lni to'sib qo'yishga imkon berdi. Ikkala tomon
bir-birlariga qarata o'q uzishganida, yaponiyaliklarning yuqori tayyorgarligi
tez orada Rossiya jangovar kemalarini parmalashini ko'rsatdi.
6200 metr masofani yaponiyaliklar urdi Knyaz Suvorov , kemaga yomon
shikast etkazdi va Rojestvenskiyga jarohat etkazdi. Kema cho'kishi bilan
Rojestvenskiy halokatga uchradi Buiny . Jang shiddatli avjiga chiqqan
paytda, buyruq Ort admirali Nikolay Nebogatovga berildi. O'qlar davom etar
ekan, yangi jangovar kemalar paydo bo'ldi Borodino va Imperator
Aleksandr III Shuningdek, ular ishdan bo'shatilgan va botgan. Quyosh bota
boshlaganda rus flotining yuragi yaponlarga ozgina zarar etkazgan holda
yo'q qilindi.
Qorong'i tushgach, Togo 37 ta torpedo katerlari va 21 ta qiruvchi
ishtirokida katta hujumni boshladi. Ular rus flotiga bostirib kirishib, uch
soatdan ko'proq vaqt davomida mudofaa kemasini cho'ktirishdi Navarin va](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_10.png)
![jangovar kemani cho'ktirish Sisoy Veliki . Ikkita zirhli kreyser ham jiddiy
shikastlangan va ular ekipajlarini tong otgandan keyin jabrlanishga majbur
qilishgan. Hujumda yaponlar uchta torpedo kemasini yo'qotishdi. Ertasi
kuni quyosh ko'tarilganda, Togo Nebogatov flotining qoldiqlari bilan
shug'ullanishga kirishdi. Atigi olti kema qolganida, Nebogatov taslim bo'lish
haqida signalni soat 10:34 da ko'targan. Bu xato deb o'ylab, Togo 10:53 da
signal tasdiqlanmaguncha o't ochdi. Qolgan kun davomida yakka rus
kemalari yaponiyaliklar tomonidan ovlanib, cho'kib ketishdi.
Tsushima jangi yagona edi hal qiluvchi flot harakati po'lat jang kemalari
bilan kurashdi. Janglarda rus floti samarali ravishda yo'q qilindi, 21 kema
cho'kdi va oltita asirga olindi. Rossiya ekipajlaridan 4380 kishi halok bo'ldi
va 5 917 kishi asir olindi. Vladivostokga etib borish uchun atigi uchta kema
qochib qutulgan, yana oltitasi neytral portlarga joylashtirilgan. 3 ta yalpi
qayiq, shuningdek 117 kishi halok bo'ldi va 583 kishi yaralandi.
Tsushimadagi mag'lubiyat Rossiyaning xalqaro obro'siga jiddiy putur
etkazdi va Yaponiyaning dengiz kuchiga aylanishiga ishora qildi.
Tsushimadan keyin Rossiya tinchlik uchun sudga murojaat qilishga majbur
bo'ldi.
Dunyo davlatlari o‘rtasida o‘z yechimini kutayotgan hududiy ziddiyatlar
talaygina. Tog‘li Qorabog‘, Kashmir, Tibet, Golan tepaliklari...
Ularning ayrimlari bo‘yicha qonli janglar bo‘lib o‘tgani holda ham
yakdil fikrga kelinmagan. Ikki davlat o‘rtasida rasman tinchlik shartnomasi
imzolanmay, hamon urush maqomi saqlanib turilishiga sabab bo‘lgan ana](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_11.png)
![shunday hududiy bahslardan biri bu Rossiya va Yaponiya o‘rtasidagi Kuril
orollari muammosidir.
