logo

Kommunikatsion kanalning o’tkazish qobiliyati, signallarning modulyatsiyasi va demodulyatsiyasi, modemlar va ularni sozlash parametrlari

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

40.4052734375 KB
Kommunikatsion kanalning o’tkazish qobiliyati, signallarning modulyatsiyasi va
demodulyatsiyasi, modemlar va ularni sozlash parametrlari
Reja:
1.   Kommunikatsion   kanalning   o’tkazish   qobiliyati,   signallarning   modulyatsiyasi   va
demodulyatsiyasi, modemlar va ularni sozlash parametrlari. 
2. Kompyuter tarmog’ining turlari va ularning klasfikatsiyasi. 
3. Kompyuter tarmog’ining tuzilishi va tushunchasi. Komunikatsion   tarmoqlar,   bugun   dunyoning   a'loqalar   qismidir.   Ularga
telefonlar, kompyuterlar, internet va boshqa kommunikatsion vositalar orqali aloqada
bo'lamiz.   Bu   aloqalarni   amalga   oshirishda   modemlar   juda   muhim   ahamiyatga   ega.
Modemlar,   modulatsiya   va   demodulyatsiya   qilish   orqali,   ma'lumotlarni   yuborish   va
qabul qilish imkoniyatini beradi.
Modulatsiya,   ma'lumotlarni   asosiy   signal   shaklidan   boshqa   shaklda   ifodalashni
ifodalaydi.   Modemlar,   analog   yoki   raqamli   modulatsiya   qilib,   ma'lumotlarni
elektronik   signal   shaklida   yuboradi.   Modemlar,   qo'yilgan   protokol   va   sozlash
parametrlari   asosida,   ma'lumotlarni   o'zining   xususiy   Modemlar,   kompyuterlar   yoki
boshqa qurilmalar orasidagi ma'lumotlarni uzatish uchun ishlatiladigan qurilmalardir.
Modemlar   ma'lumotlarni   bir   xil   tarmoqdan   boshqa   tarmoqqa   o'tkazish   imkonini
beradi,   masalan,   internetning   telefonlar   yoki   kabelli   tarmog'iga   o’tkazishi   mumkin.
Modemlar kompyuterlar yoki qurilma o'rtasida ko'rsatiladigan ma'lumotlarni transport
signaliga o'zgartirish kiritadi, ya'ni modulyatsiya qiladi. Bu transport, signal esa qabul
qiluvchi tomonda qayta tafsilotlarni ko'rish uchun demodulyatsiya qilinadi.
Modemlarning   asosiy   parametrlari   modulyatsiya   usuli,   modulyatsiya   va
demodulyatsiya   chastotalari,   qulaylik   parametrlari,   masalan,   signal   kuchi,
hisoblagichlar   soni,   ishlovchi   oraliqlari,   korrupsiya   xatolariga   qarshi   qo'llanadigan
tuzatish   usullari   va   boshqa   xususiyatlardan   iborat   bo'ladi.   Modemning   sozlash
parametrlari,   ulardan   foydalanadigan   kommunikatsion   tizimining,   kanalning
xususiyatlarining   va   qo'llanuvchi   qurilmaning   xususiyatlarining   talablariga   bog'liq
bo'ladi. Kompyuter tarmog’ining turlari va ularning klasfikatsiyasi.
Kompyuter   tarmoqlari,   kompyuterlarning   foydalanishga   qo'yilgan   texnologik
vositalarning   tizimi,   tuzilishi   va   birlashmalari   bo‘lib,   undan   kelib   chiqqan
ma'lumotlar,   axborotlar,   signalar   va   boshqa   o‘zgaruvchilar   kompyuterdagi   alohida
vositalar   orqali   yuritiladi.   Bu   tarmoqlar,   shuningdek,   ushbu   vositalar   orqali
