XI-XV asrlarda G'arbiy slavyanlar (4)

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

187.8193359375 KB

Ko'chirib olish

Mundarija
KIRISH 3-bet
I BOB Slavyanlarning kasblari va turmush tarzi
1.1. Slavyanlarning ko'chirilishi . 5-bet
1.2. XI-XV asrlarda G'arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning qaramlik
ko’rinishlari 7-bet
II BOB XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy
majburiyatlari
2.1. XI-XV asrlarda G'arbiy slavyanlarda qishloq xo'jaligi 10-bet
2.2. Qaramlikning tugatilishi 13-bet
III BOB “ XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy
majburiyatlari” mavzusini o’qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish
3.1. “ XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy
majburiyatlari” mavzusini o qitishdagi innavatsion ta’lim texnologiyalariʻ
foydalanib mavzuni o’qitish 15-bet
GLOSSARIY 19-bet
XULOSA 22-bet
FOYDALANILGAN 24-bet 1
ADABIYOTLAR
RO’YXATI
1
1

KIRISH
Slavyanlar — kelib chiqishi bir va tillari o zaro yaqin bo lgan Yevropaʻ ʻ
xalqlarining eng yirik guruhi. Uning tarkibiga; sharqiy Slavyanlar (ruslar ukrainlar,
beloruslar); g arbiy Slavyanlar. (polyaklar, chexlar, slovaklar, lujichanlar); janubiy
ʻ
Slavyanlar (bolgarlar, serblar, xorvatlar, slovenlar, makedonlar, bosniyaliklar,
chernogoriyaliklar) kiradi. Umumiy soni 293,5 mln. kishi (1990y.lar o rtalari), shu
ʻ
jumladan, RFda 125,5 mln. kishi. Slavyan tillarida so zlashadi. Dindorlari —
ʻ
pravoslavlar, katoliklar, bir qismi protestantlar. Slavyanlar haqida qad.
ma lumotlarga ko ra, ular mil, 1—2-asrlarda venedlar nomi bilan ma lum bo lgan.
ʼ ʻ ʼ ʻ
6-asr o rtalarida Prokopiy, Iordan va boshqalarning asarlarida uchraydi. 7-asrning
ʻ
2-yarmida Slavyanlar arab muallifi Abu Malik alAxtalning asarlarida tilga olingan.
S.ning ajdodlari — slavyan qabilalari hindevropa tillari oilasiga mansub tillarda
so zlashgan. Ular bodrich, lyutich, polyan, severyan, krivich, ulich, duleb, tiver,
ʻ
xorvat, radimich, dregovich, vyatich va boshqa qabilalardan iborat. Mil. 2—4-
asrlarda german qabilalari (gotlar, gepidlar)niig jan.ga siljishi oqibatida Slavyanlar
yashagan hudud 2 qismga bo linib ketgan. Bu voqea Slavyanlarni sharkiy va
ʻ
g arbiy guruhlarga bo linishida katta rol o ynagan. 5-asr oxirida gunnlarning
ʻ ʻ ʻ
kuchsizlanishi oqibatida Slavyanlar janubga siljiy boshlagan. Ular Dunay daryosi,
Qora dengizning g arbiy sohillari, Vizantiyaning Bolqon ya.o.dagi viloyatlariga
ʻ
kirib borgan. Shu tariqa Slavyanlarning jan. guruhi vujudga kelgan. Janubiy
Slavyanlar da ilk davlat — Birinchi bulg or podsholigi, g arbiy Sda Samo davlati,
ʻ ʻ
keyinchalik Buyuk Moraviya saltanati tashkil topgan. 10-asrda Odra va Visla
o rtasida Polsha, 9—10-asrning 1-yarmida markazi Kiyev sh. bo lgan Kiyev Rusi
ʻ ʻ
davlati vujudga kelgan. Davlatlarning paydo bulishi slavyan xalqlarining
shakllanishiga imkon bergan.
Slavyan xalqlarining uz milliy davlatidan mahrum bo lishi (janubiy va
ʻ
g arbiy Slavyanlarning katta qismi Avstriya, keyinroq Avstriya-Vengriya va
ʻ
2

Usmonli turk imperiyasiga qo shib olingan), milliy taraqqiyotidagi qiyinchiliklar,ʻ
og ir iqtisodiy ahvol 19-asrning oxiri — 20-asrning boshida ularning Yevropa
ʻ
mamlakatlari, AQSH va Kanadaga ko chishiga sabab bo lgan. Janubiy va g arbiy
ʻ ʻ ʻ
Slavyanlar. o rtasidagi milliy harakat, RossiyaTurkiya urushi, Birinchi Bolqon
ʻ
urushi (1912)dagi Avstriya-Vengriyaning mag lubiyati natijasida Slavyanlarning
ʻ
etnik hududlari qaytadan birlashtirshgan.
Slavyanlar dehqonchilik, chorvachilik, ovchilik va baliq ovlash bilan
shug ullanadi.
ʻ
G'arbiy slavyanlar: tarix, xalqlar, madaniyat va din. Slavlar tarkibiga kirgan
Evropaning boshqa xalqlari G'arbiy slavyanlar: tarix, xalqlar, madaniyat va din.
Slavlar tarkibiga kirgan Evropaning boshqa xalqlari Sharqiy slavyanlar haqida
suhbatni boshlab, bir ma'noli bo'lish juda qiyin. Antik davrda slavyanlar haqida
gapiradigan manbalar deyarli yo'q. Ko'pgina tarixchilar slavyanlarning paydo
bo'lish jarayoni miloddan avvalgi II ming yillikda boshlangan degan xulosaga
kelishadi. Shuningdek, slavyanlar hind-evropa hamjamiyatining alohida qismi
ekanligiga ishoniladi. Ammo qadimgi slavyanlarning ota-bobolarining uyi
joylashgan hudud hali aniqlanmagan. Tarixchilar va arxeologlar slavyanlar qaerdan
kelganligi haqida bahslashishda davom etmoqdalar. Ko'pincha Vizantiya
manbalarida Sharqiy slavyanlar Markaziy va Sharqiy Evropa hududida miloddan
avvalgi V asr o'rtalarida yashaganligi ta'kidlanadi. Shuningdek, ular uch guruhga
bo'lingan deb ishoniladi: Wends (Vistula daryosi havzasida yashagan) - G'arbiy
slavyanlar. Sklavinlar (Vistula, Dunay va Dnestrning yuqori oqimi oralig ida
ʻ
yashagan) — janubiy slavyanlar. Antes (Dnepr va Dnestr o'rtasida yashagan) -
Sharqiy slavyanlar. Hamma narsa tarixiy manbalar Qadimgi slavyanlarni
erkinlikka intilish va muhabbatga ega bo'lgan, kuchli xarakter, chidamlilik, jasorat,
birdamlik bilan ajralib turadigan odamlar sifatida tavsiflang. Ular musofirlarga
mehmondo'st edilar, butparast shirk va o'ylangan marosimlarga ega edilar. Dastlab,
slavyanlar unchalik bo'linmagan, chunki qabila ittifoqlarining tillari, urf-odatlari va
3

