logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. AVTOMABIL YUVISH SHOHOBCHASI” ma’lumotlar bazasini Loyihalash

AVTOMABIL YUVISH SHOHOBCHASI” ma’lumotlar bazasini Loyihalash

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2064 KB
Ko'chirib olish
AVTOMABIL YUVISH SHOHOBCHASI” ma’lumotlar bazasini Loyihalash mavzusida KURS ISHI Bajardi:Ismatov Shoxruxxon. Tekshirdi:Himmatov Ibodilla. SAMARQAND – 2021 MUNDAREJA I. KIRISH I.1 MBBT ni hozirgi kundagi ilm-fandagi o’rni………..…………....3 I.2 MBBT istiqbollari…….………….…………………..…………...6 II. NAZARIY QISM 2.1. Malumotlar bazasi haqida tushuncha…………………......................9 2.2. MBBT da jadvallar, so’rovlar, formalar va hisobotlar bilan ishlash.15 2.3. MBBT tillari haqida ma’lumot………...…………………………17 III. AMALIY QISM……………………………………………...……...... ……………...20 1 3.1. “AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish……...………………………......20 3.2 Jadvallarning o’zaro bog’lanishi…………………….………..............23 3.3. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish…………………………...….………………...………25 3.4. SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish.….…….26 XULOSA…………………………………………….………...………...28 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…….……………...………........29 Kirish O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga asosan, Axborot texnologiyalari va kommunikastiyalarini rivojlantirish vazirligi tashkil etildi. Farmonning O’zAda keltirilgan matniga ko’ra, vazirlik O’zbekiston Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikastiya texnologiyalari davlat qo’mitasi negizida tashkil etilgan.Yangi vazirlikning asosiy vazifalari va faoliyat yo’nalishlari sifatida quyidagilar belgilangan:axborot texnologiyalari va kommunikastiyalar soxasida, “elektron xukumat”ni joriy etishda yagona davlat siyosati amalga oshirilishini ta’minlash;aloqa va telekommunikastiyalar soxasidagi faoliyatni, shuningdek, radiochastotali spektrdan foydalanishni davlat yo’li bilan boshqarish, listenziyalash va nazorat qilish borasidagi funkstiyalarni amalga oshirish;Internet tarmog’ining milliy segmenti yanada shakllantirilishini ta’minlash;raqobatdosh dasturiy 2 maxsulotlarning mamlakatimizda ishlab chiqarilishini va ichki bozorini xamda ularga ko’rsatiladigan xizmatlarni rivojlantirishga ko’maklashish;axborot xavfsizligini ta’minlash;zamonaviy kommunikastiya vositalari soxasida ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalarni, kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishni tashkil qilish;vazirlik faoliyati doirasiga kiruvchi boshqa yo’nalishlar bo’yicha xorijiy investistiyalarni jalb etish va boshqalar. “Gazeta.uz” ning qayd etishicha, Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikastiya texnologiyalari davlat qo’mitasi 2012 yil 16 oktyabrida Aloqa va axborotlashtirish agentligi negizida tashkil etilgan edi. O’zAAA esa, o’z navbatida, 2002 yili Pochta va telekommunikastiyalar agentligi negizida, ushbu agentlik esa 1997 yili Aloqa vazirligi negizida tashkil etilgan edi. Aloqa vazirligining o’zi 1992 yilda tashkil etilgan. Biz dasturchilar uchun bu qarorlar juda muhim qarorlardan biri bo’ldi. 2013- yildan 2020-yilgacha Elektron hukumat tizimiga o’tilish talab qilinmoqda. Shuning uchun axborot tizimlariga o’tilishga kata ahamiyat berilmoqda. Yangi o’quv yurtlari va yangi fakultetlar ochilmoqda. Dunyo globallashib borgani sari axborot tehnalogiyalarga bo’lgan talab ortib bormoqda. O’zbekiston ham rivojlangan davlatlar qatoriga kirib bormoqda. 1.1 MBBT ni hozirgi kundagi ilm-fandagi o’rni Darhaqiqat, hozirgi davrda AKT orqali uzatiladigan axborot jamiyat rivojining eng muhim shartlaridan biri bo‘lib qoldi. U ishlab chiqarish resursi, insonlar orasidagi aloqani ta'minlovchi qudratli vositaga aylandi. Shu bois, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, umuman, jamiyatning axborot uzatish tezligi hamda sifatiga bo‘lgan talablari kun sayin ortib bormoqda. AKT sohasini jadal sur'atlar bilan taraqqiy ettirish O‘zbekiston iqtisodiyotida amalga oshirilayotgan tarkibiy o‘zgarishlar hamda iqtisodiy islohotlarning bosh yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Chunki bu yo‘nalish nafaqat respublikani axborotlashgan jamiyatga aylantirish uchun xizmat qiladi, balki mamlakatimiz iqtisodiyotini jadal sur'atlar bilan rivojlantirishda o‘ziga xos yetakchi tarmoq — «lokomotiv» rolini o‘ynaydi. 3 Dasturiy vazifalardan kelib chiqib, mamlakatimizda komputer va axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya va ma'lumot uzatish tarmoqlarini, internet xizmatlarini rivojlantirish va zamonaviylashtirish, ularni dunyo standartlari darajasiga yetkazish maqsadida keng ko‘lamli islohotlar bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Albatta, ijtimoiy hayotning barcha sohalarida bo‘lgani kabi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi islohotlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish, o‘z navbatida, ushbu sohaning huquqiy asosini shakllantirish va takomillashtirib borishni taqozo etadi. Shuning uchun ham mamlakatimizda mazkur sohada samarali huquqiy mexanizmlarni yanada takomillashtirishga jiddiy e'tibor qaratilmoqda. O‘tgan davr mobaynida sohani yanada rivojlantirishga qaratilgan 11ta qonun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 3ta farmoni, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti hamda Vazirlar Mahkamasining 40dan ortiq qarorlari va 300dan ortiq idoraviy qonunosti hujjatlari qabul qilindi. Mustaqillik yillarida yaratilgan keng huquqiy maydon mamlakatimizda siyosiy modernizatsiya jarayonlarida tobora muhim ahamiyat kasb etib borayotgan axborotkommunikatsiya texnologiyalarining jadal sur'atlarda rivojlanishi yo‘lida qulay imkoniyatlar yaratmoqda. Jamiyatni axborotlashtirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini yanada rivojlantirish maqsadida 2003-2004 yillarda «elektron» qonunlar bloki qabul qilindi. Bular «Elektron raqamli imzo to‘g‘risida»gi, «Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida»gi va «Elektron tijorat to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonunlaridir. Mazkur qonun hujjatlarini ishlab chiqishda ushbu sohadagi xalqaro huquqiy me'yorlar