logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Axborot texnologiyalari fanining predmeti. Hisoblash vosutalarining rivojlanish tarixi. Zamonaviy kompyuterlar, ularning turlari, asosiy xarakteristikalari va qo’llash sohalari

Axborot texnologiyalari fanining predmeti. Hisoblash vosutalarining rivojlanish tarixi. Zamonaviy kompyuterlar, ularning turlari, asosiy xarakteristikalari va qo’llash sohalari

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1573.3671875 KB
Ko'chirib olish
Axborot texnologiyalari fanining predmeti. Hisoblash vosutalarining rivojlanish tarixi. Zamonaviy kompyuterlar, ularning turlari, asosiy xarakteristikalari va qo’llash sohalari Reja: 1. Axborot texnologiyalari (АТ) fanining predmeti , maqsadi va vazifalari . 2. Hisoblash vosutalarining rivojlanish tarixi. Axborot texnologiyalarining asosiy tushunchalari va elementlari. 3. Zamonaviy kompyuterlar, ularning turlari, asosiy xarakteristikalari va qo’llash sohalari. 1.1. Axborot texnologiyalari (АТ) fanining predmeti, maqsadi va vazifalari . Ta’lim tizimini isloh etish, moddiy-texnik bazsini mustahkamlash, axborot texnika asrida o‘z o‘rnini topa oladigan, jahon andozalariga mos raqobatdosh, yuqori intellektual salohiyatli kadrlarni tayyorlashda davlat bosh islohotchi sifatida namoyon bo‘ldi. Ma'lumotlar bugungi kunda ta'lim tizimini modernizatsiya qilishning asosiy usullaridan biri hisoblanadi. Bu axborot texnologiyalari va texnologiyalarni rivojlantirish bilan bir qatorda, birinchi navbatda, axborot va jamiyat bilan ishlashga qodir bo'lgan insonlarning jamiyatini shakllantirishga yordam beradigan loyihalar va dasturlarni ishlab chiqishning asosiy omiliga aylanadigan o'zgarishlar bilan bog'liq. Pedagogik jamoalarning asosiy maqsadi har bir bolaning qobiliyatini aniqlash va rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni yaratish, asosiy bilimlarga ega bo'lgan va zamonaviy hayot sharoitlariga moslasha oladigan shaxsni shakllantirishdir. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) hayotimizning barcha sohalarida mustahkam o'rnashgan. Shunga ko'ra, ta'lim tizimi yosh avlodni tarbiyalash va o'qitish, an'anaviy usullarni almashtirishga olib kelmaydigan, lekin ularning imkoniyatlarini kengaytirishga yordam beradigan yangi yondashuvlarni joriy etish uchun yangi talablarni qo'yadi Ta'limni axborotlashtirish maqsadga erishishning muhim vositalaridan biri sifatida qaralishi kerak. Bu ta'lim tizimini modernizatsiya qilish jarayonining bosqichlarini aniqlaydigan bir qator ketma-ket vazifalar: texnik jihozlar, didaktik vositalarni yaratish, yangi o'quv texnologiyalarini ishlab chiqish va hokazolarni nazarda tutadi. Darhaqiqat, XXI asrda axborot texnologiyalariga oid bilimlarga ega bo‘lmay turib hayotiy zarur ko‘nikma va malakalarni shakllantirib bo‘lmaydi. Shunga muvofiq zamonaviy ta’limning maqsad va vazifalari ham o‘zgarib, shaxsga yo‘naltirilgan ta’limustuvorlik kasb etmoqda. Bunday yondashuv asosida o‘quvchi shaxsining to‘la rivojlanishi, tez o‘zgaruvchan hayotga har tomonlama tayyor bo‘lishini ta’minlash, mustaqil bilim olish ko‘nikmalari, ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish, ulkan axborot makonida informatsiyani tanqidiy nuqtai nazaridan to‘g‘ri izlash, tanlash, mauammolarni nafaqat ko‘ra bilish, balki ularni ifodalash va hal eta olish layoqatini shakllantirish kabi vazifalar mujassamdir. Bunday talab darajasidagi yosh avlodni kamolga yetkazish uchun pedagoglar nafaqat faoliyatni osonlashtiruvchi dasturiy-texnik vositalarni o‘zlashtirishi va amalda qo‘llashi, balki fanga oid intellektual va ijodiy masalalarni hal eta oladigan dasturlardan foydalana olishi ham zarur. Fanni o‘qitishdan maqsad - zamonaviy axborot texnologiyalari asoslari, zamonaviy shaxsiy komp’yuterlar va ularning atrof qurilmalari, sistemali dasturiy ta’minoti, amaliy dasturiy vositalar, zamonaviy kommunikatsion texnologiyalar, Veb-dizayn asoslari, dasturlash, Microsoft Officening dasturiy vositalari haqidagi bilimlar bilan qurollantirishdan iborat. Fanining vazifasi: - ta’limdaATlari haqida bir butun tasavvur hosil qilish; - ta’limdaATlarining har bir inson hayotidagi va jamiyatning rivojidagi rolini ochib berish; - ta’limda ATning texnik va dasturiy vositalarining mohiyati va imkoniyatlarining ochib berish; - axborot tizimlari va texnologiyalarini nima maqsadida va qanday kodllash hakida tushuncha hosil qilishdan iborat. Fan bo‘yicha talabalarning bilim, ko‘nikma va malakalariga quydagi talablar qo‘yiladi: - zamonaviy axborot texnologiyalari, zamonaviy dasturlash texnologiyalari kompyuter tarmoqlari, axborot tizimlari va ularning turli sohalarda qo‘llanilishi, axborot xavfsizligi va axborotlarni himoyalash, elektron tijoratga doir bilimga; - axborotning sintaktik, semantik va pragmatik o‘lchovlari, axborot jarayonlarining apparat va dasturiy ta’minoti, operatsion tizimlar, algoritmlash va dasturlash, vizual dasturlash texnologiyalari, amaliy dasturlar bilan ishlash texnologiyalari, kompyuter tarmoqlari va ularning turlari, tarmoq resruslari, axborot tizimlari, ularning mohiyati, qo‘llanilishi va vazifalari, elektron xujjat aylanishi tizimi, avtomatlashtirilgan axborot tizimlari, zamonaviy multimedia tizimlari, axborot xavfsizligining tashkiliy va huquqiy asoslari, axborotlarni himoyalashning texnik va dasturiy vositalaridan, elektron tijoratlardan foydalanish ko‘nikmasiga; -axborotlarga ishlov berish qurilmalari, axborot jarayonlarining dasturiy ta’minoti, operatsion tizimlar, xizmat ko‘rsatuvchi dasturlar va utilitalar bilan ishlash, dasturlash tillari va vizual dasturlash orqali dastur tuzish, amaliy dasturlar bilan ishlash (matnli, elektron jadval, taqdimotlar, grafik, ma’lumotlar bazalari va ularni boshqarish tizimlari), kompyuter tarmoqlaridan foydalanish, turli veb sahifalar yaratish dasturlari bilan ishlash, elektron xujjat aylanishi tizimi, zamonaviy multimedia tizimlari imkoniyatlaridan foydalanish malakasiga ega bo‘lishi kerak. Axborotli vositalar (kompyuter, elektron aloqa, radio, televidenie) dan foydalanish darajasi ikki omil bilan aniqlanadi: 1.O‘quv jarayoni uchun axborotli vositalar samara beradigan mavzular yuzasidan didaktik materiallarni ishlab chiqish. 