XI-XV asrlarda Slavyanlar

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

174.4599609375 KB

Ko'chirib olish

XI-XV asrlarda Slavyanlar
Mundarija
KIRISH 3-bet
I BOB Slavyanlarning kasblari va turmush tarzi
1.1. Slavyanlarning ko'chirilishi . 5-bet
1.2. XI-XV asrlarda G'arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning qaramlik
ko’rinishlari 7-bet
II BOB XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy
majburiyatlari
2.1. XI-XV asrlarda G'arbiy slavyanlarda qishloq xo'jaligi 10-bet
2.2. Qaramlikning tugatilishi 13-bet
III BOB “ XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy
majburiyatlari” mavzusini o’qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish
3.1. “ XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy
majburiyatlari” mavzusini o qitishdagi innavatsion ta’lim texnologiyalariʻ
foydalanib mavzuni o’qitish 15-bet
GLOSSARIY 19-bet
XULOSA 22-bet
FOYDALANILGAN 24-bet 1
ADABIYOTLAR
RO’YXATI
1
1

KIRISH
Slavyanlar — kelib chiqishi bir va tillari o zaro yaqin bo lgan Yevropaʻ ʻ
xalqlarining eng yirik guruhi. Uning tarkibiga; sharqiy Slavyanlar (ruslar ukrainlar,
beloruslar); g arbiy Slavyanlar. (polyaklar, chexlar, slovaklar, lujichanlar); janubiy
ʻ
Slavyanlar (bolgarlar, serblar, xorvatlar, slovenlar, makedonlar, bosniyaliklar,
chernogoriyaliklar) kiradi. Umumiy soni 293,5 mln. kishi (1990y.lar o rtalari), shu
ʻ
jumladan, 125,5 mln. kishi. Slavyan tillarida so zlashadi. Dindorlari —
ʻ
pravoslavlar, katoliklar, bir qismi protestantlar. Slavyanlar haqida qad.
ma lumotlarga ko ra, ular mil, I—II asrlarda vanedlar nomi bilan ma lum bo lgan.
ʼ ʻ ʼ ʻ
VI asr o rtalarida Prokopiy, Iordan va boshqalarning asarlarida uchraydi. VII
ʻ
asrning 2-yarmida Slavyanlar arab muallifi Abu Malik alAxtalning asarlarida tilga
olingan. Slavyanlarning ajdodlari slavyan qabilalari hind yevropa tillari oilasiga
mansub tillarda so zlashgan. Ular bodrich, lyutich, polyan, severyan, krivich, ulich,
ʻ
duleb, tiver, xorvat, radimich, dregovich, vyatich va boshqa qabilalardan iborat.
Mil.avv II—IV asrlarda german qabilalari (gotlar, gepidlar)niig janubga siljishi
oqibatida Slavyanlar yashagan hudud 2 qismga bo linib ketgan. Bu voqea
ʻ
Slavyanlarni sharkiy va g arbiy guruhlarga bo linishida katta rol o ynagan. V asr
ʻ ʻ ʻ
oxirida gunnlarning kuchsizlanishi oqibatida Slavyanlar janubga siljiy boshlagan.
Ular Dunay daryosi, Qora dengizning g arbiy sohillari, Vizantiyaning Bolqon
ʻ
yarim orolidagi viloyatlariga kirib borgan. Shu tariqa Slavyanlarning janubiy
guruhi vujudga kelgan. Janubiy Slavyanlarda ilk davlat — Birinchi bulg or
ʻ
podsholigi, g arbiy Sda Samo davlati, keyinchalik Buyuk Moraviya saltanati
ʻ
tashkil topgan. X asrda Odra va Visla o rtasida Polsha, IX-X asrning 1-yarmida
ʻ
markazi Kiyev shahri bo lgan Kiyev Rusi davlati vujudga kelgan. Davlatlarning
ʻ
paydo bulishi slavyan xalqlarining shakllanishiga imkon bergan.
Slavyan xalqlarining uz milliy davlatidan mahrum bo lishi (janubiy va
ʻ
g arbiy Slavyanlarning katta qismi Avstriya, keyinroq Avstriya-Vengriya va
ʻ
2

Usmonli turk imperiyasiga qo shib olingan), milliy taraqqiyotidagi qiyinchiliklar,ʻ
og ir iqtisodiy ahvol XIX asrning oxiri XX asrning boshida ularning Yevropa
ʻ
mamlakatlari, AQSH va Kanadaga ko chishiga sabab bo lgan. Janubiy va g arbiy
ʻ ʻ ʻ
Slavyanlar o rtasidagi milliy harakat, RossiyaTurkiya urushi, Birinchi Bolqon
ʻ
urushi (1912)dagi Avstriya-Vengriyaning mag lubiyati natijasida Slavyanlarning
ʻ
etnik hududlari qaytadan birlashtirshgan.
Slavyanlar dehqonchilik, chorvachilik, ovchilik va baliq ovlash bilan
shug ullanadi.
ʻ
G'arbiy slavyanlar: tarix, xalqlar, madaniyat va din Slavyanlar tarkibiga
kirgan Evropaning boshqa xalqlari Sharqiy slavyanlar haqida suhbatni boshlab, bir
ma'noli bo'lish juda qiyin. Antik davrda slavyanlar haqida gapiradigan manbalar
deyarli yo'q. Ko'pgina tarixchilar slavyanlarning paydo bo'lish jarayoni miloddan
avvalgi II ming yillikda boshlangan degan xulosaga kelishadi. Shuningdek,
slavyanlar hind-evropa hamjamiyatining alohida qismi ekanligiga ishoniladi.
Ammo qadimgi slavyanlarning ota-bobolarining uyi joylashgan hudud hali
aniqlanmagan. Tarixchilar va arxeologlar slavyanlar qaerdan kelganligi haqida
bahslashishda davom etmoqdalar. Ko'pincha Vizantiya manbalarida Sharqiy
slavyanlar Markaziy va Sharqiy Evropa hududida miloddan avvalgi V asr
o'rtalarida yashaganligi ta'kidlanadi. Shuningdek, ular uch guruhga bo'lingan deb
ishoniladi: (Vistula daryosi havzasida yashagan) - G'arbiy slavyanlar. (Vistula,
Dunay va Dnestrning yuqori oqimi oralig ida yashagan) — janubiy slavyanlar.
ʻ
(Dnepr va Dnestr o'rtasida yashagan) Sharqiy slavyanlar. Hamma narsa tarixiy
manbalar Qadimgi slavyanlarni erkinlikka intilish va muhabbatga ega bo'lgan,
kuchli xarakter, chidamlilik, jasorat, birdamlik bilan ajralib turadigan odamlar
sifatida tavsiflangan. Ular musofirlarga mehmondo'st edilar. Butparast shirk va
o'ylangan marosimlarga ega edilar. Dastlab, slavyanlar unchalik bo'linmagan,
chunki qabila ittifoqlarining tillari, urf-odatlari va qonunlari o'xshash edi. Sharqiy
slavyanlarning hududlari va qabilalari muhim masala slavyanlar tomonidan yangi
3

