logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. KOLIBAKTERIOZ

KOLIBAKTERIOZ

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

41.736328125 KB
Ko'chirib olish
Mavzu: KOLIBAKTERIOZ Reja: 1. Kolibakteriozga ta’rif, kelib chiqish sabablari, epizootologiyasi. 2. Patogenezi, klinik belgilari. Patologoanatomik o’zgarishlari, tashhisi, qiyosiy tashxisi. 3. Davolash, oldini olish va unga qarshi kurashish tadbirlari. Kolibakterioz - (koliseptisemiya, koliinfeksiya, kolienterit, koliperitonit, esherixioz) – parrandalarning infeksion kasalligi bo’lib, O – antigenli qatoriga mansub, (0,1, 0,2, 078, 0111 va boshq.) ichak tayoqchalari keltirib chiqaradi. Kolibakterioz kasalligi bilan qishloq xo’jalik parrandalarining hamma yoshdagilari (tovuqlar, o’rdaklar, kurkalar) va shu bilan bir qatorda yovvoyi, xonaki, hattoki ularning embrionlari ham kasallanadi. Asosan 1-120 kunlik tovuqlar organizmida kasallik o’tkir va surunkali ravishda shu bilan birga toksikoseptik ko’rinishlarda kechadi. Katta yoshdagi tovuqlar organizmida kasallik kechishining xarakterli tomonlaridan biri yashirin ravishda surunkali o’tishidir. Dunyoda birinchi bo’lib 1885 yil, yosh bolalar kasalliklarining professori Gresiyalik olim T.Escherih axlat tarkibidan ajratib olib aniqlagan. Keyinchalik yosh o’smirlar hamda katta yoshdagi odamlarning ichaklar suyuqligi tarkibidan ajratib olishga erishgan va uni Bacterium coli commune deb nomlagan. Keyinchalik aniqlanishicha ichak tayoqchalari turlarining har xilligi va patogenlik xususiyatlari bilan bir-biridan ajralib turishi aniqlangan. Ichak tayoqchalarining tabiiy yashash joyi odamlarda, parrandalarda, baliqlarda, bo’g’im oyoqlilarda va mayda hayvonlarda to’g’ri ichak suyuqligi bo’lib hisoblanadi. Ichak tayoqchalari tashqi muhitga axlat bilan chiqib yangi muhitda va t u proqda, suvda uzoq muddat yashash qobiliyatiga ega. A.A.Orlovskiy, A.G.Rodziyevskiylar tomonidan ta’riflashlaricha patogen mikroorganizmlar odamlar va hayvonlarda kasallik chaqirishi mumkinligini isbotlab berganlar. M.Lingnieres ichak tayoqchalarini kasal tovuqlar organizmidan ajratib olib sog’lom jo’jalar organizmiga kasallik qo’zg’atuvchilarining kulturasini jo’natib eksperimental ravishda kasallik chaqirishga erishgan. Ochi J. Ta’riflashicha ichaklarning patogen tayoqchalari parrandalarda kon’yuktivit va perikarditlarni hosil qilishini izohlab bergan. Kolibakterioz (ko li septisemiya) parrandachilik rivojlangan mamlakatlarning hammasida uchraydi. Uy parrandalari organizmida kasallik chaqiruvchi agentlar bo’lib septisemiya, peritonit, salpingit, sinovit, koligranulema kasalliklarning sababchisidir. Ayniqsa jo’jalarning 40 dan 90 kunlikgacha bo’lgan davrlarida ko’p o’lim kolibakterioz kasalligi sababli sodir bo’ladi. Bu vaqtda ularning organizmida fiziologik o’zgarishlar intensiv kechayotgan va davri hisoblanadi. Tovuqlar kolibakterioz kasalligining xo’jalikga keltiradigan iqtisodiy zarari quyidagilardan iborat. Ko’p bosh sonining nobudgarchiligi, tirik vaznning pasayishi natijasida foydalanishdan chetlanishi, majburiy so’yish, tuxumdorlik darajasining hamda inkubasiyadan ochib chiqayotgan jo’jalar foyizining pasayishi va nihoyat davolash va profilaktika ishlari uchun dori darmonlar sarfining oshishi, veterinariya chora-tadbirlari uchun sarf h arajatlar ko’payadi. Katta tovuqlar podasida kolibakterioz kasalligi surunkali kechganida 2-3 %, ba’zan 10 % gacha nobud bo’ladi. Bu vaqtda tovuqlarning tuxumdorligi 8-23 % gacha pasayadi va nasldor tovuqlardan olingan inkubasion tuxumlarning 75 % otalanmagan bo’lib, inkubasiyadan jo’jalarning ochib chiqish muddati 12-36 soatga kechikadi. Ulardan ochib chiqqan jo’jalarning 11 % gachasi kolibakterioz kasaligi bilan kasallanishga moyildir. O’zbekistonda 25 ta tekshirilgan tovuqchilik xo’jaliklarida kolibakterioz bilan kasallangan tovuqlar 10-30 % larni tashkil etgan. Agar