Televideniya ma’lumotlar bazasini loyihalash
![O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA -MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR FAKULTETI
AMALIY MATEMATIKA INFORMATI KA YO’NALISHI
302 - guruh talabasi
Saparov Shohruh ning
MA’LUMOTLAR BAZASI TEXNOLOGOYALARI FANIDAN
“ Televideniya ma’lumotlar bazasini loyihalash ” mavzusida
KURS ISHI
Tekshirdi: Eshonqulov E.
SAMARQAND – 2021](/data/documents/af8fab78-b872-48da-ba2e-ba401b6aaf54/page_1.png)
![Kirish
Biz axborot asrida yashamoqdamiz. Hozirgi kunda axborotni boshqarish juda
muhim tushunchaga aylanib bo ’ldi. Axborot dunyosidagi eng asosiy vazifa – uni
qayta ishlashdir. Axborotni qayta ishlash esa eng murakkab jarayonlardan biridir.
Umuman olganda, ma ’lumotlarni qayta ishlash deganda, ular ustida bajariladigan
amallar – saqlash , uzatish, tahrirdan o ’tkazish kabilarni tushunishimiz mumkin.
Axborotlar ustida amallar bajarish uchun ularni bir joyga to ’plash muhim
hisoblanadi. Axborotlar miqdori oz bo ’lmaganligi sababli bu jarayon, albatta,
kompyuterlar yordamida amalga oshirilmoqda . Axborotlarning bir joyga jamlanishi
“ma ’lumotlar bazasi” tushunchasini vujudga keltirdi.
Ma ’lumotlar bazasi texnologiyalarining paydo bo ’lishi va rivojlanishi tarixini
tor ma ’noda qarab chiqaylik. Chunki bu tushuncha tarixi tushunchasi keng ma ’noda,
inso niyat ma ’lumotlarni saqlaydigan va ishlov beradigan har qanday vositalar
tarixiga umumlashtiriladi.
Ma ’lumotlar bazasi tarixi tor ma ’noda ma ’lumotlar bazalarini an ’anaviy
(zamonaviy) ma ’noda ko ’rib chiqadi. Ushbu tushuncha paydo bo ’lishiga 1955 -yilda
dasturlashtiriladigan yozuv uskunalari paydo bo ’lgani bilan bog ’lash mumkin. Bu
vaqtda dasturiy ta ’minot fayllarga asoslangan yozuvlarni qayta ishlash modelini
qo ’llab -quvvatlar edi. Ma ’lumotlarni saqlash uchun perfokartalardan foydalanilgan
[1]. Internet tarmog ’ining ma ’lumotlar bazasi 1960 -yillarning o ’rtalarida paydo
bo ’ldi. Ma ’lumotlar bazasidagi operatsiyalar terminallar yordamida interaktiv
ravishda qayta ishlandi. Keyingi muhim qadam Edgar Koddning ishi tufayli 1970 -
yillarning boshlarida relyatsion m a’lumotlar modelining paydo bo ’lishi bilan
bog ’liq. Kodd ishi amaliy ma ’lumotlar bazasi texnologiyasini matematika va mantiq
bilan chambarchas bog ’lash uchu n yo ’l ochdi. “Ma ’lumotlar bazasi” atamasi 1960 -
yillarning boshlarida paydo bo ’lgan, garchi dastlab bu tushuncha sun ’iy intellekt
tizimlari nuqtai nazaridan tor ma ’noda tushunilgan bo ’lsa -da, 1964 -1965 -yillarda
SDC tomonidan tashkil qilingan simpoziumlarda joriy etilgan. Ushbu atama
zamonaviy ma ’noda faqat 70 -yillarda keng qo ’llanil gan.](/data/documents/af8fab78-b872-48da-ba2e-ba401b6aaf54/page_2.png)
![1. Ma’lumot baza si tushunchasi
Bugungi dunyoda ma’lumotlar har xil va keng tarqalgan. Ma’lumotlar bazasi
ma’lumotlarni saqlash va boshqarishning eng yaxshi usuli hisoblanadi. Ma’lumotlar
bazalari ma’lumotlarni doimiy ravishda va xavfsiz tarzda almashishni ta’minlaydi.
Ma’lumotlar nafaqat keng yoyilgan va keng tarqalgan hamdir. B u
tashkilotlarning yashashi va rivojlanishi uchun ham zarurdir. Masalan, OTM
o’zining professor -o’qituvchilari, fakultetlari, tegishli yo ’nalishlari va
mutaxassisliklari hamda talabalari haqida h ech qanday ma ’lumotga ega bo ’lmasdan
turib rivojlanishi mumkinmi, degan savolni o ’rtaga qo ’yib ko ’raylik. Barcha
OTMlar ushbu turdagi ma’lumotlarni saqlashlari kerak. Muhim ahamiyatga ega
bo’lganidek, ular kerak bo’lganda qaror qabul qiluvchilar uchun ma’l umotlarga ega
bo’lishlari kerak. Ishonch bilan aytish mumkinki, OTMning barcha axborot
tizimlarining maqsadi ularga axborotni tashkiliy manba sifatida ishlatishga yordam
berishdir. Ushbu tizimlarning barchasida ma’lumotlarni yig’ish, saqlash,
umumlashtiris h, boshqarish va tarqatish turadi.
