logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. Sotsialistik davlatlarni olti kunlik urush ga munosanbati

Sotsialistik davlatlarni olti kunlik urush ga munosanbati

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

37.736328125 KB
Ko'chirib olish
Mavzu: Sotsialistik davlatlarni "olti kunlik urush"ga munosanbati. REJA: I.Kirish II.Asosiy qism  SSSR ning urush boshlanish arafasida Misr bilan bo’lgan aloqalari.  Olti kunlik urush va uning yakuni.  Olti kunlik urushidan keying diplomatik oqibatlar.  Jamol Abdul Nosir. III. Xulosa. IV. Foydalanilgan adabiyotlar. Kirish Yaqin Sharq mintaqasi XX asrning 2-yarmi XXI asrning boshlari da dunyoning ziddiyatlarga boy hamda ogir siyosiy jarayonlar kechgan nuqtalaridan biri sifatida tilga olinadi. Uning zamirida yotgan Falastin- Isroil mojarosi XX asrning boshidan, hozirgi kungacha aniq bir yechimga ega bololmay jiddiy xalqaro xavotirlarga sabab bolayotgan muhim masalalardan biridir. Aynan ushbu mojaroni yechish maqsadida Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi (BMT BA) va BMT Xavfsizlik Kengashi (BMT XK) 1947 yil 29 noyabrida, 1948 yil 11 dekabrida, 1967 yil 22 noyabrida, 1969 yil 10 dekabrida va keyinchalik koplab rezolyusiyalar qabul qildi . Shuningdek 1967-201 1 yillar mobaynida dunyoning koplab mamlakatlarida ushbu muammoni hal etishga bagishlangan bir qator xalqaro konferensiyalar otkazildi. Yaqin Sharq mintaqasida uzoq yillar dan buyon davom etib kelayotgan ziddiyat, boshqa global muammolar singari doimo mutaxassislarning diqqat- etiborida bolgan. Chunki, mazkur masalalarni organish zamirida har qanday rivojlanayotgan davlat manfaati va uning taraqqiyotiga xizmat qilishi mumkin bolgan asoslar yotishi shubhasiz. «XX asr ikkinchi yarmida XXI asrning boshlarida Yaqin Sharqdagi siyosiy inqiroz» (tanlov fan) fani boyicha chuqur bilimlarga ega bolish talabalarning dunyoqarashini kengaytirish yolidagi eng samarali vosita sifatida ahamiyatlidir. Qolaversa, mamlakatimiz hamkorlik qilayotgan Yaqin Sharq davlatlarning rivojlanish darajasini, xalqlarning mentaliteti, urf-odatlarini, madaniyatini tushunib yetish uchun ham mazkur fanning beqiyos ahamiyatini tan olish kerak. Shu boisdan ham keyingi davr mobaynida talim tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar tufayli bakalaviat bosqichi talabalarini haqiqiy mutaxassis sifatida tayyorlash maqsadida mutaxassislik fanlariga katta etibor qaratilgan. Tanlab olingan «XX asr ikkinchi yarmida XXI asrning boshlarida Yaqin Sharqdagi siyosiy inqiroz» tanlov fani XX asr ikkinchi yarmida va XXI asrning boshlarida jahon hamjamiyatining Yaqin Sharq mintaqasidagi mamlakatlar bilan savdo — iqtisodiy aloqalari bilan birga siyosiy va diplomatik munosabatlar tarixi haqida malumotlar, tahlillar va xulosalar beradi. Talaba birgina shu tanlov fan orqali XX asr ikkinchi yarmidan boshlanib to bugunga qadar davom etib kelayotgan Yaqin Sharq inqirozi tarixini tahlildan otkazadi va kurs yuzasidan bilim va konikmalar hosil qiladi. Tanlov fan jahon tarixining uzviy bir bolagini tashkil etadi. Shuning uchun ham f an boyicha talabalarning bilimiga, konikma va malakasiga qoyiladigan talablar jahon tarixi fanini oqitishda talabalarga qoyiladigan talablardan kelib chiqadi. «XX asr ikkinchi yarmida XXI asrning boshlarida Yaqin Sharqdagi siyosiy inqiroz» tanlov fanini ozlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr: 1. Yaqin Sharq muammosi va Isroil, Arab Davlatlari Ligasi, Isroil davlatining tashkil topishi, Falastin urushidan keyingi arablararo munosabatlar, Misr, Quvayt va Suvaysh inqirozlari, Falastin Ozodlik tashkiloti, Falastin milliy ozodlik harakati, Bagdod pakti, Bandung konferensiyasi, Kemp-Devid shartnomasi togrisida bilishi kerak; 2. XX asr ikkinchi yarmida XXI asrning boshlarida Yaqin Sharqdagi siyosiy inqirozni kelib chiqish sabablarini, Yaqin Sharq davlatlari tarixini, dinini, ijtimoiy - iqtisodiy va madaniy hayoti togrisida konikmalariga ega bolishi kerak; 3. Falastin arablarining XX asr 20-30 yillaridagi Milliy Ozodlik kurashi, BMT va Falastin muommasi, «Olti kunlik» urush va Sosialistik davlatlarning bu urushga munosabati, Iroq-Eron urushi (1980-1988 yy.), Livandagi fuqarolar urushi (1975-1990 yy.), Isroil-Livan mojarosi (1982-2000 yy.), shuningdek, Saddam Xusayn, Xusni Muborak, Jamol Abdul Nosir, Anvar Saodat va boshqa Yaqin Sharq mamlakatlari rahbarlarining ichki va tashqi siyosatini, shu bilan bir qatorda Yaqin Sharq mamlakatlarining hozirgi bosqichdgi tashqi siyosati malakalariga ega bolishi kerak. SSSR ning urush boshlanish arafasida Misr bilan bo’lgan aloqalari. 1966 yil dekabr oyida Misr harbiy delegatsiyasi Moskvada SSSR Mudofaa vazirining birinchi o'rinbosari, Varshava shartnomasiga a'zo davlatlar Birlashgan qurolli kuchlari bosh qo'mondoni, Sovet Ittifoqi marshali A. A. Grechko bilan muzokaralar o'tkazdi. Bir hafta o'tgach, Pokistonga tashrif buyurgan Amer, Badran va Misr delegatsiyasi tarkibiga kirgan Misr razvedkasi boshlig'i Saloh Nasr Qohirada Nosirga Yaqin Sharq mojarosi bo’yicha BMT qo'shinlarini Sinaydan olib chiqib ketish va bo'g'ozlarni blokada qilishni nazarda tutgan harbiy vaziyatni rivojlantirish bo'yicha rejalarini topshirdilar. Shams ed-Din Badran va jamol Abdul Nosir Shams ed-Din Badran – 1966 - 1967 yillarda Misr harbiy vaziri Bosh   qo'mondon jamol Abdul Nosir – 1956 yil iyun — 1958 yil fevralda Misr prezidenti, 1985-yil fevralidan – 1970-yilning sentyabrigacha Birlashgan Arab Respublikasi prezident. Ushbu rejani amalga oshirish imkoniyati keyingi bahorda paydo bo'ldi. 1967 yil 13 mayda SSSR rahbariyati razvedka ma'lumotlariga tayanib, Qohirani 10-13 Isroil brigadalari Suriya chegaralari yaqinida to'planishi haqida ogohlantirdi va Misr armiyasi Bosh shtabi boshlig'i general Muhammad Favziy zudlik bilan Damashqqa ketdi. Isroil bilan chegaradosh hududlarni aylanib o'tgach, u Nosirga "ruslar gallyutsinatsiya ko'rmoqda", deb xabar berdi, ammo urushga tayyorgarlik allaqachon avj olgan edi. 1967 yil 25 mayda Shaams ed-Din Badran SSSRga to'rt kunlik safarini boshladi, bu safar u sovet rahbariyatidan Misrni qo'llab-quvvatlashga kafolatlar bilan bo'lsa-da, qabul qildi. 