MUNDARIJA KIRISH ................................................................................................................. 2-3 I BOB. YANGI DAVRDA USMONIYLAR IMPERIYASI 1.1 Usmoniylarning Yevropa davlatlari bilan olib borgan munosabatlari ......................................................................................................... ............... 4-10 1.2 Usmonlilar imperiyasini G`arbiyYevropa mamlakatlari uchun mol sotiladigan bozorga hamda homashyo manbaasiga aylantirish ...................................... 11-16 II BOB. TURKIYANING ICHKI VA TASHQI SIYOSATI 2.1 Turkiyaning yarim mustamlakaga aylanishi ……………………………… 17-24 2.2 Yangi davrda madaniyatning rivojlanishi .................................................... 25-28 XULOSA ................................................................................................................ 29 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR .............................................................. 30 METODLAR .................................................................................................... 31-33 1

KIRISH Kurs ishi mavzusining asoslanishi v a uning dolzarbligi. Bir haqiqatni barchamiz chuqur anglab olishimiz zarur: milliy tarixni milliy ruh bilan yaratish kerak. Aks holda, uning tarbiyaviy ta’siri bo‘lmaydi. Biz yoshlarimizni tarixdan saboq olish, xulosa chiqarishga o‘rgatishimiz, ularni tarix ilmi, tarixiy tafakkur bilan qurollantirishimiz zarur. Buning uchun, avvalo, O‘zbekistonda tarix fanini 2030- yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini ishlab chiqishimiz vaqti-soati keldi, deb o‘ylayman. Tarix institutini bu fanni rivojlantirish bo‘yicha tayanch ilmiy muassasa etib belgilash kerak”, — dedi prezident Shavkat Mirziyoyev. Birinchi Prezidentimiz I. A. Karimovning “Tarixga murojaat qilar ekanmiz, u xalq xotirasi ekanligini nazarda tutishimiz kerak.Xotirasiz barkamol kishi bo‘lmaganidek, o‘z tarixini bilmagan xalqning kelajagi ham bo‘lmaydi” degan fikrlarni aytib o’tgan 1 . Biz tanlagan mavzu ham bugunning dolzarb mavzusi hisoblanib, uni ilmiy nuqtai nazardan tadqiq etib, manbalar, arxiv hujjatlari orqali xolislik bilan yaqindan o`rganib, fanga yangiliklar kiritish, bugun va kelajak avlodni haqqoniy tarixdan boxabar etish mavzuning dolzarbligini tashkil qiladi. Tadqiqotning ob’ekti. Usmoniylar imperiyasining Yangi davrdagi ijtimoiy- iqtisodiy hayotini tahlil qilish, dehqonlar Yevropa davlatlari bilan munosabatlar va siyosiy o’zgarishlarni o’rganish. Tadqiqotning predmeti. Usmoniylar imperiyasida XVIII-XIX asrda vujudga kelgan vaziyat, fan, madaniyatning rivojlanishini tadqiqi qilish kurs ishining predmeti hisoblanadi. Tadqiqotning maqsadi. XVIII-XIX asrda Usmoniylar imperiyasining siyosiy ahvoli, ichki xalqaro ahvol, agressiv urushlarni o’rganish va ularni adabiyotlar bo’yicha tahlil qilish. Tadqiqotning vazifasi. Turkiya tarixini oliy ta’lim muassasalarida ta’lim olayotgan talaba yoshlar uchun xolisona yoritib berish, ayniqsa tarix yo‘nalishida 1 Karimov I. A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q. Toshkent., “Sharq”., 1998. 2

bilim olayotgan talaba yoshlarga yevropa davlatlari madaniyatining jahon tarixida tutgan o‘rnining qanchalar muhim ekanligini va bu davlatlar o‘rta asrlar tarixida chuqur iz qoldirgani haqida ma’lumot berish asosiy vazifa sifatida qo’yilgan. Tadqiqotning usullari: tarixiylik, tizimlashtirish, qiyosiy, muammoviyxronologik hamda fanlararo yondashuv kabi ilmiy tadqiqot usullari hamda xolislik tamoyillaridan foydalanildi. Mavzuning o’rganilganlik darajasi. Мейер М.С. Османская империя в XVIII веке. Черты структурного кризиса, Петросян Ю.А. Османская империя. Могущество и гибель, Devrin Yazarlarının Kalemiyle Gazi Mustafa Kemal. I-II. İstanbul, Eldem V. Osmanli İmparatorlugu’nun İktisadi Şartları Hakkında bir tetkik Ankara, Usmoniylar imperiyasi tarixi V.C. Xan. - T oshkent: Baktria Press, 2013 kabi adabiyotlardan foydalanildi. Kurs ishi tarkibining qisqacha tavsifi. Kurs ishi kirish, 2 ta bob, 4 ta paragraf, xulosa, foydalanilgan manbalar va adabiyotlar ro‘yxatidan iborat bo lib,ʻ tadqiqot umumiy 30 betni tashkil etadi. 3