kolibakterioz boshqa kasalliklar bilan jumladan: eymerioz bilan birga kechganda 80-100 % gacha nobud bo’ladi D.Ibragimov (2004), R.B.Davlatov (2006). Parrandalar kolibakterioz kasalligining kelib chiqishiga turli xil omillar sababchidir va eng asosiysi patogen ichak tayoqchalari hisoblanadi. Ichak tayoqchalari aniqlangan vaqtlarida turli xil nomlar bilan nomlangan. Epizootologiyasi. Tovuqlarning kolibakterioz kasalligining epizootologiyasi bilan ko’pgina o’zimizning va xorijiy mamlakatlarning olimlari shug’ullangan va o’rganilib kelinmoqda. Kolibakterioz kasalligining kelib chiqishga tovuqlarni zoogigiyenik miyorlarga javob bermaydigan xonalarda ya’ni havo yaxshi almashmasligi, ko’p bosh sonining cheklangan joylarda saqlanishi va boshqalardir. Tovuqlarni zoogigiyenik miyorlariga to’g’ri kelmaydigan xonalarda saqlangan vaqtda kasallik septik ko’rinishda o’tib, intoksikasiya holatlari mavjud bo’ladi. Patogenezi. Parrandalar kolibakterioz kasalligi bilan aerogen, alimentar yoki tuxum po’chog’i orqali yuqadi. Lekin kasallikning organizmda hosil bo’lishiga ko’pgina omillar sababchidir. Jumladan: organizmning umumiy rezistentligi pasayishi sababli kelib chiqadi. Jo’jalar kasallik qo’zg’atuvchilari bilan aerogen yuqqanlarida septik jarayonlar hosil bo’lib o’lim bilan tugaydi. Alimentar holatda yuqqanida ingichka bo’lim ichaklarda qo’zg’atuvchilar rivojlanib oldin toksinlar ishlab chiqarishi hisobiga enterit, keyin shilliq pardalar nekrozi vaqtida qo’zg’atuvchilar shilliq parda orqali qonga o’tib septisemiyaga olib keladi. Kolibakterioz kasalligining qo’zg’atuvchilari ishlab chiqargan toksinlar nerv hujayralariga salbiy ta’sir etib muskullar va bronxlar tonusini o’zgartiradi. Qon tomirlar devorining o’tkazuvchanlik qobiliyatini oshiradi, oqibatda shilliq osti, seroz osti qavatlarida istisqolar paydo bo’ladi. Keyin ingichka va yo’g’on bo’lim ichaklarining shilliq pardalarida yarachalar hosil bo’ladi. Endotoksinlar qonning ivishiga ta’sir qiladi. Toksemiya qonning fibrinlar eksudasiyasi qon tomirlar devorida o’tib, cho’kmaga tushadi. Endotoksinlar qon tarkibidagi Sa++ ionlarining konsentrasiyasini pasaytiradi, bu esa qonning ivish jarayonini sekinlashtiradi. Birgalikda qon tomirlar devorining o’tkazuvchanligining oshishi hisobi ichak shilliq pardalarida, jigar va taloqda gemorragik holatlari kuzatiladi. Olimlarning ta’kidlashicha qonda bakteriyalar hamda zaharli moddalarning to’planishi hisobiga qon tomirlar devorining o’tkazuvchanligi ayniqsa seroz qoplamidagi tomirlarda yaxshi kuzatiladi deb bayon qiladi. Shuning uchun keng serozli istiho, qon tarkibidagi shaklli elementlarning chiqishi va yuqori molekulali fibrin oqsillari kuzatiladi. V.A.Shubin va boshqa olgan tajribalaridan xulosa qilishlaricha patomorfologik tekshiruvlar natijasiga asoslanib koliseptisemiya organizmda organlar va to’qimalarda septiko-toksik jarayonlarning rivojlanishi ayniqsa perikard va epikardda, havo xaltachalarida, jigar kapsulasida, seroz qoplamalarda, markaziy va periferik nerv sistemasida va organlar parenximasida distrofik jarayonlar borligi bilan xarakterlanadi. A.A.Ibragimov va boshqalar parrandalarning kolibakterioz kasalligi mikoplazmoz bilan birga kechganidagi kasallik patogenezini o’rganganlar. O’lgan jo’jalarda patologoanatomik tekshiruvlar o’tkazganlarida fibrinozli aerosakulit, peri va epikardit, perigepatit va pnevmoniyalarni kuzatganlar. Bu organlarni gistologik tekshirganlarida o’pkada giperemiya, ayrim joylarida stazlar, diapedezli qon qo’yilishlar va fibrinoidli qon tomirlar devorining qalinlanish holatlari kuzatilgan. O’zgarish bo’lgan qon tomirlar tevaragida tarqalgan gemorragiya va seroz suyulishning to’planganligi kuringan. Qon tomirlarning ko’pchiligida qon hujayralarining obturasion jarayonlari, ularning o’rtasida kolibakterioz qo’zg’atuvchilari kuzatildi. O’pkaning bronxlari va parabronxlari