26-may kuni u sovet rahbarlariga Misr armiyasining yuksak ma’naviyati va uning dushman bilan yuzma-yuz uchrashishga qo‘rqmas istagi haqida gapirib berdi. Misr vazirining ta'kidlashicha, uning qo'shinlari isroilliklar asosiy hujum yo'nalishini aniqlay olmasligi uchun joylashtirilgan va shimoliy jabhadan kuchlarni janubga o'tkazgan, bu esa Suriya armiyasiga operatsiya maydoniga osonlik bilan kirish imkoniyatini beradi. Bundan tashqari, Badran, Isroil bir hafta ichida o'z mudofaasi uchun yetarli kuch to'play olmaydi, deb ishontirdi. Biroq, SSSR Vazirlar Kengashining Raisi Kosigin "Sovet Ittifoqi tajovuzga qarshi" ekanligini ta'kidlab, "Isroilga qarshi oldindan hujum qilish" uchun Sovet Ittifoqining roziligini bermaydi. Misrga qaytib, Badran Nosirga SSSR Misrga birinchi bo'lib hujum qilishga ruxsat bermasligini, ammo agar AQSh Isroil tomonida urushga kirsa, SSSR harbiy mojaroga aralashish majburiyatini olishini ma'lum qiladi. Shu munosabat bilan Nosir Misr harbiy qo'mondonligiga Misr birinchi bo'lib Isroil uradigan zarbaga dosh berishga majbur bo'lishini ma'lum qiladi. Misr havo kuchlari qo'mondoni general Sudki Mahmud Nosirga bunday taktika halokatli bo'lishini aytadi. Misr tomoni taklif qilgan Isroilga qarshi havo hujumining oldini olish rejasi qat'iyan rad etildi, natijada hujumning o'zi 7 iyunga qoldirildi. L. I. Brejnev KPSS Markaziy Komitetining iyun Plenumida (1967 yil 20 iyun) qilgan nutqida Badranning vazifasi faqat qo'shimcha harbiy yordam masalasini muhokama qilishdan iborat bo'lganligini va o'sha kuni, 26 mayda Sovet rahbariyati Nosirga xabar yubordi, unda harbiy mojaroning oldini olish uchun hamma narsani qilish tavsiya etiladi. 60-yillarda arab-isroil munosabatlarda hamon dushmanlik kayfiyat hukm surardi. Isroilga qarshi vujudga kelgan arab davlatlari frontida asosiy rolni Misr va Suriya oynagan. Prezident J.A.Nosirning tashabbusi bilan 1964 yil yanvarida Qohirada 13 ta arab davlatlari boshliqlari kengashga yigilishdi. Unda Isroilning Iordan suvini Negev sahrosiga chiqarish rejasiga qarshi umumarab pozisiyasi kelishib olindi. Qolaversa Isroilning agressiv siyosatiga qarshi arab davlatlari harakatini muvofiqlashtirish kabi masala ham korib chiqildi. Arab mamlakatlari xalqlari ozining ozodligi va mustaqilligi uchun bolgan kurashda hamjihatlik va birdamlikka intilishi aynan 60-yillarning ortalari va ikkinchi yarmida kozga namoyon boldi. 1964 yil sentyabrda Aleksandriyada 1965 yil sentyabrda Kasablankada bolgan arab davlat boshliqlarining konferensiyalari bunga misol bola oladi. Bu anjumanlarda arab yetakchilari oz davlatlarining iqtisodiy taraqqiyotiga bogliq bolgan muammolarni birgalikda bartaraf etish yollarini belgiladi. Ana shu maqsadga erishmoqchi bolgan Misr va Quvayt birgalikda Arab-Afrika bankini tasis etganlar. Aytish joizki, Misr, Suriya va boshqa arab davlatlarining imperiyalizm va mustamlakachilikka qarshi kurashi Afrikadagi noarab davlatlarning shu yonalishdagi kurashiga jiddiy turtki boldi. 1963 yilda Afrika birdamlik tashkilotining barpo etilishi bunga dalil bolishi mumkin. Endi bu tashkilot Afrika qitasidagi davlatlarning mustamlakachilikka qarshi kurashini muvofiqlashtirib jadallashtirishda yetakchi rol oynaydigan mintaqaviy xalqaro tashkilotga aylanishi muqarrar edi. 60-yillarda arab davlatlari qoshilaslik harakatida ishtiroki muhim ahamiyat kasb etgan. 1961 yil iyulida Misr rahbariyati tashabbusi bilan Qohirada 22 davlat vakillari yigilib qoshilmaslik siyosati tushunchasiga tarif berishdi. Qoshilmaslik siyosati negizida tinch-totuv yashash tamoyillari, qoshilmagan davlatlar va oz mustaqilligi uchun kurashayotgan xalqlar birdamligi, harbiy bloklarda ishtirok etaslik kabi talablar turgan. Qohira kengashida ishlab chiqilgan qoshilmaslik harakati tamoyillari 1961 yil sentyabrida Belgradda bolib otgan qoshilmaslik harakati konferensiyasining asosiy hujjatlarida oz aksini topgan. Belgrad konferensiyasi ishtirokchilari (24 afro-osiyo davlat vakillari ishtirok etgan) qabul qilgan bayonnomada, bir qancha muhim siyosiy talablar orasida Falastin xalqining qonuniy huquqlarini tiklash kabi talabi asosiy orin egallagan. Qoshilmaslik harakatining keyingi konferensiyalarida ham arab davlatlari faol ishtirok etib, mustamlakachilik va imperializmga qarshi kurashda ozlarining hissasini qoshib kelgan. 60-yillarning ikkinchi yarmida Yaqin Sharqda vaziyat murakkabligicha qolaverdi. Buning sababi tomonlarning (arablar va isroilliklarning) Falastin muammosi boyicha tanlagan qarama-qarshilik pozisiyasida edi. 1966 yilda Suriya-Isroil chegaralarida bolgan harbiy toqnashuvlarda artilleriya va aviasiya ishlatildi. 1966 yil noyabr oyida Suriya va Misr ortasida birgalikda mudofaa shartnomasi imzolandi. 1967 yilning bahorida, 1964 yilda tuzilgan Qoshma arab qomondonligi (unga Isroilga qarshi turgan arab davlatlari azo bolgan)ning faollashuvini korish mumkin edi. Arab davlatlari orasida «Isroilni dengizga uloqtiramiz» degan shior keng targib etiladigan boldi. BMT qoshinlarining Sinay yariorolidagi chegara chizigidan chiqarilishi Misr uchun qulay sharoit yaratdi. Endi Misr bevosita Isroilga tahdid solish imkoniga ega boldi. G’arbga qarshi kuchlar ustunligiga erishish maqsadida Jamol Nosir o’ziga ittifoqchi qilib SSSRni tanlaydi. SSSR esa yaqin sharqda bunday ittifoqchisi bo’lishiga qarshi emas edi va g’arb Misrga nisbatan iqtisodiy blokada e’lon qilganida SSSR Misrni Neft va bug’doy bilan ta’minlab turdi. 1950-yil oxiridan SSSR Misrga iqtisodiy yordam qo’lini cho’za boshladi va o’z qulay sharoitidan kelib chiqib, Misrga Assuans platinasini qurib beradi. Kairni esa qurol bilan ta’minlaydi.58 Ammo Nosir SSSR o’rta yer dengizi hududida o’z manfaatlaridan kelib chiqqan holda harakat qilayotganligini bilar edi. Ammo Nosir Misrning g’arb hukumron doiralaridan himoyalanishining, mustaqillikka erishishning yagona yo’li SSSR bilan ittifoq tuzish ekanligini juda yaxshi tushinar edi. Shuning uchun u sotsialistik yo’lni tanladi. (Ammo u Marksizmning faqatgina iqtisodni mahalliylashtirish tarafdori edi). Maskva Nosirning tashqi siyosatdagi harakatlaridan juda cho’chir edi. CHunki u butun Arab davlatlarini bir bayroq ostida birlashtirishga harakat qilib, buning yo’lida birinchi dostlapki qadam sifatida Suriya va Nisrni birlashtrishni oldiga maqsad qilib qo’ygan edi. Bunday oldindan natijasini bilib bo’lmaydigan siyosat olib borish natijasida Misr va SSSR o’rtasidagi munosabatlarga tasir etmay qolmagan albatta. Ammo bu ikki davlatning umumiy raqiblari AQSH va Isroil bo’lishi ularning ittifoqini yanada mustahkamlab turgan. 1964-yil oktyabr oyida SSSR rahbari N.S. Xrushyov hukumati o’zgartirilganch, Nosir o’z armiyasi marshili Amerni SSSRga yuboradi va bundan maqsad esa bu paytga kelib SSSRning yaqin sharqqa xususan Misrga bo’lgan munosabatining qay darajada ekanligini aniqlashdan iborat edi. (Ruslarni sevish yoki sevmaslik mumkin, ammo ular bilan albatta hisoblashish kerak).Hozirgi kunga qadar SSSR havo kuchlarining 1956-yilgi Yaqin Sharqda bo’lib o’tgan urushlarda qatnashgan yoki qatnashmaganligi ko’pgina olimlarning tortishuviga sabab bo’lmoqda. 