qonunlari o'xshash edi. Sharqiy slavyanlarning hududlari va qabilalari Muhim
masala - slavyanlar tomonidan yangi hududlarning o'zlashtirilishi va umuman
ularning joylashishi qanday sodir bo'lganligi. Sharqiy slavyanlarning paydo
bo'lishining ikkita asosiy nazariyasi mavjud Sharqiy Yevropa. Ulardan biri
mashhur sovet tarixchisi, akademik B. A. Rybakov tomonidan ilgari surilgan. U
slavyanlar dastlab Sharqiy Yevropa tekisligida yashaganiga ishongan. Ammo XIX
asrning mashhur tarixchilari S. M. Solovyov va V. O. Klyuchevskiy slavyanlar
Dunay yaqinidagi hududlardan ko'chib kelgan deb hisoblashgan. Slavyan
qabilalarining oxirgi joylashuvi quyidagicha ko'rinish oldi: qabilalar Ko'chirish
joylari Shaharlar Eng ko'p qabila Dnepr bo'yida va Kiev janubida joylashgan
Sloven Ilmen Novgorod, Ladoga va Peipsi ko'li atrofida turar-joy Novgorod,
Ladoga G'arbiy Dvinaning shimolida va Volganing yuqori oqimida Polotsk,
Smolensk Polochan G'arbiy Dvinaning janubida Dregovichi Neman va Dneprning
yuqori oqimi o'rtasida, Pripyat daryosi bo'yida Drevlyanlar Pripyat daryosining
janubida Iskorosten Voliniyaliklar Drevlyanlarning janubida, Vistula manbasida
joylashgan Oq xorvatlar Eng g'arbiy qabila Dnestr va Vistula daryolari oralig'ida
joylashgan Oq xorvatlar sharqida yashagan Prut va Dnestr o'rtasidagi hudud Dnestr
va Janubiy Bug o'rtasida shimolliklar Desna daryosi bo'yidagi hududlar Chernigov
Radimichi Ular Dnepr va Desna o'rtasida joylashdilar. 885 yilda ular Qadimgi
Rossiya davlatiga qo'shilishdi Oka va Don manbalari bo'ylab Sharqiy
slavyanlarning kasblari Sharqiy slavyanlarning asosiy kasblari qishloq xo'jaligini
o'z ichiga oladi, bu mahalliy tuproqlarning xususiyatlari bilan bog'liq edi. Cho lʻ
rayonlarida dehqonchilik keng tarqalgan, o rmonlarda cho l dehqonchilik bilan
ʻ ʻ
shug ullangan. Ekin maydonlari tezda qurib ketdi va slavyanlar yangi hududlarga
ʻ
ko'chib o'tdilar. Bunday dehqonchilik ko'p mehnat talab qildi, hatto kichik
uchastkalarni qayta ishlashga dosh berish qiyin edi va keskin kontinental iqlim
yuqori hosilga ishonishga imkon bermadi. Shunga qaramay, bunday sharoitlarda
ham slavyanlar bug'doy va arpa, tariq, javdar, jo'xori, grechka, yasmiq, no'xat,
kanop va zig'irning bir nechta navlarini ekishdi. Bog larda sholg om, lavlagi, turp,
ʻ ʻ
4

piyoz, sarimsoq, karam yetishtirildi. Asosiy ovqat non edi. Qadimgi slavyanlar uni
"jito" deb atashgan, bu slavyancha "yashash" so'zi bilan bog'liq edi. Slavyan
fermalari chorva mollarini ko'paytirdilar: sigirlar, otlar, qo'ylar. Hunarmandchilik
katta yordam berdi: ov, baliq ovlash va asalarichilik (yovvoyi asal yig'ish).
I BOB Slavyanlarning kasblari va turmush tarzi
1.1 Slavyanlarning ko'chirilishi.
1. Slavyanlarning ko'chirilishi. Qadim zamonlardan beri Boltiqbo'yi,
Markaziy va Sharqiy Yevropa , nemislarning sharqida slavyanlar yashagan.
Xalqlarning buyuk ko'chishi davrida ular g'arbga va janubga uzoqqa ko'chdilar. VI
asrda slavyanlar g arbda Laba (Elba)dan sharqda Dneprning o rta oqimigacha,ʻ ʻ
shimolda Boltiq dengizidan Dunay va janubda Qora dengizgacha bo lgan keng
ʻ
hududlarni egallagan. 7-asrdan boshlab ular sharqqa ko cha boshladilar.
ʻ
Keyinchalik ko'plab slavyan qabilalari uchta tarmoqqa bo'lingan: g'arbiy, janubiy
va sharqiy.
G'arbiy slavyanlar - chexlar, polyaklar, slovaklar. Ular, shuningdek, Labadan
sharqda yashagan polab qabilalari va Boltiq dengizining sharqiy qirg'og'ida
joylashgan Pomeran qabilalari edi.
Ba'zi slavyan qabilalari Bolqon yarim orolining bir qismini joylashtirdilar va bu
yerda janubiy slavyan xalqlari: bolgarlar, serblar, xorvatlar va boshqalar
shakllandi.
Sharqiy slavyanlar uchta qarindosh xalqlarning ajdodlari: rus, ukrain va belarus.
2. Slavyanlarning kasblari va turmush tarzi. Slavlar uzoq vaqtdan beri
dehqonchilik, chorvachilik va hunarmandchilik bilan shug'ullangan.
Eramizning birinchi ming yillik o'rtalarida slavyanlarning turmush tarzi qadimgi
nemislar tarixidan bizga ma'lum bo'lgan turmush tarziga o'xshash edi. Slavlar
ko'plab qabilalarga bo'lingan. Qabiladagi barcha muhim masalalar hal
5

qilindi mashhur yig'ilish - veche ( eshittirish so zidan — masalani bilgan holdaʼʼ ʼʼ ʻ
gapirish).
Qabilalarning boshida harbiy boshliqlar - shahzodalar turgan. Ularning
qo'mondonligi ostida ot otryadlari bo'lgan. Knyazlar va ularning jangchilari
qo‘shnilarga bostirib, hujum qilib, asirga olingan qullar, chorva mollari va turli
qimmatbaho buyumlarni qo‘lga oldilar. 6-asr tarixchisi slavyanlar orasidagi
qullarning ahvoli haqida xabar beradi:
2
ular ma'lum bir to'lov evaziga uyga qaytishadimi yoki bepul va do'stlar
pozitsiyasida qoladilar . Dushman hujumi tahdidi slavyanlarni qabila ittifoqlariga
ʼʼ
birlashishga majbur qildi. Odatda bu uyushmalar mo'rt edi va tezda parchalanib
ketdi. Ammo ulardan ba'zilari asos bo'lib xizmat qildi
1.2. XI-XV asrlarda G'arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning qaramlik
ko’rinishlari
G'arbiy slavyanlar - chexlar, polyaklar, slovaklar. Ularga, shuningdek,
Labadan sharqda yashovchi polab qabilalari, Boltiq dengizining janubi-sharqiy
sohillarida joylashgan Pomeran qabilalari ham kiradi.
Ba'zi slavyan qabilalari Bolqon yarim orolining bir qismiga joylashdilar va
janubiy slavyan xalqlari bu yerda shakllandi: bolgarlar, serblar, xorvatlar va
boshqalar.
Sharqiy slavyanlar uchta qarindosh xalqlarning ajdodlari: rus, ukrain va
belarus.
Slavyanlarning kasblari va turmush tarzi. Slavlar uzoq vaqtdan beri
dehqonchilik, chorvachilik va hunarmandchilik bilan shug'ullangan. Eramizning
birinchi ming yillik o'rtalarida slavyanlar ko'plab qabilalarga bo'lingan. Qabiladagi
barcha muhim masalalarni xalq majlisi – veche (“efir” so zidan – gapirish, e lon
ʻ ʼ
qilish, o rgatish) hal qilgan.
ʻ
2
World and Global History : Research and Teaching / edited by Seija Jalagin, Susanna Tavera, Andrew Dilley- Pisa: Plus-Pisa
University Press, 2011
6

