Ф ОЛК ЛОРИ МА РОСИМИ ТЎИ А Р Ӯ С Ӣ На қ ш а: 1. Маълумот дар бораи тўи арўс ӣ ва мар ҳ ила ҳ ои он . 2. Давра ҳ ои тайёр ӣ ва гузаронидани он. 3. Ҷ амъомади занону духтарон. 4. Истифодаи жанр ҳ ои гуногуни фолклор ӣ дар раванди маросими арўсии то ҷ икон. 5. Мав қ еи суруд ҳ о дар тўйи то ҷ икон. 6. «Саломнома», «Ёр-ёр» ва дигар суруд ҳ ои тўёна . 7. Тарзи и ҷ рои суруд ҳ ои т ÿ ёна.

Маросими тўй дар ҳ амаи давра ҳ ои таърих ӣ ва замон ҳ о як хел набудааст . Дар нати ҷ аи табаддулоти ҳ аёти и ҷ тимо ӣ , и қ тисод ӣ ва мадан ӣ расму оин ва анъана ҳ о низ та ғ йир ёфтаанд . И нкишофи ҷ амъият ва робита ҳ ои гуногуни хал қҳ о ба расму оин ҳ о таъсир расонида , маросим ҳ ои хал қ иро ҳ ам хеле та ғ йир додаанд . Ҳ оло тан ҳ о дар байни то ҷ икон чандин шаклу намуди гузаронидани маъракаю маросими тўи арўсиро мушо ҳ ида менамоем . Аввалин асаре, ки доир ба баъзе одат ҳ ои ро ҷ еъ ба фолклори маросими т ӯ и то ҷ икон маълумот меди ҳ ад , китоби “Фолклори то ҷ ик” - и Н . Маъсум ӣ мебошад 1 . Р.Амонов дар китоби “Очерки э ҷ одиёти да ҳ анаки Кулоб” доир ба т ӯ и ар ӯ сии а ҳ олии Кулоб фикру муло ҳ иза ҳ ои худро баён намуда , суруду тарона ҳ ое, ки дар т ӯ и Сари Хосор аз тарафи созандагон ва г ӯ яндагон и ҷ ро мегардад , зикр менамояд . Му ҳ а ққ и қ суруду маросим ҳ ои “Сарш ӯ ён” , “Сартарошон” ва “Бурор - бурор” - и мардуми Кулобро тасвир менамояд 2 . Китоби фолклоршинос Ф.Зе ҳ ниева ягона асарест , ки ба тад қ и қ и су руд ҳ ои маросими т ӯ и то ҷ икони Осиёи Миёна бахшида шудааст . Муаллиф доир ба мав қ еи истифодабар ӣ , тарзи и ҷ ро , мазмуну мундари ҷ а ва о ҳ анги суруд ҳ ои т ӯ йи то ҷ икон из ҳ ори назар намуда , он ҳ оро ба суруд ҳ ои хабар ӣ , тайёр ӣ , ҷ удо ӣ ва 1 Маъсум Н. Фолклори то ик. Нашри дуюм. – Душанбе, 2005ӣ ҷ 2 Амонов Р. Очерки э одиёти даҳанакии Кулоб Душанбе, 1963 ҷ

фиро қӣ , ҳ а ҷ в ӣ , табрик ӣ , тантанав ӣ , тавсиф ӣ , ра қ с ӣ , ва ҳ азлу ш ӯ х ӣ гур ҳ ӯ банд ӣ намуда , тад қ и қ намудааст 3 . Инчунин имр ӯ з ҳ о дар фолклоршиносии то ҷ ик Р . Ҷ умъаев дар китоби “ Ҷ ашни ар ӯ сии то ҷ иконро аз ниго ҳ и этнолог ӣ 4 С.Норбадалов дар бораи суруд ҳ ои маросими ар ӯ сии мардуми сарга ҳ и Зарафшон 5 , М.Шарифова оиди назми шифо ҳ ии ҷ ашни ар ӯ сии мардуми но ҳ ияи Мастчо ҳ и Ҷ ум ҳ урии То ҷ икистон 6 доир ба суруду тарона ҳ ои маросими т ӯ й из ҳ ори назар намудаанд . Оиди маросими тўйи то ҷ икони м ap д y ми Қ аш қ адарё фолклоршинос Р . Қ одиров тава ҷҷ ў ҳ и xoca з o ҳ и p н a м y д a, м apoc им ҳ ои ин водиро аз аввал то oxиp ба мyшo ҳ ид ги p ифт a, ба хулосае меояд , ки фолклори маросимии то ҷ икони водии Қ аш қ адарё хеле бой буда , он чун намуд ҳ ои дигари асар ҳ ои бадеии хал қ , ба давра ҳ ои хеле қ адими таърихи ҷ амъият реша давондааст . Му ҳ а ққ и қ доир ба хостгор ӣ ва но ншиканон, т ӯ и фоти ҳ а , ҷ омабуррон , масли ҳ ати т ӯ й , т ӯ йфиристон ӣ ва сурфакушоён , ҳ инобандон , нико ҳ , т ӯ и занон , талбони маросими т ӯ и то ҷ икони водии мазкур батафсил сухан менамояд , ки а ҳ амияти этнограф ӣ дорад . Ҳ амчунин дар ҳ ар як ла ҳ заи т ӯ й истифода шудани суру ду тарона ҳ оро таъкид менамояд 7 . 3 Зеҳниева Ф. Сурудҳои маросими т и то икон. –Душанбе, 1978 ӯ ҷ 4 умъаев Р. ашни ар сии то икон. –Душанбе, 2001 Ҷ Ҷ ӯ ҷ 5 https :// cyberleninka . ru Норбадалов С. Сурудҳои маросими т йи саргаҳи Зарафшон. ӯ 6 Шарифова М. Свадебная фольклорная поэзия населения Матчинского района Таджикистана. Автореф. дис… канд. филол. наук. – Д ушанбе , 2005 7 Қодиров Р. Фолклори маросимии тореволютсионаии то икони водии Қашқадарё. –ДУшанбе, 1963, саҳ. 55- ҷ 79