2.Pedagoglarning o‘z amaliy faoliyatlarida texnik vositalar va didaktik materiallardan metodik jihatdan to‘g‘ri foydalana olish tayyorgarligini tekshirish. Axborotli ta’lim jarayoni oldindan pedagogik loyihalangandagina ko‘zlangan maqsadga erishish mumkin. Pedagogik jarayonni kompyuterlashtirish asosiy yo‘nalishlaridan biri va zamonaviy pedagogik texnologiyalarning shug‘ullanishi lozim bo‘lgan sohasidir. Hozirgi zamon axborot texnologiyalarining asosini quyidagi uchta texnika yutug‘i tashkil etadi: 1. Axborotning mashina o‘qiydigan tushunchalarda jamlash muhitining paydo bo‘lishi (magnit, lentalar, kinofil ь mlar, magnit disklar va h.); 2. Axborotni er sharining istalgan nuqtasiga vaqt va masofa bo‘yicha muhim cheklashlarsiz etkazishini ta’minlovchi aloqa vositalarining rivojlanishi, aholining aloqa vositalari bilan keng qamrab olinishi (radio eshittirish, televidenie, ma’lumotlarni uzatish tarmoqlari, yo‘ldosh aloqa, telefon tarmog‘i va h.); 3. Axborotni kompyuterlar yordamida berilgan algoritm bo‘yicha avtomatlashtirilgan ishlab chiqish imkonini (saralash, tasniflash, kerakli shaklda ifodalash, yaratish va h.) oshirish. 1.2. Hisoblash vosutalarining rivojlanish tarixi. Axborot texnologiyalarining asosiy tushunchalari va elementlari. Axborot texnologiyalarining asosiy tushunchalaridan biri – bu axborotdir. Axborot deganda barcha sezgi organlarimiz orqali qabul qila oladigan ma’lumotlar majmuini va ularning o‘zaro bog‘lanish darajasini tushunamiz. Texnologiya grek tilidan (techne) tarjima qilinganda san’at, mahorat, bilish ma’nolarini anglatadi, bular esa o‘z navbatida jarayonlardir. Axborot deganda atrof muhitdan, (tabiatdan yoki jamiyatdan) sezgi a`zolarimiz (ko`z, quloq, burun, og`iz, teri) orqali qabul qilib , anglab oladigan har qanday ma`lumotni tushunamiz (1.1- rasm). 1-rasm: Axborotni inson tomonidan qabul qilinishi Tabiatni kuzatib, insonlar bilan muloqatda bo`lib, kitob va gazetalar o`qib, televizion ko`rsatuvlar ko`rib biz axborot olamiz. M а s а l а n, ko`ch а d а k е t а yotg а nimizd а ko`zimiz о rq а li а xb о r о t yig` а miz. Ko`zning nеrv hujаyrаlаridа yig`ilgаn аxbоrоt murаkkаb rаvishdа аlmаshinаdi vа bоsh miyaning ko`rish bo`limlаrigа uzаtilаdi. Bu еrdа аxbоrоtgа nаvbаtdаgi ishlоv bеrilаdi vа ishlоv nаtijаsidаn shu zаhоtiyoq fоydаlаnilаdi. Muskullаrimizgа signаllаr (аxbоrоtlаr) yubоrilаdi. Buning nаtijаsidа biz svеtоfоr chirоg`igа qаrаb yo`ldаn o`tishimiz yoki to`xtаshimiz mumkin. Dеmаk аxbоrоtni qаbul qilish, yig`ish, ishlоv bеrish, sаqlаsh vа uzаtish mumkin ekаn. Аxbоrоtni 90% dаn оrtig`ini ko`rish vа eshitish оrqаli qаbul qilаmiz. Mаsаlаn, biоlоgiya dаrsidа o`simliklаrni o`rgаnаmiz, ya`ni o`simliklаrni hаyoti hаqidа аxbоrоt оlаmiz. Birоr-bir issiq prеdmеtgа qo`limiz tеgib kеtsа, dаrhоl qo`limizni tоrtib оlаmiz. Bu vаziyatdа bоsh miyamiz mаzkur prеdmеtning yuqоri tеmpеrаturаgа egа ekаnligi hаqidа аxbоrоt оlаdi. Аvtоbusdа kеtаyotsаk mаtоrning shоvqinini eshitаmiz. Shоvqin biz uchun оdаtiy xоl , lеkin tаjribаli shоfеr uchun esа bu - аxbоrоt. U ushbu аxbоrоtni eshitish оrqаli аvtоbus mоtоrini tеxnik hоlаtini hаmdа ishlаsh sifаtini аniqlаshi mumkin. Аxbоrоt оb`еktlаr, hоdisаlаr, jаrаyonlаr hаqidаgi xаbаrlаr to`plаmidir. Axborotlar turli-tuman ko`rinishda bo`lib, ularni quyidagicha ifodalash mumkin: a) matnli axborot. b) grafikli axborot. c) tovushli axborot. d) videolavhali axborot. e) belgili axborot. f) raqamli axborot. Inson sezish a`zolari, texnikada turli asboblar va xokazolar yordamida qayd etiladigan tashqi dunyo dalillari ma`lumotlar deb ataladi. Ma`lumotlar aniq vazifalarni hal etishda zarur va foydali deb topilsa - axborotga aylanadi. Demak ma`lumotlarga u yoki bu sabablarga ko`ra foydalanilayotgan yoki texnik vositalarda qayta ishlanilayotgan, saqlanayotgan , uzatilayotgan belgilar yoki yozib olingan kuzatuvlar sifatida qarash mumkin. Agar bu ma`lumotlardan biror narsa to`g`risidagi mavxumlikni kamaytirish uchun foydalanish imkoniyati tug`ilsa, ma`lumotlar axborotga aylanadi. Demak amaliyotda foydali deb topilgan, ya`ni foydalanuvchining bilimlarini oshirgan ma`lumotlarnigina axborot deb atasa bo`ladi. Inson o`z hayotida tug`ilgan kunidan boshlab doimo ma`lumotlar bilan ish ko`radi. Ularni o`zining sezgi a`zolari orqali qabul qiladi. Informatika uchun axborotni qabul qilish, saqlash, unga ishlov berish va uzatishda axborot texnologiyalari vositalaridan qanday foydalanish kerakligi muammosi eng asosiy bo`lgani uchun, axborotlarni tasnifi ham o`ziga xosdir. Jumladan, informatikada analog (uzluksiz) va raqamli (diskret) axborotlar ishlatiladi. Inson sezgi a`zolari analog (uzluksiz) axborot bilan ish ko`rishga moslashgan bo`lsa, hisoblash texnikasi esa raqamli (diskret) axborot bilan ishlaydi. Mat е matik olim axborotni yanada k е ngroq tushunadi. U axborot qatoriga fikr yuritish orqali xulosa chiqarish natijasida hosil bo`lgan bilimlarni ham kiritadi. Boshqa soha xodimlari ham axborotni o`zlaricha talqin etadilar. Shunday qilib, turli sohalarda axborot turlicha tushunilar ekan. L е kin axborotlarning umumiy tomonlari ham borki , u ham bo`lsa b е shta muhim xossaga ega bo`lishligidir. Bular axborotni yaratish, qabul qilish, saqlash, ishlov b е rish va uzatish xossalaridir. Axborotdan foydalanish imkoniyati va samaradorligi uning mazmundorligi, е tarliligi, aktualligi, o`z vaqtidaligi, aniqligi , ishonarliligi, barqarorligi kabi asosiy ist е `mol sifat ko`rsatkichlari bilan bog`liqdir: a) axborotning r е pr е z е ntativligi – ob` е kt xususiyatini ad е kvat ifoda etish maqsadlarida uni to`g`ri tanlash va shakllantirish bilan bog`liqdir. b) axborotning mazmundorligi - s е mantik (mazmuniy) hajmini ifoda etadi. c) axborotning е tarliligi (to`laligi) - qaror qabul qilish uchun minimal, l е kin е tarli tarkibga (ko`rsatkichlar jamlamasiga) ega ekanligini bildiradi. To`g`ri qaror qabul qilish uchun to`liq bo`lmagan, ya`ni е tarli bo`lmagan, xuddi shuningd е k, ortiqcha bo`lgan axborot ham foydalanuvchining qabul qilgan qarorlari samaradorligini kamaytiradi. d) axborotning aktualligi (dolzarbligi) - axborotdan foydalanish vaqtida uning boshqarish uchun qimmatliligi saqlanib qolishi bilan b е lgilanadi va uning xususiyatlari o`zgarishi dinamikasi hamda ushbu axborot paydo bo`lgan vaqtdan buyon o`tgan vaqt oralig`iga bog`liq bo`ladi. e) axborotning o`z vaqtidaligi - uning avvaldan b е lgilab qo`yilgan vazifani hal etish vaqti bilan k е lishilgan vaqtdan k е chiqmasdan olinganligini bildiradi. f) axborotning aniqligi - olinayotgan axborotning ob` е kt, jarayon, hodisa va hokazolarning r е al holatiga yaqinligi darajasi bilan b е lgilanadi. j) axborotning ishonarliligi - axborotning r е al mavjud ob` е ktlarni zarur aniqlik bilan ifoda etish xususiyati bilan b е lgilanadi. z) axborotning barqarorligi - axborotning