Temir yo’l vokzali” ma’lumotlar bazasini loyihalash
![2.3. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va
jadvallarga ma’lumotlar kiritish
1-jadval. “temir yo’l” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE temir_yol_vokzal (
id int[pk],
temir_yol_vokzal_nomi varchar(255),
temir_yol_vokzal_tel_raqami varchar(255),
temir_yol_vokzal_sayti varchar(255),
temir_yol_vokzal_emaili varchar(255)
);
2-jadval. “xodimlar” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE xodimlar (
id int PRIMARY KEY,
xodimlar_ismi varchar(255),
xodimlar_tel_raqami varchar(255),
xodimlar_lavozimi varchar(255),
xodimlar_pochta_manzili varchar(255)
);
3-jadval. “Reyslar” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE reyslar (
id int PRIMARY KEY,
reyslar_yonalishi varchar(255),
18](/data/documents/dfbc5ab3-186f-42bf-aca8-e1724824abec/page_18.png)
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA-MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT TEMIR YO’LI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR FAKULTETI Axborot tizimlarining matematik va dasturiy ta’minoti yo’nalishi 310- reyslar poyezdlarsi Shakarboyev Javohirning DASTURIY INJENERING FANIDAN “Temir yo’l vokzali” ma’lumotlar bazasini loyihalash mavzusida Qabul qildi: Yusupov O. SAMARQAND – 2021KURS ISHI
MUNDARIJA I. NAZARIY QISM ..................................................................................................................................... 4 1.1. Ma’lumotlar bazasi haqida tushuncha va MBBT .............................................................................. 4 II. Amaliy qism ........................................................................................................................................... 11 2.1 “Temir yo’l vokzali ” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish ................ 11 2.2 SQL tilida jadvallarga ma’lumotlarni datologik modeli ................................................................... 13 2.3. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish ................. 18 Xulosa ........................................................................................................................................................ 21 Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 22 Kirish Ma’lumotlar bazasi texnologiyalarining paydo bo’lishi va rivojlanishi tarixini tor ma’noda qarab chiqaylik. Chunki bu tushuncha tarixi tushunchasi keng ma’noda, insoniyat ma’lumotlarni saqlaydigan va ishlov beradigan har qanday vositalar tarixiga umumlashtiriladi. 2
Ma’lumotlar bazasi tarixi tor ma’noda ma’lumotlar bazalarini an’anaviy (zamonaviy) ma’noda ko’rib chiqadi. Ushbu tushuncha paydo bo’lishiga 1955- yilda dasturlashtiriladigan yozuv uskunalari paydo bo’lgani bilan bog’lash mumkin. Bu vaqtda dasturiy ta’minot fayllarga asoslangan yozuvlarni qayta ishlash modelini qo’llab-quvvatlar edi. Ma’lumotlarni saqlash uchun perfokartalardan foydalanilgan. Internet tarmog’ining ma’lumotlar bazasi 1960- yillarning o’rtalarida paydo bo’ldi. Ma’lumotlar bazasidagi operatsiyalar terminallar yordamida interaktiv ravishda qayta ishlandi. Keyingi muhim qadam Edgar Koddning ishi tufayli 1970-yillarning boshlarida relyatsion ma’lumotlar modelining paydo bo’lishi bilan bog’liq. Men bu kurs ishimda Temir yo’l vokzali malumotlar bazasini loyihalashtirish jarayonlari haqida ma’lumot berib o’taman.Bu kurs ishimdan maqsad temir yo’l uchun malumotlar bazasini loyihalashtirishdan iborat.Bu esa temir yo’l ishchilari uchun qulaylik yaratadi va vokzalni avtamatlashtirishga xizmat qiladi.Ma’lumotlar bazasini loyihalash loyihalash va avtomatashtirish bu ishimizni osonlashtiradi. Ma’lumotlar bazasiga so‘rovlarning bajarilish effektivligini qanday ta’minlash. Bu masalaga ma’lumotlar bazasini fizik loyihalash masalasi deyiladi. Ixtiyoriy turdagi MBni loyihalashtirishning birinchi bosqichdagi predmet sohasini tahlil qilish bo‘lib, u axborot tuzilmasini (konseptual sxemalar) tuzish bilan yakunlanadi. Bu bosqichda foydalanuvchining so‘rovlari tahlil qilinadi, axborot ob’ektlari va uning xarakteristikalari tanlanadi, hamda o‘tkazilgan tahlil asosida predmet sohasi tuzilmalashtiriladi. Men bu ishimda Murojaatlar ,xodimlar va Fuqarolar jadvalini SQL tili va CSS dasturlash tili orqali yagona ma’lumotlar ba’zasiga bog’ladim, SELECT ,UPDATE, INSERT, DELETE operatorlaridan foydalandim. 3