1948-yilda Isroil davlatini tashkil etish masalasi. Birlashgan millatlar tashkiloti oldiga qo’yilganda SSSR bu mosalaning barcha jihatlarini o’z joy-joyiga qo’yadi. Birinchi Arab-Isroil urushi boshlangach SSSR rahbari Stalin Isroilliklarni nafaqat qurol-aslaha bilan ta’minlab qolmasdan (chexoslavakiya orqali) balki, bu hududga ulug’ vatan urushi qatnashchilarini ham yordam sifatida yubordi. Ushbu payitda Isroil armiyasida sovet tank batalyonlari, harbiy havo kuchlari uchuvchilari mavjud bo’lgan. SSSRning Isroilga ko’rsatgan bunday yordamiga asosiy sabab bu urushlar tugagach Iisroil sovet nusxasidagi “Satsilizm” qurishiga ishonch sabab bo’lgan. Ammo amalda bu narsa bo’lmasdan 1950-yil o’rtalariga keliboq endi SSSR o’z nigohini va yordamini avvalo arab davlatlari xususan birinchi o’rinda Misr va Suriyaga qaratdi. 1955-yil oxiriga keliboq Misrga Chexaslavakiya orqali (qulay davlat sifatida) ko’plab miqdorda qurolaslohalar yuborildi.60 Ular ichida 200 ga yaqin yangi turdagi reaktiv qiruvchilar, bombardimonlar yuborildi. End MISR havo kuchlarini qayta o’qitish va qurollantirish boshlandi. Ammo buni qisqa vaqt ichida amalga oshirib bulmasdi. Ammo Misrda ahvol og’irlasha borgach bu hududga sovet va chex uchuvchi muhandislarini yuborishga kelishib olindi SSSR da qabul qilingan sovet Ministrligining L 1763-954 (1955-yil 29-sentabr) dagi qarorida muvofiq yuqoridagi kuchlar MISRga CHexoslavakiya orqali yuborilishi kerak edi. Shuning uchun ko`pgina o’sha paytda MISR havo kuchlarida xizmat qilgan uchuvchilar, chet ellardan kelgan uchuvchilar asli chexlar edi deb ta’kidlashadi. Bu uchuvchilar 1956-yilda 29- Oktiyabirda boshlangan ikkinchi arab-Isroil urushida qatnashishdi. Bu paytda MISR havo kuchlari saf ida bor yug’i 160 samalyot mavjud bo’lgan. Bu samalyotlardan faqatgina 69 tasi harbiy uchishga tayor deb sanalib asosiy raqiblari bo’lgan Isroilning “ xel xavir” nomli harbiy havo kuchlariga qarshi chiqishi mumkin bo’gan. Samalyot turlari ichida ,,Mig-15’’ -30 dona bo’lgan Samalyotlar ichida ,,MIG -17 F’’ ni bor yo’g’i 1956-yilda 1 Mayor shalabi el xinnav o’rganib o’zlashtirishga muvaffaq bo’lgan. Ammo urish boshidan ,,MIOG’’ samayotlari aktiv qatnashgan. Masalan, 1956-yil 30- oktyabrda ,,MIG -15’’ samalyoti tamonidan ingiliz samalyoti ,,Kanberra”ni qo’lga olib unga shikast yetkazishga muvoffaqt bo’lingan. Usha kuniyoq arab uchuvchilari 202-parashyut brigadasiga bir qator zarbalar beradilar. Ular Sinay hududiga hujum qilayotgan edi. Isroil safida bo’lgan savet askarlari keyingi kuniyoq Maskvadan buyruqlarni kutib o’tirmasdan jangga kirishadi. Dastlab keskin hujumlar amalga oshirilib keyinchalik bir necha bor havo kuchlari tomonidan ham zarba beriladi. Bundan tashqari 1-noyabr kuni Misrga zudlik bilan uchuvchilar guruhi sovetlar tomonidan toshlanib, ular Mig-17f “ samalyotini taqib etishdi. 1-noyabrdagi vaqealardan so’ng esa sinaydagi urushga Fransuzlar va inglizlar aralashdi. Ma’lumotlarga ko’ra Ingilizlar Misr havo kuchlari safida chet el uchuvchilari bo’lganligidan yaxshi xabardor bo’lishgan. Bu ularning Misrga qarshi kechki vaqtda olib borilgan “Mushketiyor” nomli operatsiyalaridan tezkor harakatlarida yaqqol ko’zga tashlandi. Chunki 1955-yildan barcha arab davlatlari uchuvchilari o’z mahoratlarini, Tumanli Albianda Angliyada o’tashgan edilar 3-noyabr kuni savet uchuvchisi Sergey Anatolevich Sintsov (Bundan oldin 1 Tenenbaum B. 1967 yilgi mashhur arab-isroil urushi Koriyadagi urushlarda qatnashib 3 ta raqib samalyotini urib tushirgan). O’rta yer dengizi ustidan parvoz qilarman shimolroqda SUETSK kanali yaqinida englizlarga tigishli ,,Vaynvern’’ nomli Samolyotni ko’rib qoladi va unga qaqshatqich zarba biradi. Ammo bu dalillarni Inglizlar tan olmay urib trushurilgan samolyot uchuvchisi Dennis Makkarti tirikligini takidlashdi. Sovet armiyasi samolyotlari ,,Il-28’’ ham Irkutisk zavodida Innokinti Vosilyevich boshchiligida ishlab chiqarlib, ular yordamida hattoki, Beer Sheba rayoni hududiga Isroillikarga misirliklarga zarba bermoqchi bo`lishganligi haqida ma’lumotlar bor. Ammo bunday samalyotlarga ko’p yoqilg`i sarflanishi tufayli bu tezkor harakatlar to’xtatildi. Ma’lumotlarga ko’ra 1-noyabr kechasi MISR liklarning ,,Il’’ samalyotlari o’z harbiy qurollarini Ramat Rachel hududiga Isroilga tashlashadi.61 Shunda Nosir Misr armiyasi samalyotlari qudratini yanada zamonaviylariga boytish maqsadida Sovet va Chexlardan yangi tixnikalarni sotib olib ularni o’z hududida va qo’shni Suriya va Saudiya Arabistoni hududida joylashtiradi. Chexoslavakiya ham jahon bozorida o’sha payitda eng yirik qurol sotuvchi davlatlardan biri bo’lgan. Aynan Chexlarning qurollari yordamida yosh Isroil Davlati 1948-yilgi urushlarda o’z mustaqilligini saqlab qoladi. Shunisi qiziqki, shu bir payitning o’zida Chex qurol-aslahalari Arab Davlatlariga ham yetkazib turilgan. Chexoslavakiya davlatda kommunistik mafkura o’rnatilgach endi chexoslavakiya ,,Katta akasi’’ bo’lmish SSSR ruxsat etgan davlatlargagina qurolaslaha sotishi mumkin bo’lgan 1950- yil o’rtalaridan sobiq sovet ittifoqi arab davlatlari birinchilardan Misr va Suriyaga qayta armiyasini qurollantirshda yordam bira boshlaydi.62 Bu chexlarni ham qiziqtrib qo’yadi. 1955-yil avgust Misr va Chexoslavakiya o’rtasida yangi qurol bilan Misrni taminlash borasida kelishuv bitimi imzolandi. Taminlashda birnchi o’rinda harbiy samalyotlar turgan. Chex harbiy havo kuchlari o’rgatuvchilarining Misr havo kuchlari safida bo’lganlikari sir tutilsada bu haqida ko’pchilikning xabari bo’lgan. Dunoda hamjamiyati chexlarning Misrdagi harakatlarda bilgan asosiy malumotlari bu ularning 1955-yilgi harbiy parade chex uchuvchilari o’zlarining ,,MIG-15’’ samalyotlarida Qohira shahri osmoni ustidan parvoz qilib o’tishganligidir. Chexoslavakiya tamonidan ishlab chiqilayotgan MIG-15 samalyotlari (Ular bu hududida S-103 rusumi ostida ishlab chiqarilgan) MISR 1955-yil dekabr oyida Sovitlarning yuk tashuvchi ,,Staligrad’’ samalyotida keltirilgan edi. Shu yuqordagi yil oxirgacha bunday samalyotlar MISRga 80 nafar keltirdi. Shuningdik MISRga 6 ta ,,MIG -15’’ UTI (8 CS-102) samalyotlari yuborildi. 1956-yil may oyida MISRga general-mayor Reynlim boshliq: 3 ta uchuvchi Lyudovit Solar, Egon Skala, Yuriy Plzaklar, 2 mutaxasis: muhadis Sebek va radiotelegrafchi Stregl va tarjimon mayor Sasilar kelishdi. Ular MISRning kaorit, Bibleys, va Abu Suer aerodromlarida bo’lashadi. Tez orada suriyaliklar bilan muzokaralar boshlamadi. Gap shundaki bu paytda mamlakatda qiruvchi samolyatlarni qabul qila olishga qodir aerodrom mavjud bo’lgan. Kel tirilgan samalyotlar ham misr aviabarosi bo’lgaan Dikxeykada yig’ilgan. 