Аз рўи баъзе тад қ и қ от ҳ ои илм ӣ ва материал ҳ ои зиёди фолклор ӣ маълум мегардад, ки дар тўи арўсии мардуми ма ҳ ал ҳ ои гуногуни то ҷ икнишин баробари ҷ ой доштани ҳ одиса ҳ ои ҳ амрангу муштарак тафовути зиёде низ мавчуд аст . Ин тафовут ҳ о махсусан дар ва қ ти дида баромадани мар ҳ ила ҳ ои тўй ба назар мерасад . Маросими тўи арўсии то ҷ иконро асосан ба се мар ҳ ила ҷ удо кардан мумкин аст : Пеш аз тў й : хостгор ӣ , ноншиканон, фоти ҳ а , парчабуррон , ҷ омабуррон , масли ҳ атош ӣ , тўйбарон ва сурфакушоён , ҷ амъом ади духтарон, ҳ инобандон , тайёр намудани арўсу домод ба тўи калон : саршўёну мўйбофон , сартарошон , саллабандон , либоспўшон . Тў и к алон: нико ҳ , домодбиёрон , зиёфати тўй , ба хонаи домод гуселкунонии арўс , на қ шгўии мардон , ёр - ёргўии занон , рўбинон Баъди тў и к алон: ҷ ой ғ ундорон , то ғ канон , домодталабон , келинталабон . Дар гузашта ра қ су бозию сурудхон ӣ , яъне истифодаи фолклор одатан аз тўи фоти ҳ а cap мешудааст . Тўи фоти ҳ а баъд аз хостгор ӣ ва ноншиканон гузаронида мешавад. Масалан, фолклоршинос Р. Қ одиров қ айд мекунад , ки дар водии Қ ашкадарё тарафи домод а ҳ ли де ҳ аро ба хонааш даъват намуда зиёфат меди ҳ ад 8 . Ме ҳ монон зиёфатро х ӯ рда, ба са ҳ ни ҳ авлии 8 Қодиров Р. Фолклори маросимии то икони водии Қашқадарё. Душанбе, 1963, саҳ. 58ҷ

тўйдор мебароянд . Чизу чораи барои тўй тайёр кардаро ба хару асп ҳ о бор карда , ба хонаи арўс мераванд . Доирадастону сурнайчиё н савту о ҳ анги шўхеро менавозанд , дигарон қ арса қ зан ӣ карда, суруди « Ҳ уй , бале» - ро мехонанд , се нафар ҷ авонписар мера қ санд : Ҳ офизон : Кокулат андархаму ҳ ар як хамаш сад а ҷ да ҳ ор . Дигарон: Ҳ уй , бале ! Ҳ офизон : Рўи ту барги гулу чашмони оши қ , интизор . Дигарон: Ҳ уй , бале ! Ҳ офизон : Кокулатро дар сарат бе ҳ тар аз он гул дидаам . Дигарон: Ҳ уй , бале ! Ҳ офизон : Ҳ ар ду зулфони туро монанди сунбул дидаам . Дигарон: Ҳ уй , бале ! Ҳ офизон : Ҷ ононаи на ғ зи ман . Дигарон: Ҳ ўй , бале ! Ҳ офизон : Бодоми дума ғ зи ман . Дигарон «: Ҳ ўй , бале! Ҳ амин ки ба хонаи арўс расиданд, дар ҷ ои васеъ давра гирифта, сурудхонию ра қ су боз ӣ , дойразанию сурнайнавозиро давом меди ҳ анд . Тарафи арўс он ҳ оро пешвоз гирифта : «Ба нияти нек , бахташон сафед , риз қ ашон фаровон шавад» гўён ба сари тўйовардагон орд ме пошанд. Духтардор тўй и овардаашро зиёфат карда ба хешони наздики домод ҷ ома мепўшонад.