serozli, fibrinozli eksudat bilan to’lganligi kuzatildi. Jo’jalarni kasallik qo’zg’atuvchilari bilan yuqtirgandan 7 va 10-chi kunlari o’lgan hamda so’yilganlarining o’pkasida, havo xaltachalarida, peri va epikrdida nekrozning demarkasion zonasi ko’ringan. Ular bir qavatli ko’p yadroli gigant hujayralar bilan o’rganilganligi isbotlangan. Kolibakterioz kasalligining umumiy klinik alomatlaridan biri jo’jalarning nimjonligi, sust harakatchanligi, tashqi muhit ta’surotlarini sezgirligi darajasining pasayishi, ishtaxaning kamayishi va chanqoqlik kabilar kuzatiladi. Keyin ich ketish va asab tizimining buzilishi simtomlari paydo bo’ladi. Badan harorati 1-1,5 o S oshadi. Kasallikning respirator turi ko’zlaridan yosh oqishi, tushkurish, nafas olishning qiyinlashishi kabilar kuzatiladi. Kasallik o’tkir kechganida jo’jalar o’limi 2-3 kundan keyin sodir bo’lib birinchi klinik alomatlari paydo bo’ladi. O’tkir kechishida asab sistemasining buzulishi, mushaklarning qotishi, parezlar, oyoqlar falaji, bo’yinning qiyshayishi, boshini orqaga tashlash kabi alomatlar paydo bo’ladi. Yosh parrandalar ya’ni 80 kunlikdan yuqorida kasallikning yuqorida qayd etilgan alomatlari yo’qolib nimjonlik, shilliq pardalar anemiyasi, ich ketish, ariqlik va asab tizimining buzilish alomatlari bilan xarakterlanadi. O’lim kasallikning 7-10 kunlari sodir bo’ladi va 70%-gacha tashkil etadi. Jo’jalarni kasallik qo’zg’atuvchilari bilan eksperimental yuqtirganda umumiy ahvolining yomonlashuvi, chanqoqlik, ishtahaning yo’qolishi, qiyin nafas olish, ich ketish, tana haroratining ko’tarilishi kabi klinik alomatlar paydo bo’ladi. Bu vaqtda kasallikning inkubasion davri bir necha soatdan 12 kungacha davom qiladi. Inkubasion davrning cho’zilishi ayniqsa jo’jalarni kasallik qo’zg’atuvchilari bilan peros usulida yuqtirilganda kuzatiladi. Xo’jalik sharoitida kolibakterioz kasalligining kechishi, klinik alomatlari va inkubasion davri ko’pgina sabablarga bog’liq holda namoyon bo’ladi. Jumladan: yashash va asrash, oziqlantirish, yil fasli, yuqumli kasalliklarga qarshi virus vaksinalar bilan emlash, turli xil stres-faktorlar sababchi bo’ladi. Hattoki, inkubasiyadan bir kunda ochib chiqqan jo’jalar 2 xil sharoitda ya’ni yarimi to’shamalar ustida, qolganlari simli katakchalarda o’stirilganda kasallikning klinik alomatlari, inkubasion davrlari har xil vaqtni egallaydi. Jo’jaxonalarda havo almashinuvining buzilishi, sanitariya-gigiyenik ko’rsatkichlarning to’g’ri kelmasligi vaqtlarida kasallik o’tkir va ko’p o’lchamda sodir bo’lishi bilan xarakterlansa, yaxshi oziqalantirilganda va saqlash, qarash yaxshi yo’lga qo’yilgan jo’jaxonalarda kasallik yengil o’tadi. Klinik belgilari. Tovuqlarning kolibakterioz kasalligi yuqori nafas yo’llarining klinik alomatlariga o’xshagan nuqsonlar bilan namoyon bo’lmaydi. Kasallikning inkubasion davri 1-10 kunni tashkil etadi. Uning muddati parranda organizmining rezistentligiga, qo’zg’atuvchilar bilan yuqish turiga, miqdoriga, virulentligiga bog’liq bo’ladi. Tovuqlarda kolibakterioz kasalligining eng xarakterli klinik alomatlaridan ularning umumiy nimjonligi, harakatining susayishi, tashqi muhit ta’sirotlariga sezgirligining pasayishi, uyqu bosishi, ishtahaning pasayishi va tez-tez chanqashi kabilar bilan namoyon bo’ladi. Keyin ich ketishi va asabning buzilishi bilan bog’liqdir. Tana harorati 1-1,5 o S ga me’yordan oshib, kasallikning respirator ko’rinishida ko’zdan yosh oqishi, tushkurish va qiyin nafas olish alomatlari yaqqol namoyon bo’ladi. Kasallik o’tkir kechganida birinchi kasallikning klinik alomatlari paydo bo’lganidan keyin 2-3 kun o’tgach jo’jalar orasida o’lim paydo bo’ladi. Keyin muskullarning qaltirashi, parezlar va falajlar hosil bo’ladi. Bulardan tashqari bo’yinning qiyshayishi va boshni orqaga tashlash kabi alomatlar paydo bo’ladi. Yosh tovuqlarning 80 kundan kattalarida kasallik klinik alomatlari