hamda bir qator rivojlangan davlatlarning tajribalari ham atroflicha o‘rganilib, milliy qonunchiligimizga maqbul jihatlari uyg‘unlashtirildi. Ushbu qonunlarning qabul qilinishi va joylarda ularning ijrosi ta'minlanishi, o‘z navbatida, ish yuritish madaniyatining elektron ko‘rinishi shakllanishiga, masofa qisqarishiga, vaqt tejalishiga hamda iqtisodiy samaradorlikning oshishida muhim omil bo‘ldi. Mamlakatimizda axborot- kommunikatsiya texnologiyalarining jadal sur'atlarda rivojlanishi elektron hujjat aylanishi, elektron raqamli imzo, elektron tijorat, elektron to‘lovlar kabi yana bir 4 qancha yangi xizmat turlarining shakllanishiga, jumladan, tadbirkorlarimizga masofadan turib dunyoning xohlagan mamlakatidan o‘ziga hamkor topish va tijorat ishlarini yuritishiga keng yo‘l ochdi. Mamlakatimiz milliy iqtisodiyotida yangi yo‘nalish hisoblangan mazkur tizimlarning tez sur'atlarda taraqqiy etishining yana bir omili — bu axborotkommunikatsiya texnologiyalarini raqamlashtirish darajasining ortishi, xususan, xalqaro axborot tarmoqlaridan foydalanishning umumiy tezligi o‘tgan yilga nisbatan 61 foizga oshib, bugungi kunda 7780 Mbit/s.ni tashkil etayotgani va ulardan foydalanish uchun qulay shart-sharoitlar yaratilganligidadir. Shuningdek, joriy yil boshida ma'lumotlar uzatish, jumladan, internetga ulanish bo‘yicha xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jalik subyektlarining soni 930 taga yetgan bo‘lsa, jamoaviy foydalanish maskanlari 1063tani tashkil etdi.Xorijiy mamlakatlar tajribasidan ma'lumki, elektron tijoratning shiddat bilan rivojlanishiga internetdan foydalanuvchilar soni aholining 20-25 foizini tashkil etgandagina erishish mumkin. Bugungi kunda mamlakatimizda internetdan foydalanuvchilar soni 10 millionga yetgani elektron tijoratning kelgusidagi yorqin istiqbolidan darak berib turibdi. 1.2 MBBT istiqbollari O‘zbekistonda elektron hujjatlarga huquqiy mavqe beruvchi «Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida»gi qonunning qabul qilinishi, shubhasiz, elektron hujjat aylanishi tizimini rivojlantirishga ko‘maklashib, davlat hokimiyatining turli idoralari o‘rtasidagi hujjat aylanishini avtomatlashtirishga qulay imkoniyat yaratmoqda. Elektron hujjat aylanishi tizimini joriy etish o‘zaro axborot almashinuvi darajasi va sifatini oshirishga, axborot izlash samaradorligi o‘sishiga, katta hajmdagi ma'lumotlar bilan ishlash va ulardan foydalanishga ko‘maklashib, qog‘ozli hujjat aylanishi ulushining kamayishiga yordam bermoqda. Ushbu qonun elektron hujjatning huquqiy maqomini va uning rekvizitlarini aniqlagan bo‘lib, elektron hujjat aylanishi ishtirokchilarini, elektron hujjatni olish, jo‘natish, ularni saqlash va muhofaza etish tartibini belgilab berdi. «Elektron raqamli imzo 5 to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni elektron hujjatdagi elektron raqamli imzo va qog‘ozdagi shaxsiy imzo teng kuchga ega ekanligini ta'minlab berdi. Natijada yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan internet tarmog‘idan foydalangan holda kerak bo‘lgan barcha hisobot formalari va boshqa ma'lumotlarni elektron ravishda interaktiv holda olish hamda soliq va statistika hisobotlarini topshirish imkoniyatini yaratdi. Bu tizim kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarining vaqtini tejash, davlat xizmatchilari bilan bevosita muloqot uchun navbat kutish yoki soliq hisobotlarini to‘ldirishdagi xato va kamchiliklarni tuzatishga emas, balki o‘z tadbirkorlik ishlarini rivojlantirishga sarf etishlariga imkon bermoqda.Shuningdek, mazkur qonunning qabul qilinishi va ijrosining ta'minlanishi natijasida respublikamizda 9ta elektron raqamli imzo kalitlarini ro‘yxatga olish markazlari tashkil etildi. Agar elektron raqamli imzo kalitlari soni 2006 yilda 93tani tashkil etgan bo‘lsa, hozirgi kunga kelib 300 mingtadan ortib ketdi.Shu bilan bir qatorda, mijozlarga yangi xizmat turlarini ko‘rsatishning huquqiy asoslari kafolatlab qo‘yildi. Bu bilan iqtisodiyotimizga «Paynet» kabi elektron to‘lovlar xizmatini ko‘rsatuvchi muassasalar kirib keldi, «SMS- banking»,«Internet-banking» kabi yangi elektron to‘lov xizmatlari joriy etildi. Endilikda ushbu xizmatlar sharofati bilan mijozlar kommunal, mobil aloqa va internet xizmatlarini hisob-kitob qilib, uy-ro‘zg‘or mollarini internet orqali sotib olishmoqda. 2005 yildan boshlab O‘zbekistonda davlat organlarining internetdagi rasmiy veb-saytlari ochilishi tatbiq etildi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Axborotlashtirish sohasida normativ-huquqiy bazani takomillashtirish to‘g‘risida»gi 256-qarori bilan ushbu saytlarga asosiy talablar belgilangan bo‘lib, unda saytlarni to‘laqonli rasmiylashtirish, undan foydalanish va yangilash maqsadida veb-saytda joylashtiriladigan zaruriy axborotlar ro‘yxati, mazmuni va boshqa kerakli shartlarga nisbatan xalqaro standartlar aniq shakllantirildi. Davlat va xo‘jalik boshqaruvi, mahalliy davlat hokimiyati organlarining axborotkommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish vositasida jismoniy va yuridik shaxslar bilan o‘zaro tezkor hamkorligini ta'minlash, shuningdek, davlat va 6 xo‘jalik boshqaruvi, mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan ko‘rsatiladigan xizmatlardan keng foydalanilishni ta'minlash maqsadida Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2007 yil 23 avgustda «Davlat va xo‘jalik boshqaruvi, mahalliy davlat hokimiyati organlarining axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda yuridik va jismoniy shaxslar bilan o‘zaro hamkorligini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qaror qabul qilinib, u bilan axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda interaktiv davlat xizmatlari ko‘rsatish to‘g‘risidagi nizom tasdiqlandi. Ma’lumotlarni boshqarish vositalarining rivojlanishi axborot texnologiyalari bazasiga qurilgan har qanday axborot tizimining asosi hisoblanadi. Ma’lumotlar bazasi (date base) - bu EHM ning tashqi xotirasida saqlanadigan, har qanday jismoniy, ijtimoiy, statistik, tashkiliy va boshqa ob’yektlar, jarayonlar, holatlarning o‘zaro bog‘liq va tartiblashtirilgan majmuidir.Ma’lumotlar bazasi (MB) har xil foydalanuvchilarning axborot yetishmovchiligini ta’minlash uchun mo‘ljallangan. Amaliyotda ko‘pchilik ma’lumotlar bazasi chegaralangan predmet sohasi uchun loyihalashtiriladi. Bitta EHMda bir qancha ma’lumotlar bazasi yaratiladi. Vaqti bilan turdosh vazifalarni bajarishga mo‘ljallangan ba’zi bir ma’lumotlar bazasi birlashishi ham mumkin. MB ni loyihalashtirishda asosan ikkita masala echiladi:  predmet sohasi ob’ektlarini qanday qilib ma’lumotlar modellarining abstrakt obektlari shaklida ifodalash. Ayrim hollarda bu masalaga ma’lumotlar bazasini mantiqiy loyihalash masalasi deyiladi.  