XI-XV ASRLARDA AMERIKA XALQLARI
![XI-XV ASRLARDA AMERIKA XALQLARI
REJA:
1. Xo’alik taraqqiyoti.
2. Mayyalar davlati.
3. Inklar davlati.](/data/documents/b88b08ea-0984-4056-8be8-2c95f14c09a2/page_1.png)
![X o‘jaIik taraqqiyoti.
Olimlarning fikricha, Amerika qit’ asiga dastlabki odamlar
Shimoliy Osiyodan hozirgi Bering bo'gozi orqali buyuk
muzlik davrida, bundan 40 ming yil awal o ‘ta boshlagan va bu
jarayon
uzoq vaqt davom etgan. Natijada bu yerlarga yevropaliklar
kelguniga
qadar ham ko‘ psonli qabila va elatlar shakllangan.
Bu qabilalarning asosiy qismi ovchilik va baliqchilik bilan
shug‘ ul-
langan. Ammo Markaziy va Janubiy Amerikaning tog4 va
tog‘ oldi
hududlarida dehqonchilik x o ‘jaligi vujudga kelib, keng
taraqqiy etgan.
Bu hududlarda kechua, riiayya, astek, olmek va tolteklar
yashaganlar.
Ular tosh boltalar bilan o ‘ rmondagi daraxtlami kesib, sox-
shabbalarini
yondirib kulidan o ‘g ‘ it sifatida foydalanishgan. Bu yerlarda
yevropa-
liklarga ma’ lum boimagan makkajo‘ xori, kartoshka,
kungaboqar, po-
midor, какао, tamaki ekinlari o ‘ stirilgan](/data/documents/b88b08ea-0984-4056-8be8-2c95f14c09a2/page_2.png)
![Amerikaning katta qismida xonakilashtirilgan
hayvonlar boima
gan. Ot, sigir, qo'y va echkilar qit’ aga keyichalik
Yevropadan olib kel-
ingan. Ular uy hayvonlaridan shimolda itni, janubda
tuyasimon hayvon
- lamani boqishgan. Parrandalardan kurka va o ‘ rdak
saqlangan.
Temir, omoch, gildirak, o ‘ t ochar qurollarni
amerikalik hindular
bilishmagan. Ularning mehnat va ov qurollari tosh, je z
va yog'ochdan
yasalgan. Aholining katta qismi urug ‘ chi lik jamoas ida
yashagan. Faqat
dehqonchilik bilan shug‘ ullangan mayya, astek va
kechualar o ‘ zlarin-
ing davlatini barpo qilganlar](/data/documents/b88b08ea-0984-4056-8be8-2c95f14c09a2/page_3.png)
![Mayyalar
Markaziy amerikaning Yukatan
yarim orolida (hozirgi
Meksika) chakalarzorlar bilan
qoplangan togc oldi hududlarida
qadim-
dan mayya xalqlari yashab
kelgan.](/data/documents/b88b08ea-0984-4056-8be8-2c95f14c09a2/page_4.png)
![Mayyalarda yer jamoa mulki
hisoblangan. Qishloq jamoasi ekin
maydonlari har bir oilaga
taqsimlangan. Jamoa a’ zolari
yetishtirgan
hosilning bir qismi zodagonlar va
kohinlarga berilgan
Dehqonlar soliq to’lashdan
tashqari, zodagonlaming
yerlarini ishlab berishda
iboatxonalar va yo’llar
qurilishida qatnashganlar .](/data/documents/b88b08ea-0984-4056-8be8-2c95f14c09a2/page_5.png)
![Milodiy I ming yillikda
mayyalarda shahar-davlatlar
viyiulu»»
ladi. Ularning har birini
«buyuk kishi» - hukmdor
boshqarish, uning
hokimiyati merosiy bo’lgan.