kamayib, umumiy nimjonlik, shilliq pardalarning qonsizlanishi, ich ketish, ariqlash, ko’z tagida sinusitlar va asab tizimining buzilishi kabi alomatlar hosil bo’ladi. Kasallikning 7-10-chi kunlari to 70%-gachasi nobud bo’ladi. Tovuqlarning 150 kundan kattalari orasida kolibakterioz o’tkir va surunkali ravishda o’tadi. Ularning tuxum tug’ishi kamayadi yoki umuman tuxtaydi shu bilan birga ovarit, salpingit va sariq peritonit hosil bo’lishi bilan namoyon bo’ladi. Patologoanatomik o’zgarishlar. Tovuqlarning kolibakteriozida ichki organlardagi patologoanatomik o’zgarishlar bo’yicha ko’pgina olimlar ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borganlar jumladan: Ibodullayev F.I. Burxanova H.Q., Larin S.A., Yarova P.F va boshqalar. Olimlarning ta’riflashicha, kolibakterioz kasalligidan o’lgan parrandalarni patologoanatomik tekshiruvlardan o’tkazganda septik jarayonlar, qon tomirlar qonga to’lganligi ayniqsa yurakda, jigarda nuqtali qon quyilishlar, biroz jigarning va taloqning kattalashuvi, ichak tizimi shilliq pardalarida kataral yallig’lanishlar, shilliq tagida mayda qon quyilishlar hamda ichak charvilaridagi mayda qon tomirlar qon bilan to’lganligi kuzatiladi. Jo’jalarning 20 kunligidan kattalarida ko’krak qafasining terisi ostida ekssudatli yallig’lanishlar paydo bo’ladi. Yurak kattalashadi va kuynakchasida fibrinli suyuqlik, endokardda qon quyilishlar hosil bo’ladi. Ingichka va yo’g’on bo’lim ichaklarning shilliq pardalarining hammasi shishgan, qizargan va serroz suyuqlik bilan to’yingan bo’ladi. O’pkada istisqolar bo’lib och qizg’ish ranga bo’yaladi. Qorin bo’shlig’i to’lig’icha oq plyonka parda bilan qoplangan. Katta yoshdagi tovuqlarning ko’payish organlarining patologiyasi ya’ni sariq peritonit yoki kataral-fibrinozli salpingit, tuxum yo’llarining ichida fibrinli moddalar, follikulalar deformasiyaga uchragan bo’ladi. Tashxis qo’yish. Parrandachilik xo’jaliklarida kolibakterioz kasalligiga tashxis epizootologik ma’lumotlarga, kasallikning klinik alomatlariga, patologo-anatomik o’zgarishlariga va o’lgan tovuqlardan olingan patmateriallarni bakteriologik tekshiruvlari o’tkazilishi natijalariga qarab tashxis qo’yiladi. Epizootologik tekshiruvlarda kasallik qaysi yoshdagi tovuqlar orasida tarqalganligini, stasionarligi, fasli, infeksion jarayonlarning rivojlanishi hamda xo’jalikda boshqa infeksion va parazitar kasalliklarining bor yo’qligi hisobga olinadi. Sanoat asosida parrandachilik rivojlanayotgan xo’jaliklarda kolibakterioz kasalligi ko’proq boshqa kasalliklar bilan assosiativ ravishda kechadi jumladan: nyukasla, infeksion laringotraxeit, bronxit, chechak va h-lar, qachonki, organizm rezistentligi pasaygan vaqtda, avitaminozlarda yoki saqlash, asrash yetarlicha bo’lmagan vaqtda paydo bo’ladi. Kasallikga tashxis qo’yishda patologoanatomik tekshiruvlar bilan ichki organlardagi o’zgarishlar aniqlaniladi. Ayniqsa yurakda, havo xaltachalarida, jigarda va epikardit, aerosakkulit, perigepatitlar kuzatiladi. Bakteriologik tekshiruvlari uchun laboratoriyaga bir necha yangi o’lgan parrandalar jo’natiladi. Bulardan tashqari embrion, oziqadan, ichimlik suvdan, qo’llaniladigan asbob uskunalar yuvilgan suvdan namunalar yuboriladi. Go’sht pepton buloniga hamda go’sht pepton agariga, differensial diagnostika maqsadida Endo va Levina muhitiga yurakdan qon, jigar hamda suyak iligi ekiladi. Embrionlarni tekshirgan vaqtda bu tekshiruvlar uchun yuragining hamda sariq xaltachasining yuvilgan suvi, katta yoshdagi tovuqlardan tuxumdon follikulalarining ichidagi suyuqligidan namuna olinadi. Mikroblar muhitlariga ekilgandan keyin 18-24 soat o’tgach muhit 37-38 o S.da termostatga o’tkaziladi keyin natijasi aniqlaniladi. Agar Endo va Levina muhitida o’smay Go’sht pepton bulonida loyqa hosil bo’lsa undan preparat tayyorlab mikroskop ostida qaraladi. Gramm manfiy mikroorganizmlar mavjud bo’lsa petri kosachasiga