Mavzu:Fridrix Shiller hayoti va ijodi. Reja: 1. Firdrix Shiller hayoti 2. Firdrix Shiller asarlari tahlili. 3. Firdrix Shillerning “Qaroqchilar”asari haqida.

Shiller Iogann Kristof Fridrix   (1759.10.11, Nekkar  bo yidagi  Marbax  — ʻ 1805.9.5,  Veymar)  —  nemis  shoiri,  dramaturg,  tarixchi,  san at  nazariyotchisi. ʼ Nemis  mumtoz  adabiyotining  asoschilaridan.  Lyudvigsburgdagi  lotin  maktabini tugatgach  (1772),  harbiy  maktab  (akademiya)  ning  huquq  va  tibbiyot  bo limlarida ʻ o qigan.  Akademiyadagi  maslaqdosh  do stlari  bilan  birga  "muxolif  poetik  klub" ʻ ʻ tuzgan.  shahrining  o zaro  insoniy  munosabatlardagi  nafrat  va  g arazgo ylikni ʻ ʻ ʻ tasvirlovchi  "Qaroqchilar"  (1781)  singari  dastlabki  asarlari  shu  klubda  muhokama etilgan.  Mazkur  tragediyada  uslubiy  har  xillik  (shekspirona  tragizm,  barokko san atiga  xos  istioraviylik,  Russo  asarlariga  xos  notiqlik)  ka  yo l  qo yilgan ʼ ʻ ʻ bo lsada,  u nemis  dramaturgiyasida  siyosiy  yo nalishga  ega  bo lgan  yangi  lirik ʻ ʻ ʻ drama  janrini  boshlab  bergan. SH.  tibbiy  akademiyani  tugatgach  (1780),  Shtutgartga  polk  feldsheri  etib yuborilgpn.  Ammo  "Qaroqchilar"ning  Mangeym  shahrida  iambyish  etilishiga ruxsatsiz  ketgani  uchun  hibsga  olingan  va  unga  ijod  bilan  shug ullanish  man ʻ etilgan.  Sh.  1782-yil  gersog  ta qibidan  qochib  ketib,  "Luiza  Miller"  ("Makr  va ʼ muhabbat"ning  dastlabki  nusxasi)  dramasini  tugatgan.  1783-yil  Mangeymga  borib, shahar  teatrida  dramaturg  lavozimini  egallagan,  dastlabqi  yyesalarini  shu  teatr uchun  qayta  ishlab  bergan  va  "Reyn  Taliyasi"  jur.ni  nashr  etgan.  Ammo  moddiy barqarorlikka  erishish  niyatida  dastlab  Leypsigga,  keyin  Drezdenga  ko chib  o tgan. ʻ ʻ U  shu  davrda  tarixiy  o tmish  mavzui  bilan  qiziqib,  "Fiyeskaning  Genuyadagi ʻ fitnasi"  (1783),  "Don  Karlos"  (1783—87)  dramalarini,  vatanparvarlik  g oyalariʻ kuylangan  she rlari  ("Shodlik  uchun",  "Uzlat",  "Yengilmas  armada"  va ʼ boshqalar)ni,  "Ruhnazar"  (1786)  romanini  yozgan,  "Ajoyib  isyonlar  va  fitnalar tarixi"  turkumida  kitoblar  yaratishga  kirishgan  (1j.,  1787),  "Birlashgan Niderlandlarning  ispan  hukmdorligidan  chiqish  tarixi"  ustida  ish  olib  borgan. 1787-yil  Veymarga  ko chib  borishi  hamda  Gyote  bilan  yaqin  aloqada  bo lishi ʻ ʻ Sh.  ijodi  va  dunyoqarashida  yangi  davrning  boshlanishiga  sabab  bo lgan.  U  1789- ʻ yilda  Gyote  yordami  bilan  Yen  untida  tarix  professor  lavozimini  egallab,  "Jahon tarixi  nima  va  u qanday  maqsadda  o rganiladi?"  degan  mavzuda  ma ruzalar ʻ ʼ o qigan.  I.Kant  asarlari  ta sirida  "San atdagi  fojiaviylik  to g risida"  (1792), ʻ ʼ ʼ ʻ ʻ

