Jamoatchilik nazorati Reja: 1. Jamoatchilik nazoratining mohiyati 2. Jamoatchilik nazorati tizimi 3. Jamoatchilik nazoratining sub’ektlari 4. Jamoatchilik nazoratining shakllari

Millat va millatlararo munosabatlarga doir tushunchalar mazmun- mohiyati. Millat tushunchasi va unga turli xil yondoshuvlar . Millat ( arabcha – xalq ) tushunchasi – muayyan hududda istiqomat qiladigan , umumiy til , madaniyat, urf - odat , qadriyatlar va ruhiy yaqinlik bilan farqlanuvchi etnoijtimoiy birlikni anglatadi . Millat — til , ma’naviyat, milliy o‘zlikni angash ruhiyati , urf - odatlar , an’analar va qadriyatlar yagonaligi asosida muayyan hududda yashovchi iqtisodiy aloqalar bilan bog‘langan mustaqil sub’ekt sifatida o‘ziga xos moddiy va ma’naviy boyliklarni yaratuvchi kishilarningetnik birligidir . Millat ma’lum hududda barqaror yashab , tarixiy taraqqiyot davomida rivojlanib , kishilarning ma’naviy - ruhiy sal ohiyat yagonaligi asosida shakllanadi . U faqatgina “ kapitalistik jamiyattning muqarrar mahsuli” emas , balki insoniyatning dunyoga kelishi va taraqqiyotining mahsulidir. Millatning shakllanishi va rivojlanishida moddiy omillar muhim ahamiyatga ega bo‘ladi , ammo ular millat abadiyligini ta’minlashning birdan - bir imkoniyati emas . Ular millat taraqqiyoti uchun faqat zaruriy shartlardan birigina hisoblanadi . Millatning abadiyligi , uning barqarorligini ta’minlashning asosiy omili uning ichki ma’naviy - ruhiy salohiyatidir . Millatlarning ichki - ruhiy salohiyati , yaratuvchilik qobiliyati , matonati, tinimsiz mehnati, tadbirkorligi va o‘ziga xosligini rivojlantirish asosida hozirgi zamon sivilizatsiyasi yuzaga kelgan . Mutaxassislarning fikricha , er yuzida uch minga yaqin millat bo‘lib , insoniyatning o‘rta hisob bilan 96 foizini birlashtiradi . Qolgan 4 foiz elat va qabilalardir . Har bir millat aholisi bir necha o‘n mingdan bir necha yuz milliongacha boradi . Millatlar besh yirik guruhga bo‘linadi : 1.

Buyuk millatlar - aholi soni milliard va 100 milliondan ortiq , xitoylar , hindlar , amerikaliklar , ruslar , yaponlar . 2. Katta millatlar — aholi soni 50 - 100 million oralig‘ida — ing liz lar , fransuzlar , ispanlar , olmonlar , turklar , arablar va b . 3. Yirik millatlar — aholi soni 10 - 50 milliongacha — o‘zb eklar , portugallar , polyaklar , efioplar va b . 4. O‘ rta millatlar — 1- 10 million oralig‘ida , qirg‘izlar tojiklar , turkmanlar . 5. Kichik millatlar - bir necha 10 mingdan 1 milliongacha, chechenlar , ingushlar , cherkaslar . Jahondagi 27 millat er yuzi aholisining qariyb 75 foizini tashkil qiladi . Millatlarning soni ularning buyukligi yoki gegemonligi uchun asos bo‘la olmaydi . Zero , barcha millatlar teng , ozod va erkindir . Ammo tamaddun taraqqiyotiga hissa qo‘shishga qodir barkamol farzandlari ko‘p millatlargina tabiiy tanlanish asosida etakchiga aylanishlari mumkin. Ana shu tamoyil jahon xalqlari intilishining asosini tashkil etadi . Mustaqillikka erishgan yurtimizda butungi kunda ko‘p sonli millat vakillari yashamoqda . Mamlakatimizda bu tamoyilga amal qilinishi esa barcha millatlarning ravnaqi , gullab - yashnashi uchun xizmat qilmokda . 187 « Millat» murakkab xarakterga ega bo‘lgan etnik birlik hisoblanadi . SHuning uchun unga ta’rif berishda bugungi kungacha mavjud bo‘lgan ilmiy - falsafiy adabiyotlarda yakdillik yo‘q . Lekin ularni umumlashtiruvchi tomonlar alohida qayd etiladi . « Millat»,« milliy», « milliylik» kabi tushunchalar bizning tilimizga arab tilidan VIII