Ko‘pchilikni bir savol qiziqtiradi: nega Rossiya odam deyarli
yashamaydigan, foydali qazilmalari ham haminqadar, hamisha davlat
subsidiyalari bilan kun kechiruvchi, o‘z hududining mingdan biricha
kelmaydigan kichik orollardan voz kecha qolmaydi? Axir bu davlatning
sarhadlari cheksiz, amalda hech narsa yo‘qotmaydi. Qolaversa, qo‘shnisi va
yuksak taraqqiy etgan davlat – Yaponiya bilan va nihoyat tinchlik
shartnomasi imzolanadi. Yaponiya do‘stona yordam qo‘lini cho‘zsa,
Rossiyaning hamisha iqtisodiy ijtimoiy muammolarga ko‘milib yuradigan
Uzoq Sharq hududlari rivojlanib ketishi mumkin. Eng muhimi, dunyo
yetmish yillik yana bir ziddiyatdan qutulardi.
Ammo hammasi bu qadar oddiy emas.](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_12.png)
![Rossiya Kuril orollaridan voz kechmasligining sabablari talaygina:
1. Eng muhimi, Rossiya Yaponiya bilan Kuril orollari muammosi
borligining o‘zini tan olmaydi. Ya'ni, bu hududlarga bo‘lgan huquqi hatto
muhokama qilinmasligini ta'kidlaydi. Bahsli hududlar bo‘yicha BMT
nizomiga ko‘ra bunday hududlarga har ikki tomon da'vo qilishi lozim.
Rossiya bu hududda kim bilandir bahslashadigan masalaning o‘zi yo‘q deb
hisoblaydi.](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_13.png)
![2. Kuril orollarini parcha-parcha quruqliklardan iborat, deganlar
qattiq adashadi. Hokkaydodan Kamchatkaga qadar cho‘zilgan bu arxipelag
1200 kilometrdan ko‘proq hududga tarqalib ketgan. Ya'ni, kim bu orollarga
egalik qilsa, o‘z sarhadlarini kamida shuncha masofaga kengaytirib oladi.
Ammo bu hammasi emas. Kuril orollari ortida to‘rt tarafi Rossiya hududlari
bilan o‘ralgan Oxota dengiz bor. Kuril orollari baliqqa boy bu dengizning
o‘ziga xos darvozasi bo‘lish bilan birga, Rossiyaning Saxalin oroli,
Kamchatka, Uzoq Sharq hududining yirik shaharlari uchun kemalar
qatnovida bu dengizga emin-erkin kirib chiqishning ahamiyati nihoyatda
katta.
3. Muhim jihatlardan yana biri bu orollarning harbiy ahamiyatidir.
Ma'lumki, atom bombasi tashlagan bo‘lsa-da, AQSh Yaponiyaning
hududdagi eng yaqin hamkori hisoblanadi. Bir paytlar Kuril orollari kabi
bahsli hudud bo‘lgan Okinavada AQShning ulkan harbiy bazasi uzoq
yillardan buyon faoliyat yuritishi Rossiyani sergaklantirmay qo‘ymaydi.
4. Kuril orollari muammosi o‘ziga xos «Domino effekti»ni yuzaga
keltirishi mumkin. Gap shundaki, qachon Rossiya va Yaponiya o‘rtasida
muammoga yechim izlansa, bir tomondan Finlyandiya bir vaqtlar o‘ziniki
hisoblangan hamda ikkinchi jahon urushi yakunlariga ko‘ra boy bergan
Kareliyaga da'vo qila boshlaydi , ikkinchi tomondan hamon dunyoning
aksariyat davlatlarida noqonuniy egallab olingan deb hisoblanuvchi Qrim
muammosi bosh ko‘taradi, hududi ikkinchi jahon urushi natijalariga ko‘ra
belgilangan Kaliningrad muammosi eslanadi. Bu hammasi emas. Rossiyaga
da'vo qilishlari mumkin bo‘lgan kichik hududiy masalalar yana anchagina.](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_14.png)
![5. Rossiyada ham Yaponiyachalik bo‘lmasada, millatparast kuchlar
bor. Ular hududiy jihatdan bir qarich yerni boy berishni ham butun
tizimning tanazzuli sifatida qabul qilishadi. Bir vaqtlar Rossiya prezidenti
Boris Yeltsin Yaponiyaning iqtisodiy ko‘magi evaziga Janubiy
Kuril orollaridan voz kechishni istagan. Ammo o‘sha millatparast
kuchlarning qattiq qarshiligi bu rejani barbod qilgan. Ya'ni, har ikki
davlatda bu masalada yon bergan siyosatchi mamlakat tarixiga «xoin»
sifatida kirishini yaxshi bilishadi .