1956- yilda Ingliz va fransuz desanti Kuellari Misr hududiga tushurilgach arablar urushni boy berganligi yaqqol ko’rinib qoldi. Faqatgina sobiq Sovet itifoqining g’arbni ,,Yadro quroli’’bilan qo’rqitish natijasida Nosir hukumati qulashdan qutilib qoldi. U bu mag’lubiyatni yutuqqa aylantirdi. Bu esa o’sha paytda boshlanib, hozirgi kungacha davom etayotgan Yaqin Sharqdagimunosabatlarni yanada chigallashtirdi. 2 2 Higer L. Olti kunlik urush. Bitta afsona tarixiga 6-kunlik urush va uning yakuni. Ushbu rejani amalga oshirish imkoniyati keyingi bahorda paydo bo'ldi. 1967 yil 13 mayda SSSR rahbariyati razvedka ma'lumotlariga tayanib, Qohirani 10-13 Isroil brigadalari Suriya chegaralari yaqinida to'planishi haqida ogohlantirdi va Misr armiyasi Bosh shtabi boshlig'i general Muhammad Favziy zudlik bilan Damashqqa ketdi. Isroil bilan chegaradosh hududlarni aylanib o'tgach, u Nosirga "ruslar gallyutsinatsiya ko'rmoqda", deb xabar berdi, ammo urushga tayyorgarlik allaqachon avj olgan edi. 1967 yil 25 mayda Shaams ed-Din Badran SSSRga to'rt kunlik safarini boshladi, bu safar u sovet rahbariyatidan Misrni qo'llab-quvvatlashga kafolatlar bilan bo'lsa-da, qabul qildi. 26-may kuni u sovet rahbarlariga Misr armiyasining yuksak ma’naviyati va uning dushman bilan yuzma-yuz uchrashishga qo‘rqmas istagi haqida gapirib berdi. Misr vazirining ta'kidlashicha, uning qo'shinlari isroilliklar asosiy hujum yo'nalishini aniqlay olmasligi uchun joylashtirilgan va shimoliy jabhadan kuchlarni janubga o'tkazgan, bu esa Suriya armiyasiga operatsiya maydoniga osonlik bilan kirish imkoniyatini beradi. Bundan tashqari, Badran, Isroil bir hafta ichida o'z mudofaasi uchun yetarli kuch to'play olmaydi, deb ishontirdi. Biroq, SSSR Vazirlar Kengashining Raisi Kosigin "Sovet Ittifoqi tajovuzga qarshi" ekanligini ta'kidlab, "Isroilga qarshi oldindan hujum qilish" uchun Sovet Ittifoqining roziligini bermaydi. Misrga qaytib, Badran Nosirga SSSR Misrga birinchi bo'lib hujum qilishga ruxsat bermasligini, ammo agar AQSh Isroil tomonida urushga kirsa, SSSR harbiy mojaroga aralashish majburiyatini olishini ma'lum qiladi. Shu munosabat bilan Nosir Misr harbiy qo'mondonligiga Misr birinchi bo'lib Isroil uradigan zarbaga dosh berishga majbur bo'lishini ma'lum qiladi. Misr havo kuchlari qo'mondoni general Sudki Mahmud Nosirga bunday taktika 3 halokatli bo'lishini aytadi. Misr tomoni taklif qilgan Isroilga qarshi havo hujumining oldini olish rejasi qat'iyan rad etildi, natijada hujumning o'zi 7 iyunga qoldirildi. L. I. Brejnev KPSS Markaziy Komitetining iyun Plenumida (1967 yil 20 iyun) qilgan nutqida Badranning vazifasi faqat qo'shimcha harbiy yordam masalasini muhokama qilishdan iborat bo'lganligini va o'sha kuni, 26 mayda Sovet rahbariyati Nosirga xabar yubordi, unda harbiy mojaroning oldini olish uchun hamma narsani qilish tavsiya etiladi. 1967 yilning 23 mayida BAR hukumati Tiran bogozini yopib qoyishi, Isroil kemalarini Qizil dengizga olib boradigan yoldan mahrum etdi. Isroil javob tariqasida BMT Havfsizlik kengashiga shikoyat bilan murojaat qildi. BMT bosh kotibi U Tan Qohirada J.A.Nosir bilan olib borgan muzokaralar natijasida tomonlar ortasidagi tortishuvni 3 haftaga 6 iyungacha toxtatishi togrisida qaror qabul qilindi. J.A.Nosir va U Tan kelishuviga binoan 6 iyun kuni BMT vositachiligida yuzaga kelgan janjalni bartaraf etish uchun Misr va Isroil ortasida muzokaralar boshlanishi kozda tutilgan edi. Lekin 1967 yil 5 iyunida Isroil armiyasi bir vaqtning ozida Misr, Suriya va Iordaniyaga kuchli zarba berdi. Urush Isroil aviasiyasining Misr harbiy havo bazalariga qaratilgan zarbalar bilan boshlandi. Isroilliklarning ketma-ket zarbalaridan song Misr harbiy samalyotlarining deyarli barchasi 80% havoga kotarilmasdan yoq qilindi. Aviasiya himoyasidan mahrum bolgan Sinaydagi Misr armiyasi yanchib tashlandi, Isroil kuchlari Sinay yarimorolini egallab, Suvaysh kanaliga yetib keldi. 3 Cherchill R. va V. Olti kunlik urush = Olti kunlik urush. - Quddus: Gesharim, 2003. - 319 p. — (Aliya kutubxonasi). - 1000 nusxa. - ISBN 5-93273-137-0. Iordaniyaga bergan zarba natijasida Isroil armiyasi Iordan daryosi garbiy sohilidagi barcha yerlarni zabt etdi. Suriya frontida ham Isroil harbiy kuchlari katta galabaga erishib Gollan tepaliklarini qolga kiritdi. Endi Suriya poytaxti Damashq havf ostida qolgan edi, chunki arablarda poytaxt shaharni himoya qilish kerak bolgan kuchni ozi yoq edi. Urushning dastlabki damlaridayoq BMT Havsizlik kegashi tinimsiz ravishda vaziyatni muhokama qilib (15 marotaba muhokama qilindi) urushni darhol toxtatishga qaratilgan rezolyusiyalar qabul qildi. Ammo isroilliklar hujumi davom etavergan. Ogir ahvolga tushib qolgan arablarga Sovet Ittifoqining oz vaqtidagi diplomatik harakatlari juda orinli boldi. SSSR Isroil bilan diplomatik munosabatlarni uzib, 10-iyungacha undan Suriya frontida harbiy harakatlarni toxtatishni talab qildi. Aks holda Sovet Ittifoqi Isroilga zarba berishga majbur boladi, deb uqtirilgan edi SSSR hukumati bayonotida. Isroil armiyasi darhol hujumni toxtatdi. Aynan shu tarzda «Olti kunlik urush» deb nomlangan uchinchi arab-isroil urushi tugadi. 6-kunlik urushidan keying diplomatik oqibatlar. 1967 yilning 5 iyunida Isroil Misrga ogohlantiruvchi zarba berib, arab qo‘shnilariga qarshi Olti kunlik urushni boshlagan edi. Olti kun davom etgan harbiy harakatlarda Isroil G‘azo bo‘lgasi, O‘rdun daryosining g‘arbiy sohili, Sharqiy Quds, Javlon tepaliklari va Sinay yarim oroli ustidan nazorat nazoratni qo‘lga oladi. Natijada, yarim millionga yaqin falastinlik o‘z uylarini tashlab chiqishga majbur bo‘lishadi.1967 yilning bahorida arab bloki davlatlari o‘z qurolli kuchlarini jangovar holatga keltirishadi. Misr va Iordaniya may oyi oxirlarida yalpi safarbarlik e'lon qilishadi, Suriya esa Javlon tepaliklari yaqinida o‘z qo‘shinlarini yig‘a boshlaydi. Misrga, shuningdek, Jazoirdan, Iordaniyaga esa Iroqdan qo‘shin jo‘natiladi. Qohira va Ammon o‘zaro mudofaa haqida bitim tuzishadi.Arab qurolli kuchlarining Isroilga bostirib kirishi yahudiylar davlatining yo‘q qilinishiga olib kelishi shubhasiz edi. Bunga yo‘l qo‘ymaslik uchun isroillik harbiylar dushmanga qo‘qqisdan hujum qilishadi. 