REJA KIRISH I BOB. ZIRADOSHLAR OILASINING UMUMIY XARAKTERISTIKASI - APIACEAE 1.1 Apiaceae oilasi turlarining tuzilishi va ko'payishining xususiyatlari 1.2 Apiaceae oilasining iqtisodiy ahamiyati II BOB: ZIRADOSHLARNINGNING AYRIM TURLARI 2.1.Sibir cho'chqa o'ti 2.2.Oddiy sabzi 2.3.Zira 2.4.Eringium flatum 2.5 Anjelika kremniy oksidi 2.6 Arpabodiyon 2.7 . Anis 2.8.Arpabodiyon Xulosa Adabiyotlar ro'yxati

KIRISH Ziradoshlar , soyabonguldoshlar (Apiaceae) — ikki urug pallalilarʻ yoki magnoliyasimonlar sinfiga mansub o simliklar oilasi. Asosan, bir ʻ yillik yoki ko p yillik o tlardan iborat. Tropik va subtropik ʻ ʻ mamlakatlarda o sadigan ayrim turlari buta. Poyasi, asosan, tik usadi. ʻ Kupchiligining barglari murakkab, turli darajada qirqilgan. Gullari mayda, oq, ko kishsariq yoki och qizil rangli, ko pincha murakkab ʻ ʻ soyabonsimon to pgullarga yig ilgan. Soyaboni oddiy yoki murakkab, ʻ ʻ uz. 1 m gacha yetadi. Har bir soyabonda bir nechtadan gul o rnashadi. ʻ Pishgan mevasi 2 ta mevachaga ajralib, mevabandda osilib turadigan qo sh pistachadan iborat. Asosan, Yer yuzining quruq mintaqalarida ʻ tarqalgan. 300 ga yaqin turkumi, 3000 dan ortiqturi bor. O zbekistonda ʻ 69 turkumi va 198 turi usadi. Z.ning ayrim turlari (mas, zira, kashnich, sabzi, sumbul, shivit, kovrak, arpabodiyon, alkor va b.) tarkibida (ko pincha, meva va barglarida) hilmaxil efir moylari bo lganligi uchun ʻ ʻ ulardan qadimdan foydalanib kelinadi. 3. tibbiyot, parfyumeriya va oziqovqat sanoatida ishlatiladi. Ba zi turlari (mas, sassiqalaf) zaharli, ʼ ba zilari ekinlar orasida begona o t sifatida usadi ʼ ʻ

I BOB. ZIRADOSHLAR OILASINING UMUMIY XARAKTERISTIKASI - APIACEAE 1.1 Apiaceae oilasi turlarining tuzilishi va ko'payishining xususiyatlari Soyabonlar oilasi - Apiaceae yoki Umbelliferae tartibi Apiales , Rosidae kenja sinfiga tegishli bo'lib , Dicotyledons - Magnoliopsida ( Dcotyledones ) bo'limining Angiospermlar - Magnoliophyta ( Angiospermae ). Apiaceae oilasi gulli o'simliklarning eng yirik va iqtisodiy jihatdan muhim oilalaridan biridir. U deyarli butun dunyoda, ayniqsa shimoliy yarim sharning issiq mo''tadil va subtropik mintaqalarida tarqalgan 400 ga yaqin avlod va 3500 turni o'z ichiga oladi. Soyabon o'simliklar orasida turli shakldagi bir yillik va ko'p yillik o'tlar ustunlik qiladi. Subbutalar kamroq tarqalgan, butalar va daraxtga o'xshash hayot shakllari faqat bir nechta avlodlarda ( mirridendron , heteromorfa , eryngium, bluewort ) uchraydi. Bu oiladagi daraxtga o'xshash shakllar, ehtimol, ikkilamchi [7]. Mirridendron jinsida daraxtga o'xshash shakllar 5 m gacha balandlikka etadi, bir nechta buta soyabonlari orasida, sharqiy va janubiy Afrikadagi daraxtga o'xshash heteromorflar balandligi 5 m ga etadi . 6 m . Erngium avlodi butalarining balandligi 2-2,5 m dan oshmaydi: eryngium va qalin bargli eryngium - Xuan Fernandes oroliga endemik - va ko'k o'simtalar : O'rta er dengizi bo'yidagi buta va buta eryngium [2].