ma’lumotlar bazasiga so‘rovlarning bajarilish effektivligini qanday ta’minlash. Bu masalaga ma’lumotlar bazasini fizik loyihalash masalasi deyiladi. Ixtiyoriy turdagi MBni loyihalashtirishning birinchi bosqichdagi predmet sohasini tahlil qilish bo‘lib, u axborot tuzilmasini (konseptual sxemalar) tuzish bilan yakunlanadi. Bu bosqichda foydalanuvchining so‘rovlari tahlil qilinadi, axborot ob’ektlari va uning xarakteristikalari tanlanadi, hamda o‘tkazilgan tahlil asosida predmet sohasi tuzilmalashtiriladi. Predmet sohasini tahlil qilishni uch bosqichga bo‘lish maqsadga muvofiqdir:  konseptual talablar va axborot ehtiyojlarini tahlil qilish; 7  axborot ob’ektlari va ular orasidagi aloqalarni aniqlash;  predmet sohasining konseptual modelini qurish va MBni konseptual sxemasini loyihalashtirish. II.Nazariy qism. 2.1 Malumotlar bazasi haqida tushuncha Ma’lumotlar bazasi - bu EHM ning tashqi xotirasida saqlanadigan, har qanday jismoniy, ijtimoiy, statistik, tashkiliy va boshqa obyektlar, jarayonlar, holatlarning o‘zaro bog‘liq va tartiblashtirilgan majmuidir. Ma’lumotlar bazasi (MB) har xil foydalanuvchilarning axborot yetishmovchiligini ta’minlash uchun mo‘ljallangan. Amaliyotda ko‘pchilik ma’lumotlar bazasi chegaralangan predmet sohasi uchun loyihalashtiriladi. Bitta EHMda bir qancha ma’lumotlar bazasi yaratiladi.Vaqti bilan turdosh vazifalarni bajarishga mo‘ljallangan ba’zi bir ma’lumotlar bazasi birlashishi ham mumkin. Har qanday axborot tizimi bizni qamragan real dunyoning ba’zi tomonlarini yoki predmet sohasini yoki muammoni yoritishi mumkin. Muammoli muhit vaqti o‘zgarishi bilan o‘zgarishi, ya’ni ob’yektlar xususiyatining o‘zgarishida, eski ob’yektlarning yo‘qolishi va yangilarining paydo 8 bo‘lishida ifodalanadi. Bu o‘zgarishlar voqealar natijasida bo‘lib o‘tadi. Voqealarning ketma-ketligi jarayonni tashkil etadi.Har qanday axborot tizimi ob’yektlarning o‘zlari bilan emas, mavjudiy borliq singari, balki ularning belgili yoritqichi-idenfikatori bilan ishlaydi. Belgi - idenfikatorlarning bosh vazifasi - ob’yektni guruhdagi turdosh ob’yektlardan farqlash.Ob’yektning idenfikatori, umumiy aytganda, ob’yektning xususiyati haqida yoki, ya’ni shunga o‘xshash, uning u yoki bu sinfga tegishligi haqida hech qanday axborot bermasligi mumkin. Ma’lumotlar. Belgili shaklda ifodalangan ob’yekt yoki ob’yektlarning muomalasi haqidagi axborotlar ma’lumotni tashkil qiladi. Bu ma’lumotlar inson yoki qandaydir texnik qurilma tomonidan qabul qilinishi va tegishli tarzda interpretatsiya qilinishi mumkin. Ma’lumotlarning tavsifli xususiyati shu hisoblanadiki, ya’ni ularni bir belgili tizimdan boshqasiga qayta kodlash axborotni yuqotmagan holda o‘tkazish mumkin.Belgili ifodalanishning bunaqangi xususiyatining ahamiyati - mavjud predmetli holatning qabul qiluvchiga yo‘naltirilgan, belgilarning har xil tizimlarida ifodalanish imkonini beradi. Ma’lumotlar bazasini qurishda insonga yo‘naltirilgan mantiqiy ifodalanish haqida va uzoq muddatli xotira qurilmasiga yo‘naltirilgan jismoniy ifodalanish haqida gapirish an’anaga aylangan. Ma’lumotlar ba’zasi - ma’lum masalaga yoki biror faoliyatga taalluqli o’zaro bog’langan va aloxida ko’rinishda tashkil etilgan ma’lumotlar. MB ma’lumotlarni xsusiyatlari: – tuliklik; – aktuallik; – kulaylik; – Tugri tashkil etish. Ma’lumotlar banki - bir nechta MB, texnik vosita va dastur ta’minotidan iborat avtomatlashtirilgan tizim. Malumotlar bazasini (MB) yaratish “MYSQL” dasturi bilan ishlash . MB tashkil qilish, ularga qo’shimcha ma’lumotlarni kiritish va mavjud MBdan foydalanish uchun maxsus MBlar bilan ishlaydigan programmalar zarur 9 bo’ladi. Bunday programmalar majmui ma’lumotlar bazasini boshqarish sistemalari (MBBT) deb yuritiladi. Aniqroq qilib aytganda, MBBT–bu ko’plab foydalanuvchilar tomonidan MBni yaratish, unga qo’shimcha ma’lumotlarni kiritish va MBni birgalikda ishlatish uchun zarur bo’lgan programmalar majmuidir. MBBTning asosiy tarkibiy qismi–ma’lumotlar bo’lsa, boshqa tarkibiy qismi– foydalanuvchilardir. Bulardan tashqari Hardware- texnik va Software-dasturiy ta’minoti ham MBBTning samarali ishlashini ta’minlovchi tarkibiy qismlar hisoblanadi. Hardware tashqi qo’shimcha qurilmadan iborat bo’lsa, programma qismi esa MB bilan foydalanuvchi o’rtasidagi muloqotni tashkil qilishni amalga oshiradi. MBning tuzilishi o’rganilayotgan ob’ektning ma’lumotlari ko’rinishi, ma’nosi, tuzilishi va hajmiga bog’liq bo’ladi. Odatda, foydalanuvchilar quyidagi kategoriyalarga bo’linadilar:  foydalanuvchi-programma tuzuvchi;  sistemali programma tuzuvchi;  ma’lumotlar bazasi administratori. Bunda programma tuzgan foydalanuvchi MBBT uchun yozgan programmasiga javob beradi, sistemali programma tuzuvchi esa butun sistemaning ishlashi uchun javobgar hisoblanadi. U holda MB administratori sistemaning saqlanish holatiga va ishonchliligiga javob beradi. MBBT quyidagicha tavsiflanadi: Ispolnimost-Bajarilishlik, foydalanuvchi so’roviga hozirjavoblik bilan muloqotga kirishish; Minimalnayapovtoryaemost- Minimal takrorlanishlik, MBdagi ma’lumot iloji boricha kam takrorlanishi lozim, aks holda ma’lumotlarni izlash susayadi; Yaxlitlik –axborotni MBda saqlash iloji boricha ma’lumotlar orasidagi bog’liqlikni asragan holda bo’lgani, ayni muddao; Bezopasnost–Xavfsizlik, MB ruxsat berilmagan kirishdan ishonchli himoya qilingan bo’lishi lozim. Faqat foydalanuvchi va tegishli tashkilotgina ma’lumotlarga kira olish va foydalanish huquqiga egalik qilishi mumkin; 10 Migratsiya–ba’zi bir ma’lumotlar foydalanuvchilar tomonidan tez ishlatilib turiladi, boshqalari esa faqat talab asosida ishlatiladi. SHuning uchun