1967 yilning 5 iyunida — Olti kunlik urushning birinchi kunida Isroil aviatsiyasi Misrga ogohlantiruvchi zarba beradi. Reyd ertalab soat 7:45da boshlanadi: isroillik harbiylar bir vaqtning o‘zida Misrning 20ta aerodromiga hujum qilishadi. Oradan uch soatcha vaqt o‘tib, soat 10:30da Misr harbiy-havo kuchlari butunlay yakson qilinadi.Misrlik harbiylar uchun bu hujum mutlaqo kutilmaganda yuz beradi: hujum uyushtirilgan chog‘da HHK uchuvchilarining aksariyati nonushta qilishayotgandi. Urushning birinchi kunida Suriya va Iordaniya harbiy havo kuchlari Isroil pozitsiyalariga hujum qilishga urinib ko‘rishadi, biroq isroillik harbiylar javob zarbasini beradi. Natijada, Suriya va Iordaniyaning ham butun harbiy aviatsiyasi yakson qilinadi va shu yo‘l bilan Isroil havodan keladigan tahdidni yo‘q qiladi. 6 iyun kuni Isroil harbiylari Sinay yarimorolida misrlik harbiylarni tor-mor etib, ularni chekinishga majbur qilishadi. Urushning to‘rtinchi kuni 8 iyunda Sinay to‘liq Isroil nazorati ostida bo‘ladi. Suriya frontidagi operatsiyalar:Golan tepaliklari Qunaytra sharqida oltita suriyalik brigadani (oltitasi zaxirada) ushlab turgan. 5-iyun kuni kechqurun Isroil harbiy-havo kuchlarining zarbalari butun Suriya havo kuchlarining taxminan uchdan ikki qismini yo‘q qildi. To'rt kun davomida artilleriya duellari 4 bo'lib o'tdi, tomonlar tashabbusni qo'lga olishga urinmadilar. Beshinchi kuni esa Elazar boshchiligidagi qo’shin Suriyani mudofaasini buzub o’tdi. 6-kun esa Qunaytrani egallab oldi va 4 Rozin A. Sovet dengiz floti 1967 yilda "olti kunlik urush" ni ushlab turish va tugatishda kechgi soat 19:30da o’t ochish to’xtatish kuchga kirdi. Olti kunlik urush yakunlari isroilliklarning o‘zi uchun ham mutlaqo kutilmagan tarzda bo‘ldi. Misr, Suriya va Iordaniya armiyasiga son jihatidan bir necha bor yutqazuvchi Isroil armiyasi olti kun ichida 68,7 ming kvadrat kilometrga maydonni bosib oladi: G‘azo bo‘lgasi, O‘rdun daryosining g‘arbiy sohili, Quddusning sharqiy qismi, Suriyaning javlon tepaliklari va Misrning Sinay yarim oroli. Urush mobaynida Isroil tomonining yo‘qotishlari o‘ldirilgan 800 harbiy, 2,5 ming yarador bilan o‘lchangan bo‘lsa, arab kuchlari 15 ming askardan mahrum bo‘lishgan. 6-kunlik urushidan keying diplomatik oqibatlar. 9 iyun - Moskvada Bolgariya, Vengriya, Sharqiy Germaniya, Polsha, Ruminiya, SSSR, Chexoslovakiya va Yugoslaviya hukmron partiyalari va hukumatlari rahbarlarining uchrashuvi bo'lib o'tdi. 9 iyun kuni BAR prezidenti Nosir xalqqa murojaatida iste'foga chiqishini e'lon qildi va G'arb davlatlarini ularning havo kuchlari Isroil tomonida yashirincha jang qilayotganlikda aybladi. Uni qo'llab-quvvatlagan ommaviy namoyishlardan so'ng Nosir o'z lavozimida qoldi. 10 iyun - Bolgariya, Vengriya, Polsha, SSSR, Chexoslovakiya, Yugoslaviya Isroil bilan diplomatik munosabatlarni uzdi (Ruminiya bunday qadamdan o‘zini tiydi, GDR esa Isroil bilan diplomatik aloqaga ega emas edi).17 iyun - 21 iyul - Nyu-Yorkda SSSR taklifi bilan chaqirilgan BMT Bosh Assambleyasining 5- favqulodda favqulodda sessiyasi bo'lib o'tdi. Arab-Isroil mojarosiga oid uchta rezolyutsiya loyihasining birortasi ham qabul qilinmadi. A. A. Gromykoning fikricha, buning asosiy sababi: Barcha arab delegatsiyalarining arablar va Isroil o'rtasidagi urush holatini to'xtatishga chaqiruvchi har qanday so'zlarni qabul qilishdan qat'iyan rad etish. Qo'shma Shtatlar va ularni qo'llab-quvvatlovchi mamlakatlar Assambleyaning urush holatini tugatish to'g'risida bir vaqtning o'zida chaqiruvisiz qo'shinlarni olib chiqish to'g'risidagi qarorga rozi bo'lishdan qat'iyan rad etishi. SSSR tashqi ishlar vaziri A. A. Gromikoning KPSS Markaziy Qo'mitasiga telegrammasi. Uchala arab davlati uchun bu halokat edi. Olti kun ichida Isroil Misrning Sinay yarimoroli va Gazo mintaqasini , Isroilning Sharqiy Quddus va Garbiy sohil hududini, Suriyaning Gollan tepaligini bosib oldi va ozining nazoratini ornatdi. Misr va Iordaniya armiyalari tor-mor etildi. Jami 170 ming kv.km.ga teng arab davlatlari hududida Isroil ozining tola hukmronligini ornatdi. 1967 yil avgust oyida ADL kengashining sessiyasi Sudan poytaxti Xartumda ish yuritdi va unda urushdan keyingi vaziyat muhokama qilindi. J.A.Nosir va Iordaniya qiroli Xusayn, Isroil bilan tinchlik shartnomasiga imzo chekishga rozilik bildirishgan. Biroq Saudiya Arabistoni qiroli Faysal Isroilga qarshi urushni davom ettirishni talab qilgan. Agarda front oldi davlatlari (Misr, Suriya va Iordaniya) Isroilga qarshi harbiy harakatlarni davom ettiradigan bolsa, unda Saudiya va boshqa neftga boy arab davlatlar urushning barcha xarajatlarini oz gardaniga olishga tayyor bolganini bildirgan. Oxir oqibatda Xartum konferensiyasi Isroilga nisbatan uchta yoq tamoyilini tasdiqladi. Tinchlik shartnomasiga orin yoq Isroilni davlat sifatida tan olmasli Isroil bilan har qanday muzokaralarga orin yoq ADL azolari Xartumda qabul qilingan tamoyillarga rioya qilishi shart bolgan. Uzoq davom etgan baxslardan keyin BMT Havfsizlik kengashi Buyuk Britaniya taklifi asosida ozining №242 rezolyusiyasini qabul qildi. Unda quyidagi talablar ilgari surilgan: Isroil qoshinlari bosib olingan joylardan chiqarilishi; Falastin qochoqlari muammosi odilona hal etilishi; Arablar va Isroil ortasida urush hlatining barham topishi; Ushbu mintaqadagi barcha davlat chegaralari barqarorligi buyuk davlatlar kafolatida bolishi; Dengiz yollarida kemalarning erkin suzish qoidasiga rioya qilis Havfsizlik Kengashining chegaralar kafolati togrisidagi 242 rezolyusiyasi Isroil davlatining mavjudligini namoyon etib, uni tan olishga undagan. Misr va Ioradaniya 242 rezolyusiyani tan olgan bolsalarda, ammo Suriya uni rad etdi. Isroil ham ushbu rezolyusiyaga nisbatan ozining munosabatini bildirib, unga bir qancha qoshimcha talablarni ilgari surdi. Shu orinda Isroil: 242 rezolyusiyasini arablar va Isroil ortasida odil va mustahkam sulh imzolashga vosita sifatida tan oladi; tomonlar ortasidagi tan olingan va havfsiz chegaralar, muzokaralar vaqtida belgilanishini talab qiladi; tinchlik shartnomasi imzolanmagunicha hyech qanday hududiy yon berishga rozi bolmasligini bildiradi. «Olti kunlik urush»ning xalqaro maydondagi oqibatlari quyidagicha boldi.1967 yil 10 iyurida Sovet Ittifoqi va keyinroq sosialistik davlatlari (Bolgariya, Vengriya, Polsha, Chexoslovakiya va Yugoslaviya) Isroil bilan diplomatik aloqalarni uzdi. Oz navbatida arab davlatlarining yarmi AQSh bilan diplomatik munosabatlarini uzdi.Isroil bosqini asrlar davomida «tarixiy Falastin» hududida yashab kelayotgan arab qochoqlarining ahvolini ota ogirlashtirdi. Falastin arablari uchun Falastin ona vatan bolgan boshqa vatan ular uchun yoq edi. 1948-1949 