hududlarning o'zlashtirilishi va umuman ularning joylashishi qanday sodir
bo'lganligi. Sharqiy slavyanlarning paydo bo'lishining ikkita asosiy nazariyasi
mavjud. Sharqiy Yevropada Ulardan biri mashhur sovet tarixchisi, akademik B. A.
Rybakov tomonidan ilgari surilgan. U slavyanlar dastlab Sharqiy Yevropa
tekisligida yashaganiga ishongan. Ammo XIX asrning mashhur tarixchilari S. M.
Solovyov va V. O. Klyuchevskiy slavyanlar Dunay yaqinidagi hududlardan
ko'chib kelgan deb hisoblashgan. Slavyan qabilalarining oxirgi joylashuvi
quyidagicha ko'rinish oldi: Qabilalar Ko'chirish joylari Shaharlar Eng ko'p qabila
Dnepr bo'yida va Kiev janubida joylashgan Sloven Ilmen Novgorod, Ladoga va
Peipsi ko'li atrofida turar-joy Novgorod, Ladoga G'arbiy Dvinaning shimolida va
Volganing yuqori oqimida Polotsk, Smolensk Polochan G'arbiy Dvinaning
janubida Dregovichi Neman va Dneprning yuqori oqimi o'rtasida, Pripyat daryosi
bo'yida Drevlyanlar Pripyat daryosining janubida Iskorosten Voliniyaliklar
Drevlyanlarning janubida, Vistula manbasida joylashgan. Oq xorvatlar Eng g'arbiy
qabila Dnestr va Vistula daryolari oralig'ida joylashgan Oq xorvatlar sharqida
yashagan Prut va Dnestr o'rtasidagi hudud Dnestr va Janubiy Bug o'rtasida
shimolliklar Desna daryosi bo'yidagi hududlar Chernigov Radimichi Ular Dnepr va
Desna o'rtasida joylashdilar. 885-yilda ular Qadimgi Rossiya davlatiga qo'shilishdi.
Oka va Don manbalari bo'ylab Sharqiy slavyanlarning kasblari Sharqiy
slavyanlarning asosiy kasblari qishloq xo'jaligini o'z ichiga oladi. Bu mahalliy
tuproqlarning xususiyatlari bilan bog'liq edi. Cho l rayonlarida dehqonchilik kengʻ
tarqalgan. O’rmonlarda cho l dehqonchilik bilan shug ullangan. Ekin maydonlari
ʻ ʻ
tezda qurib ketdi va slavyanlar yangi hududlarga ko'chib o'tdilar. Bunday
dehqonchilik ko'p mehnat talab qildi. Hatto kichik uchastkalarni qayta ishlashga
dosh berish qiyin edi va keskin kontinental iqlim yuqori hosilga ishonishga imkon
bermadi. Shunga qaramay, bunday sharoitlarda ham slavyanlar bug'doy va arpa,
tariq, javdar, jo'xori, grechka, yasmiq, no'xat, kanop va zig'irning bir nechta
navlarini ekishdi. Bog larda sholg om, lavlagi, turp, piyoz, sarimsoq, karam
ʻ ʻ
yetishtirildi. Asosiy ovqat non edi. Qadimgi slavyanlar uni "jito" deb atashgan. Bu
4

slavyancha "yashash" so'zi bilan bog'liq edi. Slavyan fermalari chorva mollarini
ko'paytirdilar: sigirlar, otlar, qo'ylar boqilgan. Hunarmandchilik katta yordam
berdi: ov, baliq ovlash va asalarichilik (yovvoyi asal yig'ish).
I BOB Slavyanlarning kasblari va turmush tarzi
1.1 Slavyanlarning ko'chirilishi.
1. Slavyanlarning ko'chirilishi. Qadim zamonlardan beri Boltiqbo'yi,
Markaziy va Sharqiy Yevropa , nemislarning sharqida slavyanlar yashagan.
Xalqlarning buyuk ko'chishi davrida ular g'arbga va janubga uzoqqa ko'chdilar. VI
asrda slavyanlar g arbda Laba (Elba)dan sharqda Dneprning o rta oqimigacha,ʻ ʻ
shimolda Boltiq dengizidan Dunay va janubda Qora dengizgacha bo lgan keng
ʻ
hududlarni egallagan. VII asrdan boshlab ular sharqqa ko cha boshladilar.
ʻ
Keyinchalik ko'plab slavyan qabilalari uchta tarmoqqa bo'lingan: g'arbiy, janubiy
va sharqiy qabilalarga bo’lingan.
G'arbiy slavyanlar - chexlar, polyaklar, slovaklar. Ular, shuningdek, Labadan
sharqda yashagan polab qabilalari va Boltiq dengizining sharqiy qirg'og'ida
joylashgan Pomeran qabilalari edi.
Ba'zi slavyan qabilalari Bolqon yarim orolining bir qismini joylashtirdilar va bu
yerda janubiy slavyan xalqlari: bolgarlar, serblar, xorvatlar va boshqalar
shakllandi.
Sharqiy slavyanlar uchta qarindosh xalqlarning ajdodlari: rus, ukrain va belarusdir.
2. Slavyanlarning kasblari va turmush tarzi . Slavlar uzoq vaqtdan beri
dehqonchilik, chorvachilik va hunarmandchilik bilan shug'ullangan.
Eramizning birinchi ming yillik o'rtalarida slavyanlarning turmush tarzi
qadimgi nemislar tarixidan bizga ma'lum bo'lgan turmush tarziga o'xshash edi.
Slavlar ko'plab qabilalarga bo'lingan. Qabiladagi barcha muhim masalalar hal
qilindi. veche ( eshittirish so zidan — masalani bilgan holda gapirish).
ʼʼ ʼʼ ʻ
5

Qabilalarning boshida harbiy boshliqlar - shahzodalar turgan. Ularning
qo'mondonligi ostida ot otryadlari bo'lgan. Knyazlar va ularning jangchilari
qo‘shnilarga bostirib, hujum qilib, asirga olingan qullar, chorva mollari va turli
qimmatbaho buyumlarni qo‘lga oldilar. 6-asr tarixchisi slavyanlar orasidagi
qullarning ahvoli haqida xabar beradi:
2
ular ma'lum bir to'lov evaziga uyga qaytishadimi yoki bepul va do'stlar
pozitsiyasida qoladilar . Dushman hujumi tahdidi slavyanlarni qabila ittifoqlarigaʼʼ
birlashishga majbur qildi. Odatda bu uyushmalar mo'rt edi va tezda parchalanib
ketdi. Ammo ulardan ba'zilari asos bo'lib xizmat qildi
1.2. XI-XV asrlarda G'arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning qaramlik
ko’rinishlari
G'arbiy slavyanlar - chexlar, polyaklar, slovaklar. Ularga, shuningdek,
Labadan sharqda yashovchi polab qabilalari, Boltiq dengizining janubi-sharqiy
sohillarida joylashgan Pomeran qabilalari ham kiradi.
Ba'zi slavyan qabilalari Bolqon yarim orolining bir qismiga joylashdilar va
janubiy slavyan xalqlari bu yerda shakllandi: bolgarlar, serblar, xorvatlar va
boshqalar.
Sharqiy slavyanlar uchta qarindosh xalqlarning ajdodlari: rus, ukrain va
belarus.
Slavyanlarning kasblari va turmush tarzi. Slavlar uzoq vaqtdan beri
dehqonchilik, chorvachilik va hunarmandchilik bilan shug'ullangan. Eramizning
birinchi ming yillik o'rtalarida slavyanlar ko'plab qabilalarga bo'lingan. Qabiladagi
barcha muhim masalalarni xalq majlisi – veche (“efir” so zidan – gapirish, e lon
ʻ ʼ
qilish, o rgatish) hal qilgan. Slavlarning qo'lda tegirmon bolta, o'roq, loydan
ʻ
yasalgan idishlari qabilalarning boshida harbiy boshliqlar shahzodalar turgan.
Ularning qo‘mondonligi ostida otliq otryadlar bo‘lgan. Knyazlar va ularning
2
World and Global History : Research and Teaching / edited by Seija Jalagin, Susanna Tavera, Andrew Dilley- Pisa: Plus-Pisa
University Press, 2011
6