ma’lumotlar tashqi xotiralarda joylashtiriladi va uni shunday tashkil qilish kerakki, eng ko’p ishlatiladigan ma’lumotlarga murojaat qilish qulay bo’lsin. Ma’lumotlar bazasini boshqarish sistemasida har bir MB modeli quyidagi xususiyatlari bo’yicha tavsiflanadi:  Ma’lumotlar tuzilmalarining turi;  Ma’lumotlar ustida bajariladigan amallar;  Butunlikning cheklanganligi. Bu xususiyatlarni e’tiborga olgan holda ma’lumotlar bazasi modellari quyidagi turlarga bo’linadi:  Daraxtsimon (ierarxik) modellar;  Tarmoqli (to’rli) modellar;  Relyatsion modellar. Yana shu narsani ta’kidlash lozimki, ma’lumotlar bazasi modellarining faqatgina yuqorida qayd qilingan modeli mavjud deyish noto’g’ri. CHunki bulardan tashqari yana ma’lumotlar bazasining binar munosabatlar modeli, ER – modellari, semantik model kabi boshqa turlari ham mavjud. Lekin amalda asosan dastlabki ta’kidlangan 3 turli modellar ko’proq qo’llanilib kelinmoqda.SHuning uchun ham biz ushbu modellarga qisqacha to’xtalib o’tamiz. Daraxtsimon (ierarxik) modelda ob’ektlar yozuvlar ko’rinishida ifodalanadi. Ierarxik modelda ikki yarusdagi elementlar bog’langan bo’lsa, unday ma’lumotlar tarmoqli (to’rli) modelda ifodalangan deyiladi.Tarmoqli modellarda ham ob’ektlar daraxtsimon modellardagi kabi yozuvlar ko’rinishida tasvirlanadi.Ob’ektlarning o’zaro aloqalari yozuvlar o’rtasidagi aloqalar sifatida tavsiflanadi. Relyatsion modellarda esa ob’ektlar va ularning o’zaro aloqalari ikki o’lchovli jadval ko’rinishida tasvirlanadi. Ma’lumotlarning bunday ko’rinishda tasvirlanishi ob’ektlarning o’zaro aloqalarini yaqqol tasvirlanishiga asos bo’ldi. MBBT alohida olingan quyidagi modullardan tashkil topadi: 11 MBni boshqarish bloki-disklardagi ma’lumotlar bilan foydalanuvchi programmasi va sistemaning so’rovi orasidagi interfeysni aniqlaydi; Fayl menedjeri-ma’lumotlar tuzilmasi bilan disklar o’rtasidagi bog’lanishni boshqaradi; Guery protsessor-ingliz tilida yozilgan guery gaplarini MBni boshqarish bloki tushunadigan tilga o’tkazadi; Prekompilyator DML(Data Manipulation Language)- ma’lumotlar bilan manipulyatsiya qiladigan til bo’lib, u quyidagi operatsiyalarga javob beradi: MBdan ma’lumotlarni ajratib olish; MBga ma’lumotlarni kiritish; MBdan ma’lumotlarni olib tashlash; MBni modifikatsiya (o’zgartirishlar) qilish; Kompilyator DDL(Data Definition Language)-MB tilini, uning tuzilmasini va tashqi xotiralardagi axborot turini aniqlaydi. MBning tuzilmasi ko’pincha jadval shaklida bo’ladi. MBga qo’yiladigan talablar :  Minimum xatolik va dulikat. MBBT ga ma’lumot kiritilayotganda dublikat bo’lmasligiga tekshiriladi;  Aktualizatsiya imkoniyati. MB saklanayotgan ma’lumotlar eskirishi mumkin, bunda ma’lumotlar strukturasi yangi ma’lumotlarni kiritishga va eskisini uchirishga imkon berishi kerak.  Ma’lumotlarni butunligini ta’minlash. MBBT ma’lumotlarni buzilishlardan ximoya kilishni ta’minlashi va buzilgan ma’lumotlarni tiklash imkoniyatini yaratish kerak;  Yuqori qidirish tezligi. Xotira qurilmalarida ma’lumotlarni saklash usullari ma’lumotlar banki bilan ishlashni dialog rejimini ta’minlashi kerak;  Xavfsizlik va maxfiylik. Foydalanuvchi fakat uziga berkitilgan zaruriyma’lumotlari bilan ishlashi kerak.  Murakkab surovlar. Foydalanuvchilarni xar xil kurinishdagi surovlarini kayta ishlashni ta’minlashi kerak 12 MBni yaratishda predmet sohasini tahlil qilish MB ni loyihalashtirishda asosan ikkita masala yechiladi: 1.Predmet sohasi ob’ektlarini qanday qilib ma’lumotlar modellarining abstrakt obektlari shaklida ifodalash. Ayrim hollarda bu masalaga ma’lumotlar bazasini mantiqiy loyihalash masalasi deyiladi. 2.Ma’lumotlar bazasiga so’rovlarning bajarilish effektivligini qanday ta’minlash. Bu masalaga ma’lumotlar bazasini fizik loyihalash masalasi deyiladi. Ixtiyoriy turdagi MBni loyihalashtirishning birinchi bosqichdagi predmet sohasini tahlil qilish bo’lib, u axborot tuzilmasini (kontseptual sxemalar) tuzish bilan yakunlanadi. Bu bosqichda foydalanuvchining so’rovlari tahlil qilinadi, axborot ob’ektlari va uning xarakteristikalari tanlanadi, hamda o’tkazilgan tahlil asosida predmet sohasi tuzilmalashtiriladi. Predmet sohasini tahlil qilishni uch bosqichga bo’lish maqsadga muvofiqdir:  kontseptual talablar va axborot ehtiyojlarini tahlil qilish;  axborot ob’ektlari va ular orasidagi aloqalarni aniqlash;  predmet sohasining kontseptual modelini qurish va MBni kontseptual sxemasini loyihalashtirish. Kontseptual talablar va axborot extiyojlarini tahlil qilishda quyidagi masalalarni hal qilish kerak:  foydalanuvchilarning MBga bo’lgan talablarini tahlil qilish;  MBdan o’rin olishi lozim bo’lgan axborotlarga ishlov berish bo’yicha mavjud masalalarini aniqlash;  kelajakda hal qilinishi lozim bo’lgan masalalarni aniqlash;  tahlil natijalarini hujjatlashtirish. 13 2.2. MBBT da jadvallar,so’rovlar,formalar va hisobotlar bilan ishlash. Ma’lumot bazasi (MB) buyurtmachisi bilan birgalikda , ma’lumot bazasiga so‘rovlar tizimini ishlab chiqish zarur. Ishlab chiqilgan so‘rovlar tizimi relevant yaratilgan Mohiyat aloqa modeliga va buyurtmachini talablarini maksimal darajada qondirishi kerak . Agar buyurtmachini qo‘ygan talablariga qurilgan mohiyat aloqa modeli so‘rovlar tizimiga , uni to‘la javob bermasa, unda predmet sohani qushimcha o‘ranib chiqib, mohiyat aloqa modeli kerakli elnementlar , bog‘lanishlar va munosobatlar bilan to‘ldiriladi. 1. So‘rovlar tizimini ma’lumotlar bazasidan foydalanuvchiga beriladigan axborot bo‘yicha standart va nostandart (reglamentlamagan) so‘rovlarga sinflanadi. 2. Ma’lumot bazasiga reglamentlanmagan so‘rovlar- shunday so‘rovlarki, ular foydalanuvchilarni joriy ehtiyojlariga qarab , lekin qurilgan model imkoniyatlari chegarasida va bu surovlarni unga relevantligini saqlagan xolda o‘zini ta’rifini uzgartirish imkonini beradi. "Omborxona" predmet sohasi uchun surovlar sistemasi 1. Omborxonada mavjud barcha materiallarni tashki tavsifini toping; 2. Materiallarni nomlarini va qabul qilish sanasini toping; 14 3. Omborxonada mavjud materiallar nomini toping; 4. Iste’molchilar va materiallar nomini toping; 5. Materiallarni olgan, omborxona nomlarini toping; 6.bir material uchun omborxona nomeru ularning kirim chiqimini toping; 7.