asos qilib olingan ma`lumotlar aniqligini buzmasdan o`zgarishlarga ta`sir qilishga qodirligini aks ettiradi. Axborot texnologiyalari – bu odamlarning bilimlarini rivojlantiradigan, ularning texnika va ijtimoiy jarayonlarni boshqarish bo‘yicha imkoniyatlarini kengaytiradigan ma’lumotlarni tashkil etish, saqlash, ishlab chiqish, tiklash, uzatish usullari va texnik vositalaridir. Y a na shuningdek, axborot texnologiyalari deganda, ma’lum bir maqsadga erishish uchun amalga oshiriladigan jarayonlar zanjiridan iborat yaratuvchi faoliyat tushuniladi. Agar texnologik zanjirni tashkil etuvchi jarayonlar, ular orasidagi axborot almashinuvini tashkil etish va ularni uyg‘unlashtirishda kompyuterlardan foydalanish imkoniyati yaratilsa, har qanday texnologiyaning samaradorligi ortadi. Albatta, buning uchun mazkur texnologiyani sinchiklab o‘rganish, jarayonlardagi va ular o‘rtasidagi axborot almashinuvini, shuningdek, jarayonlar zanjirini (ya’ni texnologiyani) boshqarishning axborot ta’minotini tahlil etish zaruriyati paydo bo‘ladi. Jarayonlar - bu qo‘yilgan maqsadga erishish uchun ma’lum harakatlarmajmuasidir. Ayni paytda axborot texnologiyasi haqida fikr yuritganda «yangi», «kommunikatsion» yoki «zamonaviy» so‘zlarini ko‘shib ishlatiladi. Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyasi (AKT) - bu zamonaviy kompyuterlar va telekomunikatsion vositalaridan foydalanadigan, foydalanuvchi ishlashi uchun «do‘stona» interfeysga ega bo‘lgan axborot texnologiya demakdir. « Axborot texnologiyalari - axborot resurslari bilan ishlashning usullari va vositalari, o'rganilayotgan ob'ekt haqidagi yangi axborotni olish uchun ma'lumotlarni to'plash, qayta ishlash va uzatish usullari haqida ma'lumot to'plami ". Axborot texnologiyalari - ma'lumot bilan ishlash uchun maxsus usullar, dasturiy ta'minot va apparat (kino, audio va video asboblar, kompyuterlar) dan foydalanadigan pedagogik texnologiya. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) - axborotni mustahkamlash, uni qayta ishlash va axborot almashish (uzatish, tarqatish, oshkor etish) bilan ta'minlaydigan texnologiyalar to'plamidir. Ta'lim jarayonida kompyuterdan foydalanish - (yangi axborot texnologiyalarini joriy etish) o'quv jarayonini jadallashtirish, uni optimallashtirish, o'quvchilarni mavzuga qiziqishlarini oshirish, taraqqiyotga oid ta'lim g'oyalarini hayotga tatbiq etish, darslik tezligini oshirish, mustaqil ish hajmini ko'paytirish yo'llarini taklif qilishdir. Bu ma`naviy fikrlashni, aqliy mehnat madaniyatini rivojlantirishga, mustaqil ish uchun malakalarni shakllantirishga yordam beradi, shuningdek o'quv jarayonining motivasion sohasiga, uning faoliyat turiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Ta’limda AT vositalarining markazida turuvchisi kompyuterdir. Hozirgi kunda kompyuter lar ta’lim tizimida asosan to‘rtyo‘nalishda: - o‘rganish ob’ekti sifatida; - o‘qitishning texnik vositalari sifatida; - ta’limni boshqarishda; - ilmiy-pedagogik izlanishlarda foydalanilmoqda. O‘quv jarayonida kompyuterlar asosan quyidagicha foydalanil-moqda: - passiv qo‘llash – kompyuter oddiy hisoblagich kabi; - faol muloqat – kompyuter o‘quvchiga yo‘l – yo‘riq berish va imtihon olishda; - interfaol muloqat – kompyuter sun’iy intellekt sifatida, ya’ni o‘quvchi bilan muloqot qilishda foydalaniladi. Ta’limda zamonaviy axborot va kommunikatsiya texnologiyalarini kengjoriy etilishi: - fan sohalarini axborotlashtirishni; - o‘quv faoliyatini intellektuallashtirishni; - integratsiya jarayonlarini chuqurlashtirishni; - ta’lim tizimi infratuzilmasi va uni boshqarish mexanizmlarini takomillashtirishga olib keladi. Pedagogik ta’lim jarayonlarini zamonaviy axborot texnologiyalari asosida samarali tashkil etish: - masofaviy o‘quv kurslarini va elektron adabiyotlarni yaratuvchi jamoagapedagoglar, kompyuter dasturchilar, tegishli mutaxassislarning birlashuvini; - pedagoglar o‘rtasida vazifalarning taqsimlanishini; - ta’lim jarayonini tashkil qilishni takomillashtirish va pedagogik faoliyatning samaradorligini monitoring etishni taqozo etadi. Zamonaviy axborot texnologiyalarining ta’lim jarayonlariga joriy etilishi: - o‘rganilayotgan hodisa va jarayonlarni modellashtirish orqali fan sohasini chuqur o‘zlashtirilishiga; - o‘quv faoliyatining xilma-xil tashkil etilishi hisobiga tinglovchining mustaqil faoliyati sohasining kengayishiga; - interaktiv muloqot imkoniyatlarining joriy etilishi asosida o‘qitish jarayonini individuallashtirish va differensiyalashtirishga; - sun’iy intellekt tizimi imkoniyatlaridan foydalanish orqali tinglovchining o‘quv materiallarini o‘zlashtirish strategiyasini egallashiga; - axborot jamiyati a’zosi sifatida unda axborot madaniyatining shakllanishiga; - o‘rganilayotgan jarayon va hodisalarni kompyuter texnologiyalari vositasida taqdim etish, o‘quvchilarda fan asoslariga qiziqishni va faollikni oshirishga olib kelishi bilan muhim ahamiyat kasb etadi Axborot texnologiyalarini rivojlantirishning hozirgi bosqichida yuqori malakali mutaxassislar uchun talab kuchaymoqda. Zamonaviy o'qituvchi uchun odatiy bo'lishi kerak: kerakli ma'lumotlarni topish, elektron pochta orqali ishlash, axborot tarmoqlaridan foydalanish. Axborot madaniyati umumiy pedagogik madaniyatning bir qismiga aylanadi. O'qituvchining professionalligi turli xil kompetentlarga, jumladan, kompyuterga ega. O'qituvchi o'z kundalik va kelajakdagi professional faoliyatida mahalliy va global kompyuter tarmoqlaridan foydalanishi kerak. Hozirgi kunda o'qituvchilarning aksariyati kompyuterga ega, ammo bilim darajasi ularnikidan farq qiladi. a) global Internetdan foydalanish Elektron resurslar shaklida axborot-metodik qo'llab-quvvatlash o'qituvchini o'quv jarayoniga tayyorlashda, masalan, yangi usullarni o'rganish, ko'rgazmali qo'llanmalarni tanlashda qo'llanilishi mumkin. Qidiruv tizimlari Internet o'qituvchilarga bolalarning taraqqiyoti va tarbiyasi, fotosuratlar va illyustratsiyalar haqida deyarli barcha materiallarni topish imkoniyatini beradi. b) Hujjatlar uchun kompyuterdan foydalanish. Kompyuter, dasturlarni tashkil qilish, bolaning shaxsiy xotirasini saqlab qolish, u haqda turli ma'lumotlarni yozib olish, test natijalarini yozish, umuman grafiklarni yaratish orqali har qanday harakat rejalarini tuzishda g'amxo'rlik ko'rsatuvchilar va "rivojlangan" ota-onalarga qimmatli xizmatni taqdim etishi mumkin. Kompyuterdan foydalanishning muhim jihati ma'lumotlar bazasini boshqarishdir. Bugungi kunda bolalarni tarbiyalash va rivojlantirish