Hukmdorlar va zodagonlar
shahar markazida bunyod
etilgan saroy-qasrlarda
yashaganlar. Shahar cheti va
atroflarida esa dehqonlar va
hunarmandlarning tomi
qamish bilan yopilgan
polsiz kulbalar joylashgan](/data/documents/b88b08ea-0984-4056-8be8-2c95f14c09a2/page_6.png)
![Mayyalar hayotida kohinlar muhim
orin tutgan. Ular jamoa
a’ zolariga dehqonchilik ishlarini
bajarish muddatlarini belgilab ber-
ganlar. Mayyalar eng aniq
taqvimlardan birini yaratgan. Uning
lxtirosi
qishloq xo'jalik ehtiyojlari bilan b o g
iiq boiib, matematika sohasidagi
muvafaqqiyatlarga asoslangan edi.
Matematikaga «nol»ni anglatuvchi
belgi ham mayyalar tomonidan
hindlardan ham awal kiritilgan. Mam
lakat poytaxti - Chichen-Itsada
rasadxona ham qurilgan. Unda
kohinlar
sayyoralarning Quyosh tevaragida
aylanish vaqtini hisoblab chiqqanlar,
Quyosh va Oyning tutilishini oldindan
aytib bera olganlar](/data/documents/b88b08ea-0984-4056-8be8-2c95f14c09a2/page_7.png)
![Mayyalar davlati](/data/documents/b88b08ea-0984-4056-8be8-2c95f14c09a2/page_8.png)
![Mayyalar maxsus tepaliklar yasab, baland
poydevorlar ustida o'zla-
rining zinapoyali ehromlarini, saroy va
ibodatxonalarini barpo etganlar.
Binolar bo‘ rtma tasvirlar, ma’ budlar haykallari,
devoriy suratlar bilan
bezatilgan. Saroy va ibodatxonalaming derazalari
boimasdan, ular
eshiklar orqali yoritilgan. Shahar ko'chalari tekis va
ravon, bir-birlari
bilan to‘ g ‘ ri burchakda kesishgan holda bunyod
etilgan. Yoilar ustiga
yo‘ nilgan toshlar qoplangan. Mayyalar
shaharlarini ham tosh yoilar
bo‘ glab turgan](/data/documents/b88b08ea-0984-4056-8be8-2c95f14c09a2/page_9.png)
![Inklar davlati
Janubiy Amerikaning And tog‘
lari yon bag‘ rida
minglab kilometrga cho‘ zilgan
vohalarda inklar davlati
vujudga kel
gan. Kechua tillariga mansub
inklar ХП-ХШ asrlarda
Urubamba dary
osi havzasida Kusko shahriga
asos soladilar.](/data/documents/b88b08ea-0984-4056-8be8-2c95f14c09a2/page_10.png)
![T o g ii hududlar dehqonchilik
uchun noqulay edi, Natijada
jamoa er-
kaklari tik qoyalar yonbag‘ rini
o ‘yib, toshlaming ustiga unumli
tuproq
yoyishgan. Bunday ekinzorlar
tuprogini yomg‘ ir yuvib
ketmasligi
uchun atroii tosh devorlar bilan
o ‘ rab chiqilgan. Inklarda
asosiy ekin-
lar kartoshka va makkajo‘ xori
boigan. Dehqonlar, shuningdek,
qovoq,
paxta, ananas, banan
yetishtirganlar .](/data/documents/b88b08ea-0984-4056-8be8-2c95f14c09a2/page_11.png)
![Yetishtirilgan hosil uchga: bir
qismi ibodatxona kohinlari,
ikkinchi
qismi Oliy Inkaga berilgan,
uchinchi qismi esa jamoada
qoldirilgan.