I BOB. YANGI DAVRDA USMONIYLAR IMPERIYASI 1.1 Usmoniylarning Yevropa davlatlari bilan olib borgan munosabatlari 1556-yilga kelib Usmoniylar imperiyasiga Kichik Osiyo hududi, G arbiyʻ Gurjiston, G arbiy Armaniston, Livan, Suriya, Iroq (Bag dod bilan birga), Falastin, ʻ ʻ Hijoz, Yaman, Misr, Tripoli, Jazoir, Yunoniston, Bulg oriston, Mojariston, Serbiya, ʻ Bosniya, Valaxiya, Transilvaniya, Moldaviya, Qrim kirgan. Bu paytda u jahondagi eng qudratli saltanatlardan biri hisoblangan. Saltanatning ulkan hududi 3 qit a: ʼ Yevropa, Osiyo, Afrikaning katta kismini egallagan bo lib, uning maydoni 8 mln. ʻ km²ga yetgan. XVI asrda turklarning kuchli dengiz floti butun O rta dengiz ʻ havzasini nazorat qilib turgan. Biroq XVII asr oxiridan boshlab sultonlikning harbiy, siyosiy va iqtisodiy qudrati astasekin zaiflasha boshlagan. Yevropa mamlakatlari o zaro ittifoq tuzib, ʻ Usmoniylar imperiyasiga qarshi kurashga chog langanlar. Vena atrofida bo lgan 2 ʻ ʻ jangda turk qo shini Avstriya, Olmoniya, Polshaning birlashgan armiyasidan ʻ yengilgan (1683-yil). Muntazam davom etib turgan Rossiya -Turkiya urushlari (1676-1681, 1684-1699, 1710-1711, 1768-1774, 1787-1791, 1807-1812, 1828-1829, 1853-1856, 1877-1878, 1914-1916 va boshqalar) oqibatida Usmoniylar imperiyasi asta-sekin zaiflashib borgan. Hatto bu paytda vahhobiylarning ta siri kuchayib, ular ʼ inglizlarning yordamida Fors qo ltig idagi El-Xasa (1792), Karbalo (1801), Makka ʻ ʻ va Madina (1803—1806)ni egallab, turklarga qarshi qirg in uyushtirgan ʻ 2 . Salim III va Mahmud II hukmronliklari davrida saltanatni parchalanib ketishdan saqlab qolish uchun islohotlar o tkazilgan. Sulton Abdulmajid yana ʻ islohotlar (Tanzimat) o tkazish (1839) orqali, bir tomondan, sultonlik inqirozini ʻ to xtatishga, ikkinchi tomondan, yangi turk ziyolilarini (ular o zlarini yangi ʻ ʻ usmonlilar deyishgan) shakllantirishga muvaffaq bo ldi. Bu paytda bo lgan Qrim ʻ ʻ 2 Usmoniylar imperiyasi tarixi V.C. Xan. - T oshkent: Baktria Press, 2013. 178 b 4

urushida Turkiya o zining eski raqibi Rossiya imperiyasi ustidan g olib chiqdiʻ ʻ hamda Qora dengiz va Dunay daryosidagi mavqeini qayta tikladi. Tanzimat va 1876-yilda qabul qilingan dastlabki konstitutsiya sulton Abdulhamid II tomonidan bekor qilingach (1878), mamlakatda istibdod davri boshlangan. Bu davrda sultonlik Yevropa davlatlariga iqtisodiy jihatdan qaram bo la boshlagan. XIX asr oxiri — XX ʻ asr boshlarida "Ittihod va taraqqiy" partiyasi a zolari mamlakatda konstitutsion ʼ monarxiya o rnatish uchun qat iy harakat qilishgan (Turkiya). ʻ ʼ Sulton Boyazid II, Salim I va Sulaymon I hukmronlik qilgan davrlarda saltanat haddan tashqari kuchaygan. Xususan, Salim I Yovuz Eron safaviylari shohi Ismoil I qo shinini yanchib tashlaydi (1514-yil 23-avgust). Iroq, Shom (Suriya), ʻ Falastin, Misrni egallab, Qohiraga kiradi (1517). Bu paytda Misrdan tashqari Shimoliy Afrikaning Jazoir hududi, shuningdek, Bolqon, Arabiston, Janubiy- Sharqiy Anadolu ham Usmonli imperiyasi tarkibiga kirgan. Halabda bo lgan juma ʻ namozi (1516-yil 28-avgust)da sulton Salim I ga „ikki muqaddas shahar xizmatchisi“ faxriy unvoni berilib, xalifa sifatida uning nomi xutbaga qo shib ʻ o qilgan (Usmonli sultonlar shu kundan e tiboran to 1924-yilgacha ayni paytda ʻ ʼ islom olamining xalifasi ham hisoblangan). Sulton Sulaymon I ham jahongirlik siyosatini davom ettirgan. Kichik Osiyo turklar tomonidan o’zlashtirilar ekan bu hududga ko’chmanchi qabilalrning kelib joylashishi tezlasha boradi. Izlanuvchilarning fikriga ko’ra XI- XII asrlarda Kichik Osiyoga 500 mingdan 1080 minggacha turklar ko’chib kelganlar. Saljuqiylar sultonligida yer davlat mulki hisoblangan. Sulton o’z yaqinlari va katta lavozim egalariga katta yerlar berib bu yerlar- iqta, xarbiylarga yaxshi xizmatlari uchun beriladigan yerlar-timar (tarxon) deb atalgan. Bu yer egalari xarbiy xizmat majburiyatini olib, agar bosh tortsalar bu yerdan mahrum bo’lganlar. Bundan tashqari yer egaligining boshqa turlari – vaqf (machit-madrasa yerlari) va mulk (shaxsiy yer egalik turi) ham bo’lgan.Bu yerlardan foydalanganliklari uchun dehqonlar asosan ushr –(hosilning o’ndan bir qismi) solig’ini va boshqa soliqlar 5