Shu o‘rinda Yaponiya nega bu hududlarni bunchalik talashishi ham
qiziq.
1. Yaponiya Kuril orollari muammosini nafaqat qayta-qayta yodga
olaveradi, balki bunday orollar nomini tilga olmagan holda bu hududlarni
«Yaponiyaning shimoliy hududlari, ajralmas qismi» sifatida ko‘radi.
2. Yaponiya iqtisodiy gigant bo‘lgani holda siyosiy qudrati nisbatan
cheklangan davlat hisoblanadi. Ayniqsa, ikkinchi jahon urushi yakunlariga
ko‘ra bu davlat ko‘p hududlari va mavqeini boy bergan. Ayrim hujjatlarga
ko‘ra Yaponiyaniki ekanligi keltirilgan bu orollar masalasidagi bahsda ham
taslim bo‘lish milliy g‘ururga katta zarba bo‘lishi mumkin. Hatto qudratli
qo‘shnisi bilan qurolli ziddiyatga borishga tayyor ekanligini ta'kidlash
bilan ham o‘z prinsipidan voz kechmaydi.
3. Kuril orollari muammosi (Yaponiya nazdida «shimoliy hududlar
masalasi») Yaponiya siyosatining «o‘lmas mavzu»laridan biriga aylangan.
Har qanday yirik siyosatchi aynan mana shu masaladagi qat'iy pozitsiyasi
bilan siyosiy ochko to‘playdi. Saylovlar oldidan bu mavzu ayniqsa](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_15.png)
![kuchliroq jaranglaydi. Har yili 7 fevral kuni Yaponiyada «Shimoliy
hududlar kuni» nishonlanadi va juda ko‘pchilik orollarni qaytarishga oid
chaqiriqlar hamda shiorlar bilan ko‘chalarga chiqishadi.
Bu orollarning bunchalar uzoq davom etuvchi bahs obektiga
aylanishi o‘ziga xos tarixga ega albatta. Ruslardan ham, yaponlardan ham
oldin bu orollarda ayn lar qabilalari yashab o‘tishgan. Aynan ularning tilida
«kuru» so‘zi odam degan ma'noni anglatadi. Kuril orollari atamasi ham shu
so‘zdan kelib chiqqan. 1635-1637 yillarda yapon ekspeditsiyasi a'zolari bu
orollar haqida qisman ma'lumot yozib qoldirgan. Nisbatan to‘liq ma'lumot
1643 yilda Martin de Friz boshliq golland ekspeditsiyasi tomonidan
keltirilgan va Martin de Friz hududni golland yerlari deb e'lon qilgan,
ammo amalda hududni nazorat qilish bo‘yicha biror harakat qilmagan.
Rus ekspeditsiyasi dastlab 1646 yilda tashrif buyurgan va keyingi
yillarda Rossiya orollarga qator kemalar jo‘natgan. 1786 yilda rus
imperatori Yekaterina II hududni uzil-kesil Rossiya tasarrufiga o‘tkazadi va
xaritalarga kiritadi. Shundan keyin bu orollar bilan bog‘liq masala ancha
vaqtgacha ko‘tarilmaydi.
1855 yilning 7 fevral kuni Rossiya va Yaponiya o‘rtasida kelishuv
imzolanadi hamda unga ko‘ra Iturup va Urup orollari o‘rtasidan ikki davlat
chegarasi o‘tkaziladi. Shu tarzda Yaponiya hozirda bahslarga sabab
bo‘layotgan Iturup, Kunashir, Shikotan va Xabomai orollari guruhiga ega
bo‘ladi. Qolgan orollar Rossiya tasarrufiga o‘tadi . Aynan shuning uchun
ham 1981 yildan buyon har yili 7 fevralda Yaponiyada «Shimoliy hududlar
kuni» nishonlanadi.](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_16.png)
![Mayda orollarga oid kelishuvga qaramay yirik orol – Saxalin masalasi
ochiq qoladi va bu ikki davlat savdogarlari hamda dengizchilari o‘rtasidagi
ziddiyatlarga sabab bo‘laveradi. 1875 yilning 7 mayida imzolangan
«Peterburg shartnomasi»ga ko‘ra Rossiya o‘rtada qolib ketgan 18 orolning
barchasidan Yaponiya foydasiga voz kechadi va evaziga Saxalinning to‘liq
hududini o‘ziniki qilib oladi. Bu kelishuv hududiy ziddiyatlarga uzil-kesil
barham beradi.