"Nafosat va  qadr-qimmat  to g risida",  "Tantanavorlik  to g risida"  (1793),  "Insonni ʻ ʻ ʻ ʻ estetik  tarbiyalash  to g risida  xatlar"  (1795),  "Sodda  va  sentimental  she riyat ʻ ʻ ʼ to g risida"  (1796)  singari  ilmiy  ishlar  yaratgan.  shahrining  talqiniga  ko ra,  estetik ʻ ʻ ʻ tarbiya  kishilar  o rtasida  insoniy  munosabatlarning  barqarorlashishi,  ularda ʻ insonparvarlik  fazilatlarining  shakllanishiga  xizmat  qilishi  zarur.  Uning  80—90- yillar  lirikasida  xuddi  shu  yo nalishdagi  histuyg u  va  kechinmalar  ifodalangan. ʻ ʻ Erkin  dunyoni  barpo  etish  orzuideali  bilan  real  voqelik  o rtasidagi  ziddiyat  Sh. ʻ ijodidagi  yetakchi  kolliziyani  tashkil  etadi.  Mazkur  kolliziya  shahrining  nafaqat tragediyalari,  ayni  paytda  she riy  asarlarining  ham  zamirida  yotadi. ʼ shahrining  tragediya  janridagi  eng  yaxshi  asarlaridan  biri  "Mariya  Styuart" bo lib,  uning  syujeti  16-asrdagi  Angliya  hayotidan  olingan.  Sh.  bu  ruhiyfalsafiy ʻ tragediyasida  yunon  tragediyasiga  xos  kompozitsiyadan  foydalangan.  Janna  d’Ark jasoratiga  bag ishlangan  "Orlean  qizi"  (1801),  antik  tragediya  an analarini ʻ ʼ rivojlantirish  maqsadida  yozilgan  "Messian  kelini"  (1803)  tragediyalari, shuningdek,  milliy  ozodlik  g oyasi  bilan  yo g rilgan  "Vilgelm  Tell"  (1804)  xalq ʻ ʻ ʻ dramasi  ham  Sh.  ijodida  muhim  o rinni  egallaydi. ʻ shahrining  "Qaroqchilar"  (1921,  1955,  1975),  "Makr  va  muhabbat"  (1921,  1936, 1951,  1959)  va  "Mariya  Styuart"  (1976)  tragediyalari  hozirgi  O zbek  milliy  teatri ʻ sahnasida  qo yilgan. ʻ As.  Dramm.  Stixotvoreniya,  M.,  1975;  Makr  va  muhabbat,  T.,  1936. Yoxann  KristofFridrix  Shiller   (1759-1805)  birinchi  nemis  tarixchisi  sifatida qabul  qilinadigan  yozuvchi  edi.  19-asrning  boshlarida  u ijtimoiy-madaniy  tarkibni yaratish  bo'yicha  tadqiqot  modelini  tizimlashtirdi. Isyonkor  va  isyonkor  Shiller  shifokor,  faylasuf,  tarixchi,  shoir  va  dramaturg  edi. U  atigi  45  yil  ichida  juda  qattiq  hayot  kechirdi.  U  Evropa  romantik  harakati asoschilaridan  biri  edi. Faqat  chorak  asrda  uning  ijodi  butun  Evropaga  va  undan  tashqariga  tarqaldi.  U 17  pyesa,  to'qqiz  ballada  va  to'qqizta  falsafiy  matn  yozgan.  Bundan  tashqari,  u ikkita  jurnalni  yaratdi  va  unga  rahbarlik  qildi.  Shiller  yangi  avlodlar  uchun  namuna bo'lib  xizmat  qilgan  to'rtta  muhim  tarixiy  tekshiruvlarni  ishlab  chiqdi.