Ma’lumotlar bazasi – tegishli ma’lumotlar to’plamini o’z ichiga olgan
umumiy, birlashgan kompyuter tuzi lmasi [6].
Axborot tizimining turiga va masalaning qo ’yilishiga qarab , bu ma’lumotlar bir
yoki ikki mavzudagi bir necha megabaytdan biznesning ichki va tashqi muhitidagi
yuzlab mavzularni qamrab oladigan terabaytgacha o’zgarishi mumkin.
Ma’lumotlar bazalari, kompyuterlarga asoslangan tizimlarga ma’lumotlarni
tezda saqlash, boshqarish va olish imkonini beradigan ixtiso slashgan tuzilmalardir.
Ma ’lumotlar bazasi tushunchasi maydon, yozuv, fayl atamalari bilan bog ’liq.
Maydon – bu saqlanadigan ma ’lumotlarning eng kichik birligi. Tipik
ma ’lumotlar bazasida bir qancha tiplarning yoki saqlanadigan maydonlarning har
birini tavsiflovchi ko ’plab nusxalari (occurrence yoki instance) mavjud. Masalan,
OTMlar haqida ma ’lumot mavjud bo ’lgan ma ’lumotlar bazasida "OTM raqami"
nomi bilan saqlanadigan maydon turini o ’z ichiga olishi mumkin va ma ’lumotlar
bazasida tavsiflangan OTMlarning har bir turi uchun (fakultetlar, yo ’nalishlar,](/data/documents/af8fab78-b872-48da-ba2e-ba401b6aaf54/page_3.png)
![guruhlar, talabalar va boshqalar) ushbu saqlanadigan maydonning alohida nusxasi
mavjud bo ’ladi.
Yozuv – bu tegishli saqlanadigan maydonlar to ’plamidir. Bunday holda,
saqlangan yozuvning nusxasi saql anadigan maydonlarning tegishli nusxalari
guruhidan iborat.
Fayl - bu bir xil turdagi saqlangan yozuvlarning barcha mavjud nusxalari
to ’plami. Oddiylik uchun har qanday berilgan fayl faqat bitta turdagi saqlanadigan
yozuvlarni o ’z ichiga olishi mumkin deb qabul qilinadi. Ushbu soddalashtirish
keyingi mulohazalarga jiddiy ta ’sir ko ’rsatmaydi.
Ma’lumotlar bazasini loyihalash uchun axborot va ma’lumotlar o’rtasidagi
farqni tushuni b olish kerak.
Axborot - bu ma’lumotlarning ma’nosini ochib berish uchun qayta ishlash
natijasidir. Axborotdan qaror qabul qilish uchun asos sifatida foydalanish mumkin.
Masalan, OTM professor -o’qituvchilar i haqidagi ma’lumotlarning qisqacha tavsifi
attestatsiya organlariga OTM uchun attestatsiyani o ’tkazish yoki o’tkazmaslikni
belgilashda foydali bo’lgan tushunchalar ni beradi.
Ushbu misoldan ko’rinib turibdiki, ma’lumot o’z vaqtida va aniq ma’lumotlarni
talab qiladi. Bunday ma’lumotlar to’g’ri yaratilishi va ularga kirish va qayta ishlash
oson bo’lgan format da saqlanishi kerak. Bundan tashqari, har qanday asosiy manba
kabi ma’lumotlar muhiti ehtiyotkorlik bilan boshqarilishi kerak.
Ma’lumotlarni boshqarish - bu ma’lumotlarning to’g’ri yaratilishi, saqlanishi
va olinishiga qaratilgan qoidalar [6] . Ma’lumotlar muhim rol o’ynashini hisobga
olib, ma’lumotni boshqarish har qanday biznes, davlat idorasi, xizmat ko’rsatish
tashkiloti yoki xayriya faoliyatining asosiy yo’nalishi ekanligi biz to’liq anglashimi
lozim .
Ma’lumotni samarali boshqarish odatda kompyuter ma’ lumotlar bazasidan
foydalanishni talab qiladi. Ma’lumotlar bazasi bu quyidagilar to’plamini
saqlaydigan umumiy, birlashtirilgan kompyuter tuzilmasi:
• Tashqi foydalanuvchi ma’lumotlari, ya’ni oxirgi foydalanuvchini
qiziqtirgan muhim faktlar ;](/data/documents/af8fab78-b872-48da-ba2e-ba401b6aaf54/page_4.png)
![• Metadata (ma’lum otlar haqidagi ma’lumotlar [6] ), ular orqali oxirgi
foydalanuvchi ma’lumotlari birlashtiriladi va boshqariladi .