Endo va Levina muhitiga qayta ekiladi. Bir kun o’tgach mikroblarning o’sish xarakteri aniqlaniladi. Parrandalardan ajratib olingan esherixiy kulturasining virulentlik darajasini va kasallikga tashxis qo’yish maqsadida 4-5 haftalik jo’jalarni yuqtirib aniqlaniladi. Buning uchun agarda 1 kunlik o’sgan mikroblar koloniyasidan suspenziya tayyorlanib (1 mlrd mikrob tanachalari) ozi bilan 3 bosh jo’janing qorin bo’shlig’iga inyeksiya qilish bilan jo’natiladi. Kulturaning patogenlik darajasi yuqtirgandan keyin 4 sutkada 1 yoki 2 bosh jo’jani o’ldirishicha aniqlaniladi. Davolash. Davolash uchun ishlatiladigan preparatlardan quyidagilar ishlatiladi. Kolifloks, tilozin, peksin 20 %, norfloks, enrofloksan 10 %, enrofloksasin – 10% laridan antibiotikoterapiyalar o’tkaziladi. Parrandalarda o’tkazilgan tajriba natijalariga nazar solinganda antibiotiklar nafaqat o’sib va rivojlanishni tezlashtiribgina qolmasdan ichki organlarning salmog’ini oshiradi va shu bilan birga ichki sekresiya bezlari faoliyatini kuchaytiradi. Natijada oshqozon ichak bezlari ajratadigan suyuqliklarni me’yorlashtiradi, enterokinaza, lipaza va boshqa fermentlar aktivligini oshiradi. Organizmga kiritilayotgan antibiotiklarga javob reaksiyalari ularning turlariga bog’liq. Agar yuqori dozada organizmga kiritilgan vaqtda uning salbiy oqibatlari namoyon bo’lib boshlaydi. Bu esa organlar funksiyasining buzilishidan (shilliq pardalar giperemiyasi, atoniya, ishtahaning pasayishi yoki yo’qolishi va ich ketish) salbiy oqibatlar kuzatiladi. Antibiotiklar ma’lum dozasida organizmga ijobiy ta’sir qiladi. O’sish va rivojlanishni bu turdagi preparatlar tezlashtirgani bilan organizmning himoya vositalarining funksiyalarini pasaytiradi. Ularni qo’llashning umumiy qonuniyatlaridan tashqari shaxsiy reaksiyalar tananing o’sishida muhim ahamiyatga ega. Parrandalardan jo’jalar, ko’rkachalar, o’rdak va g’oz bolalari antibiotikli preparatlarga organizmining sezgirlik darajasi yuqori. Bu preparatlar organizmga oz miqdorda kiritilganda ham sezilarli darajada tovuqlarning umumiy ahvolini yaxshilaydi, o’sishni tezlashtirib ayniqsa ichki organlarning rivojlanishini oshiradi. Bunday holat kelajakda ularning bosh sonlarini saqlab qolib umumiy sog’lom tovuqlar podasini ko’paytiradi va mahsuldorligini oshiradi. Kolibakterioz kasalligining oldini olish va qarshi kurashish chora- tadbirlari. Kolibakterioz kasalligi namoyon bo’lgan parrandachilik xo’jaliklarida qat’iyan veterinariya-sanitariya qoidalariga rioya qilishlari shart. Bu vaqtda tovuqxonadagi zoogigiyenik talablarga rioya qilgan holda tovuqlarni asrash, to’liq rasionli oziqalar bilan taminlash, bir xil yoshdagi tovuqlar podasini saqlash talab qilinadi. Eng asosiy vazifalardan biri har xil yoshdagi tovuqlar orasidagi karantin zonalarni tashkil qilish kerak. Bu vaqtda tovuqxonalar hamda butun territoriya sanasiya qilinadi. Oldin mexanik tozalanadi, ishlatiladigan asbob uskunalar tozalanib yuviladi, dezinfeksiya, dezinseksiya, deratizasiya chora-tadbirlari o’tkaziladi. Nam dezinfeksiya qilish maqsadida 3 % li o’yuvchi natriyning 45-50 o S li eritmasi, ksilonaftning suvli eritmalari, 2% li ohak, 5% li xloramin eritmasi, 20 % li yangi so’ndirilgan ohak bilan 2 marta ohaklash oralig’i 1 soatdan va 4 % li naftazolning 50 o S li issiq eritmalari ishlatiladi. Bu eritmalar 1l/m 2 -ga ekspozisiyasi 2-3 kun, jo’jalar kiritilgancha aerozol holida 15-20 ml 1m 3 -ga sepiladi, ekspozisiyasi 6 soat. Formalin bilan ohakning ishlatilishidan oldin aktivligi tekshiriladi. Aerozol qilinishidan oldin xonalar germeti ravishda bekitiladi. Formalinning aerozol qilish paytidagi harorati 15 o S dan kam bo’lmasligi kerak, namlik 60 %. Agar namlik darajasi past bo’lgan vaqtda qayta 1m 3 havoga 15-20 ml suvni aerozol qilish tavsiya etiladi. Ishlatilgan taralar yaxshilab yuviladi keyin 3%-li o’yuvchi natriy va formalin bilan