bo'yicha juda ko'p kitoblar paydo bo'ldi, ko'pgina kitoblarda o'qitishda kompleks yondashuvlar aks ettirilgan, boshqalari esa ma'lum bir sifatni rivojlanishini aks ettiradi, yosh toifalarini ajratib turadi va boshqalar. Ma'lumotlar bazasidan foydalanmaslik adabiyotda juda qiyin kechadi. c) Multimediya prezentatsiyalaridan foydalanish Multimediya prezentatsiyalar ta'lim va rivojlanish materiallarini algoritmik usulda kompleks tuzilgan ma'lumotlar bilan to'ldirilgan yorqin tasavvurlar tizimi sifatida taqdim etishga imkon beradi. Bu holatda, nafaqat haqiqatni, balki bolalar xotirasida assotsiativ shaklda ham ma'lumot berishga imkon beruvchi turli in'ikoslar kanallari qo'llaniladi. Rivojlantiruvchi va ma'rifiy ma'lumotlarning bunday taqdimotining maqsadi chaqaloqlardagi tizimni shakllantirishdir. Multimedia taqdimotida material taqdimoti o'quv vaqtini qisqartiradi, bolalar salomatligini yaxshilaydi. Ta'lim faoliyati davomida multimediya prezentatsiyalaridan foydalanish bizni psixologik jihatdan to'g'ri usullar, xotira, aqliy faoliyat, o'quv mazmunini va pedagogik o'zaro ta'sirlarni izolatsiyalash, o'quv jarayonini qayta tiklash va yaxlitlik nuqtai nazaridan o'quv jarayonini yaratishga imkon beradi. 1.3. Zamonaviy komputerlar, ularning xarakteristikalari , umumiy tuzilishi va foydalanish sohalari Ko'pincha, maktabgacha ta'lim muassasalari o'qituvchilari asosiy yutuq - bolalar bilan ishlashda AKTdan foydalanish haqida gapira boshladilar. Kompyuterda ishlashni mustaqil ravishda o'zlashtirib, maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlashda o'z mahoratimni ishga solaman. Kompyuterlar azaldan bizning hayotimizning ajralmas qismi bo'lib kelgan. Hatto maktabgacha ta'lim muassasalarida ham hayotni kompyuterlarsiz tasavvur etib bo'lmaydi. Kompyuter yordamida biz ishchi dasturlar, sinf yozuvlari, hisobotlar va hisobotlarni yozamiz. va boshqalar. Kompyuter bolalar va ota-onalar bilan ishlashda ham o'qituvchining eng yaxshi yordamchisiga aylandi. Hozirda xilma-xil zamonaviy kompyuterlar insonga xolis xizmat qilmoqda. Ularning tashqi ko`rinishi ham turlicha. Lekin ularni tashkil etuvchi qurilmalar, (ya`ni apparatli ta`minoti) bilan yaqindan tanishsak, turli turkumdagi mashinalardagi qurilmalarda o`xshashlik borligini ko`ramiz. Har qanday kompyuter apparatli ta`minoti, asosiy va qo`shimcha qurilmalardan tashkil topgan. Asosiy qurilmalar kompyuter ishlashini ta`minlasa, qo`shimcha qurilmalar kompyuter bilan ishlash imkoniyatini kengaytiradi. Hozirgi vaqtda eng ko`p ishlab chiqarilayotgan va amaliyotga qo`llanilayot - gan zamonaviy kompyuterlar shaxsiy kompyuterlar hisoblanadi. Zamonaviy kompyuterlar asosan quyidagi asosiy qurilmalardan iborat bo`ladi: 1. Sistemali blok. 2. Monitоr 3. Klaviatura 4. Sichqoncha. Sistemali blok . Sistemali blok kompyuterning eng asosiy qurilmasi bo`lib, quyidagilarni o`z ichiga oladi:  mikroprosessor – ko`p hollarda prosessor deb yuritiladi. U hisoblashlarni bajaradi va kompyuter ishini boshqaradi;  xotira – ma`lumotlarni va hisoblash natijalarini saqlash uchun ishlatiladi;  kiritish chiqarishni nazoratchilar – bu qurilma displey, magnit disklar, sichqoncha va boshqa qurilmalar ishini nazorat qiladi;  kiritish-chiqarish portlari – kompyuter va tashqi qurilmalar orasida ma`lumotlarni almashtirib turish uchun ishlatiladi;  vinchester (qattiq magnit disk) – ma`lumotlarni doimiy saqlash uchun ishlatiladi;  yupqa magnit disklar (disketlar )- ma`lumotlarni doimiy saqlash hamda ularni bir kompyuterdan boshqa kompyuterga o`tkazish uchun ishlatiladi. Disketlarga vinchesterga nisbatan ancha kam miqdordagi axbo- rotlar joylashadi. Monitor kompyuterning ish jarayonida vujudga keladigan axborotlarning zarur qismini ekranda yoritib berishni ta`minlaydi. Monitor matn yoki grafik rejimda ishlaydi. Matn rejimida ekran belgi o`rinlari deb yuritiluvchi alohida qismlarga bo`linadi. Grafik rejimda ekran piksel deb ataluvchi nuqtalar to`plamidan tashkil topadi. Ikkala rejimda ham belgi yoki pikselning ranglari, fonning rangi, ravshanligi va boshqa parametrlar xaqidagi ma`lumotlar videoxotirada saqlanadi. Monitordagi piksellarning umumiy miqdori monitorning imkon darajasi , deb ataladi. Hozirgi davrda keng tarqalgan monitorlarni tavsiflovchi jadvalni keltiramiz. Bu erda belgi o`rinlarining miqdori ekrandagi satr va ustunlardagi belgi o`rinlarning miqdorlari ko`paytmasi hamda piksellar soni gorizontal va vertikal bo`yicha piksellar sonining ko`paytmasi shaklida berilgan Monitor nomi Matn rejimi Grafik rejimi Ranglar miqdori Belgi o`rinlar miqdori Ranglar miqdori Piksellar miqdori CGA 16 80x25 2 640x200 4 620x200 EGA 16 80x25 16 640x350 16 80x43 VGA 16 80x25 16 640x480 16 80x50 SVGA 16 80x50 256 640x480 16 800x600 Klaviatura . Klaviatura ma`lumot-larni kiritish va kompyuter ishini boshqa-rish uchun ishlatiladi. Kompyuterlar odatda 101 tugmachali standart klaviatura bilan ta`minlanadi. Klaviatura 5 qismdan iborat: Asosiy yoki alfavit tugmalari : Bu qismi 57 ta tugmadani borat: 37 lotin harf va belgilar, 10 ta raqam va 10 ta maxsus tugmalar. Ko’p tugmalarda bir nechta belgilar yozilgan. Har xil rangda yozilgan harflar, belgilar har xil til standartiga mos. Til standartini o’zgartirish klaviaturalarda har xil (o’ng Alt va Shift yoki ikkita Shift yoki o’ng Ctrl va Shift tugmalarni birga bosish). Maxsus tugmalar bilan yaqinroq tanishaylik. Shift - Agar siz harflar tugmasini bossangiz u holda kichik harf kiritiladi, agar sizga katta harf kerak bo’lsa u holda maxsus Shift tugmani bosib, qo’yib yubormasdan shu harf tugmasini bosishiz kerak. Agar bitta rang bilan bir nechta belgilar yozilgan bo’lsa u holda ulardan pastdagi asosiy, yuqoridagi passiv deb nomlanadi. Tugmani bosganizda asosiy belgi kiritiladi. Agar sizga passiv belgi kerak bo’lsa u holda siz maxsus tugmani bosib, qo’yib yubormasdan belgi tugmasini bosishingiz kerak. Ctrl va Alt - shu tugmalarni bosib turib boshqa tugmani bosganimizda har xil amallar bajariladi. Caps Lock - Bu tugma yordamida Shift bosilib turgan holatini (faqat harflar uchun) yoqamiz yoki o’chiramiz. Tab - keyingi bo’limga yoki qismga o’tish. Backspace - oldin (chapda) joylashgan bitta belgini o’chirish. Enter - yangi satrga o’tish yoki ma‘lumotlarni kiritish. Esc - oxirgi harakatdan voz kechish. Funktsional tugmalar : Maxsus buyruklar va amallarni bajarish tugmalari F1 - F12. Har xil dasturlar bu tugmalarga har xil amallarni urnatadi. Yo’nalish tugmalari : Kursor joylanishini o’zgartiradi. Kursorni bitta belgi chapga, yuqoriga, o’ngga va pastga siljitish. Yordamchi tugmalar : Home - satr boshiga o’tish. End - satr oxiriga o’tish. PgUp - bir sahifa yuqoriga o’tish. PgDn - bir sahifa pastga o’tish. Insert - belgilarni o’chirib ustiga yozish yoki ularni siljitib o’rtasiga yozish holatini o’rtnatish. Delete - keyin (o’ngda) joylashgan bitta belgini uchirish Raqamlar tugmalari : Raqamlarni kiritish uchun klaviatura. 