jangchilari qo‘shnilarga bostirib, hujum qilib, qullar, asirlar, chorva mollari va turli
qimmatbaho buyumlarni qo‘lga oldilar. Dushman hujumi tahdidi slavyanlarni
qabila ittifoqlariga birlashishga majbur qildi. Odatda bu uyushmalar mo'rt edi va
tezda parchalanib ketdi. Ammo ularning ba'zilari slavyan davlatlari uchun asos
bo'lib xizmat qildi.
Bolgariya davlatining chegarasi.
IX asr oxirida Simeon davrida Bolgariya davlati. VII asrning 2-yarmida Bolqon
tizmasining shimolida, Dunayning quyi oqimi bo yidagi yerlarga o rnashib olganʻ ʻ
slavyanlarni kelib chiqishi bo yicha ko chmanchi bolgarlar, turklar bosib oldi.
ʻ ʻ
Bolgarlarning (yoki bolgarlarning) ajdodlari dastlab G'arbiy Sibirda yashagan,
ammo bizning eramizning birinchi asrlarida ular O'rta Volgaga ko'chib ketishgan;
bu yerdan ularning bir qismi Bolqon yarim oroliga kelgan.
Bu yerda Bolgariya davlati vujudga keldi. Asta-sekin bolgarlar o'zlari bosib olgan
slavyanlar orasida tarqalib ketishdi, ularning tillarini qabul qilishdi, lekin ularga o'z
nomlarini berishdi. Shimolda Bolgariyaning qo'shnilari zamonaviy ruminlarning
ajdodlari bo'lgan, janubda esa Bolgariya Vizantiya imperiyasi bilan chegaradosh
edi. IX asr o rtalarida Bolgariya Vizantiyadan nasroniylikni qabul qildi, lekin ayni
ʻ
paytda Vizantiya bilan urushlar olib bordi; ba'zida Vizantiya bolgarlarga soliq
to'lashga majbur bo'lgan. Shahzoda Simeon (893-927) Bolgariyaning buyuk
hukmdori. Bilimli, baquvvat va shuhratparast Simeon Vizantiya bilan qariyb 30 yil
davomida urush olib borgan, uning poytaxtini bir necha marta qamal qilgan. 3

Slavlarning qabilalari ko'p, bardoshli, issiqlik, sovuq, yomg'ir, oziq-ovqat
etishmasligiga osonlikcha chidaydi. Ular o'zlariga kelgan chet elliklarga mehribon
munosabatda bo'lishadi va ularga o'zlarining fe'l-atvorini ko'rsatib, ularni himoya
qilishadi. Asirlikda bo'lganlar, boshqa qabilalar singari, cheksiz vaqt davomida
3
History of ancient civilization. Charlez Seignobos 2006
7

qullikda saqlanmaydilar, balki cheklaydilar (qullik muddati) ma'lum vaqt , ularga
tanlov taklif qiling: ular ma'lum bir to'lov evaziga uyga qaytishni xohlashadimi
yoki u yerda bepul holatda qolishni xohlashadimi?
Ularda ko'p miqdorda yerning turli xil chorva mollari va mevalari, ayniqsa,
tariq va bug'doy. Ular o'rmonlarda, o'tib bo'lmaydigan daryolar, botqoq va ko'llar
yaqinida joylashadilar. Ular o'zlariga kerak bo'lgan narsalarni yashirin joylarga
ko'madilar, ortiqcha narsaga ochiqchasiga egalik qilmaydilar. Ular suvda bo'lishga
jasorat bilan chidashadi, shuning uchun ko'pincha ba'zilar to'satdan hujumga
tushib, suv tubiga sho'ng'ishadi. Shu bilan birga, ular og'izlarida suv yuzasiga etib
boradigan, ichi o'yilgan maxsus yasalgan qamishlarni ushlab turadilar va o'zlari,
pastki qismida cho'zilgan holda, ular yordamida nafas oladilar; va buni ular ko'p
soatlab qilishlari mumkin.
Ularning ustidan bosh ko'tarmasdan va bir-birlari bilan adovatda bo'lib, ular
harbiy tuzumni tan olmaydilar, to'g'ri jangga kirisha olmaydilar, ochiq va tekis
joylarda namoyon bo'ladilar ... O'rmonlarda katta yordamga ega bo'lib, ular
boshchilik qiladilar. ular tomon, chunki ular daralar orasida qanday kurashishni
yaxshi bilishadi.
XI asr boshlarida Bolgar qotili laqabli Vizantiya imperatori Vasiliy II deyarli
har yili armiya boshchiligida Bolgariyaga yurishlar uyushtirgan. U shahar va
qishloqlarni vayron qildi, bolgarlarni uylaridan quvib chiqardi. Bolgariya
armiyasini mag'lub etib, Vasiliy II 14 ming mahbusni ko'r qilishni buyurdi va har
yuz ko'rga bitta ko'zli yo'lboshchini qoldirib, ularni qo'rqitish uchun uylariga
ketishlariga ruxsat berdi. Bolgariya qiroli o'zining ko'r bo'lgan jangchilarining
bunday massasini ko'rib, yurak xurujidan vafot etdi.
Bolgar zodagonlarining hokimiyat uchun kurashda o zaro kurashlaridanʻ
foydalanib, Vizantiya 1018-yilda Bolgariyani butunlay o ziga bo ysundirib, uni bir
ʻ ʻ
yarim asrdan ko proq vaqt davomida mustaqilligidan mahrum qildi.
ʻ
8

II BOB XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy
majburiyatlari
2.1. XI-XV asrlarda G'arbiy slavyanlarda qishloq xo'jaligi
Feodallar talablarining tobora ko'payishidan ko'pgina dehqon xo'jaliklari
g'azablanardi. Feodallarning surunkali ravishda urushlar natijasida dehqonlarning
ahvolini tobora og'irlashar, hosilning kamayishi, ocharchilik va epidemiyalar
natajasida tabaqalararo urushlar kuchayib borardi. Ingliz feodal qirolligi IX asrda
vujudga keldi. Lekin feodal munosabatlar Angliyada sekin rivojlanardi. Feodal
xo'jalik 1066-yilda Angliya Normandiya gersogi Vilgelm tomonidan bosib
olingandan keyin to'la-to'kis rivojlanib bo'ldi.
Yerlarning kelgindi normand va fransuz feodallari tomonidan birdaniga
musodara qilinishi yirik yer egalarning paydo bo'lishi va dehqonlarning
qaramlashuvi sur'atlarini tezlashtirib yubordi. XI asrning oxirida yerlarni
ro'yxatdan o'tkazish jarayonida shu narsa ayon bo'ldiki, o'sha davrga kelib Angliya
xo'jaligining asosiy qismini qaram dehqonlar mehnatiga asoslangan manor
qo'rg'onlari tashkil etardi. XII-XIII asrlarga kelib manor tizimi mamlakatning 80%
ini tashkil etardi. Manorlarga qaram dehqonlar xizmat qilardi.
Asta-sekin manor tizimi 2 asosiy guruhga ajraldi: * villanlar qishloq xo'jaligining
30 akrgacha yeri bo'lgan va o'z ish quroli hamda xo'kiziga ega bo'lgan dehqonlar
sinfi * kotgerlar kichkina yeriga ega bo'lgan yoki umuman yeri bo'lmagan
dehqonlar. Kotgerlar barshchinada ishlab, xo'jayinning xo'kizi va mehnat
qurollarini ishlatishgan. Manorial xo'jalik tizimi natural shaklda edi, manorlar
o'rtasidagi savdo munosabatlari sekin rivojlanardi, o'sha davrdagi boshqa Yevropa
mamlakatlari manorlariga nisba tan agrotexnik darajada zaif edilar.
Lekin shuni aytib o'tish kerakki XII-XIII asrlarda Angliyada feodallardan ozod
hisoblangan dehqonlar mavjud edi. Ular fri- golderlar deb atalgan. Ammo ular juda
kam sonli edilar va ularn ing roli ijtimoiy hayotda unchalik muhim o'rin tutmasdi.
XIV-XV acrlarda Angliyada Fransiyadagi kabi feodal munosabatlarning ancha
9