Slavlarning qo'lda tegirmon bolta, o'roq, loydan yasalgan idishlari
Qabilalarning boshida harbiy boshliqlar - shahzodalar turgan. Ularning
qo‘mondonligi ostida otliq otryadlar bo‘lgan. Knyazlar va ularning jangchilari
qo‘shnilarga bostirib, hujum qilib, qullar, asirlar, chorva mollari va turli
qimmatbaho buyumlarni qo‘lga oldilar. Dushman hujumi tahdidi slavyanlarni
qabila ittifoqlariga birlashishga majbur qildi. Odatda bu uyushmalar mo'rt edi va
tezda parchalanib ketdi. Ammo ularning ba'zilari slavyan davlatlari uchun asos
bo'lib xizmat qildi.
7

Bolgariya davlatining chegarasi - Wuiv.
1 Bolgariya qirolligi hududi
9-asr oxirida Simeon davrida. 3.
Bolgariya davlati. 7-asrning 2-yarmida Bolqon tizmasining shimolida, Dunayning
quyi oqimi bo yidagi yerlarga o rnashib olgan slavyanlarni kelib chiqishi bo yichaʻ ʻ ʻ
ko chmanchi bolgarlar, turklar bosib oldi. Bolgarlarning (yoki bolgarlarning)
ʻ
ajdodlari dastlab G'arbiy Sibirda yashagan, ammo bizning eramizning birinchi
asrlarida ular O'rta Volgaga ko'chib ketishgan; bu yerdan ularning bir qismi
Bolqon yarim oroliga kelgan.
Bu yerda Bolgariya davlati vujudga keldi. Asta-sekin bolgarlar o'zlari bosib olgan
slavyanlar orasida tarqalib ketishdi, ularning tillarini qabul qilishdi, lekin ularga o'z
nomlarini berishdi. Shimolda Bolgariyaning qo'shnilari zamonaviy ruminlarning
ajdodlari bo'lgan, janubda esa Bolgariya Vizantiya imperiyasi bilan chegaradosh
edi. 9-asr o rtalarida Bolgariya Vizantiyadan nasroniylikni qabul qildi, lekin ayni
ʻ
paytda Vizantiya bilan urushlar olib bordi; ba'zida Vizantiya bolgarlarga soliq
to'lashga majbur bo'lgan.
8

Shahzoda Simeon (893-927) Bolgariyaning buyuk hukmdori. Bilimli, baquvvat va
shuhratparast Simeon Vizantiya bilan qariyb 30 yil davomida urush olib borgan,
uning poytaxtini bir necha marta qamal qilgan. 3

Slavlarning qabilalari ko'p, bardoshli, issiqlik, sovuq, yomg'ir, oziq-ovqat
etishmasligiga osonlikcha chidaydi. Ular o'zlariga kelgan chet elliklarga mehribon
munosabatda bo'lishadi va ularga o'zlarining fe'l-atvorini ko'rsatib, ularni himoya
qilishadi. Asirlikda bo'lganlar, boshqa qabilalar singari, cheksiz vaqt davomida
qullikda saqlanmaydilar, balki cheklaydilar (qullik muddati) ma'lum vaqt , ularga
tanlov taklif qiling: ular ma'lum bir to'lov evaziga uyga qaytishni xohlashadimi
yoki u yerda bepul holatda qolishni xohlashadimi?
Ularda ko'p miqdorda yerning turli xil chorva mollari va mevalari, ayniqsa,
tariq va bug'doy. Ular o'rmonlarda, o'tib bo'lmaydigan daryolar, botqoq va ko'llar
yaqinida joylashadilar. Ular o'zlariga kerak bo'lgan narsalarni yashirin joylarga
ko'madilar, ortiqcha narsaga ochiqchasiga egalik qilmaydilar. Ular suvda bo'lishga
jasorat bilan chidashadi, shuning uchun ko'pincha ba'zilar to'satdan hujumga
tushib, suv tubiga sho'ng'ishadi. Shu bilan birga, ular og'izlarida suv yuzasiga etib
boradigan, ichi o'yilgan maxsus yasalgan qamishlarni ushlab turadilar va o'zlari,
pastki qismida cho'zilgan holda, ular yordamida nafas oladilar; va buni ular ko'p
soatlab qilishlari mumkin.
Ularning ustidan bosh ko'tarmasdan va bir-birlari bilan adovatda bo'lib, ular
harbiy tuzumni tan olmaydilar, to'g'ri jangga kirisha olmaydilar, ochiq va tekis
joylarda namoyon bo'ladilar ... O'rmonlarda katta yordamga ega bo'lib, ular
boshchilik qiladilar. ular tomon, chunki ular daralar orasida qanday kurashishni
yaxshi bilishadi.
11-asr boshlarida Bolgar qotili laqabli Vizantiya imperatori Vasiliy II deyarli
har yili armiya boshchiligida Bolgariyaga yurishlar uyushtirgan. U shahar va
qishloqlarni vayron qildi, bolgarlarni uylaridan quvib chiqardi. Bolgariya
3
History of ancient civilization. Charlez Seignobos 2006
9

armiyasini mag'lub etib, Vasiliy II 14 ming mahbusni ko'r qilishni buyurdi va har
yuz ko'rga bitta ko'zli yo'lboshchini qoldirib, ularni qo'rqitish uchun uylariga
ketishlariga ruxsat berdi. Bolgariya qiroli o'zining ko'r bo'lgan jangchilarining
bunday massasini ko'rib, yurak xurujidan vafot etdi.
Bolgar zodagonlarining hokimiyat uchun kurashda o zaro kurashlaridanʻ
foydalanib, Vizantiya 1018-yilda Bolgariyani butunlay o ziga bo ysundirib, uni bir
ʻ ʻ
yarim asrdan ko proq vaqt davomida mustaqilligidan mahrum qildi.
ʻ
II BOB XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy
majburiyatlari
2.1. XI-XV asrlarda G'arbiy slavyanlarda qishloq xo'jaligi
Feodallar talablarining tobora ko'payishidan ko'pgina dehqon xo'jaliklari
g'azablanardi. Feodallarning surunkali ravishda urush- lar natijasida dehqonlarning
ahvolini tobora og'irlashar, hosilning kamayishi, ocharchilik va epidemiyalar
natajasida tabaqalararo urushlar kuchayib borardi.
Ingliz feodal qirolligi IX asrda vujudga keldi. Lekin feodal mu- nosabatlar
Angliyada sekin rivojlanardi. Feodal xo'jalik 1066 yilda Angliya Normandiya
gersogi Vilgelm tomonidan bosib olingandan keyin to'la-to'kis rivojlanib bo'ldi.
Yerlarning kelgindi normand va fransuz feodallari tomonidan birdaniga musodara
qilinishi yirik yer egalarning paydo bo'lishi va dehqonlarning qaramlashuvi
sur'atlarini tezlashtirib yubordi.
XI asrning oxirida yerlarni ro'yxatdan o'tkazish jarayonida shu narsa ayon bo'ldiki,
o'sha davrga kelib Angliya xo'jaligining asosiy qismini qaram dehqonlar mehnatiga
asoslangan manor qo'rg'onlari tashkil etardi. XII-XIII asrlarga kelib manor tizimi
mamlakatning 80% ini tashkil etardi. Manorlarga qaram dehqonlar xizmat qilardi.
Asta-sekin manor tizimi 2 asosiy guruhga ajraldi:
* villanlar qishloq xo'jaligining 30 akrgacha yeri bo'lgan va o'z ish quroli hamda
xo'kiziga ega bo'lgan dehqonlar sinfi
* kotgerlar kichkina yeriga ega bo'lgan yoki umuman yeri bo'lmagan dehqonlar.
10