Ammo yigirmanchi asr boshiga kelib Yaponiyada militaristik ruhiyat
hukmron bo‘la boshladi. Bu davlat o‘z qo‘shnilariga qarshi qator yurishlar
qildi. 1905 yildagi rus-yapon urushi yakuniga ko‘ra, Rossiya imperiyasi
Janubiy Saxalindan voz kechishga majbur bo‘ldi.
Tarixdan ma'lumki, qudrat davlatlar o‘rtasida aylanib yuradi.
Rossiyaning vorisi hisoblangan SSSR ikkinchi jahon urushi yakunlariga
ko‘ra Yaponiyaga urush ochdi va barcha eski alamlarini to‘laligicha
chiqarib oldi. Endi kunchiqar davlat nafaqat Saxalindan, balki
Kuril orollaridan ham mosuvo bo‘ldi. Barcha hujjatlar imzolandi, biror
e'tiroz qilishga holi bo‘lmagan Yaponiya orollardan voz kechdi. Kamiga
dushmani o‘zining asosiy orollari chegarasiga kelib qoldi.
Keyinchalik, Yaponiya talqiniga ko‘ra, bu kelishuvlar Rossiya va
Yaponiya o‘rtasidagi qadimiy chegaralarga asoslangani, bu chegaralarga
ko‘ra Iturup, Kunashir, Shikotan va Xabomai orollari Yaponiya tasarrufida
qolishi kerakligi, Yaponiya bu orollardan voz kechmaganligini ta'kidlay
boshladi. Aynan mana shu masala keyinchalik bahslar yuzaga kelishiga
sabab bo‘ldi va bu bahslar hanuz o‘z yechimini topmay kelmoqda. Chunki,](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_17.png)
![Rossiya butun Kuril orollari nazarda tutilganini ta'kidlasa, Yaponiya bu
orollar biror hujjatda ko‘rsatilmaganini dalil sifatida dastak qiladi.
Bahslarga qaramay bu orollar Rossiya tasarrufida va bu davlat o‘z
harbiy qismlarini joylashtirish orqali hududga bo‘lgan huquqini
tasdiqlashga harakat qiladi.
1956 yilga kelib urush holatiga chek qo‘yilmagani holda ikki davlat
o‘rtasida diplomatik aloqalar tiklana boshlandi. Aynan mana shu iliqlik
davrida orollar muammosini ham hal etib olishga urinildi. SSSR hatto
Yaponiyaning Kunashir va Iturup orollariga bo‘lgan da'vosidan voz
kechishi evaziga Xabomai hamda Shikotan orollarini qaytarish istagini
bildirdi. Faqat buning uchun bir shart qo‘ydi – avval ikki davlat o‘rtasida
tinchlik shartnomasi imzolanishi lozim.
Ammo bu payt dunyo qutblari o‘rtasida sovuq urush boshlanib
ulgurgan, ishga AQSh aralashgandi. AQSh Yaponiya o‘z da'vosidan voz
kechsa, hozirda nazorat qilib turgan va kelajakda Yaponiyaga qaytarilishi
rejalashtirilayotgan Okinava orolini qaytarmasligini bildirdi.
Shu tarzda muzokaralar yana boshi berk ko‘chaga kirib qoldi, orollar
muammosi yechilmagani singari tinchlik shartnomasi ham imzolanmadi.
Keyingi yillarda ham deyarli har yili shu masala ko‘tarilsada, tomonlar
yuzlab marta bu mavzu yuzasidan uchrashishgan bo‘lsada, muzokaralarda
aytarli siljish kuzatilmadi.