Metadata ma’lumotlar xarakteristikalarini va ma’lumotlar bazasida topilgan
ma’lumotlarni bog’laydigan munosabatlar to’plamini tavsiflaydi. Masalan, meta -
ma’lumotlar komponenti har bir ma’lumot elementining nomi, har bir ma’lumot
elementida saqlanadigan qiymatlar turi (raqamlar, sana yoki matn) va ma’lumotlar
elementini bo’sh qoldirish mumkinligi kabi ma’lumotlarni saq laydi. Metadata
ma’lumotlarning qiymati va ishlatilishini to’ldiruvchi va kengaytiradigan
ma’lumotlarni taqdim etadi. Qisqa qilib aytsak, metadata ma’lumotlar bazasida
ma’lumotlarning yanada to’liq tasvirini taqdim etadi.
Ma’lumotlar bazasini boshqarish ti zimi (MBBT ) bu ma’lumotlar bazasi
tuzilishini boshqaruvchi va unda saqlanadigan ma’lumotlarga kirishni
boshqaradigan dasturlar to’plami. Qaysidir ma’noda ma’lumotlar bazasi juda yaxshi
tashkillashtirilgan elektron topshirish kabinetiga o’xshaydi, unda kuch li dasturiy
ta’minot ( MBBT ) kabinet tarkibini boshqarishga yordam beradi.
Ma ’lumotlar bazasini ng turlari. Har bir ma’lumotlar bazasi ma’lum bir
ma’lumot to’plamini saqlaydi va ma’lum maqsadda foydalaniladi. Yillar o’tishi
bilan, ma’lumotlar bazalaridan tex nologiya va innovatsion foydalanish rivojlanib
borgan sari ma’lumotlar bazalarini tasniflashda turli xil usullar qo’llanilmoqda.
Masalan, ma’lumotlar bazalari qo’llab -quvvatlanadigan foydalanuvchilar soni,
ma’lumotlar joylashgan joyda, saqlanadigan ma’lumo tlar turi, ma’lumotlardan
maqsadli foydalanish va ma’lumotlar tuzilish darajasi bo’yicha tasniflanishi
mumkin.
Foydalanuvchilar soni ma’lumotlar bazasi bitta foydalanuvchi yoki ko’p
foydalanuvchi sifatida tasniflanganligini aniqlaydi. Bitta foydalanuvchi m a’lumotlar
bazasi bir vaqtning o’zida faqat bitta foydalanuvchini qo’llab -quvvatlaydi.
Boshqacha aytganda, agar A foydalanuvchisi ma’lumotlar bazasidan foydalansa, B
va C foydalanuvchilari A foydalanuvchisini kutib turishlari kerak. Bunga javoban,
ko’p foy dalanuvchi ma’lumotlar bazasi bir vaqtning o’zida bir nechta
foydalanuvchilarni qo’llab -quvvatlaydi. Ko’p foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi](/data/documents/af8fab78-b872-48da-ba2e-ba401b6aaf54/page_5.png)
![nisbatan kam miqdordagi foydalanuvchilarni (odatda 50 dan kam) qo’llab -
quvvatlasa, tashkilotning ishchi guruhi ma’lum otlar bazasi deb ataladi. Ma’lumotlar
bazasi butun tashkilot tomonidan ishlatilganda va ko’plab bo’limlarda (50 dan ortiq,
odatda yuzlab) foydalanuvchilarni qo’llab -quvvatlasa, ma’lumotlar bazasi korxona
bazasi deb nomlanadi.
Joylashuv ma’lumotlar bazasini tasniflash uchun ham ishlatilishi mumkin.
Masalan, bitta saytda joylashgan ma’lumotlarni qo’llab -quvvatlaydigan
ma’lumotlar bazasi markazlashtirilgan ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Bir nechta
turli saytlarda tarqatilgan ma’lumotni qo’llab -quvvatlaydigan ma’lumotlar bazasi
taqsimlangan ma’lumotlar bazasi deb ataladi.
Markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan (tarqatilgan) ma’lumotlar bazasi
ma’lumotlar bazasini amalga oshirish va boshqarish uchun aniq belgilangan
infratuzilma (apparat, operatsion tizimlar, tarmoq texnologiyalari va boshqalar) ni
talab qiladi. Odatda, infratuzilma ga ma’lumotlar bazasini yarata digan va ishlaydigan
tashkilot egalik qiladi va xizmat qiladi. Ammo so’nggi yillarda bulutli ma’lumotlar
bazalaridan foydalanish tobora ommalashib bormoqda. Bulutli ma’lumotlar bazasi
- bu Microsoft Azure yoki Amazon AWS kabi bulutli ma’lumotlar xizmatlari dan
foydalanib yaratilgan va saqlanadigan ma’lumotlar bazasi. Uchinchi tomon yetkazib
beruvchilari tomonidan taqdim etiladigan ushbu xizmatlar ma’lumotlar bazasi uchun
ishlashning aniq choralarini (ma’lumotlarni saqlash hajmi, talab qilinadigan
o’tkazuvcha nlik va mavjudlik) ta’minlaydi, lekin uni amalga oshirish uchun asosiy
infratuzilmani ko’rsatishi shart emas.