Kotgerlar barshchinada ishlab, xo'jayinning xo'kizi va mehnat qurollarini
ishlatishgan. Manorial xo'jalik tizimi natural shaklda edi, manorlar o'rtasidagi
savdo munosabatlari sekin rivojlanardi, o'sha davrdagi boshqa Yevropa
mamlakatlari manorlariga nisba tan agrotexnik darajada zaif edilar.
Lekin shuni aytib o'tish kerakki XII-XIII asrlarda Angliyada feodallardan ozod
hisoblangan dehqonlar mavjud edi. Ular fri- golderlar deb atalgan. Ammo ular juda
kam sonli edilar va ularn ing roli ijtimoiy hayotda unchalik muhim o'rin tutmasdi.
XIV-XV acrlarda Angliyada Fransiyadagi kabi feodal munosabatlarning ancha
ko'zga tashlanuvchan darajada keskin o'zgarishi yuz berdi.
Bunda mamlakat ichki bozorining rivojlanishi muhim ahamiyat kasb etdi.
Junga bo'lgan talabning tobora osha borishi natijasida Angliyada qo'ychilikning
rivojlanishi kuchaya bordi. Bu xol feodal qo'rg'onlarida ham, dehqon xo'jaliklarida
ham kuzatildi. Jun matolar ishlab chiqarish markazlariga aylanib borayotgan flandr
shaharlarning junga talabi ayniqsa katta edi. Bu "ishlab berishn- ing
kommutatsiyasi"ga, ya'ni o'zgarishiga olib keldi. Villanlar ko-
pigollderlarga 7
aylanishdi va ba'zi bir, asosan og'ir va qaramlik ko'rinishlaridan
qutulishdi.
11

4
.
4
Monmonier M., Rhumb Lines and Map Wars. A Social History of the Mercator Projection, Chicago 2004 .
12

2.2. Qaramlikning tugatilishi
Mil. 2—4-asrlarda german qabilalari (gotlar, gepidlar)niig jan.ga siljishi oqibatida
S. yashagan hudud 2 qismga bo linib ketgan. Bu voqea S.ni sharkiy va g arbiyʻ ʻ
guruhlarga bo linishida katta rol o ynagan. 5-asr oxirida gunnlarning
ʻ ʻ
kuchsizlanishi oqibatida S. jan. ga siljiy boshlagan. Ular Dunay daryosi, Qora
dengizning g arbiy sohillari, Vizantiyaning Bolqon yarim oroldagi viloyatlariga
ʻ
kirib borgan. Shu tariqa S.ning jan. guruhi vujudga kelgan. Janubiy Sda ilk davlat
— Birinchi bulg or podsholigi, g arbiy Sda Samo davlati, keyinchalik Buyuk
ʻ ʻ
Moraviya saltanati tashkil topgan. 10-asrda Odra va Visla o rtasida Polsha, 9—10-
ʻ
asrning 1-yarmida markazi Kiyev shahri bo lgan Kiyev Rusi davlati vujudga
ʻ
kelgan. Davlatlarning paydo bulishi slavyan xalqlarining shakllanishiga imkon
bergan.
13

III BOB “ XI-XV asrlarda G’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning
asosiy majburiyatlari ” mavzusini o’qitishda pedagogik
texnologiyalardan foydalanish
3.1. “ XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy
majburiyatlari ” mavzusini o qitishdagi innʻ o vatsion ta’lim texnologiyalari
Bugungi kunda oliy ta’lim tizimida shiddat bilan zamonaviy ta’lim
metodlariga kirib kelmoqda. To g ri ularning aksariyati nisbatan bir necha yillar
ʻ ʻ
oldin joriy qilingan bo lsada, ammo ularning ko pchiligi hanuz o zining
ʻ ʻ ʻ
ahamiyatini yo qotgani yo q. Ta’limda interaktiv metodlardan foydalanishning eng
ʻ ʻ
asosiy maqsadi bu kafolatlangan natijaga erishdir. Shu ma’noda bitiruv ishi sifatida
tanlab olinagn mazkur mavzu o rganishda quyidagi interaktiv metodlardan
ʻ
foydalansa samaradorligi yuqori bo ladigan degan xulosaga kelindi.
ʻ
Konferensiya metodi
Konferensiya mashg ulotini o tishdan avval mashg ulot mavzusini, maqsad
ʻ ʻ ʻ
va vazifalarini belgilab, shu mavzuga oid qo shimcha ilmiy, ilmiy-ommabop
ʻ
adabiyotlar ko zdan kechiriladi. Mashg ulotni o tkazishdan 1-2 hafta oldin
ʻ ʻ ʻ
mashg ulot mavzusi talabalarga e’lon qilinadi, unga tayyorgarlik ko rish uchun
ʻ ʻ
adabiyotlar tavsiya etiladi. Ushbu mashg ulotda «Olimlar» rolini tanlash, mavzuni
ʻ
har tomonlama yoritish, ma’ruza tayyorlash talabalarning ixtiyorida bo ladi.
ʻ
“ XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy
majburiyatlari ” mavzusidagi seminar mashg`ulotini “ Konferensiya” metodi orqali
quyidagicha o tkazish tavsiya etiladi:
ʻ
I. O qituvchining kirish so zi. Bunda o qituvchi mashg ulotning mavzusi, maqsadi
ʻ ʻ ʻ ʻ
va vazifalari, tegishli rollarni bajaruvchi «Olimlar» bilan talabalarni tanishtiradi.
II. Ilmiy ma’ruzalarni tinglash. «Olimlar» mavzu yuzasidan tayyorlagan
ma’ruzalarini ko rgazmali qurollar asosida bayon qiladilar.
ʻ
14

III. Ma’ruzalar muhokamasi. Bunda «Olimlar» va guruhdagi boshqa
talabalar o rtasida mavzu yuzasidan bahs-munozara o tkaziladi.ʻ ʻ
IV. Ilmiy konferensiya yakuni. O qituvchi mavzu yuzasidan eng muhim
ʻ
tushuncha va g oyalarni ta’kidlab, darsni yakunlaydi.
ʻ
V. Talabalarni baholash. Mashg ulotda
ʻ faol ishtirok etgan talabalar
rag batlantiriladi
ʻ va reyting tizimiga muvofiq baholanadi.
VI. Uyga vazifa berish.
VII. Mashg ulotni
ʻ umumiy yakunlash.
« XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy
majburiyatlari » mavzusida o tkaziladigan ilmiy konferensiya mashg uloti quyidagi
ʻ ʻ
loyiha bo yicha o tkazilishi mumkin.
ʻ ʻ
Mavzu: « XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy
majburiyatlari »
Mashg ulotning
ʻ borishi:
I. Tashkiliy qism.
II. Talabalarni mashg ulotning mavzusi, maqsadi va borishi bilan
ʻ
tanishtirish.
Bu mashg ulotni o tishdan bir hafta oldin talabalarni 4ta guruhga ajratamiz
ʻ ʻ
va ularga jahon tarixi fani sohasida faoliyat ko rsatayotgan «Olimlar» maqomini
ʻ
beramiz. Bunda yana qo shimcha ravishda G’arbiy slavyan mamlakatlarining fan
ʻ
va texnika taraqqiyoti tarixi bilan shug ullangan taniqli tarixchi olimlarni tanlab
ʻ
olamiz. Bu orqali ushbu olimlarning nomlari talabalar xotirasida yana ham
mustahkamroq o rnashadi.
ʻ Masalan:
15