№1 nomerli materiallar sonini va iste’molchini toping; 8. Vazni >100 bulgan materiallarni kirim va chiqim sonini toping; 9. S1 omborxonadagi materiallar nomini va ularni sonini aniklang; 10. Maksimal ogirlikka ega bulgan qizil rangli materiallarni nomini toping; 11. Eng engil vaznli detal uchun zarur bulgan materialga talab (son va iste’molchi)ni toping; 12. 31.04 kunda kabul k.ilingan material nomerini toping; 13. P1 iste’molchiga zarur bulgan barcha materiallar saqlanadigan hamma omborxonalarni toping; 14. Qizil rangli materiallar kerak bulgan barcha iste’molchilarni toping; 15. Vazni 40 dan katta bulgan talab kilingan mivdordagi materiallarni va ular uchun barcha iste’molchilarni toping; 16. K1 va K2 materiallar saqlanaetgan barcha omborxonalarni toping; 17.31.04 sanada olingan materiallar zarur bulgan barcha iste’molchilarni toping; 18. S1 raqamli omborxonadagi materiallar nomini va ularni mivdorini aniqlang; 19. P1 iste’molchi zarur bulgan materiallarni umumii mikdorini aniqlang; 20. P1 iste’molchiga zarur bulgan materiallar umumii sonini toping; 21. Xar bir material va har bir omborxona uchun omborxona yangi xolatini kuyidagi formula bilan hisoblang 22. kol = kol0 + kol1 - kol2 | | | Qoldiq kirim chikim 23. bir material buiicha kirimlarni umumii sonini toping; bir omborxona va har bir material uchun chik;imlarni umumii sonini toping; 15 24. Talab eng ko‘p miqdorda bo‘lgan materiallarni toping; 25. kirim munosabatiga tanlash quying 26.Omborxona joriy holatini uzgartiring (kirim va chikim hisobga olinsin); 27.Barcha munosabatlarda tanlashlarni olib tashlang; 28.har bir material uchun etishmaslikni hisoblang; 29. Oq materialni ortiqchasini hisoblang; 30. maksimal ortiklikka ega materiallarni tanlang; 31. K1 va K2 materiallar saqlanadigan barcha omborxonalarni kushimcha munosabat yaratib toping. 2.3.MBBT tillari haqida ma’lumot. SQL - kompyuter berilganlar bazasida saqlanuvchi ma’lumotlarni qayta ishlash va o‘qish uchun muljallangan instrumentdir. SQL – bu strukturlashgan so‘rovlar tilining (Structured Query Language) qisqartirilgan nomlanishidir. SQL abbreviaturasi odatda “sikvel” deb o‘qiladi. Ba’zi xollarda, “ESKYUEL” talaffuzi xam SQL abbreviaturasini o‘qishda ishlatiladi. Nomlanishidan ko‘rinib turibdiki, SQL foydalanuvchining berilganlar bazasi bilan o‘zaro aloqasini tashkil etish uchun qo‘llaniluvchi dasturlashtirish tilidir. Xaqiqatda esa SQL faqat relyasion deb nomlanuvchi bir turdagi berilganlar bazasi bilan ishlaydi. Hozirda bu til MBBT foydalanuvchilariga taqdim etayotgan barcha funksional imkoniyatlari qo‘llanilmoqda. Bu imkoniyatlar quyidagilardir: 1. Ma’lumotlar strukturasini tuzish. SQL foydalanuvchilarga ma’lumotlar strukturasini tuzish, o‘zgartirish xamda berilganlar bazasi elementlari o‘rtasida aloqalarni o‘rnatish imkoniyatini beradi. 2. Ma’lumotlarni o‘qish. SQL foydalanuvchi yoki dasturga berilganlar bazasida saqlanuvchi ma’lumotlarni o‘qish va ulardan foydalanish imkonini beradi. 16 3. Ma’lumotlarni qayta ishlash. SQL foydalanuvchiga yoki dasturga berilganlar bazasini o‘zgartirish, ya’ni unga yangi ma’lumotlar qo‘shish, mavjud ma’lumotlarni o‘zgartirish va o‘chirish imkonini beradi. 4. Berilganlar bazasini ximoyalash. SQL yordamida ma’lumotlar bazasi foydalanuvchilarini undagi ma’lumotlarni o‘qish va o‘zgartirish imkoniyatlarini chegaralab qo‘yish mumkin. Bu orqali ruxsat berilmagan foydalanuvchilardan axborotlar ximoyalanadi. 5. Ma’lumotlardan birgalikda foydalanish. SQL ma’lumotlardan birgalikda foydalanishni koordinatsiya qiladi, bu esa paralel ishlayotgan foydalanuvchilar birbirlariga xalaqit bermasdan berilganlar bazasidagi ma’lumotlardan foydalanishlari imkonini beradi. 6. Ma’lumotlar yaxlitligini ta’minlash. SQL berilganlar bazasini yaxlitligini ta’minlashga imkon beradi va unda noo‘rin o‘zgartirishlar qilishni oldini oladi. MySQL ni faqat mSQL kamchiliklariga javob sifatida qarash noto‘g‘ridir. Uning ixtirochisi Maykl Videnius (+ yana Monty sifatida ma’lum) shved kompaniyasi TsX xodimi ma’lumotlar bazasi bilan 1979 yildan beri ishlaydi. Yaqin paytgacha Videnius TsX da faqat dasturchi edi. 1979 yilda firma ichida foydalanish uchun UNIREG nomli ma’lumotlar bazasini boshqarish vositasini yaratdi. 1979 yildan so‘ng UNIREG bir necha tillarda yozildi va katta ma’lumotlar bazalarini qo‘llash uchun kengaytirildi. Bitta dastur bajarilayotgan har bir jarayon bu dastur nusxasi deyiladi, chunki xuddi o‘zgaruvchi nusxasi kabi xotiradan joy oladi. 1994 yilda TsX WWW uchun Amaliy dasturlar yarata boshladi va bu loyihani qo‘llashda UNIREG dan foydalandi. Baxtga qarshi, UNIREG katta harajatlar talab qilgani uchun, undan veb-sahifalarni dinamik generatsiya qilish uchun muvaffaqiyatli foydalanib bo‘lmadi. Va TsX shundan so‘ng SQL va mSQL ga murojaat qildi Lekin o‘sha paytda mSQL faqat 1.x relizlari shaklida mavjud edi. Yuqorida aytganimizdek mSQL 1.x versiyalari hech qanday indekslarni qo‘llamas edi va shuning uchun UNIREG dan unumdorligi past edi.Videnius mSQL avtori s Xyuz bilan bog‘landi va mSQL ni UNIREG dagi V+ ISAM qayta ishlovchisiga ulash fikri Bilan qiziqtirmoqchi bo‘ldi. Lekin Xyuz shu paytga keldib mSQL 2 17 yaratish yo‘lida anchaga ketgan va indekslar Bilan ishlash vositalarini yaratgan edi. TsX o‘z talablariga ko‘proq mos keluvchi ma’lumotlar bazalari serverini yaratishga qaror qildi. TsX xodimlari Yangidan velosiped ixtiro qilib o‘tirmadilar. Ular UNIREG ni asos qilib oldilar va soni oshib borayotgan o‘zga dasturchilar utilitalaridan foydalandilar. O‘z tizimlari uchun boshida mSQL uchun yaratilgan API bilan deyarli ustma-ust tushuvchi API yaratdilar. Natijada Yangi kengroq imkoniyatga ega TsX ma’lumotlar bazasiga o‘tmoqchi bo‘lgan mSQL foydalanuvchisi o‘z kodiga juda kam o‘zgartirish kiritishi talab qilinardi. Shu bilan birga Yangi ma’lumotlar bazasi kodi to‘la original edi. 1995 yil may oyiga kelib TsX kompaniya ichki talablarini qanoatlantiruvchi ma’lumotlar bazasi, - MySQL 1.0 ga ega edi. Firma biznes-partneri Detron HB dan David Aksmark (David Axmark) TsX ga o‘z serverini Internetda ko‘rsatishni taklif qildi. Serverni Internetda ko‘rsatishdan maqsad - birinchi bo‘lib Aladdin Peter Deych (Aladdin Peter Deutsch) qo‘llagan biznes modelldan foydalanishdir. Natijada MySQLni mSQL ga nisbatan «tekinroq» qiluvchi o‘ta moslashuvchan avtorlik huquqlari olindi. Nomiga kelganda Videnius bu haqida shunday deydi: «Xozirgacha noma’lum MySQL nomi qaerdan kelib chiqqani. TsX da asosiy kattalog, hamda bibliotekalar va utilitalar ko‘p qismi bir necha o‘n yildan beri «mu» prefiksiga ega. Shu bilan birga mening qizim (bir necha yilga kichik) ismi ham May (My). Shuning uchun haligacha sir, bu ikki manbaning qaysi biri MySQL nomini bergan». 