Самарқанд Давлат Тиббиёт Институти Самарқанд вилоят, Самарқанд туман Луқмони Ҳаким табобат маркази РЕФЕРАТ Мавзу: Аҳоли саломатлигини ҳ имоя қилишда, табобат марказини з й налиши.ӯ ӯ Самарқанд 2018 й.

Органик дунёнинг эволюцияси жараёнида инсоннинг келиб чиқиши к пгина табиий фанлар (биология, генетика, антропология, химия) ваӯ ижтимоий (тарих, фалсафа, социология, психология, экономика) фанларнинг рганиш мавзусига айланди. Лекин улар ҳанузгача ҳам инсоннинг ҳаёти ва ӯ турмуши ҳақида юзага келадиган барча саволларга т лик жавоб бера ӯ олмайдилар. Ушбу борада мисол қилиб айтганда инсон ҳаёти ва умр кечиришида унинг соғлиги билан боғлиқ масалалар т лиқ ечимини топгани ӯ й қ. ӯ Тиббиётда ҳалигача профилактика ғояси тарғибот қилинганига қарамасдан «тескаридан келиши» яъни касалликдан соғлиқни тиклаш принципи инкор этилмаган. - Валеология термини ( valeo -соғлом б лиш) 1980 йилда Россиялик олим ӯ И.И.Брехман томонидан киритилган. ша даврдан бошлаб валеология фан ва Ӯ қув қ лланмаси сифатида кенг тарқалди. ӯ ӯ Валеология инсон яшаб келаётган шароитларда унинг саломатлигини тиклаш йуллари ва сақлаш тамоилларини илмий й налишидир. Валеология ӯ объекти - бу муайян психофизиологик, ижтимоий ва бошқа шароитларда эркин яшаб келувчи соғлом ёки касалланишдан олдинги ҳ олатдаги инсондир. Айнан ша инсон соғлиқни сақлаш тизимининг назариядан четда қолади. Бундай ӯ ҳолларда валеология мақсади - инсоннинг индивидуал ривожланишда зининг ӯ соғлигини асраш ва саломатлик маданиятини оширишдир. Бунга эришиш йули - инсон организмини резерв кучларини рганиш, саломатликка интилишни ӯ ҳосил қилиш манбалари, усуллари ва технологияларни излаш, ҳамда соғлом турмуш ҳаёт кечиришга даъват қилишдир. Валеология фани инсонни саломатлигини рганадиган бошқа фанлардан ӯ фарқ қилади. Чунки валеология фанининг қизиқиши-соғлом инсон б лса, ӯ тиббиётда-бемор ва унинг касаллиги, гигиенада эса инсоннинг яшаш ва фаъолияти шароитлари.

Ю қ оридагилардан келиб чиқан ҳолда гигиенани валеология билан яқинлаштириш бизни «Луқмони Ҳаким» табобат масканимизни бурчидир. Мен 1973 йилда з меҳнат фаъолиятимни Самарқанд вилоят сил касалликӯ клиникасида врачлик лавозимида бошладим. Кейинчалик Самарқанд Давлат Тиббиёт Институтига давом эттирдим. Нафақага чиққанимдан кейин «Луқмони Ҳаким » табобат масканини очиб ҳозирги замон ва халқ табобати й налиши ӯ б йича ишлаб келмоқдаман. Қисқача халқ табобати таърихидан айтиб ӯ бермоқчиман. Она табиат бизларга зида озуқа ва шифобахш неъматларни мужассам ӯ этган наботот олами каби бебаҳо ҳаётбахш бойликларни инъом этган. Бу бойликлар орасида анча симликлар, табиий гиёҳлар бор. Жумладан, ёнғоқ, ӯ бодом, писта, рик каби мевалардан озиқ- овқат ва дорисозлик (фармацевтика) ӯ саноатида кенг фойдаланиб, улардан қандалат ва пишириқлар, турли дорилар тайёрлашда кенг фойдаланилади. Сабзавот ва мевалар, дуккакли экинлар ҳам бебаҳо озуқа ва шифобахш маҳсулот эканлиги ҳаммага аёндир. Бундан икки ярим минг йил олдин донишманд табиб Гиппократ амалий тиббиётдаги тажрибалари асосида «Тиббиётни табиатга б йсундириш ӯ санъатдир» деганида бир олам маъно бор. Сурияда олиб борилган археологик қазилмалар давомида эрамиздан 668 йил олдинги даврда ишлатилган 33 хилдаги доривор симликлар топилган. ӯ Гиппократ, Аристотел, Теофраст каби қадимий юнон ҳакимлари ҳам халқ табобатида ишлатиладиган к пгина доривор симлик ва гиёҳлар т ғрисида ӯ ӯ ӯ маълумотлар қолдирилганлар. Эрамиздан олдинги 460-377 йилларда яшаган Гиппократ беморларни парҳез ва 236 хилдаги симликлар ёрдами билан даволаган. Қадимги Рим ӯ табиби Гален зининг табиблик фаъолиятида 304 хил симлик ва гиёҳлардан, ӯ ӯ