Ba’zi bir kontekstlarda ma’lumotlar bazalarini tasniflashning mashhur usuli
ularda saqlanadigan ma’lumotlar turiga qarab belgilanadi. Ushbu mezon dan
foydalangan holda ma’lumotlar bazalari ikki toifaga guruhlanadi: umumiy
maqsadlar va aniq bir sohaga asoslangan ma’lumotlar bazalari. Umumiy maqsadga
asoslangan ma’lumotlar bazalarida bir nechta fanlarda ishlatiladigan turli xil
ma’lumotlar mavjud - ma salan, umumiy demografik ma’lumotlarni o’z ichiga olgan
ro’yxatga olish ma’lumotlar bazasi va LexisNexis va ProQuest ma’lumotlar
bazalari, turli mavzularda gazeta, jurnal va jurnal maqolalarini o’z ichiga olgan. Aniq](/data/documents/af8fab78-b872-48da-ba2e-ba401b6aaf54/page_6.png)
![bir maqsadga asoslangan ma’lumotlar baz alarida muayyan fan sohalariga
yo’naltirilgan ma’lumotlar mavjud.
2. “Televideniya ” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni
shakllantirish
Qo’yilgan masala yuzasidan ma’lumotlar bazasida jadvallar hosil qilindi. Ular
orasidagi bog’lanishlar mos keluvchi (ustma -ust tushuvchi) maydonlari yordamida
bog’langan. Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar orasidagi munosabatlar quyidagi
to’rtta turda bo’lishi mavjud: birga -bir, birga -ko’p, ko’pga -bir, ko’pga -ko’p. Masala
yuzasidan ma’lumotlar bazasini loyilahas hda birga -ko’p va ko’pga -ko’p bog’lanish
munosabatlaridan foydalanildi. Birga -ko’p bog’lanish munosabati ma’lumotlar
bazasini loyihalashda ko’p uchraydi va uning vazifasi takrorlanmaydigan qiymat
oluvchi (kalit) maydonga ega bo’lgan jadvalning har bir yozu vi qiymatiga ushbu
maydon qiymatlari orqali bog’langan jadvaldagi ko’p sondagi yozuvlarini mos
qo’yishdir.
Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar va uning tarkibiy qismlari – maydonlari
haqidagi ma’lumotlarni keltiramiz:](/data/documents/af8fab78-b872-48da-ba2e-ba401b6aaf54/page_7.png)
![“Televideniya ” – Televideniyalar haqida ma’lumot saqlovchi jadval.
Maydon nomi Tipi Izoh
id Televideniya int( 6) Kalit maydon
Televideniya name varchar( 45 ) Auditoriya nomi
TelevideniyaAdress int(3) Fakultet
TelevideniyaManager enum Auditoriya turi
TelevideniyaTelephone int(5) O ’rinlar soni
TelevideniyaSite enum Hozirgi holati (dars bor/yo’q)
“Departm ent ” – OTM kafedralari haqida ma’lumot ni saqlovchi jadval
Maydon nomi Tipi Izoh
id Department int(5) Kalit maydon
Departmentname varchar (45 ) Fakultet nomi
“Televideniya Department ” – kafedraning tizimdan foydalanuvchi xodimlarini
taqsimlanishi saqlovchi jadval
Maydon nomi Tipi Izoh
id Televideniya Department int( 6) Kalit maydon
Televideniya _id Televideniya int( 6) Kafedra nomi
Department_idDepartment int( 6) Kafedra ma ’lumotlarini
o’zgartiruvchi user](/data/documents/af8fab78-b872-48da-ba2e-ba401b6aaf54/page_8.png)
![“Employee ” – OTM yo ’nalishlari haqidag ma ’lumotni saqlovchi jadval
Maydon nomi Tipi Izoh
id Employee int(5) Kalit maydon
EmployeeFullname int(5) Ta ’lim shakli
Employeedate int(5) Fakultet nomi
Employeeaddress varchar(255) Yo ’nalish
nomi
Employeetelephone int(2) O ’qish
muddati
Employeeposition int(3) Akademik
darajasi
Department_idDepartment varchar(15) Yo ’nalish kodi
“LowerDepartment ” – o’quv -bo’limi hujjatlari ni o’zida saqlab turuvchi jadval
Maydon nomi Tipi Izoh
id LowerDepartment int(11) id Hujjat
LowerDepartmentname int(3) O ’quv yili](/data/documents/af8fab78-b872-48da-ba2e-ba401b6aaf54/page_9.png)
![“DepartmentLowerDepartment ” – OTM fakultetlari haqida ma’lumot saqlovchi
jadval
Maydon nomi Tipi Izoh
id DepartmentLowerDepartment int(5) Kalit maydon
Department_ id Department int (5) Fakultet nomi
LowerDepartment_LowerDepartment int(5) Yo ’nalishlar soni
“Programm ” – kafedraning tizimdan foydalanuvchi xodimlarini taqsimlanishi
saqlovchi jadval
Maydon nomi Tipi Izoh
id Programm int( 5) Kalit maydon
ProgrammName Varchar(45) Fakultet nomi
ProgrammTime Time(12) Foydalanuvchi
ProgrammTimelength Time(12) Kiritilgan vaqt
Televideniya _id Televideniya Int(5) Kiritgan user](/data/documents/af8fab78-b872-48da-ba2e-ba401b6aaf54/page_10.png)
![3. JADVALLARNING O’ZARO BOG’LANISHI
Televideniya va Department jadvallari M:N bog’lanish turini hosil qilgan.