yillardagi Falastin urushidan song qochoqlar asosan Garbiy sohil hududida, Gazo mintaqasida, Iordaniya va qisman boshqa arab davlatlarida ham istiqomat qilishgan. «Olti kunlik urush»dan keyin Falastin arablari yashaydigan territoriya Isroil nazoratida boldi. Falastinlik arablarning soni bu vaqtga (1967) kelganda 1,5 mln. kishiga yetgan. Arab-Falastin qarshilik harakati rahbariyati hyech qachon arab armiyalarining kuch-qudrati va muvaffaqiyatiga unchalik ishongan emas. 1967 yildagi maglubiyatdan keyin esa Falastin rahbariyati faqat ozlarining kuchiga ishonadigan boldi. Qochoqlar ommasi qatiy harakatlarni amalga oshirilishini talab qilgan. Ana shunday sharoitda Falastin tashkilotlari rahbariyati Isroilga qarshi kurashda yoppasiga diversion-terroristik urushni boshlab yuborish togrisida qaror qabul qildi. Kurash FOT boshchiligida amalga oshadigan boldi. «Sionist bosqinchilarni» qirib tashlash va yagona arab-yahudiy davlatini barpo etish FOTning maqsadi deb elon qilindi. Boshlanib kelgan diversion- terroristik urushning jarayonida fidoiylar jangarilari faol ishtirok etgan. Fidoiylar orasida esa FATH harbiy dastalari ayniqsa isroilliklarga sezilarli zarbalar bergan. Falastinliklarning Iordaniya va Livan territoriyalaridan Isroilga qarshi qaratilgan zarbalari borgan sari kuchaygan. Biroq falastinliklarning faollashuvi Iordaniya va Livan hukumatlarini tashvishga soladi. Chunki borgan 5 sari Iordaniya va Livan hududlarida joylashgan Falastin jangovor guruhlarni nazorat qilish qiyinlashgan. Jamol Abdul Nosir. 1949-yil oxirida urush tugagandan so’ng,Jamol Abdul Nosir bo’lajak ofetserlar tashkilotining Ta’sis qo’mitasini yig’di.Unga besh kishi:Jamol Abdul Nosir,Xasan Ibrohim, Holid Mohiyiddin,Kamoliddin Husayin va Abdul Moneyem Abdul Rauf kirdilar.1950-yil boshlarida Ta’sis qo’mitasiga yana Saloh Salim,Abdulatif Bag’dodiy,Abdulhakim Amir,Anvar Sadat va Jamol Salimlar kirdilar.O’sha vaqtdayoq Nosir tashkilotning Ta’sis qo’mitasi raisi etib saylandi.151950-yil fevralda “Ozod ofetserlar” imzosi ostida birinchi varaqa chiqdi.”Ozod ofetserlar” tashkiloti armiyadan tashqari siyosiy kuchlardan mustaqil bo’lgan va eski tashkilotlardan aloqasini uzmagan mustaqil tashkilot edi. Ularning ba’zi a’zolari boshqa tashkilotlardan qolib qo’shilgan edi.Kamoliddin Husayin “Musurmon birodarlari” bilan yaxshi munosabatlarini saqladi.(Biroq 5 Morris B. ( Benni Morris ). Solih qurbonlar. - Vintage kitoblari, 2001. - 784 b. - ISBN 978-0-679- 74475-7. asotsatsiyasi a’zosi bo’lmagan)Holid Mohiyiddin XADET a’zosi hisoblangan.Anvar sadat qator saroy arboblari bilan bog’langan,Jamol Abdul Nosir turli siyosiy yo’nalishdagi kuchlar bilan faol aloqa bog’ladi.Jamol Abdul Nosir Muhammad Najibni Falastin urushi davrida Abdul Hakim Amir orqali tanishgan edi.Tashkilotning shakillanish davrida Muhammad Najib uning majlislarida qatnashmadi.Buning sababi tashkilotga shubha bilan qarashi edi.Binobarin “Ozod ofetserlar” bu haqida Muhammad Najib bilan aloqada bo’lib tashkilot ishlarini tashkiliy emas, balki shaxsiy asosda amalga oshirishga shartlashib oldilar. “Ozod ofetserlar”varaqalari biri–ketin chiqa boshladi.Birinchi varaqaniJamolAbdul Nosir va Holid Moyiddinlar yozdi.Shavki Aziz nomi ostidagi fuqoro uni chop ettirdi.So’ngra 1952-yil 26 yanvar yongi’nidan so’ng varaqa chop etish va tarqatish apparati UADET qo’lidan “Ozod ofetserlar” qo’liga o’tdi.”Ozod ofetserlar” nomi dastlab armiyada yashirincha aytilgan 6 bo’lsa,keyinchalik u oshkor aytila boshlandi.Yangi tashkil topgan tashkilotning mavjudligi haqida xatto harbiy kontrarazvedka va siyosiy politsiya ham bilardi .Biroq xavfsizlik organlarida xuddi armiyadagidek ichki ishlar vazirligida “Ozod ofetserlar” a’zolari ozchilikni tashkil etar edi.Harbiy vazirlikning razvedka bo’limida hammasi bo’lib 15ta ofetser “ozod ofetserlar” a’zosi edi.Masalan,malumot xizmati boshlig’I Abdul Moneyem Naggar inqilobdan so’ng Misrning Fransiya va Iroqdagi elchisi bo’lgan uning yordamchisi Sadaddin Tafiq, Muhammad Najibning harbiy kotibi bo’lgan.Shu sababli “ozod ofetserlar” tashkilotidan hech kim qamoqqa olinmagan,aksincha ularning soni ko’payib,nufuzi ortib borgan Vafd kabeniti siyosatida ularning “ozod oferserlar”ga qarshi xusumati 6 A. Хамруш Революция 23 июля 1952г в Египте М1984 стр-110 bo’lmagan.Nosir “musulmon birodarlari”tashkilotidan farqli o’laroq Vafd hukumatini himoya qilgan.Nosir tashkilot raisi sifatida uning istiqbolli kelajagini taminlash rejalarini o’ylay boshladi. Qohira yong’ini bilan bog’liq voqea “Ozod ofetserlar”ga kuchli ta’sir ko’rsatdi.Ancha radikal kayfiyatga ega bo’lgan “Ozod ofetserlar’a’zolari :masalan Abdulatif Bag’dodiy bunday qulay imkoniyatdan mamlakatda o’zgarishlar yasash uchun foydalanishni ilgari surdi.Boshqalar esa bu voqea ustida “Ozod ofetserlar” o’z oldiga qo’yilgan maqsadni o’ylashga majbur bo’ldilar.Bu vaqtda ularning tashkiloti dastur va nizomga ega bo’lmagan.Shunday qilib tashkilotning dasturiga ehtiyoji tufayli Ahmed Fuod va Holid Mohiyiddin bu dasturni ishlab chiqdilar. Lekin tashkilotning nizomiga tegishli emas edi.Bu dastur inqilobning olti prinsipi ko’rinishida shakillantirildi:mustamlakachilikning va uning misrlik sotqin hamkorlarini yo’q qilish;feodal tizimni yo’qotish;kapetalistik monopoliyalar va ularning siyosiy zo’ravonligini yo’qotish;ijtimoiy adolat o’rnatish;kuchli milliy armiya tuzish;mamlakatda haqiqiy demokratik tuzumni o’rnatish;”Ozod ofetserlar” tashkilotining muhim ahamiyati u tashviqotlarini varaqlar orqali muntazam chiqarib turganligi bo’ldi. Uning chop etish va tarqatish ishlari bilan Abdurahmon Annan,Hamdu Ubayd(keyinchalik harbiy boshqaruv vaziri)va Holid Mohiyiddin shug’ullandi.”Ozod ofetserlar”varaqalari ilg’or vatanparvarlik ruhiga ega bo’lib,Vashingtonning Misr siyosati uchun rejalashtirilgan yo’nalishiga to’g’ridanto’g’ri, qarama –qarshi holatda bo’lgan.”Ozod ofetserlar” varaqalari qirolni o’z shaxsiy qo’riqlovini kuchaytirishga majbur bo’ldi.”Armiya tarkibida inqilobiy harakatlarga boshchilik qilayotgan”Muhammad Najibni qamoqqa olish xavfi kuchaydi.Bu “Ozod ofetserlarni”ehtiyotkorlik chegaralarini ko’rishga majbur qildi.Bu vaqtda Qohirada va El-Arish okruglarida yetakchi qo’mitalar tuzilib,armiyaning yetakchi kuchlari to’plangan edi.Qohira qo’mitasiga Jamol Abdul Nosir,Holid Mohiyiddin,Husain ash Shafi,Zakario Mohiyiddin,Majid Xasaniy va Amin Shokir kirdi.El –Arish qo’mitasiga Yusuf Siddiq,Abdulhakim Amir,Saloh Salim va Jamol Salim kirdi.O’sha vaqtning o’zidayoq “Ozod ofetserlar” tashkiloti Boshqaruv qo’mitasi Abdul Moneyim Abdul Raufni “Musulmon birodarlari bilan aloqasi uchun o’z tarkibidan chiqarish haqida qaror qildi.Shu bilan birga “Ozod ofetserlar” Misr siyosiy kuchlari va tashkilotlari bilan aloqalarni to’xtatmadi.Qohiradagi yong’in Amerika va Angliyaning bu regionda faol harakat olib borishiga xizmat qildi.Ular bo’lajak inqilobdan xavfsirab qoldilar. 