Vaqti-vaqti bilan bu masala yuzasidan ziddiyat keskinlashib ketadi.
Masalan, 2010, 2012 va 2015 yillarda Rossiya prezidenti va keyinchalik
bosh vaziri Dmitriy Medvedev bahsli orollarga shaxsan tashrif buyurgan.](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_18.png)
![Bu harakatlar Yaponiya tomonidan juda og‘riqli qabul qilingan va
Yaponiya TIV o‘z noroziligini bildirgan. Ammo Rossiya TIV bu masalada
Moskva Tokio qarashlarini hisobga olmasligini e'lon qilgan. Buning ustiga
2012 yilning 14 fevralida Rossiya qurolli kuchlari bosh shtabi rahbari,
armiya generali Nikolay Makarov Kunashir va Iturup orollarida yangi
harbiy baza qurilishi to‘g‘risida bayonot berdi.
Yaponiya ham jim turmadi albatta. Sindzo Abe bu mamlakat bosh
vazirligiga tayinlaganidan beri Kuril orollari masalasi bo‘yicha 30 raunddan
ortiq muzokaralar olib bordi.
Amalda hech qanday siljish bo‘lmayotgani uchun «Shimoliy hududlar
kuni» munosabati bilan joriy yilning 8 fevralida uyushtirilgan umummilliy
s'yezdda so‘zga chiqqan Sindzo Abe hatto masala tinch yo‘l bilan hal
etilmasa, hududlarni qaytarish uchun kuch ishlatishga ham tayyor
ekanligini e'lon qilib yubordi .](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_19.png)
![Rasmiy Moskva esa bu so‘zlarga javoban Yaponiya o‘ziga ortiqcha
baho berayotgani, bosiqlik qilmaslik yaxshi oqibatlarga olib kelmasligini
bildirdi.
Tahdidlarga qaramay har ikki tomon urushdan aslo manfaatdor
emasligi juda yaxshi ma'lum. Shuning uchun Sindzo Abe yaqinda bergan
intervyusida bu muammoni kelgusi avlodga qoldirish niyatida emasligini,
hamkasbi Vladimir Putin bilan bu boradagi muzokaralar samarali
bo‘layotgani hamda oxir-oqibat kelishuvga kelish mumkinligini bildirgan.
Rossiya va Yaponiya o‘rtasida 1945 yilda Ikkinchi jahon urushi tugaganidan
keyin hech qanday tinchlik shartnomasi tuzilmaganligi bu- bema’nilik.
Rossiya prezidenti Vladimir Putin hozirgi vaziyatni shunday ta’rifladi, deb yozadi
3 sentyabr, juma kuni TASS.](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_20.png)
![Rossiya rahbari Moskva hech qachon bu masala bo‘yicha Tokio bilan
muloqotdan bosh tortmaganini, lekin u yerda shartlar doimo o‘zgarib turishini
aytdi.
Ikkinchi jahon urushi natijasida Moskva va Tokio o‘rtasida tinchlik
shartnomasi tuzilmadi. Kurillarning janubiy qismi - Iturup, Kunashir, Shikotan
orollari va Xabomai orollari guruhi bo‘yicha hal qilinmagan hududiy nizo uning
imzolanishiga asosiy to‘siq bo‘ldi. Yaponiya tomoni Janubiy Kurilni shimoliy
hududlar deb ataydi va ular ustidan Rossiya suverenitetini tan olmaydi. Moskva ,
o‘z navbatida, hududiy nizo haqiqatini tan olmaydi. Vashington Janubiy
Kurillarni Yaponiya ning bir qismi deb hisoblaydi.
III. Umuman olganda bu ikki davlat o ’ rtasida turli mojarolar va urushlar
kelib chiqqanligi bor gap .
Ushbu ikki davlatda tinchlik shartnomasi yo’qligi ham aniq fakt hisoblanadi.