bir necha yillar davomida gullaydigan va meva beradigan polikarpiklar va meva berishdan keyin butunlay o'lib ketadigan monokarpiklar bilan ifodalanadi . Odatda, 3-15 yil ichida monokarpik ko'p yillik o'simliklar po'stlog'ida ozuqa moddalarini to'playdigan faqat bazal barglarning rozetlarini hosil qiladi va keyin kuchli gullaydigan ildiz hosil qiladi. Bularga, xususan, O'rta va G'arbiy Osiyoning yarim cho'l va past tog'larida keng tarqalgan Ferula jinsining ko'plab turlari kiradi. Soyabonlar orasida zich yostiqsimon maysazorlarni hosil qiluvchi turlar ham bor, masalan, Azorellalarning ko'p turlari . Ular diametri 4 m gacha bo'lgan maysazorlarni hosil qiladi, ular Janubiy Amerika And tog'lari va Antarktidaning baland tog'larida keng tarqalgan. Chili ularga ayniqsa boy bo'lib, u erda ushbu ajoyib turning 30 ga yaqin turi mavjud bo'lib, ular tashqi tomondan shimoliy yarim sharning yostiqsimon saksifraglariga juda o'xshash. Azorella Selago Antarktikadagi Kerguelen orolidagi bir necha gulli o'simliklardan biri bo'lib, u erda quruqlikning muhim qismini egallaydi. Bundan tashqari, mitti poyasiz yoki deyarli poyasiz bir yillik o'simliklar mavjud, masalan, Zaqafqaziyaning yarim cho'l hududlarida keng tarqalgan poyasiz Hohenakeria [1]. Poyasi odatda tik turadi, kamroq yotqiziladi, ko'pincha o'zagi erta nobud bo'lganligi sababli ichi bo'sh bo'ladi; internodlar ko'pincha yivli yoki qovurg'ali bo'ladi. Hatto o'tli shakllarda ham, poyalari ko'pincha 3 m balandlikka etadi. Ba'zi namunalarda poya bitta, tekis, ustki qismida tarvaqaylab ketgan, ingichka novdalar qiyshayib yuqoriga yo'naltirilgan va asosiy soyabondan oshib ketadi ( jo'yak multifidus); ba zilarida esa poya ko pʼ ʻ

sonli shoxlari bilan deyarli gorizontal chiqib turadigan yoki to g riʻ ʻ yuqoriga yo naltirilgan (umumiy gill, o roqsimon qurbaqa ) asosidan ʻ ʻ shoxlanadi .[7] Ko‘pchilik soyabonlarda poya silindrsimon, bir oz yivli va tugunlarida bir oz genikulyar bo‘ladi ( Besser sabzi , Girchovum vaginalis). Poyasi ko'pincha yalang'och, yaltiroq (tekis gill, uch bo'lakli ko'k) yoki bir oz dag'al (botqoq ona o'simligi), ba'zi vakillarida u zich va tukli tukli, pastki qismida bir-biridan oraliq tuklar bilan, o'rta qismida - siyrak tuklar bilan. , tepada - yalang'och (Prussiya smoothie). Ko'k rangli qoplama bilan qoplangan bo'lishi mumkin ( girchovum vaginalis); poyasi yashil yoki to q binafsha rangda (tekis o t o simligi) va poyasi ʻ ʻ ʻ to q binafsha rangda bo lishi mumkin ( botqoq o ti )[3]. ʻ ʻ ʻ Ko'pgina botqoq va qirg'oq soyabonlarining tugunlarida ildiz otgan sudraluvchi poyalari bor. Bular, masalan, oddiy qalqonsimon o'simtaning Evropa turlari va sudraluvchi botqoq soyabonlari . Soyabonli o simliklar orasida ildizi ildizli o simliklar ko p. Ildiz odatda ʻ ʻ ʻ qalin, qalinligi 1-2,5 sm gacha ( Elzasning oltin darasi ), vertikal yoki ko'tarilgan, tepada qalinlashgan ( Trinia multistem) yoki fusiform ( Elzasning Oltin darasi , Furrow multifidus). Ba'zi vakillar qalin, uzun, vertikal ildizga (Prussiya silliq) yoki tolali, ingichka ildizlarga ega, qalinligi 2 mm dan oshmaydi (Prussiya sysarifolia ). Ko'pchilik soyabonlar o'zgartirilgan kurtaklar bilan ajralib turadi. Ildizli o'simliklar keng tarqalgan. Yorqin misol - qalin vertikal ildizpoyaga ega, ichi bo'sh, bo'linmalar bilan kameralarga bo'lingan gemlock. O'rmalab yuruvchi er osti kurtaklari bo'lgan vakillari bor ( oddiy adaçayı o'ti , oddiy kuya) [7].