III. Yangi mavzuni o rganish: Talabalarʻ guruhiga qur’a asosida o z ʻ
mutaxassisliklariga tegishli bo lgan
ʻ quyidagi 4-ta kichik masalalarni aks ettiruvchi
mavzulardan biri bo yicha
ʻ ma’ruza tayyorlaydi.
Shu o rinda bu yerda ikkita muhim faktorni pedagog e’tiborga olish
ʻ
kerak:
16 Kiyev Rusi
Buyuk Moraviya Sharqiy
slavyanlarG'arbiy slavyanlar
1-
guruh 2-
guruh
4-
guruh3-
guruh

Guruhni shakllantirishdagi qo llaniladigan usullar:ʻ
1. Guruh jurnali asosida 1-2-3-4 raqami guruhga taqsimlanish uchun asos
sifatida bo lishi mumkin;
ʻ
2. Guruh talabalarini jurnal ro yxati asosida teng 4 ga bo lish:
ʻ ʻ
“G’arbiy slavyanlar” guruhi uchun o quv
ʻ topshiriqlari
№ Talabalar o zlashtirishi lozim bo lgan
ʻ ʻ
materiallar yuzasidan o quv topshiriqlari
ʻ Topshiriqni bajarish
yuzasidan ko rsatmalar ʻ
1 XI-XV asrlarda G’arbiy slavyan davlatlarida
dehqonlarning asosiy majburiyatlari nimalardan
iborat bo’lgan? Talabalar guruhi bilan
hamkorlikda ishlang
Talabalar bilan
o tkaziladigan savol
ʻ
javobda faol ishtirok
eting
“ Sharqiy slavyanlar ”-guruh uchun o quv topshiriqlari
ʻ
№ Talabalar o zlashtirishi lozim bo lgan
ʻ ʻ
materiallar yuzasidan o quv topshiriqlari
ʻ Topshiriqni bajarish
yuzasidan ko rsatmalar ʻ
2 XI-XV asrlarda G’arbiy slavyan davlatlarida Talabalar guruhi bilan
17Guruhning barcha talabalarni
o qishga yo naltirish uchun bunda
ʻ ʻ
o qituvchi tomonidan ma’ruza
ʻ
qiladigan “olim” maqomini beriluvchi
talaba guruhlar ichidan ixtiyoriy
asosda tanlab olinish qoidasini
oldindan talabalarga bildirib qo yish
ʻ
kerak; Guruh talabalarining mavzuning barcha jihatlarini (ya’ni
faqatgina o ziga berilgan mavzu bilan cheklanmasligi uchun,
ʻ
chunki bu mavzuga ular puxtaroq va ko rgazmali asosida ʻ
tayyorgarlik ko radilar) o rganishlar uchun yana oldindan ʻ ʻ
ma’ruzalar tinlangach shu mavzular doirasida guruhlar o rtasida ʻ
savol-javoblar faolligi ham rag batlantirilisho ini ham yetkazish ʻ ʻ
kerak. Ya ’ni guruh “olimi”ning chiqishini boshqa guguhlar
to ldirishi shu guruhning umumiy baholanishiga salbiy ta’sir
ʻ
o tkazishini ma’lum qilib qo yish kerak. Shunda deyarli har bir ʻ ʻ
talaba avvalo o z guruhi chekiga tushgan mavzuni, uning ortidan ʻ
qolgan mavzularni ham batafsilroq o rganishga yo naltiriladi. ʻ ʻ

dehqonlar qanday soliqlarni to’lashni amalga
oshirgan? hamkorlikda ishlang
Talabalar bilan
o tkaziladigan savol javobdaʻ
faol ishtirok eting
“Buyuk Moraviya”-guru h uchun o quv topshiriqlari
ʻ
№ Talabalar o zlashtirishi lozim bo lgan
ʻ ʻ
materiallar yuzasidan o quv topshiriqlari
ʻ Topshiriqni bajarish
yuzasidan ko rsatmalar ʻ
3 Buyuk Moraviya davlatida dehqonlar va
feodallar o’rtasida qanday ziddiyatlar yuz
bergan Talabalar guruhi bilan
hamkorlikda ishlang
Talabalar bilan
o tkaziladigan savol
ʻ
javobda faol ishtirok
eting
“ Kiyeb Rusi ”-guruh uchun o quv topshiriqlari
ʻ
№ Talabalar o zlashtirishi lozim bo lgan
ʻ ʻ
materiallar yuzasidan o quv topshiriqlari
ʻ Topshiriqni bajarish
yuzasidan ko rsatmalar ʻ
4 Kiyev Rusi va G’arbiy slavyan davlatlari
dehqonlari o’rtasida qanday bog’liqlik bor. Talabalar guruhi bilan
hamkorlikda ishlang
Talabalar bilan
o tkaziladigan savol
ʻ
javobda faol ishtirok
eting
Har bir yo nalish bo yicha shartli ravishda «Ilmiy maktab olimlari»
ʻ ʻ
maqomini olgan talabalar o zlariga tegishli mavzu bo yicha ko rgazmali qurollar
ʻ ʻ ʻ
asosida qo shimcha materiallardan foydalangan holatda ma’ruza qiladilar.
ʻ
Ma’ruzalar tugagach, talabalar o rtasida bahs va munozara o tkaziladi. Quyidadi
ʻ ʻ
daktik o yin texnologiyasining konferensiya metodidan foydalanilgan
ʻ
mashg ulotning texnologik xaritasi keltirilgan.
ʻ
18

Texnologik
bosqichlar O qituvchiningfaoliyatiʻ Talabaningfaoliyati
I bosqich .
Tashkiliy qism ,
5-daqiqa .
II bosqich .
Talabalarning
bilish fao-
liyatini tash-kil
etish ,
5-daqiqa.
III bosqich
Yangimavzunio Talabalarni mashg ulotning
ʻ
mavzusi, maqsadi, borishi bilan
tanishtiradi.
Bajariladigan o quv topshi-
ʻ
riqlari va ularning didaktik
maqsadi bilan talabalarni
tanishtiradi.
Talabalardan « Ilmiy maktab
o limlari » guruhlarini va Mashg ulotning mavzusi,
ʻ
maqsadi, borishi va bajarilishi
kerak bo lgan topshiriqlarni
ʻ
anglaydi.
Bajariladigan o quv top-
ʻ
shiriqlari yuzasidan ko r-
ʻ
gazmalar va didaktik
maqsadni anglaydi.
O quv faoliyatini tashkil
ʻ
etadilar, «Ilmiy maktab
olimlari» guruhiga berilgan
topshiriqlarni bajaradilar.
19

rganish,ʻ
60-daqiqa.
(har bir mavzu
bo yicha chiqish
ʻ
reglament
bo yicha 10
ʻ
daqiqa, uni
to ldirish va
ʻ
savol-javob
uchun 5 daqiqa)
IV bosqich .
Natijani tahlil
qilish va
yakunlash ,
10-daqiqa . ularning mustaqil ishlash
jarayonini tashkil etadi.
O quv materialini topshi-riqlar
ʻ
yordamida mustaqil
o zlashtirilishini ta’min-laydi.
ʻ
Har bir guruhning o quv
ʻ
materiali yuzasidan tayyor-
lagan ma’ruzalarini tinglaydi.
Ma’ruza lar yakunida talabalar
qolgan guruhlarning to ldirishi
ʻ
va savol-javob, o quv bahsi
ʻ
o tkazadi.
ʻ
Guruhlar faoliyatini tahlil
qiladi, ularni ball tizimi asosida
baholaydi.
Qo shimcha
ʻ
mustaqilvaijodiyishtopshiriqlar
niberadi. “ G’arbiy slavyanlar ”-guruh
“ Sharqiy slavyanlar ”-guruh
“ Buyuk Moraviya ”-guruh
“ Kiyiv Rusi ”-guruh
Har bir guruh o quv
ʻ materiali
yuzasidan chiqish qiladi.
Qolgan guruh talabalari
to ldiradi, savol-javob, bahs-
ʻ
munozarada faol ishtirok
etadi.
O quv faoliyati va erishilgan
ʻ
natijani biladi. Qo yilgan
ʻ
baholarga munosabat
bildiradi. Mustaqil ish va
ijodiy topshiriqlarni oladi.
20