dezinfeksiya qilinadi. Dezinfeksiya qilinganidan keyin albatta bakteriologik tekshiruvlar orqali ichak tayoqchalarining bor yo’qligi muhitlarga ekilib aniqlaniladi. Kolibakterioz kasalligini profilaktika qilishning eng asosiy usullaridan biri tuxumlarni dezinfeksiya qilishdir. Inkubasiyaga qo’yiladigan tuxumlar kuniga 3-4 marta terib olinadi. Birinchi marta terib olinganidan keyin 2 soat ichida 40%-li formalindan 30 ml olib unga 20 g kaliy permanganat, 15 ml suvlarni aralashtirib 1m 3 kamerada yoki joda parida 20 m saqlaniladi. Ikkinchi dezinfeksiya inkubatoriyaga olib chiqimdan oldin va uchinchisi tuxumlar sortlariga ajratib bo’linganidan keyin inkubator omborida, to’rtinchisi inkubasion shkafga qo’yilganidan 6 kun o’tgach, beshinchisi inkubasiyaga qo’yishdan 6 kun o’tgach embrionlarning hayotchanligi tekshirilib bo’lganidan keyin, oltinchisi inkubasiyaning 18-19 –chi kunlari ya’ni jo’ja ochish shkafiga o’tkazishdan oldin qilinadi. Kasallik bo’lmagan xo’jaliklarda tuxumlar geksaxlorofen bilan aerozol qilib dezinfeksiya qilinadi. Buning uchun 5%-li geksaxlorofen tayyorlanib (50g geksaxlorofen 1l 70-80 o S qizdirilgan suvga aralashtiriladi keyin filtrlaniladi) 1m 3 - ga 15 ml hisobida 20m ekspozisiyada aerozol qilinadi. Aerozol qilish maqsadida SAG-1, aerozol qurilmalari TAN yoki PVAN asboblaridan foydalaniladi. Bu tadbirlar bajarilish vaqtida ventilyatorlar to’xtatiladi. Parrandachilik xo’jaliklarida kolibakterioz kasalligi paydo bo’lib unga tashhyez qo’yilganidan keyin bir tovuqxonadan ikkinchisiga tovuqlarni ko’chirish, tovuq va uning mahsulotlarining chetga chiqishi, inkubasiyaga tuxum qo’yish qat’iyan man etiladi. Kasallik chiqan tovuqxonalardagi parrandalar ichida nimjonlari so’yiladi va go’shtidan go’sht- suyakni uni tayyorlaniladi. Qolgan tovuqlarga dori-darmonlar ichak tayoqchalarining sezgirlik darajasi laboratoriya sharoitida aniqlanilib beriladi. Antibiotikoterapiya - tovuqlar so’yilish muddatiga 6 kun qolganida to’xtatiladi. Kasallikdan sog’lom bo’lmagan parrandaxona tovuqlaridan foydalanilib bo’lingandan keyin ular go’shtga topshiriladi. Go’shtlari veterinariya-sanitariya ko’rigidan o’tkazilib, agar ichki organlarida ya’ni kasallikga xarakterni o’zgarishlar bo’lganida go’sht to’lig’icha foydalanishdan chetlatiladi. Kelajakda tovuqlar podasini yangidan tashkil qilish maqsadida sog’lom nasldor xo’jaligidan inkubasion tuxum olinib jo’jalar chiqarilib boqiladi. Fermalarning sanitariya hola ti va joriy dezinfeksiya o’tkazib turish yosh hayvonlar oshqozon-ichak kasalliklarining oldini olishda asosiy omillardan hisoblanadi. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Asosiy adabiyotlar 1. Salimov X.S., Qambarov A. “Epizootologiya” darslik Toshkent-2016y. 2. Bakulin V.A. “Bolezni ptis”, darslik, Sankt-Peterburg. VNIVIP 2006g. 3. Bessarobov i dr. “Bolezni ptis”, uchebnoye posobiye dlya VUZ ov. Moskva, izdatelstvo “Lan” 2007 g. Xorijiy adabiyotlar 1. David E. Swayne, John R. Glisson, Larry R. McDougald, Lisa K. Nolan, David L. Suarez, Venugopal L. Nair, «Diseases of Poultry», Wiley- Blackwell; 13 edition, USA, 2013. Qo’shimcha adabiyotlar 1.Davlatov R.B., Eshbo’riyev B.M. “Parrandalarni asrash, oziqlantirish va ularning kasalliklarini oldini olish hamda davolash bo’yicha” tavsiyalar, Toshkent 2016 y. 2. Bessarobov B.F., Baydevlatov A.B. “Resepturnыy spravochnik po boleznyam ptis”, uchebnoye posobiye, MKIPP “Mariya” 1992 g. 3. Salimov X. va boshq. “Tovuq eymeriozi va enterobakteriozlarini oldini olish, davolash hamda ularga qarshi kurashishning kompleks chora- tadbirlari bo’yicha” tavsiyalar, “Optima print” nashriyoti. Toshkent-2014

Mavzu: KOLIBAKTERIOZ Reja: 1. Kolibakteriozga ta’rif, kelib chiqish sabablari, epizootologiyasi. 2. Patogenezi, klinik belgilari. Patologoanatomik o’zgarishlari, tashhisi, qiyosiy tashxisi. 3. Davolash, oldini olish va unga qarshi kurashish tadbirlari.