7 1952-yil 17-iyulda qirol Faruq ofetserlar kaubining saylangan boshqaruv kengashini tarqatish haqida buyruq berdi. Qirol Firoq Ofitserlar klubining saylangan boshqaruv kengashini tarqatish haqida buyruq berdi va Qohira garnizoni general mayori Ali Najib boshchiligida vaqtinchalik kengash tayinlashga buyruq berdi. “Ozod ofitserlar” bu narsani tez hal qilishga kirishdi. Gap Muhammad Najib tasdiqlagan uch variant togrisida kechdi: 1-Qirolga norozilik telegrammasini yuborish. 2- harbiy kuchlar klubini egallash.3-Oliyofitserlarni yigish va qamoqqa olish va qirolga o`zshartlarini bayon qilish.Yana siyosiy qotilliklar metodi haqida masala ko’tarildi.XXK “ozod ofitserlar”tashabbusi bilan saroy ayonlari va qator siyosiy arboblarni o’ldirish taklif etildi. Vaziyat tez o’zgardi va saroy bilan “Ozod ofitserlar”o’rtasida to’qnashuv daqiqama- daqiqa kutila boshlandi. 1952-yil 2-iyulda yana Najib al Unloliy istefosidan so’ng o’z kabinetini shakllantirgan Husayn Sirri M. Najibni harbiy vazir etib tayinlashni taklif etdi,biroq qirol bu taklifni qat’iy rad 7 А. Агарышев Гамаль Абдель Насер. М., 1975. стр-46 etdi. Bu davrda mamlakat ichida bo’lganidek, tashqarida ham Misr uchun “aqilli despotik” boshqaruvchi kerakligi aytila boshlandi.18-iyul kuni M.Najib ichki ishlar vaziri Muhammad Hashim bilan uchrashuv o’tkazdi M.Hashim undan armiya ofitserlari ichidaginorozilikning kelib chiqish sabablarini bilishga qiziqdi va agar buni tushuntirib bermasa M.Najibning harbiy vazir etib tayinlash mumkin emasligini aytadi. M.Najib bu taklifni rad etadi. Bu uchrashuvdan so’ng M. Najib J.A.Nosir va A.X. Amirni taklif etib uning ichki ishlar vaziri bilan uchrashuvdagi malumotlarni ularga yetkazdi. U J. A. Nosirni har qanday vaqtda ularga qarshi choralar ko’rishi haqida ogohlantirdi. Aynan o’sha kuni to’ntarishni amalga oshirishga qaror qilindi. Biroq uni qanday yo’l bilan terroristik aktlar yoki qamoqqa olishlar bilan amlga oshirish noaniq edi. 1952-yil 19-iyul “Ozod ofitserlar” tashkilotini Boshqaruv qo’mitasi Muhammad Njibning uchrashuvi bilan bog’liqlikdagi taklif qilingan qarorlarni muhokama qilish uchunyig’ildilar.Terrorisik aktlar g’oyasi uning ommaviy amalga oshirilishi ochiqchasiga qiyinchilik tug’dirishi sababli rad etildi.Shunda to’ntarish g’oyasi vujudga keldi.operatsiya rejasi Zakariyo Mohi addinga yuklandi. Keyingi ikki kecha-kunduz davomida “Ozod ofitserlar” rahbarlari majlisi to’xtovsiz davom etdi. Operagtsiya rejasi tayyar bo’lgan , chiqish kuni va soati belgilash qolgan edi. Qirolning ofitserlar klubning boshqaruv kengashini tarqatishi voqiyalari rivojini tezlashtirdi. Boshqaruv qumitasi chiqish sanasini 5-avgustga belgiladi. Bu sana ikki mulahaza bo’yicha tanlangan bo’lib , birinchidan bu vaqtda Qohiradagi mexanizatsiyalashtirilgan bataloni to’liq tarkibiga qayta joylashtirishni mo’ljallagan bo’lib, “Ozod ofetsirlar”ning zarbasini kuchaytirardi. Ammo Najibning Muhammad Hoshim bilan uchrashuvidan so’ng Nosir va Hakim Amir muddatning to’g’ri belgilanmaganligi va xavfliligi aniq bo’ldi. Shunday qilib chiqish 48 soat davomida jadallashtirilishga qaror qilindi.19-iyulda chiqish 21-iyuldan 22-iyulga o’tar kechasiga mo’ljallandi. Buning uchun operatsiya rejalari juda puxtalik bilan tuzildi. 22-iyul kuni Xolid Moxiaddin kvarterasida Zakariyo Moxiaddin operatsiya rejasini o’qib berdi. Chiqish muddati bir sutkaligiga qaramasdan, ish anglashmovchiliklarsiz o’tmadi. 8 8 Б.Н.Гашев. Государственный сектор в экономике Арабской Республики Египет(1952-1972). М.,1978,стр-415 Xulosa 1967-yil 5-iyundagi Arab - Isroil urushida ya'ni ,,OLTI KUNLIK URUSH,, deb nomlangan bu urushda Arab davlatlaridan Misr, Suriya, Iroq, Falastin kabi davlatlar qatnashdi. Isroil davlati yonida turgan AQSh va ğarb davlatlari yordam edi. Ya'ni moliyaviy va harbiy qurollar kabi yordam bergan. Birgina AQSH ning õzi 3.5 MLN dollar pul miqdorida beminnat yordam berib kelgan edi. Aynan mana shunday yordamlar evaziga Isroil kuch-quratli harbiy va moliyaviy ustun edi. Isroil davlati.5-iyunda 7:45 da Misr harbiy airadromlarga hujum uyushtirgan edi. Uch soatda 10:35 ha kelib 20 ta harbiy samolyotlarini yuq qilib yuborgan edi. Ushbu urush natijasida Isroil Ğazo bõlğasi, Urdun daryosining ğarbiy sohillari,Sinay yarimoroli,Suriyaning bir qismi bosib olgan edi. ,,OLTI KUNLIK URUSH,, yakunlari keladigan bõlsak.Urushda Arab davlatlaridan 15 ming askarni yóqotgan bulsa Isroil 800 kishi yõqotgan,2,5 kishi yarador bõlgan edi. Urushdan keyin Isroil bilan Ruminiya,Yuhaslaviya, Chexoslovakiya,Belgiya kabi davlatlar Isroil bilan aloqalarni uzgan edi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Cherchill R. va V.   Olti kunlik urush   = Olti kunlik urush.   -   Quddus: Gesharim, 2003. - 319 p.   — (Aliya kutubxonasi).   -   1000 nusxa.     -   ISBN 5- 93273-137-0. 2.Tenenbaum B.   1967 yilgi mashhur arab-isroil urushi 4. Higer L.   Olti kunlik urush.   Bitta afsona tarixiga 5. Ponamarchuk E.   Olti kunlik urush 6. Rozin A.   Sovet dengiz floti 1967 yilda "olti kunlik urush" ni ushlab turish va tugatishda 7. Morris B. (   Benni Morris   ).   Solih qurbonlar.   - Vintage kitoblari, 2001. - 784 b.   -   ISBN 978-0-679-74475-7. 8. Sverdlov F.D.   Sovet generallari haqida noma'lum.   - M .: Biografik klub, 1995. S. 164-179 9. Б.Н.Гашев. Государственный сектор в экономике Арабской Республики Египет(1952-1972). М.,1978, стр-415 10. А. Агарышев Гамаль Абдель Насер. М., 1975. стр-46

Mavzu: Sotsialistik davlatlarni "olti kunlik urush"ga munosanbati. REJA: I.Kirish II.Asosiy qism  SSSR ning urush boshlanish arafasida Misr bilan bo’lgan aloqalari.  Olti kunlik urush va uning yakuni.  Olti kunlik urushidan keying diplomatik oqibatlar.  Jamol Abdul Nosir. III. Xulosa. IV. Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish Yaqin Sharq mintaqasi XX asrning 2-yarmi XXI asrning boshlari da dunyoning ziddiyatlarga boy hamda ogir siyosiy jarayonlar kechgan nuqtalaridan biri sifatida tilga olinadi. Uning zamirida yotgan Falastin- Isroil mojarosi XX asrning boshidan, hozirgi kungacha aniq bir yechimga ega bololmay jiddiy xalqaro xavotirlarga sabab bolayotgan muhim masalalardan biridir. Aynan ushbu mojaroni yechish maqsadida Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi (BMT BA) va BMT Xavfsizlik Kengashi (BMT XK) 1947 yil 29 noyabrida, 1948 yil 11 dekabrida, 1967 yil 22 noyabrida, 1969 yil 10 dekabrida va keyinchalik koplab rezolyusiyalar qabul qildi . Shuningdek 1967-201 1 yillar mobaynida dunyoning koplab mamlakatlarida ushbu muammoni hal etishga bagishlangan bir qator xalqaro konferensiyalar otkazildi. Yaqin Sharq mintaqasida uzoq yillar dan buyon davom etib kelayotgan ziddiyat, boshqa global muammolar singari doimo mutaxassislarning diqqat- etiborida bolgan. Chunki, mazkur masalalarni organish zamirida har qanday rivojlanayotgan davlat manfaati va uning taraqqiyotiga xizmat qilishi mumkin bolgan asoslar yotishi shubhasiz. «XX asr ikkinchi yarmida XXI asrning boshlarida Yaqin Sharqdagi siyosiy inqiroz» (tanlov fan) fani boyicha chuqur bilimlarga ega bolish talabalarning dunyoqarashini kengaytirish yolidagi eng samarali vosita sifatida ahamiyatlidir. Qolaversa, mamlakatimiz hamkorlik qilayotgan Yaqin Sharq davlatlarning rivojlanish darajasini, xalqlarning mentaliteti, urf-odatlarini, madaniyatini tushunib yetish uchun ham mazkur fanning beqiyos ahamiyatini tan olish kerak. Shu boisdan ham keyingi davr mobaynida talim tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar tufayli bakalaviat bosqichi talabalarini haqiqiy

mutaxassis sifatida tayyorlash maqsadida mutaxassislik fanlariga katta etibor qaratilgan. Tanlab olingan «XX asr ikkinchi yarmida XXI asrning boshlarida Yaqin Sharqdagi siyosiy inqiroz» tanlov fani XX asr ikkinchi yarmida va XXI asrning boshlarida jahon hamjamiyatining Yaqin Sharq mintaqasidagi mamlakatlar bilan savdo — iqtisodiy aloqalari bilan birga siyosiy va diplomatik munosabatlar tarixi haqida malumotlar, tahlillar va xulosalar beradi. Talaba birgina shu tanlov fan orqali XX asr ikkinchi yarmidan boshlanib to bugunga qadar davom etib kelayotgan Yaqin Sharq inqirozi tarixini tahlildan otkazadi va kurs yuzasidan bilim va konikmalar hosil qiladi. Tanlov fan jahon tarixining uzviy bir bolagini tashkil etadi. Shuning uchun ham f an boyicha talabalarning bilimiga, konikma va malakasiga qoyiladigan talablar jahon tarixi fanini oqitishda talabalarga qoyiladigan talablardan kelib chiqadi. «XX asr ikkinchi yarmida XXI asrning boshlarida Yaqin Sharqdagi siyosiy inqiroz» tanlov fanini ozlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr: 1. Yaqin Sharq muammosi va Isroil, Arab Davlatlari Ligasi, Isroil davlatining tashkil topishi, Falastin urushidan keyingi arablararo munosabatlar, Misr, Quvayt va Suvaysh inqirozlari, Falastin Ozodlik tashkiloti, Falastin milliy ozodlik harakati, Bagdod pakti, Bandung konferensiyasi, Kemp-Devid shartnomasi togrisida bilishi kerak; 2. XX asr ikkinchi yarmida XXI asrning boshlarida Yaqin Sharqdagi siyosiy inqirozni kelib chiqish sabablarini, Yaqin Sharq davlatlari tarixini, dinini, ijtimoiy - iqtisodiy va madaniy hayoti togrisida konikmalariga ega bolishi kerak;

3. Falastin arablarining XX asr 20-30 yillaridagi Milliy Ozodlik kurashi, BMT va Falastin muommasi, «Olti kunlik» urush va Sosialistik davlatlarning bu urushga munosabati, Iroq-Eron urushi (1980-1988 yy.), Livandagi fuqarolar urushi (1975-1990 yy.), Isroil-Livan mojarosi (1982-2000 yy.), shuningdek, Saddam Xusayn, Xusni Muborak, Jamol Abdul Nosir, Anvar Saodat va boshqa Yaqin Sharq mamlakatlari rahbarlarining ichki va tashqi siyosatini, shu bilan bir qatorda Yaqin Sharq mamlakatlarining hozirgi bosqichdgi tashqi siyosati malakalariga ega bolishi kerak. SSSR ning urush boshlanish arafasida Misr bilan bo’lgan aloqalari. 1966 yil dekabr oyida Misr harbiy delegatsiyasi Moskvada SSSR Mudofaa vazirining birinchi o'rinbosari, Varshava shartnomasiga a'zo davlatlar Birlashgan qurolli kuchlari bosh qo'mondoni, Sovet Ittifoqi marshali A. A. Grechko bilan muzokaralar o'tkazdi. Bir hafta o'tgach, Pokistonga tashrif buyurgan Amer, Badran va Misr delegatsiyasi tarkibiga kirgan Misr razvedkasi boshlig'i Saloh Nasr Qohirada Nosirga Yaqin Sharq mojarosi bo’yicha BMT qo'shinlarini Sinaydan olib chiqib ketish va bo'g'ozlarni blokada qilishni nazarda tutgan harbiy vaziyatni rivojlantirish bo'yicha rejalarini topshirdilar. Shams ed-Din Badran va jamol Abdul Nosir Shams ed-Din Badran – 1966 - 1967 yillarda Misr harbiy vaziri Bosh   qo'mondon jamol Abdul Nosir – 1956 yil iyun — 1958 yil fevralda Misr prezidenti, 1985-yil fevralidan – 1970-yilning sentyabrigacha Birlashgan Arab

Respublikasi prezident. Ushbu rejani amalga oshirish imkoniyati keyingi bahorda paydo bo'ldi. 1967 yil 13 mayda SSSR rahbariyati razvedka ma'lumotlariga tayanib, Qohirani 10-13 Isroil brigadalari Suriya chegaralari yaqinida to'planishi haqida ogohlantirdi va Misr armiyasi Bosh shtabi boshlig'i general Muhammad Favziy zudlik bilan Damashqqa ketdi. Isroil bilan chegaradosh hududlarni aylanib o'tgach, u Nosirga "ruslar gallyutsinatsiya ko'rmoqda", deb xabar berdi, ammo urushga tayyorgarlik allaqachon avj olgan edi. 1967 yil 25 mayda Shaams ed-Din Badran SSSRga to'rt kunlik safarini boshladi, bu safar u sovet rahbariyatidan Misrni qo'llab-quvvatlashga kafolatlar bilan bo'lsa-da, qabul qildi. 26-may kuni u sovet rahbarlariga Misr armiyasining yuksak ma’naviyati va uning dushman bilan yuzma-yuz uchrashishga qo‘rqmas istagi haqida gapirib berdi. Misr vazirining ta'kidlashicha, uning qo'shinlari isroilliklar asosiy hujum yo'nalishini aniqlay olmasligi uchun joylashtirilgan va shimoliy jabhadan kuchlarni janubga o'tkazgan, bu esa Suriya armiyasiga operatsiya maydoniga osonlik bilan kirish imkoniyatini beradi. Bundan tashqari, Badran, Isroil bir hafta ichida o'z mudofaasi uchun yetarli kuch to'play olmaydi, deb ishontirdi. Biroq, SSSR Vazirlar Kengashining Raisi Kosigin "Sovet Ittifoqi tajovuzga qarshi" ekanligini ta'kidlab, "Isroilga qarshi oldindan hujum qilish" uchun Sovet Ittifoqining roziligini bermaydi. Misrga qaytib, Badran Nosirga SSSR Misrga birinchi bo'lib hujum qilishga ruxsat bermasligini, ammo agar AQSh Isroil tomonida urushga kirsa, SSSR harbiy mojaroga aralashish majburiyatini olishini ma'lum qiladi. Shu munosabat bilan Nosir Misr harbiy qo'mondonligiga Misr birinchi bo'lib Isroil uradigan zarbaga dosh berishga majbur bo'lishini ma'lum qiladi. Misr havo kuchlari qo'mondoni general Sudki Mahmud Nosirga bunday taktika halokatli bo'lishini aytadi.

O'xshashlar

Sovuq urush davrida xalqaro munosabatlar
Yuz yillik urush davridagi shartnomalar
XX asr oxiri XXI asr boshlarida Misr
IKKINCHI JAHON URUSHI ARAFASI VA URUSH YILLARIDA XALQARO MUNOSABATLAR
Isroil podsholigi