ko'zga tashlanuvchan darajada keskin o'zgarishi yuz berdi.
Bunda mamlakat ichki bozorining rivojlanishi muhim ahamiyat kasb etdi.
Junga bo'lgan talabning tobora osha borishi natijasida Angliyada qo'ychilikning
rivojlanishi kuchaya bordi. Bu xol feodal qo'rg'onlarida ham, dehqon xo'jaliklarida
ham kuzatildi. Jun matolar ishlab chiqarish markazlariga aylanib borayotgan flandr
shaharlarning junga talabi ayniqsa katta edi. Bu "ishlab berishn- ing
kommutatsiyasi"ga, ya'ni o'zgarishiga olib keldi. Villanlar ko-
pigollderlarga 7
aylanishdi va ba'zi bir, asosan og'ir va qaramlik ko'rinishlaridan
qutulishdi.
10

4
.
4
Monmonier M., Rhumb Lines and Map Wars. A Social History of the Mercator Projection, Chicago 2004 .
11

2.2. Qaramlikning tugatilishi
Mil.avv. II-IV asrlarda german qabilalari (gotlar, gepidlar)niig janubga siljishi
oqibatida Silavyanlar yashagan hudud 2 qismga bo linib ketgan. Bu voqeaʻ
Silavyanlarni sharqiy va g arbiy guruhlarga bo linishida katta rol o ynagan. V asr
ʻ ʻ ʻ
oxirida gunnlarning kuchsizlanishi oqibatida Silavyanlar janubga siljiy boshlagan.
Ular Dunay daryosi, Qora dengizning g arbiy sohillari, Vizantiyaning Bolqon
ʻ
yarim oroldagi viloyatlariga kirib borgan. Shu tariqa S.ning jan. guruhi vujudga
kelgan. Janubiy Sda ilk davlat — Birinchi bulg or podsholigi, g arbiy Sda Samo
ʻ ʻ
davlati, keyinchalik Buyuk Moraviya saltanati tashkil topgan. X asrda Odra va
Visla o rtasida Polsha, IX-X asrning 1-yarmida markazi Kiyev shahri bo lgan
ʻ ʻ
Kiyev Rusi davlati vujudga kelgan. Davlatlarning paydo bulishi slavyan
xalqlarining shakllanishiga imkon bergan.
12

III BOB “ XI-XV asrlarda G’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning
asosiy majburiyatlari ” mavzusini o’qitishda pedagogik
texnologiyalardan foydalanish
3.1. “ XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy
majburiyatlari ” mavzusini o qitishdagi innʻ o vatsion ta’lim texnologiyalari
Bugungi kunda oliy ta’lim tizimida shiddat bilan zamonaviy ta’lim
metodlariga kirib kelmoqda. To g ri ularning aksariyati nisbatan bir necha yillar
ʻ ʻ
oldin joriy qilingan bo lsada, ammo ularning ko pchiligi hanuz o zining
ʻ ʻ ʻ
ahamiyatini yo qotgani yo q. Ta’limda interaktiv metodlardan foydalanishning eng
ʻ ʻ
asosiy maqsadi bu kafolatlangan natijaga erishdir. Shu ma’noda bitiruv ishi sifatida
tanlab olinagn mazkur mavzu o rganishda quyidagi interaktiv metodlardan
ʻ
foydalansa samaradorligi yuqori bo ladigan degan xulosaga kelindi.
ʻ
Konferensiya metodi
Konferensiya mashg ulotini o tishdan avval mashg ulot mavzusini, maqsad
ʻ ʻ ʻ
va vazifalarini belgilab, shu mavzuga oid qo shimcha ilmiy, ilmiy-ommabop
ʻ
adabiyotlar ko zdan kechiriladi. Mashg ulotni o tkazishdan 1-2 hafta oldin
ʻ ʻ ʻ
mashg ulot mavzusi talabalarga e’lon qilinadi, unga tayyorgarlik ko rish uchun
ʻ ʻ
adabiyotlar tavsiya etiladi. Ushbu mashg ulotda «Olimlar» rolini tanlash, mavzuni
ʻ
har tomonlama yoritish, ma’ruza tayyorlash talabalarning ixtiyorida bo ladi.
ʻ
“ XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy
majburiyatlari ” mavzusidagi seminar mashg`ulotini “ Konferensiya” metodi orqali
quyidagicha o tkazish tavsiya etiladi:
ʻ
I. O qituvchining kirish so zi. Bunda o qituvchi mashg ulotning mavzusi, maqsadi
ʻ ʻ ʻ ʻ
va vazifalari, tegishli rollarni bajaruvchi «Olimlar» bilan talabalarni tanishtiradi.
II. Ilmiy ma’ruzalarni tinglash. «Olimlar» mavzu yuzasidan tayyorlagan
ma’ruzalarini ko rgazmali qurollar asosida bayon qiladilar.
ʻ
13

III. Ma’ruzalar muhokamasi. Bunda «Olimlar» va guruhdagi boshqa
talabalar o rtasida mavzu yuzasidan bahs-munozara o tkaziladi.ʻ ʻ
IV. Ilmiy konferensiya yakuni. O qituvchi mavzu yuzasidan eng muhim
ʻ
tushuncha va g oyalarni ta’kidlab, darsni yakunlaydi.
ʻ
V. Talabalarni baholash. Mashg ulotda
ʻ faol ishtirok etgan talabalar
rag batlantiriladi
ʻ va reyting tizimiga muvofiq baholanadi.
VI. Uyga vazifa berish.
VII. Mashg ulotni
ʻ umumiy yakunlash.
« XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy
majburiyatlari » mavzusida o tkaziladigan ilmiy konferensiya mashg uloti quyidagi
ʻ ʻ
loyiha bo yicha o tkazilishi mumkin.
ʻ ʻ
Mavzu: « XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy
majburiyatlari » Mashg ulotning borishi:
ʻ
I. Tashkiliy qism.
II. Talabalarni mashg ulotning mavzusi, maqsadi va borishi bilan
ʻ
tanishtirish.
Bu mashg ulotni o tishdan bir hafta oldin talabalarni 4ta guruhga ajratamiz
ʻ ʻ
va ularga jahon tarixi fani sohasida faoliyat ko rsatayotgan «Olimlar» maqomini
ʻ
beramiz. Bunda yana qo shimcha ravishda G’arbiy slavyan mamlakatlarining fan
ʻ
va texnika taraqqiyoti tarixi bilan shug ullangan taniqli tarixchi olimlarni tanlab
ʻ
olamiz. Bu orqali ushbu olimlarning nomlari talabalar xotirasida yana ham
mustahkamroq o rnashadi.
ʻ Masalan:
14