0-9 gacha raqamlar va /,*,-,+ belgilari. Klaviatura tugmachalariga “ Вставка-Символ ” bo`limi yordami-da ixtiyoriy belgilarni yoki alifbo harflarini o`rnatish mumkin. Sichqoncha ( ingl. mouse – sichqon ) ma`lumot kiritish quril - masi bo`lib, biror tekislik bo`ylab harakatlantirilganda tagidagi lazer nuri harakat haqidagi ma`lumotni kompyuterga uzatadi va ekrandagi ko`rsatkich (kursor) mos yo`nalishlarda harakatlanadi. Sichqonchaning tugmalari yordamida kompyuterga biror buyruq berish, undagi dasturlar va jarayonlarni ishga tushirish hamda hujjatlarni ochish mumkin. Sichqoncha o‘z nomini shakli va ish tamoyili tufayli olgan: u kaftga oson ko‘chadi. Shaxsiy kompyuter bilan u ulaniladigan kabel esa ilk konsturktorlarga sichqoncha dumini eslatgan bo‘lsa, ehtimoldan holi emas. Puxta o‘ylangan konsruksiyasi tufayli sichqoncha SHK foydalanuvchilarining grafik muharrirlar dasturiy paketlari avtomatik loyihalash tizimlari elektron jadvallarni boshqarish stol usti nashr tizimlarini boshqarishda bebaho vositaga aylandi. Sichqonchalar o‘zlarining ajratish qobilyatlari ya‘ni qabul qiluvchi mehanizimlar talqin eta olishi mumkin bo‘lgan eng kichik ko‘chishi bo‘yicha farqlanadi. Ajratish qobilyati odatda bir duyumga to‘g‘ri keladigan nuqtalar soni {200,400,600,900} bilan ko‘rsatiladi. Sichqonchalarning turli tiplarining soni yetarlicha kattadir. Bo‘linishi sichqonchaning ko‘chish haqida axborot olish bosqichidayoq boshlanadi va bu qanday amalga oshirilishiga bog‘liq ravishda , sichqonchalar mehanik, optik – mehanik va optikl toifalarga bo‘linadi. Ma‘lumotlarni kompyuterga uzatish usuli bo‘yicha sichqonchalar liniyali va liniyasiz turlarga ajratiladi. Biroq uzatish usuliga bog‘liq bo‘lmagan holda sichqonchaning o‘zi (yoki liniyasiz texnologiya ishlatilganda biror oraliq qurilma) kompyuterga ulangan bo`lishi lozim. Sichqoncha 4 usul bilan kengaytma plata, standart ketma – ketlik port, PS/2 usulidagi sichqoncha porti shaklidagi maxsus adapter yoki USB shinasi ulagichiga, ketma – ket portga ham (maxsus o’tkazgich yordamida) ulanishi mumkin bo’lgan sichqonchalar ham mavjud. Ilgari sichqonchalar tugmalarining soni bo’yicha ham tasniflanar edi, lekin agar dasturiy ta’minot faqat bitta tugmani ishlatishi mumkin bo‘lsa (masala, Windows3X uchun ko’pchilik dasturlarda shunday edi), bu unchalik muhim ko’rsatkich emas. Yuqorida aytilganidek, mazkur holda sichqonchalarni 3 guruhga bo’lish mumkin: mehanik, optik – mexanik , optik , shu bilan birga eng kiyingi guruhning 2 ta qism toifasi mavjud. 1) Bu atamalarning mohiyati nimada? Hozirgi kunda mexanik sichqonlar o’tmish xotira bo’lib qoladi. Mexanik sichqochalarning ish usuli eng soddadir. Sichqonchaning ichki “g’ildiraklarida o’tkazuvchi belgilar bor”. G’ildiraklariga o’tkazuvchi qoshlar birikadi. Sichqonchaning sharchasi yordamida g’ildiraklarning aylanishi jarayonida ularning o’zaro ta’svirlashuvi kursorning harakat yo’nalishi va tezligini aniqlash imkonini beradi. Ko’rib turganingizdek, bu usul mexanik pianinoda metall plastinkalarni ishlash bilan nimasidir o’xshash. Mexanik sichqonchalar kirlanishi sababli boshqalarga qaraganda tez ishdan chiqadi, ular taraqqiyotning quyi bosqichida edi deb aytish mumkin. Hozirgi kunda tarqalgan sichqonchalarning ko’pchiligi optik – mexanik sinfga oiddir. 2) Optik - mexanik sichqonchaning ish tamoyili juda oddiy: rezina qoplamali o’g’irlashtirilgan sharga yassi sirt bo’lab sirpanadiva ikkinchisiga perpendikulyar joylashgan valchani aylantirib, koordinatalar tizimida harakatni vujudga keltiradi (vertical va gorizontal bo’yicha). Boshqacha aytganda, bu kombinatsiya bir yog’och g’ildirakli aravaning o’qini eslatadi. Bu g’ildirak svetodiod va priyomnik – foto-tranzistor orasida aylanadi. Yorug’lik nuri turli tezlik bilan aylanayotgan g’ildirakning kegaylari orqali o’tadi. Elektron signallarga aylantirilgan yorug’lik impulslari («yorug’lik»/» qorong’ulik» almashuvi) kursorning ekranda ko‘chish tezligi va vaziyatini aniqlach imkonini beradi. Sichqonchani tozalashda ko‘pchilik valchalardagi va rezina sharchaning o‘zidagi changlarni tozalash bilan cheklanadi. Ko‘pchilik hollarda bu, yetarli biroq yetish qiyin bo‘lgan joylarda chang to‘planishi kursorning monitor ekranida tushintirish qiyin bo‘lgan harakat qilishiga imkon beradi. Bu holatda sichqonchani to‘la ochishga jazim qilish mumkin. 3) Optik sichqonchalar harakatlanuvchi qismlardan mutlaqo holidir. Fotodatchiklar sichqoncha korpusining bevosita pastki sirtida joylashgan. Bunday sichqonchalar bilan ishlashdaqora va qizil chiziqlar bilan katakchalarga bo‘lingan maxsus gilamcha ishlatiladi. Maxsus holda aparatura o‘qlarning aylanishi natijasida hosil bo‘lgan yorug‘lik impluslarini emas , balki har rangdagi kesib o‘tilgan chiziqlarni sanaydi. Optik sichqonchalar juda ishonchli (harakatlanuvchi qisimlari yo‘qligi sababli) biroq ularning kamchiligi ham bor: istalgan sirtda surila oladigan optik mexanik sichqonchaga qaraganda gilamchaga ko‘proq joy kerak. Yangi qismiy toifaga Microsoftning yangi ishlanmasi Intellimouse Explorer mansubdir. Odatda optik sichqonchalardan farqli o‘laroq bunga gilamcha kerak emas unga 18 MIPS quvvatli raqamli signal protsessori o‘rnatilgan. (Qachanlardir bu quvvat EHM uchun yetarli edi) uning ishi optik sensordan kelayotgan real vaqtda soliishtirishdir. Solishtirish asosida 1 sekunda 1500 tagacha rasm taqqoslanishi mumkin bo‘lib, bu juda yuqori aniqlikni taminlaydi. Shaxsiy kompyuterning qo`shimcha qurilmalari Printer - ma`lumotlarni qog`ozga chiqarish qurilmasi. Printerlarning uch xili mavjud: bosma (matritsa-o`yma qolip), purkovchi, lazerli. Bosma printerda qog`ozdagi bosilayotgan satr bo`ylab harakatlanadigan maxsus qurilmaga o`rnatilgan metall ignachalar qog`oz va qurilma orasiga o`rnatilgan rangli tasmaga tegib qog`ozda iz qoldirib ma`lumotlarni hosil qiladi, shu nuqtalarning to`plami esa qog`ozga belgilar yoki shakllarni chiqarilishini ta`minlaydi. Ko`rinib turibdiki, bosma printerdan chiqarilayotgan axborotlarning rangi o`rnatilgan tasma rangiga mos bo`ladi. Purkovchi printer- qog`ozga chiqariladigan