80 хил жониворлар ва 60 хил минераллардан фойдаланганлиги т ғрисидаӯ маълумот берган. Табобатда симлик ва гиёҳлардан фойдаланиш Шарқ лкалари, Хитой, ӯ ӯ Ҳиндустон, Япония, Тибетда анча олдин бошланган. Хитой тиббиёти 4000 йиллик тарихга эга б либ, унинг бошланиши бундан ҳам анча олдинги ӯ йилларга т ғри келади. Хитойда тиббиёт илмининг бошланиши эса эрамиздан ӯ олдинги 3216 йилга, яъни афсонавий император Шел Нуннинг фаъолияти даврига яратилган манбаъга т ғри келади. Бу илмий ишнинг асосини ӯ симликлар олами- «Бенцао», яъни « симлик» китоби ташкил этади. ӯ Ӯ Эрамиздан олдинги 2500 йилда Хитойда яратилган доривор симликлар ӯ т ғрисидаги биринчи китобда 900 хилдаги доривор симликларнинг ӯ ӯ шифобахш хусусиятлари т ғрисида маълумот берилган. 695 йилда Хитой ӯ олими Ли Ди зиниг бошқа ҳамкорлари билан биргаликда тиббиётга мавжуд ӯ б лган аввалги китобларни қайта ишлаган «Синь-Сю-Бень-Цао» номли ӯ китобида 844 номдаги доривор симликларнинг хусусиятлари т ғрисида ӯ ӯ маълумот беради. Ана шу китоб дунё доришинослигида биринчи китоб сифатида эътироф этилган. ХVI асрда яшаган таниқли хитой доришунос олими Ли Ши Чжен зининг ӯ 27 йиллик меҳнати давомида яратган «Бен цао чан му» («Фамокология асослари») номли китобида бутун тган асрлар давомида Хитой табиблари ӯ томонидан т планган тажрибалари умумлаштирди. У зининг 52 жилдлик ӯ ӯ ушбу китобида 1892 хил дорилар ҳақида маълумот бериб, уларнинг асосини симликлар дунёси ташкил этилганлигини таъкидлаб тади. У фақатгина ӯ ӯ симликлар т ғрисида маълумот бериш билан қаноат қилмасдан, уларнинг қай ӯ ӯ вақтда, қандай йиғиштириб олиш, қайси услубда улардан дори тайёрлаш, уларни қандай ишлатиш т ғрисида ҳам аниқ маълумотлар беради. Хитой халқ ӯ тиббиётида фойдаланадиган 2000 хил дориворларнинг номи зикр этилган

б лса, улардан 1500 дан к проғи доривор симликлардан тайёрланганӯ ӯ ӯ дорилардир. симликлардан тайёрланган дорилардан фойидаланиш Ҳиндустонда ҳам Ӯ қадимдан машҳурдир. Қадимий ҳинд табиблари фойдаланган дориларнинг 800 хилдан к проғи табиати жуда бой Ҳиндустон ерида садиган силик ва ӯ ӯ ӯ гиёҳлардан тайёрланган. Эрамиздан олдин Ҳиндистонда яратилган «Яджур веда» («Ҳаёт т ғрисидаги китоб») ҳам диққатга сазовордир. Бу китоб бир неча марта қайта ӯ ишланган. Ундан энг машҳури эрамизнинг бошида ҳаким Чорак томонидан қайта ишланиб 500 хил доривор симликлар т ғрисида маълумот бергани ва ӯ ӯ табиб Сумрути томонидан қайта ишланган 6700 номдаги доривор симликлар ӯ т ғрисида маълумот берган нусхалардир. «Яджур веда» китобида номи тилга ӯ олинган дори воситаларининг к пчилиги Ҳиндустон ва Европпа тиббиётида ӯ ҳозир ҳам кенг ишлатилади. тмишда Осиёда ҳам Абу Али ибни Сино, Абу Мансур, Абу Абдулло Ӯ ибни Мусо Ал Хоразмий, Абу Бакр Муҳаммад ибни Закариё Розий, Умар Хайём каби машҳур табиб ва ҳакимлар тганлиги ва улар злари яратган ӯ ӯ китоблар билан тиббиёт тарихида муайян из қолдирганликлари маълум. Жумладан, тиббиёт т ғрисида 30 дан ортиқ асарлар ёзган Абу Али ибни ӯ Синонинг машҳур «Ал Қонун» асари жаҳон тиббиёти тарихидан муносиб рин ӯ олган китоблардан саналади. Ушбу китобда 612 номдаги симликлардан турли ӯ хил касалликларни даволаш учун ишлатиладиган 811 хил дори т ғрисида кенг ӯ маълумот берилган. Юқорида айтилганлардан маълумки, халқ табобати-тиббиётнинг илк ва қадимий босқичи б либ, замонавий тиббиёт илми юқори даражада тараққий ӯ этган бизнинг кунларимизда ҳам ҳаётда кенг ишлатилмоқда. Бунда, айниқса халқнинг узоқ асрлар давомида орттириб келган тажрибаси, авлоддан авлодга