III. Yangi mavzuni o rganish: Talabalarʻ guruhiga qur’a asosida o z ʻ
mutaxassisliklariga tegishli bo lgan
ʻ quyidagi 4-ta kichik masalalarni aks ettiruvchi
mavzulardan biri bo yicha
ʻ ma’ruza tayyorlaydi.
Shu o rinda bu yerda ikkita muhim faktorni pedagog e’tiborga olish
ʻ
kerak:
Guruhni shakllantirishdagi qo llaniladigan usullar:
ʻ
1. Guruh jurnali asosida 1-2-3-4 raqami guruhga taqsimlanish uchun asos
sifatida bo lishi mumkin;
ʻ
2. Guruh talabalarini jurnal ro yxati asosida teng 4 ga bo lish:
ʻ ʻ
“G’arbiy slavyanlar” guruhi uchun o quv
ʻ topshiriqlari
№ Talabalar o zlashtirishi lozim bo lgan
ʻ ʻ
materiallar yuzasidan o quv topshiriqlari
ʻ Topshiriqni bajarish
yuzasidan ko rsatmalar ʻ
1 XI-XV asrlarda G’arbiy slavyan davlatlarida
dehqonlarning asosiy majburiyatlari nimalardan Talabalar guruhi bilan
hamkorlikda ishlang
15 Kiyev Rusi
Buyuk Moraviya Sharqiy
slavyanlarG'arbiy slavyanlar
1-
guruh 2-
guruh
4-
guruh3-
guruh

iborat bo’lgan? Talabalar bilan
o tkaziladigan savolʻ
javobda faol ishtirok
eting
“ Sharqiy slavyanlar ”-guruh uchun o quv topshiriqlari
ʻ
№ Talabalar o zlashtirishi lozim bo lgan
ʻ ʻ
materiallar yuzasidan o quv topshiriqlari
ʻ Topshiriqni bajarish
yuzasidan ko rsatmalar ʻ
2 XI-XV asrlarda G’arbiy slavyan davlatlarida
dehqonlar qanday soliqlarni to’lashni amalga
oshirgan? Talabalar guruhi bilan
hamkorlikda ishlang
Talabalar bilan
o tkaziladigan savol javobda
ʻ
faol ishtirok eting
“Buyuk Moraviya”-guru h uchun o quv topshiriqlari
ʻ
№ Talabalar o zlashtirishi lozim bo lgan
ʻ ʻ
materiallar yuzasidan o quv topshiriqlari
ʻ Topshiriqni bajarish
yuzasidan ko rsatmalar ʻ
3 Buyuk Moraviya davlatida dehqonlar va
feodallar o’rtasida qanday ziddiyatlar yuz
bergan Talabalar guruhi bilan
hamkorlikda ishlang
Talabalar bilan
o tkaziladigan savol
ʻ
javobda faol ishtirok
eting
“ Kiyeb Rusi ”-guruh uchun o quv topshiriqlari
ʻ
№ Talabalar o zlashtirishi lozim bo lgan
ʻ ʻ
materiallar yuzasidan o quv topshiriqlari
ʻ Topshiriqni bajarish
yuzasidan ko rsatmalar ʻ
4 Kiyev Rusi va G’arbiy slavyan davlatlari
dehqonlari o’rtasida qanday bog’liqlik bor. Talabalar guruhi bilan
hamkorlikda ishlang
Talabalar bilan
o tkaziladigan savol
ʻ
javobda faol ishtirok
eting
16

Har bir yo nalish bo yicha shartli ravishda «Ilmiy maktab olimlari»ʻ ʻ
maqomini olgan talabalar o zlariga tegishli mavzu bo yicha ko rgazmali qurollar
ʻ ʻ ʻ
asosida qo shimcha materiallardan foydalangan holatda ma’ruza qiladilar.
ʻ
Ma’ruzalar tugagach, talabalar o rtasida bahs va munozara o tkaziladi. Quyidadi
ʻ ʻ
daktik o yin texnologiyasining konferensiya metodidan foydalanilgan
ʻ
mashg ulotning texnologik xaritasi keltirilgan.
ʻ
Texnologik
bosqichlar O qituvchiningfaoliyati
ʻ Talabaningfaoliyati
I bosqich .
Tashkiliy qism ,
5-daqiqa .
II bosqich .
Talabalarning
bilish fao-
liyatini tash-kil
etish ,
5-daqiqa.
III bosqich
Yangimavzunio
rganish,
ʻ
60-daqiqa.
(har bir mavzu
bo yicha chiqish
ʻ
reglament
bo yicha 10
ʻ
daqiqa, uni
to ldirish va
ʻ
savol-javob Talabalarni mashg ulotning
ʻ
mavzusi, maqsadi, borishi bilan
tanishtiradi.
Bajariladigan o quv topshi-
ʻ
riqlari va ularning didaktik
maqsadi bilan talabalarni
tanishtiradi.
Talabalardan « Ilmiy maktab
o limlari » guruhlarini va
ularning mustaqil ishlash
jarayonini tashkil etadi.
O quv materialini topshi-riqlar
ʻ
yordamida mustaqil
o zlashtirilishini ta’min-laydi.
ʻ
Har bir guruhning o quv
ʻ
materiali yuzasidan tayyor-
lagan ma’ruzalarini tinglaydi.
Ma’ruza lar yakunida talabalar Mashg ulotning mavzusi,
ʻ
maqsadi, borishi va bajarilishi
kerak bo lgan topshiriqlarni
ʻ
anglaydi.
Bajariladigan o quv top-
ʻ
shiriqlari yuzasidan ko r-
ʻ
gazmalar va didaktik
maqsadni anglaydi.
O quv faoliyatini tashkil
ʻ
etadilar, «Ilmiy maktab
olimlari» guruhiga berilgan
topshiriqlarni bajaradilar.
“ G’arbiy slavyanlar ”-guruh
“ Sharqiy slavyanlar ”-guruh
“ Buyuk Moraviya ”-guruh
“ Kiyiv Rusi ”-guruh
Har bir guruh o quv
ʻ materiali
yuzasidan chiqish qiladi.
Qolgan guruh talabalari
17