ma`lumotlarni, maxsus idishdagi suyuqlikni juda kichik naycha teshigidan bosimli purkash yo`li bilan hosil qiladi. Lazer printeri - ma`lumotlarni chop etishda rang solingan maxsus barabanga elektr maydonini ta`sir ettirishdan foydalanadi. Bunday printerlar tez va soz ishlaydi, qog`ozga chiqariladigan axborotli mahsulotning sifati yuqoridir. Bosma yoki purkovchi printer bir minutda bir bet ma`lumot chop etsa, lazer printerining shunday ko`rsatkichi o`n betdan ortiq. Purkovchi va lazer printerlarda ma`lumotlarni turli rangli qilib chop etish imkoniyati mavjud. Yurgichni boshqarish va qo`shimcha boshqarish vazifalarni bajaruvchi qurilmalarning quyidagi xillari mavjud: trekbol, joystik. Trekbol - sichqoncha"ning to`nkarib qo`yilgan holatiga o`xshaydi, undan asosan notebook xilidagi ko`chma kompyuterlardan foydalaniladi. Joystik - tugmali harakatlanuvchi maxsus dastadan iborat qurilma, u asosan faqat o`yin yoki mashq bajaruvchi dasturlarni boshqarishda qo`llanadi. Plotter (grafyasagich) - chizmalarni qog`ozga chiqarish uchun xizmat qiluvchi qurilma. Qog`ozda tasvirlanadigan chizmalar tushlangan pero bilan hosil qilinadi. Chizmalar 300x300 sm o`lchamgacha bo`lgan katta qog`ozlarga ham chiqarilishi mumkin. Skaner - foto rasm , grafik va matn shaklidagi axborotlarni kompyuterga kiritish uchun ishlatiladi. Demak, rasm, shakl yoki matnni albatta bevosita kompyuterda hosil qilish shart emas, balki uni oldin tashqarida tayyorlab olib kompyuterga kiritish sharoitini yaratib, bu rasmdan kompyuterda ko`rsatmali foydalanish imkoniyatini beradi. Hozirda stol usti skanerlari va qo`l skanerlari keng tarqalgan. Stol usti skanerlari o`z navbatida planshet, rulon, proeksionxillarga bo`linadi. Skanerning har bir turi qo`yilgan masalaga mos ravishda bajara oladigan vazifaga qarab o`z joyida qo`llanadi. Strimer - vinchesterdagi eng zarur axborotlarni buzmasdan asrash uchun , uning nusxasini ko`chirib zahirada saqlash uchun xizmat qiladigan qurilma. Strimer ma`lumotlarni magnit tasmalarga juda tez ko`chirishni tashkil etadi. Magnit lentalar sifatida audio yoki video tasmalardan foydalaniladi. Modem - kompyuter signallarini telefon signallariga aylantiruvchi va aksincha telefon signallarini kompyuter signallariga aylantirishni ta`minlovchi maxsus qurilma. Demak, modem telefon tarmoqlari orqali kompyuterlarni o`zaro bog`lash imkoniyatini yaratib berar ekan. Modem kompyuterda o`zgarmas tok orqali hosil qilingan signallarni turli chastotali tovush signallarining kombinatsiyasiga aylantiradi va shu jarayonni teskari tartibda ham bajaradi. Bu esa yakka kompyuterdan foydalanganga qaraganda, ancha katta hajmdagi axborot bilan ishlash imkoniyatlarini ochib beradi. Soundblaster - axborot saqlagichlarga yozilgan raqamli audioaxborotni tovushlarga aylantirib beruvchi qurilma. Soundblaster quril-masi-ning chiqish qismiga ovoz kuchaytirgich yoki ovoz kolonkalarini ulash mumkin, bu bilan kompyuterning multimedia imkoniyatlarini to`liq namoyon etishga yo`l ochiladi. Multimedia - matn, tovushli ma`lumotlarni, tabiiy va grafik tasvirlarni birlashtiruvchi axborot texnologiyasi. Multimedia uchun zamonaviy CD - ROM texnologiyalar taqdimnomasi ilk marta 1987 yili Sietldagi konferensiyada (Second Microsoft CD - ROM Conference) bo`lib o`tdi va bu sana video va audioaxborotli to`laqonli multimedianing paydo bo`lishini isbotladi. K ompyuter xotirasi. Mikroprotsessor kompyuterning amal bajaradigan qismi bo`lib, u ma`lumotlarni berilgan dastur asosida qayta ishlaydi. Mikroprotsessor 140 tacha turli arifmetik va mantiqiy amallarni bajaradi. IBM rusumli kompyuterlarda Intel tipidagi (shu nomli firma ishlab chiqqan) mikroprotsessorlar ishlatiladi. Bu firma o`z faoliyati mobaynida Intel-8080, 80286, 80386, 80486, Pentium, Pentium Pro(professional) mikroprotsessorlari ishlab chiqargan bo`lib, hozirda faqat zamon talablariga javob beradigan Pentium-3, Pentium-4 protsessorlarinigina bozorga chiqarmoqda, xolos. Shuni aytish joyizki, bu protsessorlar faqat Intel firmasida ishlab chiqarilishi shart emas. Uning litsenziyasi asosida bunday mikroprotsessorlar, da ishlab chiqarilishi shart emas. Uning litsenziyasi asosida bunday mikroprotsessorlar, ishchi kuchi arzon bo`lgan, Janubiy- Sharqiy Osiyo mamlakatlarida ko`plab ishlab chiqarilmoqda. Bundan tashqari, IBM kompyuterlariga moslik shartini bajaradigan boshqa firmalar: AMD, Cyrix, Celeron va hokazo ishlab chiqqan mikroprotsessorlar ham keng qo`llaniladi. Ammo boshqa firmalar ishlab chiqqan mikroprotsessorlar Intel-protsessorlardan umuman aytganda kuchsizroq hisoblanadi. Hozirda MMX-protsessorli kompyuterlar keng qo`llaniladi. Protsessorlarning tezligi megagerslar (Mgs) sekundda o`lchanadi. MMX Pentium protsessori. Intel firmasining keyingi avlod protsessori sifatida 1997 yil yanvar oyidan boshlab chiqarilayotgan MMX ( M atrix M ultiplication E x tension ) Pentium protsessorini aytish mumkin. Dastavval bu protsessor matritsalarni ko`paytirish uchun kengaytma nomi bilan atalgan bo`lsa, keyinchalik M ultiMedia E x tension-multimedia uchun kengaytma deb atala boshladi. Bu yangi protsessorni ishlab chiqishdan maqsad, keyingi yillarda ommaviy qo`llanilib borilayotgan kompyuterning multimedia (ovozi, grafik, tasvir) imkoniyatlarini har tomonlama barkamollik darajasiga ko`tarish, multimedia amaliyotlarni tez bajarishni ta`minlashdan iborat. Bu amallar qatoriga, jumladan multimedia berilganlarini, ikki va uch o`lchovli grafikalarni tez bajarish kiradi. Shu bilan birga bu protsessor ko`paytirish va qo`shish amallarini ko`proq ishlatadigan amaliy dasturlarda amallarni tezroq bajarishga qaratilgan. Shuning uchun ham uni ko`proq matematik soprotsessorni talab qilmaydigan, butun sonlar bilan ishlash bilan bog`liq masalalarni yechishda qo`llash maqsadga muvofiq bo`lsada, tajribalar uning har tomonlama ustunligini ko`rsatadi. Hozirda rivojlanayotgan parallel algoritmlar va hisoblashlar uchun ham u qo`l keladi. Shu bilan birga bu protsessor suzuvchi vergul rejimidagi sonlar bilan ishlashni “yoqtirmaydi”. Bunday sonlar bilan ishlash uchun maxsus dastur interfeysi mavjud. U Microsoft firmasining Direct 3D (3 o`lchovli interfeysi)dir. Shuning uchun ham uning hozirda ko`p tarqalayotganligiga ajablanmasa ham bo`ladi. Xotira. Xotira kompyuterda dasturlar va berilganlarni, amal natijalarini saqlaydigan qurilma. Xotiraning turlari ko`p: tezkor, doimiy, tashqi, kesh, video va boshqalar. Tezkor xotira kompyuterning muhim qismi bo`lib, protsessor undan amallarni bajarish uchun