Fridrix 13  yoshida  Shillerlar  oilasi  Lyudvingsburgga  ko'chib  o'tishgan. Keyingi  yili,  1773  yilda,  Vyurtemberg  gertsogining  qarori  bilan  u  Xoxe Karisschule  nomli  harbiy  akademiyaga  yuborildi.O'sha  paytda  har  bir  shaharni boshqargan  zodagonlar  uning  mulklarida  yashagan  barcha  oilalar  ustidan hokimiyatga  ega  edilar. 1781  yilda  Hohenasperg  Fridrix  qal'asiga  tashrif  buyurganida,  u Kristian Shubart  bilan  uchrashdi.  Bu  o'sha  paytdan  boshlab  uning  hayotini  belgilaydigan belgi  bo'lib  chiqdi. Fridrix  Shiller  tarix,  fikr  erkinligi  va  aqlni  o'rganish  kerakligini  ta'kidladi. Uning  ta'kidlashicha,  bu  har  bir  inson  guruhi  yashashi  kerak  bo'lgan  haqiqatni bilishning  yagona  yo'li. U  bu  ishni  qanday  qilishni  o'rgatdi.  Shveytsariya  tarixi  Gilyermo  Telldan, italiyalik  Fieskodan  va  ispaniyaliklar  Don  Karlos  bilan  ishlagan.  Inglizlar  uchun men  Mariya  Estuardodan,  frantsuzlar  uchun  La  Maiden  de  Orleansdan foydalanaman.  Germaniya  misolida  u  Valenshteyndan,  Xitoy  uchun  esa Turandotdan  foydalangan. Shiller  yuqori  axloqiy  qadriyatlarga  ega  bo'lgan  davlat  va  insonparvarlikka erishish  uchun  oqilona  ta'lim  zarurligini  ta'kidladi.  U  buni  kitobining  27  harfiga qo'ygan   Insonning  estetik  tarbiyasi  haqida.  Uning  uchun  ratsionallik  va emotsionallik  mutanosib  bo'lishi  kerak  edi.  Shiller  Kantning  fikridan  boshlagan, uni  shubha  ostiga  qo'ygan  va  uni  engib  o'tgan. U  o'yin  madaniy  terapiya  sifatida  zarurligini  ta'kidladi.  U  insoniyat  yaratilishiga hurmatni  yagona  yo'l  va  utopiya  sifatida  ko'targan.  Bularning  barchasi  fikrlashning mutlaq  erkinligi  bilan  ajralib  turadi. Bir  muncha  vaqt  uning  fikri  asosan  inson  huquqlarini  hurmat  qilishga  qarshi bo'lganlar  tomonidan  ta'qib  qilinmoqda.  Hatto  ba'zi  bir  sektorlar  vaqtni  unutib yuborishda  uni  yo'qotishga  harakat  qilishdi.

Qaroqchilar qisqacha.  "Shiller  drama  uchastkasining  qisqacha  mazmuni" qaroqchilar.  Bogemiyalik  o'rmonlarda  Shaka  Karl  Fon  Mur Bu  drama  1871  yilda  Shiller  tomonidan  yaratilgan.  "Tolbers",  shundan  qisqacha mazmuni  sizning  e'tiboringizga  taklif  etiladi,  nemis  tilini  talon-taroj  qilishda boshlang'ich  nuqtasi  bo'ldi.  Ishning  ishi  Shiller  yashagan  paytda  Germaniyada sodir  bo'ladi.  "Qaroqchilar",  biz  shuni  ko'rib  chiqamiz,  - D.  Vertie  xuddi  shu  nom bilan  operani  yozgan  drama. Karlning bezovta qiluvchi hayoti haqidagi yangiliklar Ishning  harakati  Baron  Von  Muror  yashaydigan  mehnat  qal'asida  boshlanadi:  otasi Franz  (kiva)  va  Amaliya  va  Grafik  o'quvchiining  kelini).  Muallifning  aytishicha, Fransz  Leyptsigdan  Attananing  xatini  olgan.  To'g'ri,  uni  Charlz  fon  Murdagi Charlz  fonining  ko'pchiligining  bezovta  qiladigan  hayoti  haqida  o'z  kengashidan so'raydi.  Bu  yigit  - bu  ajoyib  maktub,  ajoyib  xat,  o'g'liga  Karlo  yozishga  ruxsat beradi  va  grafika  g'azablangan  va  meros  va  ota-onalarga  baraka  berishini  xabar qiladi. Karl qaroqchi bo'lishga qaror qiladi Shu  bilan  birga,  talabalar  Saksoniya  bilan  chegarada  joylashgan  Korchmenga boradilar.  Bu  ularning  odatdagi  uchrashuv  joyi.  Karl  otasiga  bo'lgan  xatga  javob kutadi,  unda  abit  hayotida  tavba  qiladi  va  biznes  qilish  va'da  beradi.  Spiegelberg, do'sti,  Karl  bilan  vaqtni  o'ldiradi.  Uning  aytishicha,  qashshoqlikda  yashashdan ko'ra  talon-taroj  qilish  yaxshiroqdir.  Karl  Mur  fonidan  xat  oladi.  O'qilgandan  keyin yigit  umidsizlikka  tushdi.  SPIEGEberg,  shu  bilan  birga  Bogemiyston  o'rmonlarida yashash  qanchalik  buyukki  haqida  bahslashadi.  Siz  boy  sayohatchilardan  pulni tanlashingiz  va  ularni  sarflashingiz  mumkin.  Bu  g'oya  yomon  o'quvchilarga  ega. Biroq,  ularga  Atalan  kerak.  Spiegelberg  bu  lavozimga  ishonganiga  qaramay, hamma  charla  sifatida  saylanishga  qaror  qilyapti.  Bunday  hayot  tufayli  u kelin, otasi  va  o'tmishini  unutadi,  yigit  unga  qasam  ichgan  qaroqchilarga  sadoqatni beradi. Kozny Franz