18 Amaliy qism 3.1 “ AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI ” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish " AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI Bo’limini" ma'lumotlar bazasini ishlab chiqish jarayonini quyidagicha amalga oshirish jarayonini bajaramiz. " AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI Bo’limini " mavzusini tahlil qilish "Bolim" ma'lumotlar bazasi berilgan bo’limlar, xodimlar mehnatining dinamikasi, bo’limda ishash shartlari. Ushbu mavzu sohasida ob'ektlarning izini ajratish mumkin: - AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI ( AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI nomi, telifoni, email pochtasi) -Bo’limi (Bo’lim nomi, Rahbari). -Mijoz (To'liq ismi, mashinalar nomlari, Clientik turi,). - AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI xodimlari. (hujjatlarni yig'ish, (agar filialga so'rov yuborilsa) yordam berish). Ob'ektlarning o'zlaridan tashqari, ular o'rtasida ham bog'liqlik mavjud. 19 Ob'ektlar o'rtasidagi munosabatlar - predmet sohasidagi ob'ektlarning aloqasi. Mavzu maydoniga muvofiq tizim quyidagi xususiyatlarni hisobga olgan holda quriladi: - Mashinaning sifatiga javob berish. - Clientning qanday mashina olishini aniqlash. - xodim mijozga xizmat qiladi. “ AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI ” – AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI haqida ma’lumotni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh id AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI int(6) Kalit maydon AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI _name varchar(255) AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI nomi AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI _Adress varchar(255) AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI Manzili AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI _Manege r varchar(255) AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI Menijeri Phone varchar(255) AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI telifoni Email varchar(255) Email pochta manzili AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI _Sete varchar(255) AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI Internit “ Bo’lim ” – Bo’lim haqida ma’lumotni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idBolim int(5) Kalit maydon 20 Bolim_Nomi varchar(60) Bo’lim nomi “ Lavozim ” – jadvali Maydon nomi Tipi Izoh idLavozim int(11) Kalit maydon LavozimName varchar(100) Lavozim Nomi “ Mashina ” –haqidag saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh id Mashina int(11) Kalit raqami Mashina Turi varchar(45) Mashina Turi Mashina Soni int(11) Mashinalar soni YuvishNarxi int(11) Mashinani Yuvish narxi “ Employee ” –Xodimlar haqida ma’lumot saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idEmployee int(5) Kalit maydon Full_name varchar(45) F.I.O Phone varchar(45) Telifoni Position varchar(45) Lavozmi EmployeeDate varchar(45) Ishchi kelgan vaqti 21 3.2 JADVALLARNING O’ZARO BOG’LANISHI AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI va Bo’lim jadvallarini ko’pga bir ya’ni n:1 bog’lanish turini hosil qilamiz. Avtomabil yuvish shohobchasi bilan va Xodimlar N:1 bog’lanish jadvali 22 Xodimlar va Klent jadvallari 1:N bog’lanish AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI va Klent jadvallari n:n bo’lanish 23 3.3. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish 1-jadval. “ AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI ” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI ( id AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY, AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI _name VARCHAR(55) NOT NULL, phone VARCHAR(55) NOT NULL, email VARCHAR(15) NOT NULL AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI _Adres VARCHAR(15) NOT NULL AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI _Meniger VARCHAR(15) NOT NULL ); 2-jadval. “Xodim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE Xodim ( idXodim INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY, EmployeEFullName VARCHAR(45) NOT NULL, EmployeeDate INT(10) NOT NULL, EmployeeAdres Varchar(45) NOT NULL, phone VARCHAR(45) NOT NULL, ); 3-jadval. “Client” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish 24 CREATE TABLE Client ( idClient INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY, Full_name VARCHAR(45) NOT NULL, ClientAdresi VARCHAR(45) NOT NULL, ClientDate DATETIME(2) ); 4-jadval. “Mashina” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE Mashina ( Id Mashina INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY, Mashina Turi VARCHAR(20) NOT NULL, Mashina Soni INT(2) NOT NULL, YuvishNarxi INT(2) NOT NULL ); 5-jadval. “Bo’lim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE Bolim ( idBolimINT(11) NOT NULL PRIMARY KEY, BolimNomi VARCHAR(45) NOT NULL, ); 6-jadval. “Lavozim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE Lavozim ( idLavozim INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY, LavozimNomi VARCHAR(45) NOT NULL, ); 7-jadval. “ AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI va Mashina n:1 bog’lanish” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI _has_Hona( AVTOMOBIL_YUVISH_SHAHOBCHASI _id AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI INT(4) NOT NULL PRIMARY KEY, Mashina_idMashina INT(3)) NOT NULL, ); 8-jadval. “ AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI va Bo’lim n:1 bog’lanish” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish 25 CREATE TABLE AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI _has_Bolim( AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI Bolim INT(4) NOT NULL PRIMARY KEY, AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI _idSgifohona INT(3) NOT NULL, Hodim_idHodim INT(3) NOT NULL, ) 3.4. SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish 1-jadval. “ AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI ” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI VALUES(1,’Alimardon mashina yuvish shoxobchasi ','Samarqand’,’+998986987858’,Alimardon Shokirov’, ’, alimardon@gmail,com',’alimardon.uz’); INSERT INTO AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI VALUES(2,‘Abdusattor mashina yuvish shahobchasi ',‘Samarqand’,’+998986574892’,’Fayzullayev Abdusattor’,’abdusattor@gmail.com’,’Abdusattor.uz’ ); INSERT INTO AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI VALUES(1,’Abdurahim mashina yuvish shahobchasi ', 'Samarqand’,’+9989865835689’,’Karimov Abdurahim’, ’, abdurahim_mashina_yuvish@gmail,com',abdurahim_mashina_yuvish.uz’); 26 Xulosa Hozirgi kunda Respublikamizda keng tarqalib borayotgan ish joylarini avtomalashtirish va ish joylarida axborot kommunikatsiya vositalaridan keng foydalanishga katta e’tibor berilmoqda. Men ushbu “ AVTOMABIL YUVISH SHAHOBCHASI” ma’lumotlar bazasini yaratish” mavzusidagi kurs ishimni bajarish davomida ko`plab izlanishlar olib bordim. Jumladan, Xodimlarni oylik maoshini ishlab chiqish bo`yicha yaratilgan ma’lumotlar bazasi bilan tanishib chiqdim. U yerda kerakli ma’lumotlarni qanday olish haqida tassavvurga ega bo`ldim. MB ni yaratish davomida dasturlash texnologiyasi bilan chuqurroq tanishib chiqdim va chuqur malaka hosil qildim. Shuningdek ma’lumotlar bazasi bilan ishlash, ularni oddiy va dinamik usullarda tashkil qilish malakasini hosil qildim. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari bilan tanishib chiqdim va “ AVTOMABIL YUVISH SHAHOBCHASI ma’lumotlar bazasini yaratish” ma’lumotlar bazasini bilan shuningdek undagi turli xil so’rovlar orqali ishlar olib bordim. Xulosa qilib shuni ta’kidlash mumkin, hozirgi fan-texnika xamda informatsion texnologiyalarining yordamida avto servis ishlarini yanada qulay va oson qilish mumkin. 27 AVTOMABIL YUVISH SHAHOBCHASI lar ishini takomillashtirish va ish unumdorligini yuqori darajada oshirishga erishishimiz mumkin ekan. Foydalanilgan adabiyotlar. 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish to‘g‘risida”gi Farmoni (№PF-3080 30.05.2002 y.). 2. O‘zbekiston Respublikasining “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi Qonuni. (№563-11. № 560-II 11.12.2003 y.). 5. “Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlar” fani bo’yicha elektron o’quv qo’llanma, TATU FF. 3. Ayupov R.X., Ismoilov S.I., Azlarov A.X., “MS Access 2002 - ma’lumotlar majmuasini boshqarish tizimi”(o’quv qo’llanma) Toshkent.: Toshkent Moliya instituti, 2004. 4. Кодд Э.Ф., “Реляционная модель данных для больших совместно используемых банков данных”. СУБД . 1995 г . Internet saytlari 1. www.ictcouncil.gov.uz-Kompyuterlashtirishni rivojlantirish bo`yicha Vazirlar Maxkamasi muvofiqlashtiruvchi Kengashining sayti. 2. www.ecsoman.edu.ru–Rossiya Federatsiyasi Oliy o`quv yurtlarida o`qitilayotgan fanlar bo`yicha o`quv-uslubiy komplekslar. 3. ziyonet.uz–O`zbekistonning axborotlarni izlab topish tizimi. 4. http://ITPortal sayti. 28 29

AVTOMABIL YUVISH SHOHOBCHASI” ma’lumotlar bazasini Loyihalash mavzusida KURS ISHI Bajardi:Ismatov Shoxruxxon. Tekshirdi:Himmatov Ibodilla. SAMARQAND – 2021 MUNDAREJA I. KIRISH I.1 MBBT ni hozirgi kundagi ilm-fandagi o’rni………..…………....3 I.2 MBBT istiqbollari…….………….…………………..…………...6 II. NAZARIY QISM 2.1. Malumotlar bazasi haqida tushuncha…………………......................9 2.2. MBBT da jadvallar, so’rovlar, formalar va hisobotlar bilan ishlash.15 2.3. MBBT tillari haqida ma’lumot………...…………………………17 III. AMALIY QISM……………………………………………...……...... ……………...20 1

3.1. “AVTOMOBIL YUVISH SHAHOBCHASI” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish……...………………………......20 3.2 Jadvallarning o’zaro bog’lanishi…………………….………..............23 3.3. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish…………………………...….………………...………25 3.4. SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish.….…….26 XULOSA…………………………………………….………...………...28 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…….……………...………........29 Kirish O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga asosan, Axborot texnologiyalari va kommunikastiyalarini rivojlantirish vazirligi tashkil etildi. Farmonning O’zAda keltirilgan matniga ko’ra, vazirlik O’zbekiston Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikastiya texnologiyalari davlat qo’mitasi negizida tashkil etilgan.Yangi vazirlikning asosiy vazifalari va faoliyat yo’nalishlari sifatida quyidagilar belgilangan:axborot texnologiyalari va kommunikastiyalar soxasida, “elektron xukumat”ni joriy etishda yagona davlat siyosati amalga oshirilishini ta’minlash;aloqa va telekommunikastiyalar soxasidagi faoliyatni, shuningdek, radiochastotali spektrdan foydalanishni davlat yo’li bilan boshqarish, listenziyalash va nazorat qilish borasidagi funkstiyalarni amalga oshirish;Internet tarmog’ining milliy segmenti yanada shakllantirilishini ta’minlash;raqobatdosh dasturiy 2