Department va Employee jadvallari 1:N bog’lanish turini hosil qilgan.](/data/documents/af8fab78-b872-48da-ba2e-ba401b6aaf54/page_11.png)
![Department va Lower Department n:m bog’lanish turini hosil qilgan.
Televideniya va Programm 1:n bog’lanish turini hosil qilgan](/data/documents/af8fab78-b872-48da-ba2e-ba401b6aaf54/page_12.png)
![4. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga
ma’lumotlar kiritish
1-jadval. “ Televideniya ” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Televideniya (
idT elevideniya INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
TelevideniyaName VARCHAR(55) NOT NULL,
TelevideniyaAddress VARCHAR(55) NOT NULL,
TelevideniyaManager VARCHAR(15) NOT NULL,
TelevideniyaTelephone VARCHAR(15) NOT NULL ,
Televideniya Site VARCHAR(15) NOT NULL );
2-jadval. “Departent ” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Departent (
id Departent INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
Departent Name VARCHAR(55) NOT NULL );
3-jadval. “ TelevideniyaDepartent ” jadvalini CREATE operatori yordamida
hosil qilish
CREATE TABLE TelevideniyaDepartent (
id TelevideniyaDepartent INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
id Televideniya _Televideniya VARCHAR(55) NOT NULL,
id Departent _Department INT(3) NOT NULL );
4-jadval. “ Employee ” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Employee (
id Employee INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
Employee FullName VARCHAR(55) NOT NULL,
Employee Date VARCHAR(55) NOT NULL,
Employee Address VARCHAR(15) NOT NULL,
Employee Telephone VARCHAR(15) NOT NULL ,
Employee Position VARCHAR(15) NOT NULL ,
id Departent _Department INT(3) NOT NULL );
5-jadval. “ LowerDepartment ” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil
qilish
CREATE TABLE LowerDepartment (
id LowerDepartment INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
LowerDepartment Name VARCHAR(55) NOT NULL );](/data/documents/af8fab78-b872-48da-ba2e-ba401b6aaf54/page_13.png)
![6-jadval. “ DepartmentLowerDepartment ” jadvalini CREATE operatori
yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Department LowerDepartment (
idDepartment LowerDepartment INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
LowerDepartment Name INT(3) NOT NULL ,
id Departent _Department INT(3) NOT NULL NULL );
7-jadval. “ Programm ” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Programm (
idProgramm INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
ProgrammName VARCHAR(55) NOT NULL,
ProgrammTime TIME(12) NOT NULL,
ProgrammTimeLength TIME(12) NOT NULL,
id Televideniya _Televideniya INT(3) NOT NULL ):
5. SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish
1-jadval. “Talaba” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish
INSERT INTO Televideniya VALUES (1, Zo’rTv ', Toshkent ', xxxxx , 91 539 67 67, xxxx );
INSERT INTO Televideniya VALUES (2, SevimliTv ', Toshkent ', 91 539 67 67 , xxxxx , xxxx );
INSERT INTO Televideniya VALUES ( 3, MilliyTv ', Toshkent ', xxxxx , 91 539 67 67, xxxx );
INSERT INTO Televideniya VALUES ( 4, MY5 , Toshkent ', 91 539 67 67 , xxxxx , xxxx );
2-jadval. “Department” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv
qo’shish
INSERT INTO Department VALUES (1, xxxxxx );
INSERT INTO Department VALUES (2, xxxxxx );
3-jadval. “ TelevideniyaDepartent ” jadvaliga INSERT operatori yordamida
yozuv qo’shish
INSERT INTO TelevideniyaDepartent VALUES (1, xxxxxx, xxxxxx );
INSERT INTO TelevideniyaDepartent VALUES (2, xxxxxx, xxxxxx );
INSERT INTO TelevideniyaDepartent VALUES ( 3, xxxxxx, xxxxxx );](/data/documents/af8fab78-b872-48da-ba2e-ba401b6aaf54/page_14.png)
![4-jadval. “ Employee ” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish
INSERT INTO Employee VALUES (1, xxxxx , xxxxxx ', xxxxx , 91 539 67 67, xxxx );