uchun 5 daqiqa)
IV bosqich .
Natijani tahlil
qilish va
yakunlash ,
10-daqiqa . qolgan guruhlarning to ldirishiʻ
va savol-javob, o quv bahsi
ʻ
o tkazadi.
ʻ
Guruhlar faoliyatini tahlil
qiladi, ularni ball tizimi asosida
baholaydi.
Qo shimcha
ʻ
mustaqilvaijodiyishtopshiriqlar
niberadi. to ldiradi, savol-javob, bahs-
ʻ
munozarada faol ishtirok
etadi.
O quv faoliyati va erishilgan
ʻ
natijani biladi. Qo yilgan
ʻ
baholarga munosabat
bildiradi. Mustaqil ish va
ijodiy topshiriqlarni oladi.
GLOSSARIY
Arxeologiya - Ashyoviy manbalarni o‘rganuvchi va ular bo‘yicha tarixiy
o‘tmishni qayta tiklovchi fan; qadimshunoslik.
Demokratiya - Har bir fuqaro o`z mamlakatinii boshqarish masalasi bo`yicha
o`z fikrini bayon etadigan, shuningdek, davlat boshqaruvida ishtirok etadigan
ijtimoiy tuzum
Diktator - Cheklanmagan hokimiyatga ega bo‘lgan hukmdor, «diktatu- ra» -
lotincha «cheklanmagan hokimiyat» tushunchasini anqlatadi.
Imperiya - Hukmdorning cheklanmagan hokimiyati joriy etilgan davlat.
Iyerogliflar - Qadimgi yunonlar misrliklar yozuvini shunday atashgan;
“muqaddas bitiklar” ma'nosini anglatadi.
Koloniyalar - Qadimgi davrlarda o‘z yurtini tark etgan odamlar tomo- nidan 372
yangi yerlarda asos solingan manzilgoh va shaharlar
Konsul - Respublika davrida Rimdagi oliy siyosiy lavozim. Har yili
saylangan ikki nafar konsul Senat va armiyaga rahbarlik qilgan.
Legion - Rim armiyasida eng yirik jangovar birlik.
Patritsiylar - Rimning qadimgi tub aholisi
Piktografik yozuv - Lotincha (“pictus” – “rasmli” va yunoncha “grapho” –
“yozaman”, “rasmli yozuv”) - ma’lumotning umumiy 376 mazmunini rasm orqali
18

yoki rasmlarni ketma-ketligi orqali eslab qolish maqsadida tasvirlash. Bu yozuv
neolit davridan beri ma’lum bo‘lib, biron-bir tilning yozuv vositasi hissoblanmaydi
Rekonkista - Ispancha “Reconquista”,“reconquistar” – “jang bilan qaytarib
olmoq” – arablar (aniqrog‘i mavrlar) bosib olgan 379 hududlarni Pireney yarim
oroli tub aholisi tomonidan 8 - 15 asrlarda jang bilan qaytarib olinishi
Senat - «Oqsoqollar kengashi» ma’nosini anglatadi
Sivilizatsiya - Qadimdagi jamiyat taraqqiyotining ancha yuksak darajasi
(shaharlar, yozuv va davlatlarning rivojlanishi).
Shahar-davlat - Polis - tevaragidagi hududlarni tasarrufiga olgan o`zini o`zi
boshqaruvchi shahar; Qadimgi Yunoniston va Rimdagi kichik mustaqil davlat;
polisda hokimiyat teng huquqli fuqarolar qo`lida bo‘lgan
Varva r - Dastlab: yunon tilida so`zlashmaydigan har qanday chet mamlakatlik
kishi; keyinchalik bu so`z madaniylashmagan odamlarga nisbatan ishlatiladigan
bo`ldi.
XULOSA
"Slavyanlar" so'zi eramizning VI asrida Vizantiya tarixchilari orasida qat'iy
ishlatilgan. Ular Vizantiyaning ittifoqchilari sifatida tilga olingan.
Slavyanlarning o'zlari o'zlarini o'rta asrlarda, yilnomalarga ko'ra, shunday
deb atay boshladilar.
Boshqa versiyaga ko'ra, ism "so'z" so'zidan kelib chiqqan, chunki
"slavyanlar" boshqa xalqlardan farqli o'laroq, yozish va o'qishni bilishadi.
Mavro Orbini shunday yozadi: "Ular Sarmatiyada istiqomat qilganlarida
ular" slavyanlar " nomini oldilar, bu" ulug'vor " degan ma'noni anglatadi.
Slavlarning o'z nomini kelib chiqish hududi bilan bog'laydigan versiya
mavjud va unga ko'ra, bu nom "Slavutich" daryosining nomiga asoslanadi,
Dneprning asl nomi, ildiz ma'nosini o'z ichiga oladi. "yuvish", "tozalash".
Slavyanlar uchun muhim, ammo mutlaqo yoqimsiz versiyada "slavyanlar"
o'z nomi va o'rta yunoncha "qul" (skalbos) so'zi o'rtasida bog'liqlik mavjudligi
haqida aytiladi. Bu, ayniqsa, o'rta asrlarda mashhur edi.
19

Slavlar eng ko'p o'xshash degan fikr ko'p odamlar Yevropa, o'sha paytda,
ko'p qismini tashkil etdi eng katta raqam qullar va qul savdosida talab qilinadigan
tovar bo'lgan, bo'lish uchun joy bor. Eslatib o'tamiz, ko'p asrlar davomida
Konstantinopolga etkazib berilgan slavyan qullarining soni misli ko'rilmagan edi
va ijro etuvchi va mehnatkash slavyanlar ko'p jihatdan boshqa barcha xalqlardan
ustun ekanligini anglab, ular nafaqat izlanadigan tovar, balki "qul" ning mos
yozuvlar vakiliga aylandi.
Darhaqiqat, slavyanlar o'zlarining ishlari bilan qullarning boshqa nomlarini
kundalik hayotdan chiqarib tashlashdi, bu qanchalik haqoratli bo'lmasin va yana bu
faqat versiya.
Eng to'g'ri versiya xalqimiz nomini to'g'ri va muvozanatli tahlil qilishda
yotadi, unga murojaat qilish orqali slavyanlar bitta umumiy din bilan birlashgan
jamoa ekanligini tushunish mumkin: o'z xudolarini nafaqat talaffuz qila oladigan
so'zlar bilan ulug'lagan butparastlik, lekin yozing!
Bo'lgan so'zlar bilan muqaddas ma'no , va vahshiy xalqlarning qarlashi va
baqirishi emas.
Slavlar o'z xudolariga shon-sharaf olib, ularni ulug'lab, ishlarini ulug'lab,
yagona slavyan tsivilizatsiyasiga, umumiy Evropa madaniyatining madaniy
aloqasiga birlashdilar.
Sharqiy slavyanlar haqida suhbatni boshlaganda, aniq bo'lish juda qiyin.
Antik davrda slavyanlar haqida gapiradigan manbalar deyarli yo'q. Ko'pgina
tarixchilar slavyanlarning paydo bo'lish jarayoni miloddan avvalgi II ming yillikda
boshlangan degan fikrga kelishadi. Shuningdek, slavyanlar hind-evropa
hamjamiyatining alohida qismi ekanligiga ishoniladi.
Ammo qadimgi slavyanlarning ota-bobolarining uyi joylashgan hudud hali
aniqlanmagan. Tarixchilar va arxeologlar slavyanlar qaerdan kelganligi haqida
bahslashishda davom etmoqdalar. Ko'pincha Vizantiya manbalarida Sharqiy
slavyanlar miloddan avvalgi V asrning o'rtalarida Markaziy va Sharqiy Evropada
yashaganligi ta'kidlanadi. Ularning uch guruhga bo'linganligi ham umumiy qabul
qilingan:
Venedlar (Vistula daryosi havzasida yashagan) - G'arbiy slavyanlar.
Sklavinlar (Vistula, Dunay va Dnestrning yuqori oqimi oralig ida yashagan)ʻ
janubiy slavyanlardir.
20