Ammo ushbu davlatlar urush bo’lishidan manfaat topolmaydi. Ikki davlat
uchun ham, balki butun dunyo uchun ham salbiy natijalarga olib kelishi
turgan gap. Tarixdan ma’lumki ko’pgina holatlarda kelib chiqdigan
urushlarning barchasi bu- raqibni pisandga ilmaslik va o’ziga katta baho
berishdan boshlangan.](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_21.png)
![Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Lopes-Vera, Jonatan. "Rus-yapon urushi (1904-1905), kutilmagan
g'alaba". HistoriaJaponesa.com saytidan olingan,
2. EcuRed. Rus-yapon urushi. Ecured.cu saytidan olingan
3. Maffeo, Anibal Xose. 1904-1905 yillardagi Rossiya-Yaponiya urushi.
Iri.edu.ar-dan tiklandi
4. Britannica entsiklopediyasi muharriri. Rus-yapon urushi.
Britannica.com saytidan olingan
5. Slavson, Larri. Rus-yapon urushi: siyosiy, madaniy va harbiy
oqibatlar. Owlcation.com saytidan olingan
6. Shcepanski, Kallie. Rus-yapon urushi haqidagi faktlar.
Thoughtco.com saytidan olindi
7. Farli, Robert. Yaponiya va Rossiya urushga borganlarida.
Nationalinterest.org saytidan olindi](/data/documents/25d6f86f-cfa9-4c0c-821f-32c7baf6747b/page_22.png)
Mavzu: Rossiya va Yaponiya munosabatlari Reja: I. Kirish. Rossiya va Yapponiya davlatlarining munosabatlari; Tinchlik shartnomasi mavjud bo’lmagan davlatlar. II. Asosiy qism 1. Rus – Yapon urushi; Port-Artur qamali 2. Siyosiy vaziyat 3. Tsushima jangi 4. Kuril orollari uchun ikki davlat munosabatlari 5. Natija, ikki davlat o’rtasidagi munosabatlar III. Xulosa: Rossiya hamda Yaponiya davlatlari haqida fikrlarim.
XX asrdagi urushlarni boshlab bergan 1904–1905-yilgi rus-yapon urushi doirasida bo‘lib o‘tgan muhim voqealardan biri, shubhasiz, Port-Artur qamalidir. Qamal 1904-yilning may oyida boshlanib, 1905-yilning 2-yanvar kuni Port-Arturning yaponlar tomonidan egallanishi bilan tugaydi. “Daryo” sana munosabati bilan mazkur voqea haqida hikoya qiladi. Xitoyning Lyushunkou shahridagi kichkina baliqchilar porti 1884- yillardan boshlab nemis muhandislari tomonidan rekonstruksiya qilindi. Ushbu port 1860-yilda ingliz kemalari qo‘mondoni Villiam Artur sharafiga Port-Artur nomini oldi va ingliz kemasi bilan bojxona aloqalarini o‘rnatdi. Yevropaliklar esa uzoq vaqt mobaynida shu nomni qo‘llab keldi va savdo imtiyozlari uchun portda qarorgohlar qurdi. 1894-yilda port va Liao Dong yarimoroli yaponlar tomonidan egallandi. Ammo g‘arb aralashuvi va bosimlari ostida Xitoy yana uni qaytarib olishga muvaffaq bo‘ldi. Bu davrda Rossiya imperiyasi Transsibir
temiryo‘li qurilishining avj pallasida edi. Yo‘lning bir qismi Vladisvostokka borishni qulaylashtirish maqsadida janubga qaratilgan edi. Boshqa tomondan nemislar Sindaoni 99 yil muddatga foydalanishga olgan edi. Bundan tashqari, Buyuk Britaniya ham 1897-yilda Hong Kongni 99 yilga foydalanishga oldi. Rossiya ham Xitoyda nimadirlik bo‘lib qolishdan ortda qolib ketmaslik va Tinch okeaniga chiqishni osonlashtirish maqsadida tashqi ishlar vaziri Muravyov maslahati bilan o‘z pozitsiyasini kuchaytirishga qaror qildi. 