INSERT INTO Employee VALUES (2, , xxxxx , xxxxxx ', xxxxx , 91 539 67 67, xxxx );
INSERT INTO Employee VALUES ( 3, , xxxxx , xxxxxx ', xxxxx , 91 539 67 67, xxxx xx );
INSERT INTO Employee VALUES ( 4, , xxxxx , xxxxxx ', xxxxx , 91 539 67 67, xxxx)
INSERT INTO Employee VALUES (2, , xxxxx , xxxxxx ', xxxxx , 91 539 67 67, xxxx );
INSERT INTO Employee VALUES ( 3, , xxxxx , xxxxxx ', xxxxx , 91 539 67 67, xxxx xx );
INSERT INTO Employee VALUES ( 4, , xxxxx , xxxxxx ', xxxxx , 91 539 67 67, xxxx)
5-jadval. “LowerDepartment” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv
qo’shish
INSERT INTO LowerDepartment VALUES (1, xxxxxx );
INSERT INTO LowerDepartment VALUES (2, xxxxxx );
6-jadval. “DepartmentLowerDepartment” jadvaliga INSERT operatori
yordamida yozuv qo’shish
INSERT INTO DepartmentLowerDepartment VALUES (1, xxx );
INSERT INTO DepartmentLowerDepartment VALUES (2, xx x);
7-jadval. “Programm” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv
qo’shish
INSERT INTO Programm VALUES (1, xxx );
INSERT INTO Programm VALUES (2, 12;00 );
INSERT INTO Programm VALUES ( 3, 2);
INSERT INTO Programm VALUES ( 4, xxx );](/data/documents/af8fab78-b872-48da-ba2e-ba401b6aaf54/page_15.png)
![Xulosa
Ma’lumotlar bazasi – tegishli ma’lumotlar to’plamini o’z ichiga olgan umumiy,
birlashgan kompyuter tuzilmasi. Mening mavzuyim “ Televideniya bo’limi”
ma’lumotlar bazasini tuzish edi.. Bu ma’lumotlarni normal shakllarga keltirdim.
1NF,2NF,3NF VA NOLINCHI NOR MAL SHAKLlar haqida ma’lumotlarga ega
bo’ldim. Uzimning mavzuyimni barcha jadvallarini normal shaklga keltirib
chiqdim. Keyinchalik MySQL tilida “ TelevideniyA ” jadvallarini yaratishni
o’rgana boshladim. Bunda biz PhpMyAdmin dasturida ishlab jadvallar yara tdik.
Birinchi bo’lib yangi jadvalni oddiy usulda to’ldirish usulini qo’lladik. Keyinchalik
CREATE operatori yordamida jadval yaratdik. Biz yana jadvalga yozuv qo’shish -
INSERT operatori, jadvaldan ma’lumot olish -SELECToperatori,maydondan
cheklita ma’lumot olish -LIMIT operatori, jadvaldan ba’zi ma’lumotlarni olish
uchun – WHERE operatori, ma’lumotlarni tahrirlash uchun -UPTADE operatori,
ma’lumotlarni o’chirish uchun –DELETE operatori, bir nechta ma’lumotlarni
o’chirish uchun - DROP TABLE operatorilaridan foyd alanishni o’rgandik.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. SQL Notes for Professionals -goalcikker.com
2. Ma’ruza matnlari.
3. Sh.Nazirov, A. Nematov,R.Qobulov -Ma’lumotlar bazasi. Toshkent 2007.
4. Ibragimova S.B -Ma’lumotlar bazasi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish
tizimlari.Toshkent -2016
5.Mingleyev Sh. -SQLda ma’lumotlarni qayta ishlash.](/data/documents/af8fab78-b872-48da-ba2e-ba401b6aaf54/page_16.png)
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA -MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR FAKULTETI AMALIY MATEMATIKA INFORMATI KA YO’NALISHI 302 - guruh talabasi Saparov Shohruh ning MA’LUMOTLAR BAZASI TEXNOLOGOYALARI FANIDAN “ Televideniya ma’lumotlar bazasini loyihalash ” mavzusida KURS ISHI Tekshirdi: Eshonqulov E. SAMARQAND – 2021
Kirish Biz axborot asrida yashamoqdamiz. Hozirgi kunda axborotni boshqarish juda muhim tushunchaga aylanib bo ’ldi. Axborot dunyosidagi eng asosiy vazifa – uni qayta ishlashdir. Axborotni qayta ishlash esa eng murakkab jarayonlardan biridir. Umuman olganda, ma ’lumotlarni qayta ishlash deganda, ular ustida bajariladigan amallar – saqlash , uzatish, tahrirdan o ’tkazish kabilarni tushunishimiz mumkin. Axborotlar ustida amallar bajarish uchun ularni bir joyga to ’plash muhim hisoblanadi. Axborotlar miqdori oz bo ’lmaganligi sababli bu jarayon, albatta, kompyuterlar yordamida amalga oshirilmoqda . Axborotlarning bir joyga jamlanishi “ma ’lumotlar bazasi” tushunchasini vujudga keltirdi. Ma ’lumotlar bazasi texnologiyalarining paydo bo ’lishi va rivojlanishi tarixini tor ma ’noda qarab chiqaylik. Chunki bu tushuncha