GLOSSARIY
Arxeologiya - Ashyoviy manbalarni o‘rganuvchi va ular bo‘yicha tarixiy
o‘tmishni qayta tiklovchi fan; qadimshunoslik.
Demokratiya - Har bir fuqaro o`z mamlakatinii boshqarish masalasi bo`yicha
o`z fikrini bayon etadigan, shuningdek, davlat boshqaruvida ishtirok etadigan
ijtimoiy tuzum
Diktator - Cheklanmagan hokimiyatga ega bo‘lgan hukmdor, «diktatu- ra» -
lotincha «cheklanmagan hokimiyat» tushunchasini anqlatadi.
Imperiya - Hukmdorning cheklanmagan hokimiyati joriy etilgan davlat.
Iyerogliflar - Qadimgi yunonlar misrliklar yozuvini shunday atashgan;
“muqaddas bitiklar” ma'nosini anglatadi.
Koloniyalar - Qadimgi davrlarda o‘z yurtini tark etgan odamlar tomo- nidan 372
yangi yerlarda asos solingan manzilgoh va shaharlar
Konsul - Respublika davrida Rimdagi oliy siyosiy lavozim. Har yili
saylangan ikki nafar konsul Senat va armiyaga rahbarlik qilgan.
Legion - Rim armiyasida eng yirik jangovar birlik.
Patritsiylar - Rimning qadimgi tub aholisi
Piktografik yozuv - Lotincha (“pictus” – “rasmli” va yunoncha “grapho” –
“yozaman”, “rasmli yozuv”) - ma’lumotning umumiy 376 mazmunini rasm orqali
yoki rasmlarni ketma-ketligi orqali eslab qolish maqsadida tasvirlash. Bu yozuv
neolit davridan beri ma’lum bo‘lib, biron-bir tilning yozuv vositasi hissoblanmaydi
Rekonkista - Ispancha “Reconquista”,“reconquistar” – “jang bilan qaytarib
olmoq” – arablar (aniqrog‘i mavrlar) bosib olgan 379 hududlarni Pireney yarim
oroli tub aholisi tomonidan 8 - 15 asrlarda jang bilan qaytarib olinishi
Senat - «Oqsoqollar kengashi» ma’nosini anglatadi
Sivilizatsiya - Qadimdagi jamiyat taraqqiyotining ancha yuksak darajasi
(shaharlar, yozuv va davlatlarning rivojlanishi).
Shahar-davlat - Polis - tevaragidagi hududlarni tasarrufiga olgan o`zini o`zi
boshqaruvchi shahar; Qadimgi Yunoniston va Rimdagi kichik mustaqil davlat;
polisda hokimiyat teng huquqli fuqarolar qo`lida bo‘lgan
Varva r - Dastlab: yunon tilida so`zlashmaydigan har qanday chet mamlakatlik
kishi; keyinchalik bu so`z madaniylashmagan odamlarga nisbatan ishlatiladigan
bo`ldi.
21

XULOSA
"Slavlar" so'zi eramizning VI asrida Vizantiya tarixchilari orasida qat'iy
ishlatilgan. Ular Vizantiyaning ittifoqchilari sifatida tilga olingan.
Slavyanlarning o'zlari o'zlarini o'rta asrlarda, yilnomalarga ko'ra, shunday
deb atay boshladilar.
Boshqa versiyaga ko'ra, ism "so'z" so'zidan kelib chiqqan, chunki
"slavyanlar" boshqa xalqlardan farqli o'laroq, yozish va o'qishni bilishadi.
Mavro Orbini shunday yozadi: "Ular Sarmatiyada istiqomat qilganlarida
ular" slavyanlar " nomini oldilar, bu" ulug'vor " degan ma'noni anglatadi.
Slavlarning o'z nomini kelib chiqish hududi bilan bog'laydigan versiya
mavjud va unga ko'ra, bu nom "Slavutich" daryosining nomiga asoslanadi,
Dneprning asl nomi, ildiz ma'nosini o'z ichiga oladi. "yuvish", "tozalash".
Slavlar uchun muhim, ammo mutlaqo yoqimsiz versiyada "slavyanlar" o'z
nomi va o'rta yunoncha "qul" (skalbos) so'zi o'rtasida bog'liqlik mavjudligi haqida
aytiladi.
Bu, ayniqsa, o'rta asrlarda mashhur edi.
Slavlar eng ko'p o'xshash degan fikr ko'p odamlar Yevropa, o'sha paytda,
ko'p qismini tashkil etdi eng katta raqam qullar va qul savdosida talab qilinadigan
tovar bo'lgan, bo'lish uchun joy bor.
Eslatib o'tamiz, ko'p asrlar davomida Konstantinopolga etkazib berilgan
slavyan qullarining soni misli ko'rilmagan edi.
Va ijro etuvchi va mehnatkash slavyanlar ko'p jihatdan boshqa barcha
xalqlardan ustun ekanligini anglab, ular nafaqat izlanadigan tovar, balki "qul" ning
mos yozuvlar vakiliga aylandi.
Darhaqiqat, slavyanlar o'zlarining ishlari bilan qullarning boshqa nomlarini
kundalik hayotdan chiqarib tashlashdi, bu qanchalik haqoratli bo'lmasin va yana bu
faqat versiya.
Eng to'g'ri versiya xalqimiz nomini to'g'ri va muvozanatli tahlil qilishda
yotadi, unga murojaat qilish orqali slavyanlar bitta umumiy din bilan birlashgan
22

jamoa ekanligini tushunish mumkin: o'z xudolarini nafaqat talaffuz qila oladigan
so'zlar bilan ulug'lagan butparastlik, lekin yozing!
Bo'lgan so'zlar bilan muqaddas ma'no , va vahshiy xalqlarning qarlashi va
baqirishi emas.
Slavlar o'z xudolariga shon-sharaf olib, ularni ulug'lab, ishlarini ulug'lab,
yagona slavyan tsivilizatsiyasiga, umumiy Evropa madaniyatining madaniy
aloqasiga birlashdilar.
Sharqiy slavyanlar haqida suhbatni boshlaganda, aniq bo'lish juda qiyin.
Antik davrda slavyanlar haqida gapiradigan manbalar deyarli yo'q. Ko'pgina
tarixchilar slavyanlarning paydo bo'lish jarayoni miloddan avvalgi II ming yillikda
boshlangan degan fikrga kelishadi. Shuningdek, slavyanlar hind-evropa
hamjamiyatining alohida qismi ekanligiga ishoniladi.
Ammo qadimgi slavyanlarning ota-bobolarining uyi joylashgan hudud hali
aniqlanmagan. Tarixchilar va arxeologlar slavyanlar qaerdan kelganligi haqida
bahslashishda davom etmoqdalar. Ko'pincha Vizantiya manbalarida Sharqiy
slavyanlar miloddan avvalgi 5-asrning o'rtalarida Markaziy va Sharqiy Evropada
yashaganligi ta'kidlanadi. Ularning uch guruhga bo'linganligi ham umumiy qabul
qilingan:
Venedlar (Vistula daryosi havzasida yashagan) - G'arbiy slavyanlar.
Sklavinlar (Vistula, Dunay va Dnestrning yuqori oqimi oralig ida yashagan)ʻ
janubiy slavyanlardir.
Anty (Dnepr va Dnestr o'rtasida yashagan) - Sharqiy slavyanlar.
Hamma narsa tarixiy manbalar Qadimgi slavyanlarni irodali va erkinlikni
sevadigan, fe'l-atvori bilan ajralib turadigan odamlar sifatida tavsiflang kuchli
xarakter , chidamlilik, jasorat, birdamlik. Ular musofirlarga mehmondo'st edilar,
butparast shirk va o'ylangan marosimlarga ega edilar. Dastlab, slavyanlar orasida
alohida parchalanish yo'q edi, chunki qabila ittifoqlarida til, urf-odat va qonunlar
o'xshash edi.
23