I. NAZARIY QISM 1.1. Ma’lumotlar bazasi haqida tushuncha va MBBT Ma’lumotlar bazasi - tegishli ma’lumotlar to’plamini o’z ichiga olgan umumiy, birlashgan kompyuter tuzilmasi. Axborot tizimining turiga va masalaning qo’yilishiga qarab, bu ma’lumotlar bir yoki ikki mavzudagi bir necha megabaytdan biznesning ichki va tashqi muhitidagi yuzlab mavzularni qamrab oladigan terabaytgacha o’zgarishi mumkin. Ma’lumotlar bazalari, kompyuterlarga asoslangan tizimlarga ma’lumotlarni tezda saqlash, boshqarish va olish imkonini beradigan ixtisoslashgan tuzilmalardir. Ma’lumotlar bazasi tushunchasi maydon, yozuv, fayl atamalari bilan bog’liq. Maydon - bu saqlanadigan ma’lumotlarning eng kichik birligi. Tipik ma’lumotlar bazasida bir qancha tiplarning yoki saqlanadigan maydonlarning har birini tavsiflovchi ko’plab nusxalari (occurrence yoki instance) mavjud. Masalan, OTMlar haqida ma’lumot mavjud bo’lgan ma’lumotlar bazasida "OTM raqami" nomi bilan saqlanadigan maydon turini o’z ichiga olishi mumkin va ma’lumotlar bazasida tavsiflangan OTMlarning har bir turi uchun (xodimlarlar, yo’nalishlar, reyslarlar, poyezdlarlar va boshqalar) ushbu saqlanadigan maydonning alohida nusxasi mavjud bo’ladi. Yozuv - bu tegishli saqlanadigan maydonlar to’plamidir. Bunday holda, saqlangan yozuvning nusxasi saqlanadigan maydonlarning tegishli nusxalari reyslaridan iborat. Fayl - bu bir xil turdagi saqlangan yozuvlarning barcha mavjud nusxalari to’plami. Oddiylik uchun har qanday berilgan fayl faqat bitta turdagi saqlanadigan yozuvlarni o’z ichiga olishi mumkin deb qabul qilinadi. Ushbu soddalashtirish keyingi mulohazalarga jiddiy ta’sir ko’rsatmaydi. Ma’lumotlar bazasini loyihalash uchun axborot va ma’lumotlar o’rtasidagi farqni tushunib olish kerak. Axborot - bu ma’lumotlarning ma’nosini ochib berish uchun qayta ishlash natijasidir. Axborotdan qaror qabul qilish uchun asos sifatida foydalanish mumkin. 4
Masalan, OTM professor-o’qituvchilari haqidagi ma’lumotlarning qisqacha tavsifi attestatsiya organlariga OTM uchun attestatsiyani o’tkazish yoki o’tkazmaslikni belgilashda foydali bo’lgan tushunchalarni beradi. Ushbu misoldan ko’rinib turibdiki, ma’lumot o’z vaqtida va aniq ma’lumotlarni talab qiladi. Bunday ma’lumotlar to’g’ri yaratilishi va ularga kiris h va qayta ishlash oson bo’lgan formatda saqlanishi kerak. Bundan tashqari, har qanday asosiy manba kabi ma’lumotlar muhiti ehtiyotkorlik bilan boshqarilishi kerak. Ma’lumotlarni boshqarish - bu ma’lumotlarning to’g’ri yaratilishi, saqlanishi va olinishiga qaratilgan qoidalar. Ma’lumotlar muhim rol o’ynashini hisobga olib, ma’lumotni boshqarish har qanday biznes, davlat idorasi, xizmat ko’rsatish tashkiloti yoki xayriya faoliyatining asosiy yo’nalishi ekanligi biz to’liq anglashimi lozim. Ma’lumotni samarali boshqarish odatda kompyuter ma’lumotlar bazasidan foydalanishni talab qiladi. Ma’lumotlar bazasi bu quyidagilar to’plamini saqlaydigan umumiy, birlashtirilgan kompyuter tuzilmasi: • Tashqi foydalanuvchi ma’lumotlari, ya’ni oxirgi foydalanuvchini qiziqtirgan muhim faktlar; • Metadata (ma’lumotlar haqidagi ma’lumotlar ), ular orqali oxirgi foydalanuvchi ma’lumotlari birlashtiriladi va boshqariladi. Metadata ma’lumotlar xarakteristikalarini va ma’lumotlar bazasida topilgan ma’lumotlarni bog’laydigan munosabatlar to’plamini tavsiflaydi. Masalan, meta- ma’lumotlar komponenti har bir ma’lumot elementining nomi, har bir ma’lumot elementida saqlanadigan qiymatlar turi (raqamlar, sana yoki matn) va ma’lumotlar elementini bo’sh qoldirish mumkinligi kabi ma’lumotlarni saqlaydi. Metadata ma’lumotlarning qiymati va ishlatilishini to’ldiruvchi va kengaytiradigan ma’lumotlarni taqdim etadi. Qisqa qilib aytsak, metadata ma’lumotlar bazasida ma’lumotlarning yanada to’liq tasvirini taqdim etadi. 5