maxsulotlarning mamlakatimizda ishlab chiqarilishini va ichki bozorini xamda ularga ko’rsatiladigan xizmatlarni rivojlantirishga ko’maklashish;axborot xavfsizligini ta’minlash;zamonaviy kommunikastiya vositalari soxasida ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalarni, kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishni tashkil qilish;vazirlik faoliyati doirasiga kiruvchi boshqa yo’nalishlar bo’yicha xorijiy investistiyalarni jalb etish va boshqalar. “Gazeta.uz” ning qayd etishicha, Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikastiya texnologiyalari davlat qo’mitasi 2012 yil 16 oktyabrida Aloqa va axborotlashtirish agentligi negizida tashkil etilgan edi. O’zAAA esa, o’z navbatida, 2002 yili Pochta va telekommunikastiyalar agentligi negizida, ushbu agentlik esa 1997 yili Aloqa vazirligi negizida tashkil etilgan edi. Aloqa vazirligining o’zi 1992 yilda tashkil etilgan. Biz dasturchilar uchun bu qarorlar juda muhim qarorlardan biri bo’ldi. 2013- yildan 2020-yilgacha Elektron hukumat tizimiga o’tilish talab qilinmoqda. Shuning uchun axborot tizimlariga o’tilishga kata ahamiyat berilmoqda. Yangi o’quv yurtlari va yangi fakultetlar ochilmoqda. Dunyo globallashib borgani sari axborot tehnalogiyalarga bo’lgan talab ortib bormoqda. O’zbekiston ham rivojlangan davlatlar qatoriga kirib bormoqda. 1.1 MBBT ni hozirgi kundagi ilm-fandagi o’rni Darhaqiqat, hozirgi davrda AKT orqali uzatiladigan axborot jamiyat rivojining eng muhim shartlaridan biri bo‘lib qoldi. U ishlab chiqarish resursi, insonlar orasidagi aloqani ta'minlovchi qudratli vositaga aylandi. Shu bois, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, umuman, jamiyatning axborot uzatish tezligi hamda sifatiga bo‘lgan talablari kun sayin ortib bormoqda. AKT sohasini jadal sur'atlar bilan taraqqiy ettirish O‘zbekiston iqtisodiyotida amalga oshirilayotgan tarkibiy o‘zgarishlar hamda iqtisodiy islohotlarning bosh yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Chunki bu yo‘nalish nafaqat respublikani axborotlashgan jamiyatga aylantirish uchun xizmat qiladi, balki mamlakatimiz iqtisodiyotini jadal sur'atlar bilan rivojlantirishda o‘ziga xos yetakchi tarmoq — «lokomotiv» rolini o‘ynaydi. 3

Dasturiy vazifalardan kelib chiqib, mamlakatimizda komputer va axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya va ma'lumot uzatish tarmoqlarini, internet xizmatlarini rivojlantirish va zamonaviylashtirish, ularni dunyo standartlari darajasiga yetkazish maqsadida keng ko‘lamli islohotlar bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Albatta, ijtimoiy hayotning barcha sohalarida bo‘lgani kabi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi islohotlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish, o‘z navbatida, ushbu sohaning huquqiy asosini shakllantirish va takomillashtirib borishni taqozo etadi. Shuning uchun ham mamlakatimizda mazkur sohada samarali huquqiy mexanizmlarni yanada takomillashtirishga jiddiy e'tibor qaratilmoqda. O‘tgan davr mobaynida sohani yanada rivojlantirishga qaratilgan 11ta qonun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 3ta farmoni, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti hamda Vazirlar Mahkamasining 40dan ortiq qarorlari va 300dan ortiq idoraviy qonunosti hujjatlari qabul qilindi. Mustaqillik yillarida yaratilgan keng huquqiy maydon mamlakatimizda siyosiy modernizatsiya jarayonlarida tobora muhim ahamiyat kasb etib borayotgan axborotkommunikatsiya texnologiyalarining jadal sur'atlarda rivojlanishi yo‘lida qulay imkoniyatlar yaratmoqda. Jamiyatni axborotlashtirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini yanada rivojlantirish maqsadida 2003-2004 yillarda «elektron» qonunlar bloki qabul qilindi. Bular «Elektron raqamli imzo to‘g‘risida»gi, «Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida»gi va «Elektron tijorat to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonunlaridir. Mazkur qonun hujjatlarini ishlab chiqishda ushbu sohadagi xalqaro huquqiy me'yorlar hamda bir qator rivojlangan davlatlarning tajribalari ham atroflicha o‘rganilib, milliy qonunchiligimizga maqbul jihatlari uyg‘unlashtirildi. Ushbu qonunlarning qabul qilinishi va joylarda ularning ijrosi ta'minlanishi, o‘z navbatida, ish yuritish madaniyatining elektron ko‘rinishi shakllanishiga, masofa qisqarishiga, vaqt tejalishiga hamda iqtisodiy samaradorlikning oshishida muhim omil bo‘ldi. Mamlakatimizda axborot- kommunikatsiya texnologiyalarining jadal sur'atlarda rivojlanishi elektron hujjat aylanishi, elektron raqamli imzo, elektron tijorat, elektron to‘lovlar kabi yana bir 4

qancha yangi xizmat turlarining shakllanishiga, jumladan, tadbirkorlarimizga masofadan turib dunyoning xohlagan mamlakatidan o‘ziga hamkor topish va tijorat ishlarini yuritishiga keng yo‘l ochdi. Mamlakatimiz milliy iqtisodiyotida yangi yo‘nalish hisoblangan mazkur tizimlarning tez sur'atlarda taraqqiy etishining yana bir omili — bu axborotkommunikatsiya texnologiyalarini raqamlashtirish darajasining ortishi, xususan, xalqaro axborot tarmoqlaridan foydalanishning umumiy tezligi o‘tgan yilga nisbatan 61 foizga oshib, bugungi kunda 7780 Mbit/s.ni tashkil etayotgani va ulardan foydalanish uchun qulay shart-sharoitlar yaratilganligidadir. Shuningdek, joriy yil boshida ma'lumotlar uzatish, jumladan, internetga ulanish bo‘yicha xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jalik subyektlarining soni 930 taga yetgan bo‘lsa, jamoaviy foydalanish maskanlari 1063tani tashkil etdi.Xorijiy mamlakatlar tajribasidan ma'lumki, elektron tijoratning shiddat bilan rivojlanishiga internetdan foydalanuvchilar soni aholining 20-25 foizini tashkil etgandagina erishish mumkin. Bugungi kunda mamlakatimizda internetdan foydalanuvchilar soni 10 millionga yetgani elektron tijoratning kelgusidagi yorqin istiqbolidan darak berib turibdi. 1.2 MBBT istiqbollari O‘zbekistonda elektron hujjatlarga huquqiy mavqe beruvchi «Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida»gi qonunning qabul qilinishi, shubhasiz, elektron hujjat aylanishi tizimini rivojlantirishga ko‘maklashib, davlat hokimiyatining turli idoralari o‘rtasidagi hujjat aylanishini avtomatlashtirishga qulay imkoniyat yaratmoqda. Elektron hujjat aylanishi tizimini joriy etish o‘zaro axborot almashinuvi darajasi va sifatini oshirishga, axborot izlash samaradorligi o‘sishiga, katta hajmdagi ma'lumotlar bilan ishlash va ulardan foydalanishga ko‘maklashib, qog‘ozli hujjat aylanishi ulushining kamayishiga yordam bermoqda. Ushbu qonun elektron hujjatning huquqiy maqomini va uning rekvizitlarini aniqlagan bo‘lib, elektron hujjat aylanishi ishtirokchilarini, elektron hujjatni olish, jo‘natish, ularni saqlash va muhofaza etish tartibini belgilab berdi. «Elektron raqamli imzo 5

O'xshashlar

AVTO SERVIS” ma’lumotlar bazasini Loyihalash
UYALI ALOQA KOMPANIYASI MA’LUMOTLAR BAZASINI LOYIHALASH
Temir yo’l vokzali” ma’lumotlar bazasini loyihalash
ONLINE DO’KON” ma’lumotlar bazasini loyihalash mavzusida
“Dorixona” predmet sohasi uchun ma’lumotlar bazasini loyihalash