Davlat omborlaridan to‘
plangan oziq mahsulotlaridan
qo‘ shin va amal-
dorlarga berilgan. Urushlar,
hosilsizlik yillari yoki turli
tabiiy ofatlar
paytida barcha
jabrlanganlarga davlat
zaxirasidan makka doni va
qurit-
ilgan kartoshka tarqatilgan](/data/documents/b88b08ea-0984-4056-8be8-2c95f14c09a2/page_12.png)
![Poytaxt Kuskoni
viloyatlar bilan bogb
laydigan, umumiy
uzunligi
15 ming kilometr bo‘ lgan
tosh yoilar barpo etilgan,
viloyatlar orasida
pochta xizmati o ‘
matilgan. Maxsus
choparlar yugurgan holda
bir-bir-
lariga xabami yetkazib,
uni uzoq masofalarga
eltishgan.](/data/documents/b88b08ea-0984-4056-8be8-2c95f14c09a2/page_13.png)
![Zodagonlarning
bolalari maxsus
maktablarda o ‘ qigan.
Yozuv
bo‘ Imaganligi sababli
bolalar inklarning dini,
boshqaruv tartibi,
qonun-
lari va udumlariga oid
ma’ lumotlarni
yodlaganlar, Inklarning
o‘ ziga xos
«tugunli xati» (kipu)
bo‘ lib, uning sirlari
faqat ruhoniylarga ma’
lum
edi.](/data/documents/b88b08ea-0984-4056-8be8-2c95f14c09a2/page_14.png)
![INKLAR
DAVLATI](/data/documents/b88b08ea-0984-4056-8be8-2c95f14c09a2/page_15.png)
XI-XV ASRLARDA AMERIKA XALQLARI REJA: 1. Xo’alik taraqqiyoti. 2. Mayyalar davlati. 3. Inklar davlati.
X o‘jaIik taraqqiyoti. Olimlarning fikricha, Amerika qit’ asiga dastlabki odamlar Shimoliy Osiyodan hozirgi Bering bo'gozi orqali buyuk muzlik davrida, bundan 40 ming yil awal o ‘ta boshlagan va bu jarayon uzoq vaqt davom etgan. Natijada bu yerlarga yevropaliklar kelguniga qadar ham ko‘ psonli qabila va elatlar shakllangan. Bu qabilalarning asosiy qismi ovchilik va baliqchilik bilan shug‘ ul- langan. Ammo Markaziy va Janubiy Amerikaning tog4 va tog‘ oldi hududlarida dehqonchilik x o ‘jaligi vujudga kelib, keng taraqqiy etgan. Bu hududlarda kechua, riiayya, astek, olmek va tolteklar yashaganlar. Ular tosh boltalar bilan o ‘ rmondagi daraxtlami kesib, sox- shabbalarini yondirib kulidan o ‘g ‘ it sifatida foydalanishgan. Bu yerlarda yevropa- liklarga ma’ lum boimagan makkajo‘ xori, kartoshka, kungaboqar, po- midor, какао, tamaki ekinlari o ‘ stirilgan
Amerikaning katta qismida xonakilashtirilgan hayvonlar boima gan. Ot, sigir, qo'y va echkilar qit’ aga keyichalik Yevropadan olib kel- ingan. Ular uy hayvonlaridan shimolda itni, janubda tuyasimon hayvon - lamani boqishgan. Parrandalardan kurka va o ‘ rdak saqlangan. Temir, omoch, gildirak, o ‘ t ochar qurollarni amerikalik hindular bilishmagan. Ularning mehnat va ov qurollari tosh, je z va yog'ochdan yasalgan. Aholining katta qismi urug ‘ chi lik jamoas ida yashagan. Faqat dehqonchilik bilan shug‘ ullangan mayya, astek va kechualar o ‘ zlarin- ing davlatini barpo qilganlar
Mayyalar Markaziy amerikaning Yukatan yarim orolida (hozirgi Meksika) chakalarzorlar bilan qoplangan togc oldi hududlarida qadim- dan mayya xalqlari yashab kelgan.
Mayyalarda yer jamoa mulki hisoblangan. Qishloq jamoasi ekin maydonlari har bir oilaga taqsimlangan. Jamoa a’ zolari yetishtirgan hosilning bir qismi zodagonlar va kohinlarga berilgan Dehqonlar soliq to’lashdan tashqari, zodagonlaming yerlarini ishlab berishda iboatxonalar va yo’llar qurilishida qatnashganlar .