tarixi tushunchasi keng ma ’noda, inso niyat ma ’lumotlarni saqlaydigan va ishlov beradigan har qanday vositalar tarixiga umumlashtiriladi. Ma ’lumotlar bazasi tarixi tor ma ’noda ma ’lumotlar bazalarini an ’anaviy (zamonaviy) ma ’noda ko ’rib chiqadi. Ushbu tushuncha paydo bo ’lishiga 1955 -yilda dasturlashtiriladigan yozuv uskunalari paydo bo ’lgani bilan bog ’lash mumkin. Bu vaqtda dasturiy ta ’minot fayllarga asoslangan yozuvlarni qayta ishlash modelini qo ’llab -quvvatlar edi. Ma ’lumotlarni saqlash uchun perfokartalardan foydalanilgan [1]. Internet tarmog ’ining ma ’lumotlar bazasi 1960 -yillarning o ’rtalarida paydo bo ’ldi. Ma ’lumotlar bazasidagi operatsiyalar terminallar yordamida interaktiv ravishda qayta ishlandi. Keyingi muhim qadam Edgar Koddning ishi tufayli 1970 - yillarning boshlarida relyatsion m a’lumotlar modelining paydo bo ’lishi bilan bog ’liq. Kodd ishi amaliy ma ’lumotlar bazasi texnologiyasini matematika va mantiq bilan chambarchas bog ’lash uchu n yo ’l ochdi. “Ma ’lumotlar bazasi” atamasi 1960 - yillarning boshlarida paydo bo ’lgan, garchi dastlab bu tushuncha sun ’iy intellekt tizimlari nuqtai nazaridan tor ma ’noda tushunilgan bo ’lsa -da, 1964 -1965 -yillarda SDC tomonidan tashkil qilingan simpoziumlarda joriy etilgan. Ushbu atama zamonaviy ma ’noda faqat 70 -yillarda keng qo ’llanil gan.
1. Ma’lumot baza si tushunchasi Bugungi dunyoda ma’lumotlar har xil va keng tarqalgan. Ma’lumotlar bazasi ma’lumotlarni saqlash va boshqarishning eng yaxshi usuli hisoblanadi. Ma’lumotlar bazalari ma’lumotlarni doimiy ravishda va xavfsiz tarzda almashishni ta’minlaydi. Ma’lumotlar nafaqat keng yoyilgan va keng tarqalgan hamdir. B u tashkilotlarning yashashi va rivojlanishi uchun ham zarurdir. Masalan, OTM o’zining professor -o’qituvchilari, fakultetlari, tegishli yo ’nalishlari va mutaxassisliklari hamda talabalari haqida h ech qanday ma ’lumotga ega bo ’lmasdan turib rivojlanishi mumkinmi, degan savolni o ’rtaga qo ’yib ko ’raylik. Barcha OTMlar ushbu turdagi ma’lumotlarni saqlashlari kerak. Muhim ahamiyatga ega bo’lganidek, ular kerak bo’lganda qaror qabul qiluvchilar uchun ma’l umotlarga ega bo’lishlari kerak. Ishonch bilan aytish mumkinki, OTMning barcha axborot tizimlarining maqsadi ularga axborotni tashkiliy manba sifatida ishlatishga yordam berishdir. Ushbu tizimlarning barchasida ma’lumotlarni yig’ish, saqlash, umumlashtiris h, boshqarish va tarqatish turadi. Ma’lumotlar bazasi – tegishli ma’lumotlar to’plamini o’z ichiga olgan umumiy, birlashgan kompyuter tuzi lmasi [6]. Axborot tizimining turiga va masalaning qo ’yilishiga qarab , bu ma’lumotlar bir yoki ikki mavzudagi bir necha megabaytdan biznesning ichki va tashqi muhitidagi yuzlab mavzularni qamrab oladigan terabaytgacha o’zgarishi mumkin. Ma’lumotlar bazalari, kompyuterlarga asoslangan tizimlarga ma’lumotlarni tezda saqlash, boshqarish va olish imkonini beradigan ixtiso slashgan tuzilmalardir. Ma ’lumotlar bazasi tushunchasi maydon, yozuv, fayl atamalari bilan bog ’liq. Maydon – bu saqlanadigan ma ’lumotlarning eng kichik birligi. Tipik ma ’lumotlar bazasida bir qancha tiplarning yoki saqlanadigan maydonlarning har birini tavsiflovchi ko ’plab nusxalari (occurrence yoki instance) mavjud. Masalan, OTMlar haqida ma ’lumot mavjud bo ’lgan ma ’lumotlar bazasida "OTM raqami" nomi bilan saqlanadigan maydon turini o ’z ichiga olishi mumkin va ma ’lumotlar bazasida tavsiflangan OTMlarning har bir turi uchun (fakultetlar, yo ’nalishlar,