Anty (Dnepr va Dnestr o'rtasida yashagan) - Sharqiy slavyanlar.
Hamma narsa tarixiy manbalar Qadimgi slavyanlarni irodali va erkinlikni
sevadigan, fe'l-atvori bilan ajralib turadigan odamlar sifatida tavsiflang kuchli
xarakter , chidamlilik, jasorat, birdamlik. Ular musofirlarga mehmondo'st edilar,
butparast shirk va o'ylangan marosimlarga ega edilar. Dastlab, slavyanlar orasida
alohida parchalanish yo'q edi, chunki qabila ittifoqlarida til, urf-odat va qonunlar
o'xshash edi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
Asosiy adabiyotlar ro‘yxati
1. World and Global History : Research and Teaching / edited by Seija Jalagin,
Susanna Tavera, Andrew Dilley- Pisa: Plus-Pisa University Press, 2011
2. History of ancient civilization. Charlez Seignobos 2006
3. История Востока . Восток в древности . Москва Издательская фирма
«Восточная литература» РАН 2002
4. Василев Л.С. История Востока. М., 2004.
Qo‘shimcha adabiyotlar:
1. Monmonier M., Rhumb Lines and Map Wars. A Social History of the Mercator
Projection, Chicago 2004.
2. Taylor A., The World of Gerard Mercator, London 2005. Thower N.J.W., Maps
and Civilization, Cartography in Culture and Society, 3rd edn., e-book, Chicago
2008.
3. Вtасин А.А. История Древнего Востока. М.,2001.
4. Всемирная история. Энсиклопедия. Том 1. Под ред. Ю.Н.Франсева. М.,
21

2000 г
6. История Востока. Том 1. Восток в древности. М. 2004 г.
7. Бонгард – Левин Г.М. Древнеиндийская цивилqация. История. Релtия.
Философия. М., 2000г.
8. Umumiy tarix. Qadimgi davr.T., 2010.
9. Boynazarov F. Qadimgi Dunyo tarixi. Darslik. 2004.
10.Немировский А.И. История Древнего мира. В 2-х частях. Античност. М.,
«Владос», 2000.
INTERNET SAYTLAR
www . ziyonet . uz
www . tarix . uz
22

XI-XV asrlarda Slavyanlar Mundarija KIRISH 3-bet I BOB Slavyanlarning kasblari va turmush tarzi 1.1. Slavyanlarning ko'chirilishi . 5-bet 1.2. XI-XV asrlarda G'arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning qaramlik ko’rinishlari 7-bet II BOB XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy majburiyatlari 2.1. XI-XV asrlarda G'arbiy slavyanlarda qishloq xo'jaligi 10-bet 2.2. Qaramlikning tugatilishi 13-bet III BOB “ XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy majburiyatlari” mavzusini o’qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish 3.1. “ XI-XV asrlarda g’arbiy slavyan davlatlarida dehqonlarning asosiy majburiyatlari” mavzusini o qitishdagi innavatsion ta’lim texnologiyalariʻ foydalanib mavzuni o’qitish 15-bet GLOSSARIY 19-bet XULOSA 22-bet FOYDALANILGAN 24-bet 1 ADABIYOTLAR RO’YXATI 1 1

KIRISH Slavyanlar — kelib chiqishi bir va tillari o zaro yaqin bo lgan Yevropaʻ ʻ xalqlarining eng yirik guruhi. Uning tarkibiga; sharqiy Slavyanlar (ruslar ukrainlar, beloruslar); g arbiy Slavyanlar. (polyaklar, chexlar, slovaklar, lujichanlar); janubiy ʻ Slavyanlar (bolgarlar, serblar, xorvatlar, slovenlar, makedonlar, bosniyaliklar, chernogoriyaliklar) kiradi. Umumiy soni 293,5 mln. kishi (1990y.lar o rtalari), shu ʻ jumladan, 125,5 mln. kishi. Slavyan tillarida so zlashadi. Dindorlari — ʻ pravoslavlar, katoliklar, bir qismi protestantlar. Slavyanlar haqida qad. ma lumotlarga ko ra, ular mil, I—II asrlarda vanedlar nomi bilan ma lum bo lgan. ʼ ʻ ʼ ʻ VI asr o rtalarida Prokopiy, Iordan va boshqalarning asarlarida uchraydi. VII ʻ asrning 2-yarmida Slavyanlar arab muallifi Abu Malik alAxtalning asarlarida tilga olingan. Slavyanlarning ajdodlari slavyan qabilalari hind yevropa tillari oilasiga mansub tillarda so zlashgan. Ular bodrich, lyutich, polyan, severyan, krivich, ulich, ʻ duleb, tiver, xorvat, radimich, dregovich, vyatich va boshqa qabilalardan iborat. Mil.avv II—IV asrlarda german qabilalari (gotlar, gepidlar)niig janubga siljishi oqibatida Slavyanlar yashagan hudud 2 qismga bo linib ketgan. Bu voqea ʻ Slavyanlarni sharkiy va g arbiy guruhlarga bo linishida katta rol o ynagan. V asr ʻ ʻ ʻ oxirida gunnlarning kuchsizlanishi oqibatida Slavyanlar janubga siljiy boshlagan. Ular Dunay daryosi, Qora dengizning g arbiy sohillari, Vizantiyaning Bolqon ʻ yarim orolidagi viloyatlariga kirib borgan. Shu tariqa Slavyanlarning janubiy guruhi vujudga kelgan. Janubiy Slavyanlarda ilk davlat — Birinchi bulg or ʻ podsholigi, g arbiy Sda Samo davlati, keyinchalik Buyuk Moraviya saltanati ʻ tashkil topgan. X asrda Odra va Visla o rtasida Polsha, IX-X asrning 1-yarmida ʻ markazi Kiyev shahri bo lgan Kiyev Rusi davlati vujudga kelgan. Davlatlarning ʻ paydo bulishi slavyan xalqlarining shakllanishiga imkon bergan. Slavyan xalqlarining uz milliy davlatidan mahrum bo lishi (janubiy va ʻ g arbiy Slavyanlarning katta qismi Avstriya, keyinroq Avstriya-Vengriya va ʻ 2