Kolibakterioz - (koliseptisemiya, koliinfeksiya, kolienterit, koliperitonit, esherixioz) – parrandalarning infeksion kasalligi bo’lib, O – antigenli qatoriga mansub, (0,1, 0,2, 078, 0111 va boshq.) ichak tayoqchalari keltirib chiqaradi. Kolibakterioz kasalligi bilan qishloq xo’jalik parrandalarining hamma yoshdagilari (tovuqlar, o’rdaklar, kurkalar) va shu bilan bir qatorda yovvoyi, xonaki, hattoki ularning embrionlari ham kasallanadi. Asosan 1-120 kunlik tovuqlar organizmida kasallik o’tkir va surunkali ravishda shu bilan birga toksikoseptik ko’rinishlarda kechadi. Katta yoshdagi tovuqlar organizmida kasallik kechishining xarakterli tomonlaridan biri yashirin ravishda surunkali o’tishidir. Dunyoda birinchi bo’lib 1885 yil, yosh bolalar kasalliklarining professori Gresiyalik olim T.Escherih axlat tarkibidan ajratib olib aniqlagan. Keyinchalik yosh o’smirlar hamda katta yoshdagi odamlarning ichaklar suyuqligi tarkibidan ajratib olishga erishgan va uni Bacterium coli commune deb nomlagan. Keyinchalik aniqlanishicha ichak tayoqchalari turlarining har xilligi va patogenlik xususiyatlari bilan bir-biridan ajralib turishi aniqlangan. Ichak tayoqchalarining tabiiy yashash joyi odamlarda, parrandalarda, baliqlarda, bo’g’im oyoqlilarda va mayda hayvonlarda to’g’ri ichak suyuqligi bo’lib hisoblanadi. Ichak tayoqchalari tashqi muhitga axlat bilan chiqib yangi muhitda va t u proqda, suvda uzoq muddat yashash qobiliyatiga ega. A.A.Orlovskiy, A.G.Rodziyevskiylar tomonidan ta’riflashlaricha patogen mikroorganizmlar odamlar va hayvonlarda kasallik chaqirishi mumkinligini isbotlab berganlar. M.Lingnieres ichak tayoqchalarini kasal tovuqlar organizmidan ajratib olib sog’lom jo’jalar organizmiga kasallik qo’zg’atuvchilarining kulturasini jo’natib eksperimental ravishda kasallik chaqirishga erishgan. Ochi J. Ta’riflashicha ichaklarning patogen tayoqchalari parrandalarda kon’yuktivit va perikarditlarni hosil qilishini izohlab bergan. Kolibakterioz (ko li septisemiya) parrandachilik rivojlangan mamlakatlarning hammasida uchraydi.

Uy parrandalari organizmida kasallik chaqiruvchi agentlar bo’lib septisemiya, peritonit, salpingit, sinovit, koligranulema kasalliklarning sababchisidir. Ayniqsa jo’jalarning 40 dan 90 kunlikgacha bo’lgan davrlarida ko’p o’lim kolibakterioz kasalligi sababli sodir bo’ladi. Bu vaqtda ularning organizmida fiziologik o’zgarishlar intensiv kechayotgan va davri hisoblanadi. Tovuqlar kolibakterioz kasalligining xo’jalikga keltiradigan iqtisodiy zarari quyidagilardan iborat. Ko’p bosh sonining nobudgarchiligi, tirik vaznning pasayishi natijasida foydalanishdan chetlanishi, majburiy so’yish, tuxumdorlik darajasining hamda inkubasiyadan ochib chiqayotgan jo’jalar foyizining pasayishi va nihoyat davolash va profilaktika ishlari uchun dori darmonlar sarfining oshishi, veterinariya chora-tadbirlari uchun sarf h arajatlar ko’payadi. Katta tovuqlar podasida kolibakterioz kasalligi surunkali kechganida 2-3 %, ba’zan 10 % gacha nobud bo’ladi. Bu vaqtda tovuqlarning tuxumdorligi 8-23 % gacha pasayadi va nasldor tovuqlardan olingan inkubasion tuxumlarning 75 % otalanmagan bo’lib, inkubasiyadan jo’jalarning ochib chiqish muddati 12-36 soatga kechikadi. Ulardan ochib chiqqan jo’jalarning 11 % gachasi kolibakterioz kasaligi bilan kasallanishga moyildir. O’zbekistonda 25 ta tekshirilgan tovuqchilik xo’jaliklarida kolibakterioz bilan kasallangan tovuqlar 10-30 % larni tashkil etgan. Agar kolibakterioz boshqa kasalliklar bilan jumladan: eymerioz bilan birga kechganda 80-100 % gacha nobud bo’ladi D.Ibragimov (2004), R.B.Davlatov (2006). Parrandalar kolibakterioz kasalligining kelib chiqishiga turli xil omillar sababchidir va eng asosiysi patogen ichak tayoqchalari hisoblanadi. Ichak tayoqchalari aniqlangan vaqtlarida turli xil nomlar bilan nomlangan. Epizootologiyasi. Tovuqlarning kolibakterioz kasalligining epizootologiyasi bilan ko’pgina o’zimizning va xorijiy mamlakatlarning olimlari shug’ullangan va o’rganilib kelinmoqda.