1897- yilda Pekinda diplomatlar muzokara o‘tkazarkan, rus kemalari Port-Arturga kirib keldi. Rossiya shu yili portdan 25 yil muddatga foydalanish huquqini qo‘lga kiritdi. Keyin esa butun yarimorolni shunday shartlarda qabul qildi. 1900-yilgi Xitoydagi Ixetuan qo‘zg‘aloni natijasida Rossiya ham boshqa super kuchlar kabi Xitoydan kompensatsiya oldi. Maqsadi Manjuriya ustidan protektorat o‘rnatish edi. Bu esa mintaqada o‘z mavqeyini kuchaytirishni o‘ylab yurgan va Germaniya tomonidan qurollantirilgan Yaponiyani bezovta qila boshladi. 1894–1905-yillarda o‘z harbiy budjetini besh baravarga oshirgan Yaponiya Manjuriyani egallashiga ishonchi komil edi. Buyuk Britaniya 1902-yilgi Yaponiya bilan tuzilgan do‘stlik bitimiga sodiq qolib, Fransiya Yaponiyaga hujum qilgudek bo‘lsa (1892-yilgi Rossiya-Fransiya do‘stlik bitimi doirasida), Rossiyaga qarshi urushga kirishga va’da bergan edi. Shu tariqa Buyuk Britaniya o‘z portlarini va Suvaysh kanalini ruslarga yopib qo‘ydi. Bu esa Rossiyaning asosan Yevropada joylashgan flotining Yaponiyaga qarshi hujumga yetib borishini juda qiyinlashtirib qo‘ydi. 1902-yilgi Rossiya-Xitoy shartnomasi bo‘yicha hududdagi rus askarlari evakuatsiya qilinishi lozim edi. Ammo 1903-yil Nikolay II buni bekor qildi. Bu esa Yaponiyani harakatga o‘tishga undadi. 1904-yil 8-fevral
kuni Yaponiya Port-Arturdagi rus flotiga hujum qildi. Shu tariqa rus-yapon urushi boshlandi. Port-Arturda dastlab, 8–9-fevralda natijasiz dengiz jangi bo‘lib o‘tdi. Bu jangda ruslar asosan mina operatsiyasini qo‘llab, yapon flotiga qarshilik qildi. Dengiz minalari ko‘plab yapon kemalarini cho‘ktirib yubordi. Oradan bir necha oy o‘tib, yaponlar 1904-yilning 7-avgsut kuni sharqiy tomondan rus istehkomlariga hujum qildi. Natijada, ikki kun davom etgan janglar bo‘lib o‘tdi. Mazkur janglarda yaponlar 1 200 ta, ruslar 450 ta odam yo‘qotdi.
Mazkur qamal davomida yaponlar keyinchalik Ikkinchi jahon urushida qo‘llanilgan Kamikadze taktikasidan foydalandi. 19-avgustga kelib esa yaponlar ruslarning sharqiy frontini bombardimon qilishni boshladi. 21- avgustdan boshlab, general Nogi g‘arbiy frontdan hujumga o‘tishni boshladi. Ikki tomondan ham katta yo‘qotishlar berildi. Yaponlar masofa saqlashda davom etdi. Sentabr oyiga kelib esa yaponlar qo‘shimcha kuch oldi va qamalni davom ettirishga qaror qildi. Ruslar esa bunga ulgurmadi. Chunki rus kemalarining Tinch okeaniga yetib kelishiga olti oy kerak bo‘lar edi va bu narsa yakun yaqin ekanini ko‘rsatar edi. Ammo yaponlar hamon muvaffaqiyatga erisha olmadi. Oktabr oyidan boshlab esa ruslarda oziq-ovqat zaxirasi tugay boshladi. Yaponlar istehkom qurishda davom etdi. Biroq oktabr oyida ham yaponlar istehkomlarni egallay olmadi. Noyabr oyining oxiriga kelib, genral Nogiga qo‘shimcha kuchlar yetib keldi va u sharqiy frontga hujum qildi. Ushbu hujum natijasida u odamlarining 10 foizidan ajraldi. 5-dekabrga kelib, 203 raqamli tepalik yaponlar tomonidan egallandi. To‘qqiz kun davom etgan jangda yaponlarning yo‘qotishi 10 ming askar va ofitserni tashkil qildi. Ruslardan esa jami olti mingga yaqin askar halok bo‘ldi.