asrda , ya’ni arab xalifaligi tomonidan Movarounnahrning zabt etilish davridan boshlab kirib kelgan . Ushbu tushunchalarning negizida « mil» iborasi yotadi . « Mil» tushunchasi arab tilida « o‘zak», « tub mohiyat», « negiz» ma’nolarini ifodalaydi . « Millat» tushunchasi esa keng miqyosda qo‘llanilib , bir necha ma’noni beradi : 1) din , diniy jamoa ; 2) ummat , ma’lum dinga e’tiqod qiluvchilar jamoasi ; 3) xalq , millat kabi ma’nolarni anglatadi Falsafa qomusiy lug‘atida millat tushunchasiga zamonaviy ta’rif beriladi . Jumladan , unda « millat - bu til , ma’naviyat, milliy o‘zlikni anglash , ruhiyat , urf - odatlar , an’analar va qadriyatlar yagonaligi asosida muayyan xududda yashovchi ijtimoiy aloqalar bilan bog‘langan mustaqil sub’ekt sifatida o‘ziga xos moddiy va ma’naviy boyliklarni yaratuvchi kishilarning etnik birligidir» , - deyilgan . SHuningdek , boshqa xorijiy adabiyotlarda millat deganda siyosiy va etnik munosabatlarga kirishuvchi tili , o‘z - o‘zini anglash faoliyatiga ega bo‘lgan xalq tushunilishi ta’kidlab o‘tilgan . Mazkur manbada millat haqidagi konseptual qarashlar K. Doych ( Natsionalizm va ijtimoiy kommunikatsiya ), E . Gelner ( Natsiya va natsionalizm ), B . Anderson, E . Smit tomonidan ilgari surilganligi ham alohida qayd etib o‘tiladi . Ulardagi asosiy e’tibor millatning turli o‘ziga xos ijtimoiy - siyosiy , ijtimoiy - iqtisodiy , ijtimoiy - huquqiy jihatlariga qaratiladi . Biroq , ularda millatning shakllanishidagi ijtimoiy ma’naviy jarayonlar e’tibordan chetda qolganligini ham kuzatishimiz mumkin. YAna bir adabiyotda millat

tushunchasi davlat tushunchasiga uzviy bog‘liqligi , o‘z hududi , chegarasiga egaligi , boshqa millat vakillari manfaatlarini hurmat qilishi kabilar bilan ifodalanishi ko‘rsatib o‘tilgan S . Otamurotov fikricha , “ Millat deb yagona til , madaniyat ( keng ma’noda) milliy o‘zlikni anglash ruhiyati ( psixologiyasi va hissiyoti ), urf - odatlari va an’analariyagonaligi asosida ma’lum hududda yashovchi , iqtisodiy aloqalar bilan bog‘langan , o‘z davlatiga ega bo‘lgan mustaqil sub’ekt sifatida o‘ziga xos moddiy va ma’naviy boyliklarni ifodalovchi hamda yaratuvchi kishilarning etnik birligiga aytiladi ” . Keltirilgan bu ta’rifdagi yangilik millatning etnomadaniy va milliy munosabatlardagi o‘ziga xos sub’ekt sifatida namoyon bo‘lishini ifodalashda qo‘l keladi . YAna bir faylasuf olim A. Ochildiev «... har qanday millat muayyan ijtimoiy - iqt isodiy aloqalar tizimi bilan bog‘langan etnoijtimoiy birlikdir » – degan xulosaga keladi . Darhaqiqat, millat tushunchasiga etnik va ijtimoiy birlikning uyg‘unligi nuqtai - nazardan qaralishi uning umumilmiy asoslarini har tomonlama o‘rganishga imkon beradi . Hozirgi davrda biz , millat deganda umumiy tilda so‘zlashib , bir butun umumiyhududda istiqomat qilib turgan , birga iqtisodiy hayot kechiradigan , umumiy maydoni, ma’naviyva ruhiymuhitga ega kishilarning tarixiy shakllangan barqaror birligini tushunamiz . Millatlararo munosabatlarni o‘ziga xos , murakkab va serqirra tizim sifatida qarash mumkin. Bu o‘ziga xoslik birinchidan , jamiyat milliy tuzilishining tarkibiy qismi hisoblangan etnoslarning siyosiy , ijtimoiy - itstisodiy , madaniy ehtiyoj manfaatlarini ruyobga chiqarish na ikkinchidan , millatlararo munosabatlarda kechayotgan