dastur, berilganlarni oladi va amalni bajarib, natijani yana unda saqlaydi. Shuni alohida ta`kidlash lozimki, kompyuter o`chirilsa, tezkor xotirada saqlanayotgan dasturlar va berilganlar yo`q bo`lib ketadi. Shuning uchun ularni qattiq diskda yoki disketalarda saqlab qolish kerak. Kompyuter ishlab turganda elektr tokini ogohlantirmasdan o`chirish, umuman aytganda, katta zarar keltirishi mumkin. Barcha turdagi xotiralar uchun muhim tushuncha uning hajmidir. Kompyuterlarda ma`lumot birligining eng kichik o`lchovi sifatida bayt qabul qilingan bo`lib, 1 bayt 8 bit (ikkili raqam)ga teng. O`z navbatida bayt bir simvolni (belgini) tasvirlaydi. Familiyangizni kompyuterga kiritish uchun familiyangizda nechta harf bo`lsa, u xotirada shuncha bayt joyni egallaydi. Xotira hajmi birligi sifatida kilobayt qabul qilingan va u K bilan belgilanadi. O`z navbatida bir kilobayt 1024 baytga teng. 1024 kilobayt esa 1 Mbayt (Megabayt)ga teng. Xotiraning katta-kichikligiga qarab u yoki bu dasturlar majmuini ishlata olish mumkin. Misol uchun 1 Megabayt xotiraga ega kompyuterlarda faqat DOS sistemasida ishlash mumkin bo`lsa, 4 Megabaytli kompyuterlarda imkoniyatlari ko`proq bo`lgan dasturlarni, xususan WINDOWS 3.1,3.11 dasturlarini ishlatish mumkin. WINDOWS 95 ni to`laqonli ishlashi uchun 16 Megabayt xotira va kamida 486 protsessorli kompyuter, WINDOWS 98, 2000 operatsion sistemasida ishlash uchun, Foto Shop, Corell Drawe va boshqa hozirgi zamon dasturlarini ishlatish uchun kamida 32 Mbayt xotirali va PENTIUM_2,3 protsessorli kompyuterlar lozimdir. Bu ko`rsatkichlar yangi protsessorlar va dastur mahsulotlarini paydo bo`lishi bilan yil sayin oshib boradi. Doimiy xotira. Kompyuterlarda berilganlar unga avvaldan joylashtirilgan doimiy xotira (BIOS-Basic Input- Output System-kiritish chiqarishning asosiy sistemasi) mavjud. Bunday xotiradan faqat o`qish mumkin. Shuning uchun ham u ROM (Read Only Memory-faqat o`qish uchun) deb ataladi. IBM PC kompyuterlarda bu xotira kompyuter jihozlarini ishlashini tekshirish, operatsion sistemasini boshlanQich yuklanishini ta`minlash, qurilmalarga xizmat ko`rsatishning asosiy funksiyalarini bajarish uchun ishlatiladi. Kesh xotira . Kesh xotira kompyuterning ishlash tezligini oshirish uchun ishlatiladi. U tezkor xotira va mikroprotsessor orasida joylashgan bo`lib, uning yordamida amallar bajarish tezkor xotira orqali bajariladigan amallardan ancha tez bajariladi. Shuning uchun kompyuter xotiraning ko`proq ishlatiladigan qismi nusxasini kesh xotirada saqlab turadi. Mikroprotsessorning xotiraga murojaatida, avvalo, kerakli dastur va berilganlar kesh xotirada qidiriladi. Berilganlarni kesh xotirada qidirish vaqti tezkor xotiradagiga nisbatan ancha kam bo`lgani uchun kesh xotira bilan ishlash vaqti ancha kam bo`ladi. PENTIUM_2,3 kompyuterlarda kesh xotira hajmi 512 K ni tashkil qiladi. Videoxotira. Videoxotira monitor ekraniga video ma`lumotlarni (videotasvirlarni) saqlab turish uchun ishlatiladi. Shuni aytish lozimki, videotasvirlar (ayniqsa rangli) kompyuter xotirasida ko`p joy egallaydi. Shuning uchun video xotira hajmi qancha katta bo`lsa, shuncha yaxshi albatta. Videoxotiraning 1 Mbaytdan kam bo`lmagani yaxshi. Shina. Kompyuterda har bir qurilmaning ishini boshqaruvchi elektron sxemalar mavjud bo`lib, ular adapterlar (moslovchilar) deb ataladi. Barcha adapterlar mikroprotsessor va xotira orqali berilganlarni ayirboshlovchi magistral yo`l deb ataluvchi shinalar orqali bog`langan bo`ladi. Shunday qilib, oddiy so`z bilan aytsak, shinalar turli qurilmalarni bog`lovchi maxsus simlardir. Kompyuterda bir qancha shinalar bo`lishi mumkin. Kompyuterlarning elektron sxemasi elektron plata deb ataluvchi modullardan iborat. Uning modul tuzilishiga ega bo`lishi kompyuterlar ta`mirini oson bajarish, uni foydalanuvchi ehtiyojiga qarab yig`ish va o`zgartirish imkoniyatini beradi. Sistema platasi kompyuterning asosiy platasi hisoblanib, unga BIOS, mikroprotsessor, tezkor xotira, kesh xotira, shinalar joylashtirilgan bo`ladi. Bundan tashqari, unda ba`zi bir qurilmalar, ishni boshqaruvchi elektron sxemalar, klaviatura, disk qurilmalari adapteri ham joylashgan bo`ladi. Hozirda shinalarning PCI ISA turi keng ishlatilmoqda. Bunday shinalarning ma`lumot ayirboshlashi tezligi yuqori bo`lib, u orqali kompyuterga ko`p tashqi qurilmalarni ulash mumkin. Kompyuterda kiritish-chiqarish portlari kontrolerlari mavjud bo`lib, ular sistema blokining orqa qismida joylashgan slot deb ataluvchi joylar orqali printer, sichqoncha va boshqa qurilmalar ulanishi uchun xizmat qiladi. Kiritish-chiqarish portlari parallel va ketma-ket bo`ladi va ular mos ravishda LPT1-LPT4 va COM1-COM3 deb belgilanadi. Odatda LPT portga printer va COM portga faks-modem, sichqoncha va boshqa qurilmalar ulanadi. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Aripov M. Informatika asoslari. O’quv qo’llanma. –Toshkent: 2002. 2. M.Aripov. Internet va elektron pochta asoslari. T., Universitet, 2000 3. Ayupov R.X. Xususiy komputerda ishlash. MS Word matn muharriri. –T.: TMI, 2002, 124 bet. 4. Ayupov R.X., Ilxomova E. Komputer tarmoqlari va Internet tizimi.–T.: TMI, 2002. 5. Microsoft Assess 2002. Russkaya versiya. Shag za shagom. Prakticheskoe posobie. [Per. s angl. L.V. Sazonova]. – M.: EKOM, 2002. – 352 s. 6. Microsoft Windows XP: Shag za shagom . Russkaya versiya: [Prakt. posob.]. – M.: EKOM, 2002. – 352 s.: il., pril. 7. Microsoft Word. Versiya 2002. Shag za shagom: [Per. s angl. L.V. Sazonova]. – M.:EKOM, 2002. – 336 s.: il. 8. Bondarenko S., Bondarenko M. Word 2003. – SPb.: Piter, 2005. – 380. (4) s.: il. –(Populyarnыy samouchitel). 9. Bott, Ed. Windows XP. B ы stro i effektivno: per s angl. – SPb.: Piter, 2005. – 320 s. 10. Ye vseev, Georgiy Aleksandrovich. Noveyshiy samouchitel rabot ы na kompyutere: Effektivn ы y kurs / G. Yevseev, V. Muraxovskiy, S. Simonovich; Pod red. S. 11. Nasreddinova Sh. Excel 7.0 da jadval hisoblagichlar. – T.: TMI, 2002. 12. Sagman Stiv. MS Power Point 7.0. dlya Windows.- Sankt-Peterburg, Izdatelstvo «Piter», 1997

Axborot texnologiyalari fanining predmeti. Hisoblash vosutalarining rivojlanish tarixi. Zamonaviy kompyuterlar, ularning turlari, asosiy xarakteristikalari va qo’llash sohalari Reja: 1. Axborot texnologiyalari (АТ) fanining predmeti , maqsadi va vazifalari . 2. Hisoblash vosutalarining rivojlanish tarixi. Axborot texnologiyalarining asosiy tushunchalari va elementlari. 3. Zamonaviy kompyuterlar, ularning turlari, asosiy xarakteristikalari va qo’llash sohalari.