guruhlar, talabalar va boshqalar) ushbu saqlanadigan maydonning alohida nusxasi mavjud bo ’ladi. Yozuv – bu tegishli saqlanadigan maydonlar to ’plamidir. Bunday holda, saqlangan yozuvning nusxasi saql anadigan maydonlarning tegishli nusxalari guruhidan iborat. Fayl - bu bir xil turdagi saqlangan yozuvlarning barcha mavjud nusxalari to ’plami. Oddiylik uchun har qanday berilgan fayl faqat bitta turdagi saqlanadigan yozuvlarni o ’z ichiga olishi mumkin deb qabul qilinadi. Ushbu soddalashtirish keyingi mulohazalarga jiddiy ta ’sir ko ’rsatmaydi. Ma’lumotlar bazasini loyihalash uchun axborot va ma’lumotlar o’rtasidagi farqni tushuni b olish kerak. Axborot - bu ma’lumotlarning ma’nosini ochib berish uchun qayta ishlash natijasidir. Axborotdan qaror qabul qilish uchun asos sifatida foydalanish mumkin. Masalan, OTM professor -o’qituvchilar i haqidagi ma’lumotlarning qisqacha tavsifi attestatsiya organlariga OTM uchun attestatsiyani o ’tkazish yoki o’tkazmaslikni belgilashda foydali bo’lgan tushunchalar ni beradi. Ushbu misoldan ko’rinib turibdiki, ma’lumot o’z vaqtida va aniq ma’lumotlarni talab qiladi. Bunday ma’lumotlar to’g’ri yaratilishi va ularga kirish va qayta ishlash oson bo’lgan format da saqlanishi kerak. Bundan tashqari, har qanday asosiy manba kabi ma’lumotlar muhiti ehtiyotkorlik bilan boshqarilishi kerak. Ma’lumotlarni boshqarish - bu ma’lumotlarning to’g’ri yaratilishi, saqlanishi va olinishiga qaratilgan qoidalar [6] . Ma’lumotlar muhim rol o’ynashini hisobga olib, ma’lumotni boshqarish har qanday biznes, davlat idorasi, xizmat ko’rsatish tashkiloti yoki xayriya faoliyatining asosiy yo’nalishi ekanligi biz to’liq anglashimi lozim . Ma’lumotni samarali boshqarish odatda kompyuter ma’ lumotlar bazasidan foydalanishni talab qiladi. Ma’lumotlar bazasi bu quyidagilar to’plamini saqlaydigan umumiy, birlashtirilgan kompyuter tuzilmasi: • Tashqi foydalanuvchi ma’lumotlari, ya’ni oxirgi foydalanuvchini qiziqtirgan muhim faktlar ;
• Metadata (ma’lum otlar haqidagi ma’lumotlar [6] ), ular orqali oxirgi foydalanuvchi ma’lumotlari birlashtiriladi va boshqariladi . Metadata ma’lumotlar xarakteristikalarini va ma’lumotlar bazasida topilgan ma’lumotlarni bog’laydigan munosabatlar to’plamini tavsiflaydi. Masalan, meta - ma’lumotlar komponenti har bir ma’lumot elementining nomi, har bir ma’lumot elementida saqlanadigan qiymatlar turi (raqamlar, sana yoki matn) va ma’lumotlar elementini bo’sh qoldirish mumkinligi kabi ma’lumotlarni saq laydi. Metadata ma’lumotlarning qiymati va ishlatilishini to’ldiruvchi va kengaytiradigan ma’lumotlarni taqdim etadi. Qisqa qilib aytsak, metadata ma’lumotlar bazasida ma’lumotlarning yanada to’liq tasvirini taqdim etadi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish ti zimi (MBBT ) bu ma’lumotlar bazasi tuzilishini boshqaruvchi va unda saqlanadigan ma’lumotlarga kirishni boshqaradigan dasturlar to’plami. Qaysidir ma’noda ma’lumotlar bazasi juda yaxshi tashkillashtirilgan elektron topshirish kabinetiga o’xshaydi, unda kuch li dasturiy ta’minot ( MBBT ) kabinet tarkibini boshqarishga yordam beradi. Ma ’lumotlar bazasini ng turlari. Har bir ma’lumotlar bazasi ma’lum bir ma’lumot to’plamini saqlaydi va ma’lum maqsadda foydalaniladi. Yillar o’tishi bilan, ma’lumotlar bazalaridan tex nologiya va innovatsion foydalanish rivojlanib borgan sari ma’lumotlar bazalarini tasniflashda turli xil usullar qo’llanilmoqda. Masalan, ma’lumotlar bazalari qo’llab -quvvatlanadigan foydalanuvchilar soni, ma’lumotlar joylashgan joyda, saqlanadigan ma’lumo tlar turi, ma’lumotlardan maqsadli foydalanish va ma’lumotlar tuzilish darajasi bo’yicha tasniflanishi mumkin. Foydalanuvchilar soni ma’lumotlar bazasi bitta foydalanuvchi yoki ko’p foydalanuvchi sifatida tasniflanganligini aniqlaydi. Bitta foydalanuvchi m a’lumotlar bazasi bir vaqtning o’zida faqat bitta foydalanuvchini qo’llab -quvvatlaydi. Boshqacha aytganda, agar A foydalanuvchisi ma’lumotlar bazasidan foydalansa, B va C foydalanuvchilari A foydalanuvchisini kutib turishlari kerak. Bunga javoban, ko’p foy dalanuvchi ma’lumotlar bazasi bir vaqtning o’zida bir nechta foydalanuvchilarni qo’llab -quvvatlaydi. Ko’p foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi