Ф ОЛК ЛОРИ МА РОСИМИ МАВСИМ Ӣ На қ ш а: 1. Маросим ҳ ои мавсим ӣ ва тарзи и ҷ рои он ҳ о . 2. На қ ши ҳ одиса ҳ ои табиат дар пайдоиши суруд ҳ ои мавсим ӣ . 3. Ҷ араёни ташаккули маросими мавсим ӣ , суруду тарона ҳ о бахшида ба маросим ҳ ои гуногуни мавсим ӣ . 4. Назми мавсим ӣ ва мавзўъ ҳ ои он . 5. Тарона ва суруд ҳ о дар мавзўи сада, наврўз, гулгардон ӣ , суманак, сустхотун, киштукор, хирманкўб ӣ , ме ҳ ргон , барф ӣ . 6. Мундари ҷ а ва шакл ҳ ои шеърии он ҳ о .

Маросим ҳ ои хал қ ие , ки то замони мо расидаанд , ба се гурў ҳ ҷ удо мешаванд: маросим ҳ ои мавсим ӣ , маросими тўй ва маросими мотам . Дар заминаи ин маросим ҳ о намуд ҳ ои гуногуни э ҷ одиёти бадеии хал қ ба ву ҷ уд омаданд, ки он ҳ оро дар илми фолклоршинос ӣ фолклори маросим ӣ меноманд. Ф олк лори м ароси м ҳ ои м авси м ӣ . Маросим ҳ ои мавсимие , ки дар байни то ҷ икон маъмулу маш ҳ ур будаанд , аз ин ҳ о ибора - танд: маросими ҷ ашни Наврўз (ё сари сол), маросими пешвозгирии ба ҳ ор : гулгардон ӣ (бойчечак), сайри гули лола, сайри гули сурх, Сусхотун, ма росими пешвозгирии айёми киштукор ( ҷ уфтбаророн, суманак), маросими ҳ осил ғ ундор ӣ , (дарав, хирманкўбй) ва барф ӣ . Ҳ амаи ин маросим ҳ о дар фасл ҳ ои гуногуни сол , мо ҳ , ҳ афтаву рўз ҳ ои ҷ удогона вобаста бо фаъолияти кишоварзии де ҳқ онон гузаронида мешудаанд , ки сабаби маросим ҳ ои мавсим ӣ ном гирифтани он ҳ о ҳ ам ма ҳ з дар ҳ амин аст . Дар рўз ҳ ои мо ин маросим ҳ о чун дар замон ҳ ои пешина дар байни мардуми то ҷ ик мав қ еъ надоранд . Ба сабаби дигаргун шудани ҳ аё ти сиёс ӣ , и қ тисод ӣ ва маънавии хал қ аксарияти он ҳ о аз байн рафта , а ҳ амияти пештараи худро гум кардаанд . Гу лгардон ӣ . Гулгардон ӣ яке аз маросим ҳ ои пешазнаврўз ӣ мебошад, ки ба муносибати шукуфтани гул ҳ ои нахустини ба ҳ ор ӣ баргузор мегардад.

Доир ба ин маросим дар фолклоршиносии то ҷ ик аввалин му ҳ а ққ и қ е , ки маълумот додааст Н . Маъсум ӣ мебошад. Ў дар бораи маросими мавсимии гулгардонии «Бойчечак», «Сиё ҳ гўш» ва «Гули наврўз ӣ » тава ққ уф намуда , баъзе порча ҳ ои тарона ҳ ои он ҳ оро намуна оварда , аз ниго ҳ и мазмуну мундари ҷ аи ғ ояв ӣ та ҳ лил кардааст . Ин маросим асосан аз тарафи писарбачагон и ҷ ро мегардад. Он ҳ о дар аввали фасли ба ҳ ор ба кў ҳ у са ҳ ро баромада гули бойчечакро ҷ амъ менамоянд. Бего ҳ ирўз ӣ як ҷ ои ани қ ро интихоб намуда , ҷ амъ омада, ба ҳ ар як дари ҳ авлии одамон рафта , су руди бойчечакро мехонанд. Бойчечакхон ҳ о одатан Бобои Де ҳқ онро хотирнишон сохта , аз номи вай аз со ҳ ибони хона талаб мекунанд , ки инъоме ди ҳ анд . Чор пан ҷ сарбайтхон ҳ о ба сурудани таронаи бойчечак о ғ оз менамоянд , дигарон баробар бо овози баланд ду маротиба к алимаи «Бойчечак»-ро такрор мекунанд: Сарбай тх он ҳ о : Бойчечака аслаш гул, Гул дар макони булбул. Ҳ ам а : Бойчечак бойчечак. Сарбай тх он ҳ о : Чй алам дор ӣ дар дил,

Дар са ҳ ро ҳ о нишаст ӣ ? Ҳ ам а : Бойчечак бойчечак. Со ҳ ибони ҳ авл ӣ , бештар кадбонувон, баъди поён ёфтани суруд барои гулгардон ҳ о аз рўи ҳ иммат ва имконоти моли оилав ӣ гандум, нахўд, наск, меваи хушк ва нону пул инъом менамуданд. Со ҳ ибони хона гулро аз дасти сарбайтхон гирифта «Ба солу мо ҳ и нав расем , гул барин бе ғ ам шавем , шукри Олло ҳ , ки ба ба ҳ ор расидем» б арин суханони анъанав ӣ мегуфтанд ва гул ҳ оро ба чашму абрўвони худ себор ӣ молида, бўй намуда, сипас ба гулгардон ҳ о бармегардониданд . Маросими «Гулгардон ӣ » то соат ҳ ои 10-11 шаб давом мекард . Фолклоршинос Р.А ҳ мадов иброз медорад , ки «ин маросим (Маросими Гулгардон ӣ А.Ш.) қ ариб дар тамоми гўшаву канори Осиёи Марказ ӣ , ки то ҷ икон сукунат доштанд, бо баъзе тафовут ҳ о анъанав ӣ баргузор мегардид 1 . Дар суруд ҳ ои бойчечак аввалин гули ба ҳ ор будани он ифода меёбад . Суруд ҳ ои бойчечак бештар ба вазъи ҳ оли ҳ амон хонадон ра вона карда мешавад. Бойчечакхон ҳ о орзў мекунанд , ки хонадони он ҳ о бартараф аз камбуди ҳ ову норасои ҳ о гардаду дар ба ҳ ори нав орзу ҳ ои и ҷ ронагаштаи он ҳ о амал ӣ гардад ва хўшнуди ҳ оро исти қ бол гиранд . Аслан ин маросим вобаста ба ма ҳ ал ва ҷ ой истило ҳ и хоси худро доштааст, ки дар ин бора Р.А ҳ мадов мукаммал маълумот 1 Аҳмадов Р. Фолклори маросими мавсимии то икони Осиёи Марказ . –Душанбе, 2007, саҳ.157 ҷ ӣ

меди ҳ ад . Ў иброз медорад , ки “То ҷ икони водии Қ аш қ адарё , Самар қ анд , Зарафшон , Фар ғ она ва ғ айра ҳ ангоми гулгардон ӣ гули бойчечак ( гули ба ҳ ман )- ро мегардониданд ва маросимашро “Бойчечак” ё “Бойчечакгў ӣ ” ме номиданд” 2 . Мо ҳ ам ҳ ангоми тад қ и қ намудани ин бахши суруд ҳ о ҳ амин истило ҳ ро ба кор мебарем . Дар байни суруд ҳ ои ба ҳ ор ӣ суруди «Ба ҳ ор омад» мав қ еи хос дошта , дар фолклори тамоми минта қ а ҳ ои то ҷ икнишин ба мушо ҳ ида мерасад . Аз ҷ умла Р . А ҳ мадов таъкид менамояд , к и таронаи “Ба ҳ ор омад” - и то ҷ икони Аф ғ онистон аз 52 мисраъ иборат аст . “Гулгардон ӣ ” - и то ҷ икони То ҷ икистон ва Ўзбекистон , ки он ҳ ам “Ба ҳ ори нав муборак бод” унвон дорад ва онро фолклоршиносон дар асоси 163 вариант бо равия ҳ ои синопсис нусхаи аслиашро бар қ аро р намудаанд, аз 100 мисраъ иборат аст” 3 . Суруди мазкур дар маросими “Гулгардон ӣ ” - и то ҷ икони Аф ғ онистон низ и ҷ ро мегардидааст , ки “Таронаи ба ҳ ор” унвон доштааст ва фолклоршинос Д . Обидов ро ҷ еъ ба ин суруд фикр ҳ ои ҷ олиб баён намудааст . Аз ҷ умла ў доир ба вар иантнокии суруди мазкур чунин иброз медорад: «чанде аз вариант ҳ ои суруди «Таронаи ба ҳ ор» аз тамоми гўшаву канори Ўзбекистону То ҷ икистон ва Аф ғ онистон низ ба даст даромадаанд , ки баъзе аз он ҳ о тавассути асар ҳ ои илм ӣ - тад қ и қ отии оид ба шинохти адабиёти шифо ҳӣ таълифгардидаи фолклоршиносони то ҷ ик ва 2 Ҳамон китоб, саҳ. 129 3 Аҳмадов Р. Фолклори маросимҳои мавсимии то икони Осиёи Марказ . –Душанбе: Дониш, 2007, саҳ. 145 ҷ ӣ