1.1. Axborot texnologiyalari (АТ) fanining predmeti, maqsadi va vazifalari . Ta’lim tizimini isloh etish, moddiy-texnik bazsini mustahkamlash, axborot texnika asrida o‘z o‘rnini topa oladigan, jahon andozalariga mos raqobatdosh, yuqori intellektual salohiyatli kadrlarni tayyorlashda davlat bosh islohotchi sifatida namoyon bo‘ldi. Ma'lumotlar bugungi kunda ta'lim tizimini modernizatsiya qilishning asosiy usullaridan biri hisoblanadi. Bu axborot texnologiyalari va texnologiyalarni rivojlantirish bilan bir qatorda, birinchi navbatda, axborot va jamiyat bilan ishlashga qodir bo'lgan insonlarning jamiyatini shakllantirishga yordam beradigan loyihalar va dasturlarni ishlab chiqishning asosiy omiliga aylanadigan o'zgarishlar bilan bog'liq. Pedagogik jamoalarning asosiy maqsadi har bir bolaning qobiliyatini aniqlash va rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni yaratish, asosiy bilimlarga ega bo'lgan va zamonaviy hayot sharoitlariga moslasha oladigan shaxsni shakllantirishdir. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) hayotimizning barcha sohalarida mustahkam o'rnashgan. Shunga ko'ra, ta'lim tizimi yosh avlodni tarbiyalash va o'qitish, an'anaviy usullarni almashtirishga olib kelmaydigan, lekin ularning imkoniyatlarini kengaytirishga yordam beradigan yangi yondashuvlarni joriy etish uchun yangi talablarni qo'yadi Ta'limni axborotlashtirish maqsadga erishishning muhim vositalaridan biri sifatida qaralishi kerak. Bu ta'lim tizimini modernizatsiya qilish jarayonining bosqichlarini aniqlaydigan bir qator ketma-ket vazifalar: texnik jihozlar, didaktik vositalarni yaratish, yangi o'quv texnologiyalarini ishlab chiqish va hokazolarni nazarda tutadi. Darhaqiqat, XXI asrda axborot texnologiyalariga oid bilimlarga ega bo‘lmay turib hayotiy zarur ko‘nikma va malakalarni shakllantirib bo‘lmaydi. Shunga muvofiq zamonaviy ta’limning maqsad va vazifalari ham o‘zgarib, shaxsga yo‘naltirilgan ta’limustuvorlik kasb etmoqda. Bunday yondashuv asosida o‘quvchi shaxsining to‘la rivojlanishi, tez o‘zgaruvchan hayotga har tomonlama tayyor

bo‘lishini ta’minlash, mustaqil bilim olish ko‘nikmalari, ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish, ulkan axborot makonida informatsiyani tanqidiy nuqtai nazaridan to‘g‘ri izlash, tanlash, mauammolarni nafaqat ko‘ra bilish, balki ularni ifodalash va hal eta olish layoqatini shakllantirish kabi vazifalar mujassamdir. Bunday talab darajasidagi yosh avlodni kamolga yetkazish uchun pedagoglar nafaqat faoliyatni osonlashtiruvchi dasturiy-texnik vositalarni o‘zlashtirishi va amalda qo‘llashi, balki fanga oid intellektual va ijodiy masalalarni hal eta oladigan dasturlardan foydalana olishi ham zarur. Fanni o‘qitishdan maqsad - zamonaviy axborot texnologiyalari asoslari, zamonaviy shaxsiy komp’yuterlar va ularning atrof qurilmalari, sistemali dasturiy ta’minoti, amaliy dasturiy vositalar, zamonaviy kommunikatsion texnologiyalar, Veb-dizayn asoslari, dasturlash, Microsoft Officening dasturiy vositalari haqidagi bilimlar bilan qurollantirishdan iborat. Fanining vazifasi: - ta’limdaATlari haqida bir butun tasavvur hosil qilish; - ta’limdaATlarining har bir inson hayotidagi va jamiyatning rivojidagi rolini ochib berish; - ta’limda ATning texnik va dasturiy vositalarining mohiyati va imkoniyatlarining ochib berish; - axborot tizimlari va texnologiyalarini nima maqsadida va qanday kodllash hakida tushuncha hosil qilishdan iborat. Fan bo‘yicha talabalarning bilim, ko‘nikma va malakalariga quydagi talablar qo‘yiladi: - zamonaviy axborot texnologiyalari, zamonaviy dasturlash texnologiyalari kompyuter tarmoqlari, axborot tizimlari va ularning turli sohalarda qo‘llanilishi, axborot xavfsizligi va axborotlarni himoyalash, elektron tijoratga doir bilimga; - axborotning sintaktik, semantik va pragmatik o‘lchovlari, axborot jarayonlarining apparat va dasturiy ta’minoti, operatsion tizimlar, algoritmlash va dasturlash, vizual dasturlash texnologiyalari, amaliy dasturlar bilan ishlash texnologiyalari, kompyuter tarmoqlari va ularning turlari, tarmoq resruslari,

axborot tizimlari, ularning mohiyati, qo‘llanilishi va vazifalari, elektron xujjat aylanishi tizimi, avtomatlashtirilgan axborot tizimlari, zamonaviy multimedia tizimlari, axborot xavfsizligining tashkiliy va huquqiy asoslari, axborotlarni himoyalashning texnik va dasturiy vositalaridan, elektron tijoratlardan foydalanish ko‘nikmasiga; -axborotlarga ishlov berish qurilmalari, axborot jarayonlarining dasturiy ta’minoti, operatsion tizimlar, xizmat ko‘rsatuvchi dasturlar va utilitalar bilan ishlash, dasturlash tillari va vizual dasturlash orqali dastur tuzish, amaliy dasturlar bilan ishlash (matnli, elektron jadval, taqdimotlar, grafik, ma’lumotlar bazalari va ularni boshqarish tizimlari), kompyuter tarmoqlaridan foydalanish, turli veb sahifalar yaratish dasturlari bilan ishlash, elektron xujjat aylanishi tizimi, zamonaviy multimedia tizimlari imkoniyatlaridan foydalanish malakasiga ega bo‘lishi kerak. Axborotli vositalar (kompyuter, elektron aloqa, radio, televidenie) dan foydalanish darajasi ikki omil bilan aniqlanadi: 1.O‘quv jarayoni uchun axborotli vositalar samara beradigan mavzular yuzasidan didaktik materiallarni ishlab chiqish. 2.Pedagoglarning o‘z amaliy faoliyatlarida texnik vositalar va didaktik materiallardan metodik jihatdan to‘g‘ri foydalana olish tayyorgarligini tekshirish. Axborotli ta’lim jarayoni oldindan pedagogik loyihalangandagina ko‘zlangan maqsadga erishish mumkin. Pedagogik jarayonni kompyuterlashtirish asosiy yo‘nalishlaridan biri va zamonaviy pedagogik texnologiyalarning shug‘ullanishi lozim bo‘lgan sohasidir. Hozirgi zamon axborot texnologiyalarining asosini quyidagi uchta texnika yutug‘i tashkil etadi: 1. Axborotning mashina o‘qiydigan tushunchalarda jamlash muhitining paydo bo‘lishi (magnit, lentalar, kinofil ь mlar, magnit disklar va h.); 2. Axborotni er sharining istalgan nuqtasiga vaqt va masofa bo‘yicha muhim cheklashlarsiz etkazishini ta’minlovchi aloqa vositalarining rivojlanishi, aholining aloqa vositalari bilan keng qamrab olinishi (radio eshittirish, televidenie, ma’lumotlarni uzatish tarmoqlari, yo‘ldosh aloqa, telefon tarmog‘i va h.);

3. Axborotni kompyuterlar yordamida berilgan algoritm bo‘yicha avtomatlashtirilgan ishlab chiqish imkonini (saralash, tasniflash, kerakli shaklda ifodalash, yaratish va h.) oshirish. 1.2. Hisoblash vosutalarining rivojlanish tarixi. Axborot texnologiyalarining asosiy tushunchalari va elementlari. Axborot texnologiyalarining asosiy tushunchalaridan biri – bu axborotdir. Axborot deganda barcha sezgi organlarimiz orqali qabul qila oladigan ma’lumotlar majmuini va ularning o‘zaro bog‘lanish darajasini tushunamiz. Texnologiya grek tilidan (techne) tarjima qilinganda san’at, mahorat, bilish ma’nolarini anglatadi, bular esa o‘z navbatida jarayonlardir. Axborot deganda atrof muhitdan, (tabiatdan yoki jamiyatdan) sezgi a`zolarimiz (ko`z, quloq, burun, og`iz, teri) orqali qabul qilib , anglab oladigan har qanday ma`lumotni tushunamiz (1.1- rasm). 1-rasm: Axborotni inson tomonidan qabul qilinishi

O'xshashlar

Axborot va kompyuter texnologiyalarining asosiy vositalari. Zamonaviy kompyuterlar, ularning asosiy xarakteristikalari,umumiy tuzilishi va foydalanish sohalari
Axborot texnologiyalari, ularning rivojlanish bosqichlari va qo’llanish sohalari 16v
Axborot texnologiyalarining rivojlanish tarixi, ularni qo'llash sohalari va ularning axborotlashgan jamiyatdagi о‘rni.
Xotira turlari, ularning xarakteristikalari va qo'llanishi
Biometriya faning predmeti va asosiy tushunchalari, biometriyaning rivojlanish tarixi.