Kolibakterioz kasalligining kelib chiqishga tovuqlarni zoogigiyenik miyorlarga javob bermaydigan xonalarda ya’ni havo yaxshi almashmasligi, ko’p bosh sonining cheklangan joylarda saqlanishi va boshqalardir. Tovuqlarni zoogigiyenik miyorlariga to’g’ri kelmaydigan xonalarda saqlangan vaqtda kasallik septik ko’rinishda o’tib, intoksikasiya holatlari mavjud bo’ladi. Patogenezi. Parrandalar kolibakterioz kasalligi bilan aerogen, alimentar yoki tuxum po’chog’i orqali yuqadi. Lekin kasallikning organizmda hosil bo’lishiga ko’pgina omillar sababchidir. Jumladan: organizmning umumiy rezistentligi pasayishi sababli kelib chiqadi. Jo’jalar kasallik qo’zg’atuvchilari bilan aerogen yuqqanlarida septik jarayonlar hosil bo’lib o’lim bilan tugaydi. Alimentar holatda yuqqanida ingichka bo’lim ichaklarda qo’zg’atuvchilar rivojlanib oldin toksinlar ishlab chiqarishi hisobiga enterit, keyin shilliq pardalar nekrozi vaqtida qo’zg’atuvchilar shilliq parda orqali qonga o’tib septisemiyaga olib keladi. Kolibakterioz kasalligining qo’zg’atuvchilari ishlab chiqargan toksinlar nerv hujayralariga salbiy ta’sir etib muskullar va bronxlar tonusini o’zgartiradi. Qon tomirlar devorining o’tkazuvchanlik qobiliyatini oshiradi, oqibatda shilliq osti, seroz osti qavatlarida istisqolar paydo bo’ladi. Keyin ingichka va yo’g’on bo’lim ichaklarining shilliq pardalarida yarachalar hosil bo’ladi. Endotoksinlar qonning ivishiga ta’sir qiladi. Toksemiya qonning fibrinlar eksudasiyasi qon tomirlar devorida o’tib, cho’kmaga tushadi. Endotoksinlar qon tarkibidagi Sa++ ionlarining konsentrasiyasini pasaytiradi, bu esa qonning ivish jarayonini sekinlashtiradi. Birgalikda qon tomirlar devorining o’tkazuvchanligining oshishi hisobi ichak shilliq pardalarida, jigar va taloqda gemorragik holatlari kuzatiladi. Olimlarning ta’kidlashicha qonda bakteriyalar hamda zaharli moddalarning to’planishi hisobiga qon tomirlar devorining o’tkazuvchanligi ayniqsa seroz qoplamidagi tomirlarda yaxshi kuzatiladi deb bayon qiladi. Shuning uchun keng

serozli istiho, qon tarkibidagi shaklli elementlarning chiqishi va yuqori molekulali fibrin oqsillari kuzatiladi. V.A.Shubin va boshqa olgan tajribalaridan xulosa qilishlaricha patomorfologik tekshiruvlar natijasiga asoslanib koliseptisemiya organizmda organlar va to’qimalarda septiko-toksik jarayonlarning rivojlanishi ayniqsa perikard va epikardda, havo xaltachalarida, jigar kapsulasida, seroz qoplamalarda, markaziy va periferik nerv sistemasida va organlar parenximasida distrofik jarayonlar borligi bilan xarakterlanadi. A.A.Ibragimov va boshqalar parrandalarning kolibakterioz kasalligi mikoplazmoz bilan birga kechganidagi kasallik patogenezini o’rganganlar. O’lgan jo’jalarda patologoanatomik tekshiruvlar o’tkazganlarida fibrinozli aerosakulit, peri va epikardit, perigepatit va pnevmoniyalarni kuzatganlar. Bu organlarni gistologik tekshirganlarida o’pkada giperemiya, ayrim joylarida stazlar, diapedezli qon qo’yilishlar va fibrinoidli qon tomirlar devorining qalinlanish holatlari kuzatilgan. O’zgarish bo’lgan qon tomirlar tevaragida tarqalgan gemorragiya va seroz suyulishning to’planganligi kuringan. Qon tomirlarning ko’pchiligida qon hujayralarining obturasion jarayonlari, ularning o’rtasida kolibakterioz qo’zg’atuvchilari kuzatildi. O’pkaning bronxlari va parabronxlari serozli, fibrinozli eksudat bilan to’lganligi kuzatildi. Jo’jalarni kasallik qo’zg’atuvchilari bilan yuqtirgandan 7 va 10-chi kunlari o’lgan hamda so’yilganlarining o’pkasida, havo xaltachalarida, peri va epikrdida nekrozning demarkasion zonasi ko’ringan. Ular bir qavatli ko’p yadroli gigant hujayralar bilan o’rganilganligi isbotlangan. Kolibakterioz kasalligining umumiy klinik alomatlaridan biri jo’jalarning nimjonligi, sust harakatchanligi, tashqi muhit ta’surotlarini sezgirligi darajasining pasayishi, ishtaxaning kamayishi va chanqoqlik kabilar kuzatiladi. Keyin ich ketish va asab tizimining buzilishi simtomlari paydo bo’ladi. Badan harorati 1-1,5 o S oshadi.

O'xshashlar

ITLARNING VIRUS VA BAKTERIAL KASALLIKLARI
QATTIQ, SUYUQ, YUMSHOQ DORILAR VA ANTIBIOTIKLAR
QATTIQ, SUYUQ, YUMSHOQ DORILAR VA ANTIBIOTIKLAR
PARRANDALAR YUQUMLI BRONXITI
PARRANDALARNING GAMBORO KASALLIGI