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
Asosiy adabiyotlar ro‘yxati
1. World and Global History : Research and Teaching / edited by Seija Jalagin,
Susanna Tavera, Andrew Dilley- Pisa: Plus-Pisa University Press, 2011
2. History of ancient civilization . Charlez Seignobos 2006
3. История Востока. Восток в древности. Москва Издательская фирма
«Восточная литература» РАН 2002
4. Василев Л.С. История Востока. М., 2004.
Qo ‘ shimcha adabiyotlar :
1. Monmonier M ., Rhumb Lines and Map Wars . A Social History of the Mercator
Projection, Chicago 2004.
2. Taylor A., The World of Gerard Mercator, London 2005. Thower N.J.W., Maps
and Civilization, Cartography in Culture and Society, 3rd edn., e-book, Chicago
2008.
3. Вtасин А.А. История Древнего Востока. М.,2001.
4. Всемирная история. Энсиклопедия. Том 1. Под ред. Ю.Н.Франсева. М.,
2000 г
6. История Востока. Том 1. Восток в древности. М. 2004 г.
7. Бонгард – Левин Г.М. Древнеиндийская цивилqация. История. Релtия.
Философия. М., 2000г.
8. Umumiy tarix. Qadimgi davr.T., 2010.
9. Boynazarov F. Qadimgi Dunyo tarixi. Darslik. 2004.
10.Немировский А.И. История Древнего мира. В 2-х частях. Античност. М.,
«Владос», 2000.
INTERNET SAYTLAR
24

Mundarija KIRISH 3-bet I BOB Slavyanlarning kasblari va turmush tarzi 1.1. Slavyanlarning ko'chirilishi . 5-bet 1.2. XI-XV asrlarda G'arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning qaramlik ko’rinishlari 7-bet II BOB XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy majburiyatlari 2.1. XI-XV asrlarda G'arbiy slavyanlarda qishloq xo'jaligi 10-bet 2.2. Qaramlikning tugatilishi 13-bet III BOB “ XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy majburiyatlari” mavzusini o’qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish 3.1. “ XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy majburiyatlari” mavzusini o qitishdagi innavatsion ta’lim texnologiyalariʻ foydalanib mavzuni o’qitish 15-bet GLOSSARIY 19-bet XULOSA 22-bet FOYDALANILGAN 24-bet 1 ADABIYOTLAR RO’YXATI 1 1

KIRISH Slavyanlar — kelib chiqishi bir va tillari o zaro yaqin bo lgan Yevropaʻ ʻ xalqlarining eng yirik guruhi. Uning tarkibiga; sharqiy Slavyanlar (ruslar ukrainlar, beloruslar); g arbiy Slavyanlar. (polyaklar, chexlar, slovaklar, lujichanlar); janubiy ʻ Slavyanlar (bolgarlar, serblar, xorvatlar, slovenlar, makedonlar, bosniyaliklar, chernogoriyaliklar) kiradi. Umumiy soni 293,5 mln. kishi (1990y.lar o rtalari), shu ʻ jumladan, RFda 125,5 mln. kishi. Slavyan tillarida so zlashadi. Dindorlari — ʻ pravoslavlar, katoliklar, bir qismi protestantlar. Slavyanlar haqida qad. ma lumotlarga ko ra, ular mil, 1—2-asrlarda venedlar nomi bilan ma lum bo lgan. ʼ ʻ ʼ ʻ 6-asr o rtalarida Prokopiy, Iordan va boshqalarning asarlarida uchraydi. 7-asrning ʻ 2-yarmida Slavyanlar arab muallifi Abu Malik alAxtalning asarlarida tilga olingan. S.ning ajdodlari — slavyan qabilalari hindevropa tillari oilasiga mansub tillarda so zlashgan. Ular bodrich, lyutich, polyan, severyan, krivich, ulich, duleb, tiver, ʻ xorvat, radimich, dregovich, vyatich va boshqa qabilalardan iborat. Mil. 2—4- asrlarda german qabilalari (gotlar, gepidlar)niig jan.ga siljishi oqibatida Slavyanlar yashagan hudud 2 qismga bo linib ketgan. Bu voqea Slavyanlarni sharkiy va ʻ g arbiy guruhlarga bo linishida katta rol o ynagan. 5-asr oxirida gunnlarning ʻ ʻ ʻ kuchsizlanishi oqibatida Slavyanlar janubga siljiy boshlagan. Ular Dunay daryosi, Qora dengizning g arbiy sohillari, Vizantiyaning Bolqon ya.o.dagi viloyatlariga ʻ kirib borgan. Shu tariqa Slavyanlarning jan. guruhi vujudga kelgan. Janubiy Slavyanlar da ilk davlat — Birinchi bulg or podsholigi, g arbiy Sda Samo davlati, ʻ ʻ keyinchalik Buyuk Moraviya saltanati tashkil topgan. 10-asrda Odra va Visla o rtasida Polsha, 9—10-asrning 1-yarmida markazi Kiyev sh. bo lgan Kiyev Rusi ʻ ʻ davlati vujudga kelgan. Davlatlarning paydo bulishi slavyan xalqlarining shakllanishiga imkon bergan. Slavyan xalqlarining uz milliy davlatidan mahrum bo lishi (janubiy va ʻ g arbiy Slavyanlarning katta qismi Avstriya, keyinroq Avstriya-Vengriya va ʻ 2