Usmonli turk imperiyasiga qo shib olingan), milliy taraqqiyotidagi qiyinchiliklar,ʻ og ir iqtisodiy ahvol XIX asrning oxiri XX asrning boshida ularning Yevropa ʻ mamlakatlari, AQSH va Kanadaga ko chishiga sabab bo lgan. Janubiy va g arbiy ʻ ʻ ʻ Slavyanlar o rtasidagi milliy harakat, RossiyaTurkiya urushi, Birinchi Bolqon ʻ urushi (1912)dagi Avstriya-Vengriyaning mag lubiyati natijasida Slavyanlarning ʻ etnik hududlari qaytadan birlashtirshgan. Slavyanlar dehqonchilik, chorvachilik, ovchilik va baliq ovlash bilan shug ullanadi. ʻ G'arbiy slavyanlar: tarix, xalqlar, madaniyat va din Slavyanlar tarkibiga kirgan Evropaning boshqa xalqlari Sharqiy slavyanlar haqida suhbatni boshlab, bir ma'noli bo'lish juda qiyin. Antik davrda slavyanlar haqida gapiradigan manbalar deyarli yo'q. Ko'pgina tarixchilar slavyanlarning paydo bo'lish jarayoni miloddan avvalgi II ming yillikda boshlangan degan xulosaga kelishadi. Shuningdek, slavyanlar hind-evropa hamjamiyatining alohida qismi ekanligiga ishoniladi. Ammo qadimgi slavyanlarning ota-bobolarining uyi joylashgan hudud hali aniqlanmagan. Tarixchilar va arxeologlar slavyanlar qaerdan kelganligi haqida bahslashishda davom etmoqdalar. Ko'pincha Vizantiya manbalarida Sharqiy slavyanlar Markaziy va Sharqiy Evropa hududida miloddan avvalgi V asr o'rtalarida yashaganligi ta'kidlanadi. Shuningdek, ular uch guruhga bo'lingan deb ishoniladi: (Vistula daryosi havzasida yashagan) - G'arbiy slavyanlar. (Vistula, Dunay va Dnestrning yuqori oqimi oralig ida yashagan) — janubiy slavyanlar. ʻ (Dnepr va Dnestr o'rtasida yashagan) Sharqiy slavyanlar. Hamma narsa tarixiy manbalar Qadimgi slavyanlarni erkinlikka intilish va muhabbatga ega bo'lgan, kuchli xarakter, chidamlilik, jasorat, birdamlik bilan ajralib turadigan odamlar sifatida tavsiflangan. Ular musofirlarga mehmondo'st edilar. Butparast shirk va o'ylangan marosimlarga ega edilar. Dastlab, slavyanlar unchalik bo'linmagan, chunki qabila ittifoqlarining tillari, urf-odatlari va qonunlari o'xshash edi. Sharqiy slavyanlarning hududlari va qabilalari muhim masala slavyanlar tomonidan yangi 3

hududlarning o'zlashtirilishi va umuman ularning joylashishi qanday sodir bo'lganligi. Sharqiy slavyanlarning paydo bo'lishining ikkita asosiy nazariyasi mavjud. Sharqiy Yevropada Ulardan biri mashhur sovet tarixchisi, akademik B. A. Rybakov tomonidan ilgari surilgan. U slavyanlar dastlab Sharqiy Yevropa tekisligida yashaganiga ishongan. Ammo XIX asrning mashhur tarixchilari S. M. Solovyov va V. O. Klyuchevskiy slavyanlar Dunay yaqinidagi hududlardan ko'chib kelgan deb hisoblashgan. Slavyan qabilalarining oxirgi joylashuvi quyidagicha ko'rinish oldi: Qabilalar Ko'chirish joylari Shaharlar Eng ko'p qabila Dnepr bo'yida va Kiev janubida joylashgan Sloven Ilmen Novgorod, Ladoga va Peipsi ko'li atrofida turar-joy Novgorod, Ladoga G'arbiy Dvinaning shimolida va Volganing yuqori oqimida Polotsk, Smolensk Polochan G'arbiy Dvinaning janubida Dregovichi Neman va Dneprning yuqori oqimi o'rtasida, Pripyat daryosi bo'yida Drevlyanlar Pripyat daryosining janubida Iskorosten Voliniyaliklar Drevlyanlarning janubida, Vistula manbasida joylashgan. Oq xorvatlar Eng g'arbiy qabila Dnestr va Vistula daryolari oralig'ida joylashgan Oq xorvatlar sharqida yashagan Prut va Dnestr o'rtasidagi hudud Dnestr va Janubiy Bug o'rtasida shimolliklar Desna daryosi bo'yidagi hududlar Chernigov Radimichi Ular Dnepr va Desna o'rtasida joylashdilar. 885-yilda ular Qadimgi Rossiya davlatiga qo'shilishdi. Oka va Don manbalari bo'ylab Sharqiy slavyanlarning kasblari Sharqiy slavyanlarning asosiy kasblari qishloq xo'jaligini o'z ichiga oladi. Bu mahalliy tuproqlarning xususiyatlari bilan bog'liq edi. Cho l rayonlarida dehqonchilik kengʻ tarqalgan. O’rmonlarda cho l dehqonchilik bilan shug ullangan. Ekin maydonlari ʻ ʻ tezda qurib ketdi va slavyanlar yangi hududlarga ko'chib o'tdilar. Bunday dehqonchilik ko'p mehnat talab qildi. Hatto kichik uchastkalarni qayta ishlashga dosh berish qiyin edi va keskin kontinental iqlim yuqori hosilga ishonishga imkon bermadi. Shunga qaramay, bunday sharoitlarda ham slavyanlar bug'doy va arpa, tariq, javdar, jo'xori, grechka, yasmiq, no'xat, kanop va zig'irning bir nechta navlarini ekishdi. Bog larda sholg om, lavlagi, turp, piyoz, sarimsoq, karam ʻ ʻ yetishtirildi. Asosiy ovqat non edi. Qadimgi slavyanlar uni "jito" deb atashgan. Bu 4

slavyancha "yashash" so'zi bilan bog'liq edi. Slavyan fermalari chorva mollarini ko'paytirdilar: sigirlar, otlar, qo'ylar boqilgan. Hunarmandchilik katta yordam berdi: ov, baliq ovlash va asalarichilik (yovvoyi asal yig'ish). I BOB Slavyanlarning kasblari va turmush tarzi 1.1 Slavyanlarning ko'chirilishi. 1. Slavyanlarning ko'chirilishi. Qadim zamonlardan beri Boltiqbo'yi, Markaziy va Sharqiy Yevropa , nemislarning sharqida slavyanlar yashagan. Xalqlarning buyuk ko'chishi davrida ular g'arbga va janubga uzoqqa ko'chdilar. VI asrda slavyanlar g arbda Laba (Elba)dan sharqda Dneprning o rta oqimigacha,ʻ ʻ shimolda Boltiq dengizidan Dunay va janubda Qora dengizgacha bo lgan keng ʻ hududlarni egallagan. VII asrdan boshlab ular sharqqa ko cha boshladilar. ʻ Keyinchalik ko'plab slavyan qabilalari uchta tarmoqqa bo'lingan: g'arbiy, janubiy va sharqiy qabilalarga bo’lingan. G'arbiy slavyanlar - chexlar, polyaklar, slovaklar. Ular, shuningdek, Labadan sharqda yashagan polab qabilalari va Boltiq dengizining sharqiy qirg'og'ida joylashgan Pomeran qabilalari edi. Ba'zi slavyan qabilalari Bolqon yarim orolining bir qismini joylashtirdilar va bu yerda janubiy slavyan xalqlari: bolgarlar, serblar, xorvatlar va boshqalar shakllandi. Sharqiy slavyanlar uchta qarindosh xalqlarning ajdodlari: rus, ukrain va belarusdir. 2. Slavyanlarning kasblari va turmush tarzi . Slavlar uzoq vaqtdan beri dehqonchilik, chorvachilik va hunarmandchilik bilan shug'ullangan. Eramizning birinchi ming yillik o'rtalarida slavyanlarning turmush tarzi qadimgi nemislar tarixidan bizga ma'lum bo'lgan turmush tarziga o'xshash edi. Slavlar ko'plab qabilalarga bo'lingan. Qabiladagi barcha muhim masalalar hal qilindi. veche ( eshittirish so zidan — masalani bilgan holda gapirish). ʼʼ ʼʼ ʻ 5

O'xshashlar

XI-XV asrlarda G'arbiy slavyanlar

XI-XV asrlarda G'arbiy slavyanlar (4)

XI-XV asrlarda Rossiyada shaharlar taraqqiyoti

XI-XV asrlarda Rossiyada feodal majburiyatlar

XI- XII asrlarda Samarqanda islomiy ilmlarning rivojlanish tarixi