Usmonli turk imperiyasiga qo shib olingan), milliy taraqqiyotidagi qiyinchiliklar,ʻ og ir iqtisodiy ahvol 19-asrning oxiri — 20-asrning boshida ularning Yevropa ʻ mamlakatlari, AQSH va Kanadaga ko chishiga sabab bo lgan. Janubiy va g arbiy ʻ ʻ ʻ Slavyanlar. o rtasidagi milliy harakat, RossiyaTurkiya urushi, Birinchi Bolqon ʻ urushi (1912)dagi Avstriya-Vengriyaning mag lubiyati natijasida Slavyanlarning ʻ etnik hududlari qaytadan birlashtirshgan. Slavyanlar dehqonchilik, chorvachilik, ovchilik va baliq ovlash bilan shug ullanadi. ʻ G'arbiy slavyanlar: tarix, xalqlar, madaniyat va din. Slavlar tarkibiga kirgan Evropaning boshqa xalqlari G'arbiy slavyanlar: tarix, xalqlar, madaniyat va din. Slavlar tarkibiga kirgan Evropaning boshqa xalqlari Sharqiy slavyanlar haqida suhbatni boshlab, bir ma'noli bo'lish juda qiyin. Antik davrda slavyanlar haqida gapiradigan manbalar deyarli yo'q. Ko'pgina tarixchilar slavyanlarning paydo bo'lish jarayoni miloddan avvalgi II ming yillikda boshlangan degan xulosaga kelishadi. Shuningdek, slavyanlar hind-evropa hamjamiyatining alohida qismi ekanligiga ishoniladi. Ammo qadimgi slavyanlarning ota-bobolarining uyi joylashgan hudud hali aniqlanmagan. Tarixchilar va arxeologlar slavyanlar qaerdan kelganligi haqida bahslashishda davom etmoqdalar. Ko'pincha Vizantiya manbalarida Sharqiy slavyanlar Markaziy va Sharqiy Evropa hududida miloddan avvalgi V asr o'rtalarida yashaganligi ta'kidlanadi. Shuningdek, ular uch guruhga bo'lingan deb ishoniladi: Wends (Vistula daryosi havzasida yashagan) - G'arbiy slavyanlar. Sklavinlar (Vistula, Dunay va Dnestrning yuqori oqimi oralig ida ʻ yashagan) — janubiy slavyanlar. Antes (Dnepr va Dnestr o'rtasida yashagan) - Sharqiy slavyanlar. Hamma narsa tarixiy manbalar Qadimgi slavyanlarni erkinlikka intilish va muhabbatga ega bo'lgan, kuchli xarakter, chidamlilik, jasorat, birdamlik bilan ajralib turadigan odamlar sifatida tavsiflang. Ular musofirlarga mehmondo'st edilar, butparast shirk va o'ylangan marosimlarga ega edilar. Dastlab, slavyanlar unchalik bo'linmagan, chunki qabila ittifoqlarining tillari, urf-odatlari va 3

qonunlari o'xshash edi. Sharqiy slavyanlarning hududlari va qabilalari Muhim masala - slavyanlar tomonidan yangi hududlarning o'zlashtirilishi va umuman ularning joylashishi qanday sodir bo'lganligi. Sharqiy slavyanlarning paydo bo'lishining ikkita asosiy nazariyasi mavjud Sharqiy Yevropa. Ulardan biri mashhur sovet tarixchisi, akademik B. A. Rybakov tomonidan ilgari surilgan. U slavyanlar dastlab Sharqiy Yevropa tekisligida yashaganiga ishongan. Ammo XIX asrning mashhur tarixchilari S. M. Solovyov va V. O. Klyuchevskiy slavyanlar Dunay yaqinidagi hududlardan ko'chib kelgan deb hisoblashgan. Slavyan qabilalarining oxirgi joylashuvi quyidagicha ko'rinish oldi: qabilalar Ko'chirish joylari Shaharlar Eng ko'p qabila Dnepr bo'yida va Kiev janubida joylashgan Sloven Ilmen Novgorod, Ladoga va Peipsi ko'li atrofida turar-joy Novgorod, Ladoga G'arbiy Dvinaning shimolida va Volganing yuqori oqimida Polotsk, Smolensk Polochan G'arbiy Dvinaning janubida Dregovichi Neman va Dneprning yuqori oqimi o'rtasida, Pripyat daryosi bo'yida Drevlyanlar Pripyat daryosining janubida Iskorosten Voliniyaliklar Drevlyanlarning janubida, Vistula manbasida joylashgan Oq xorvatlar Eng g'arbiy qabila Dnestr va Vistula daryolari oralig'ida joylashgan Oq xorvatlar sharqida yashagan Prut va Dnestr o'rtasidagi hudud Dnestr va Janubiy Bug o'rtasida shimolliklar Desna daryosi bo'yidagi hududlar Chernigov Radimichi Ular Dnepr va Desna o'rtasida joylashdilar. 885 yilda ular Qadimgi Rossiya davlatiga qo'shilishdi Oka va Don manbalari bo'ylab Sharqiy slavyanlarning kasblari Sharqiy slavyanlarning asosiy kasblari qishloq xo'jaligini o'z ichiga oladi, bu mahalliy tuproqlarning xususiyatlari bilan bog'liq edi. Cho lʻ rayonlarida dehqonchilik keng tarqalgan, o rmonlarda cho l dehqonchilik bilan ʻ ʻ shug ullangan. Ekin maydonlari tezda qurib ketdi va slavyanlar yangi hududlarga ʻ ko'chib o'tdilar. Bunday dehqonchilik ko'p mehnat talab qildi, hatto kichik uchastkalarni qayta ishlashga dosh berish qiyin edi va keskin kontinental iqlim yuqori hosilga ishonishga imkon bermadi. Shunga qaramay, bunday sharoitlarda ham slavyanlar bug'doy va arpa, tariq, javdar, jo'xori, grechka, yasmiq, no'xat, kanop va zig'irning bir nechta navlarini ekishdi. Bog larda sholg om, lavlagi, turp, ʻ ʻ 4

piyoz, sarimsoq, karam yetishtirildi. Asosiy ovqat non edi. Qadimgi slavyanlar uni "jito" deb atashgan, bu slavyancha "yashash" so'zi bilan bog'liq edi. Slavyan fermalari chorva mollarini ko'paytirdilar: sigirlar, otlar, qo'ylar. Hunarmandchilik katta yordam berdi: ov, baliq ovlash va asalarichilik (yovvoyi asal yig'ish). I BOB Slavyanlarning kasblari va turmush tarzi 1.1 Slavyanlarning ko'chirilishi. 1. Slavyanlarning ko'chirilishi. Qadim zamonlardan beri Boltiqbo'yi, Markaziy va Sharqiy Yevropa , nemislarning sharqida slavyanlar yashagan. Xalqlarning buyuk ko'chishi davrida ular g'arbga va janubga uzoqqa ko'chdilar. VI asrda slavyanlar g arbda Laba (Elba)dan sharqda Dneprning o rta oqimigacha,ʻ ʻ shimolda Boltiq dengizidan Dunay va janubda Qora dengizgacha bo lgan keng ʻ hududlarni egallagan. 7-asrdan boshlab ular sharqqa ko cha boshladilar. ʻ Keyinchalik ko'plab slavyan qabilalari uchta tarmoqqa bo'lingan: g'arbiy, janubiy va sharqiy. G'arbiy slavyanlar - chexlar, polyaklar, slovaklar. Ular, shuningdek, Labadan sharqda yashagan polab qabilalari va Boltiq dengizining sharqiy qirg'og'ida joylashgan Pomeran qabilalari edi. Ba'zi slavyan qabilalari Bolqon yarim orolining bir qismini joylashtirdilar va bu yerda janubiy slavyan xalqlari: bolgarlar, serblar, xorvatlar va boshqalar shakllandi. Sharqiy slavyanlar uchta qarindosh xalqlarning ajdodlari: rus, ukrain va belarus. 2. Slavyanlarning kasblari va turmush tarzi. Slavlar uzoq vaqtdan beri dehqonchilik, chorvachilik va hunarmandchilik bilan shug'ullangan. Eramizning birinchi ming yillik o'rtalarida slavyanlarning turmush tarzi qadimgi nemislar tarixidan bizga ma'lum bo'lgan turmush tarziga o'xshash edi. Slavlar ko'plab qabilalarga bo'lingan. Qabiladagi barcha muhim masalalar hal 5

O'xshashlar

XI-XV asrlarda G'arbiy slavyanlar

XI-XV asrlarda Slavyanlar

XI-XV asrlarda Rossiyada shaharlar taraqqiyoti

XI-XV asrlarda Rossiyada feodal majburiyatlar

XI- XII asrlarda Samarqanda islomiy ilmlarning rivojlanish tarixi