tayyorlangan   dasturlar   va   operatsion   tizimlar   orqali   boshqariladi.   Kompyuter
tarmoqlari   turli   turdagi   yordamchilar,   ishlab   chiqarish   tizimlari,   tarmoq   ishlab
chiqarish tizimlari, keng tarmoqli tizimlar va internet tarmoqlari kabi turli xil turdagi
tizimlarga bo‘linadi.
Yordamchilar (Personal Area Networks): Bu turdagi tarmoqlar bir xil joyda yoki juda
yaqin joylarda joylashgan turli texnologik vositalarni birlashtiradi, masalan, Bluetooth
orqali yoki WiFi orqali.
Ishlab   chiqarish   tizimlari   (Local   Area   Networks):   Bu   turdagi   tarmoqlar   katta
kompaniya   yoki   ta'lim   muassasalarida   ishlab   chiqarilgan   tarmoqlardir.   Bu   tizimlar
odatda   Ethernet   kabellari   orqali   yoki   WiFi   orqali   bog‘lanadi   va   katta   miqdordagi
ma'lumotlarni o‘z ichiga oladi.
Tarmoq   ishlab   chiqarish   tizimlari   (Metropolitan   Area   Networks):   Bu   turdagi
tarmoqlar biror katta shahar yoki geografik hudud ichidagi turli kompyuter tizimlarini
birlashtiradi.   Masalan,   televizion   tarmoqlari   yoki   telefon   tarmoqlari,   katta
korxonalarda ham tarmoq ishlab chiqarish tizimlari foydalaniladi.
Keng   tarmoqli   tizimlar   (Wide   Area   Networks):   Bu   turdagi   tarmoqlar   ko‘p
mamlakatlar,   shaharlar,   davlatlar   yoki   hududlar   orasidagi   kompyuter   tizimlarini
birlashtiradi.  Bunday  tarmoqlar   uchun o‘zaro aloqalar   orqali   ko‘p  qatlamli  shablonli
tuzilma ishlatiladi.
Internet   tarmoqlari:   Bu   turdagi   tarmoqlar   dunyo   bo‘ylab   joriy   etilgan   tarmoqlardir.
Bular orqali kompyuterlar dunyo bo‘ylab aloqa qilishadi  va Internet orqali ma'lumot
almashishadi. Shunday qilib, kompyuter tarmoqlari turli xil tizimlardir va ularning har biri alohida
maqsadlarga  muvofiq  yaratilgan.   Bu  tizimlar   kompyuterlar,  smartfonlar,  planshetlar,
ruterni va boshqa texnologik vositalar yordamida ma'lumotlar o‘zaro almashinadi  va
tarqatiladi.   Bu   tarmoqlar   o‘zaro   aloqalar   orqali   bir-biriga   bog‘liq   va   muvofiqlik
xususiyatlariga   ega.   Masalan,   yordamchi   tarmoqlar   shaxsiy   foydalanuvchilar   uchun
yaratilgan   va   yaqin   joylarda   yoki   turli   texnologik   vositalar   orqali   bog‘lanadi,
uchunlikda, Internetga aloqador emaslar. Ishlab chiqarish tizimlari ko‘p xil qurilmalar
va   vositalarni   birlashtiradi   va   biror   korxona   yoki   ta'lim   muassasasi   ichidagi
kompyuterlarning   bir-biriga   bog‘lanishiga   imkon   beradi.   Tarmoq   ishlab   chiqarish
tizimlari katta shaharlar yoki davlatlar orasidagi kompyuter tarmoqlarini birlashtiradi.
Keng   tarmoqli   tizimlar   yuzlab   mamlakatlardan   iborat   tarmoqlarni   birlashtiradi   va
Internet tarmoqlari dunyo bo‘ylab joriy etilgan tarmoqlardir.
Keng   tarmoqli   tizimlar   va   Internet   tarmoqlari   hozirgi   kunda   eng   mashhur
tarmoqlardan   hisoblanadi   va   dunyo   bo‘ylab   ma'lumot   almashish   uchun   yordam
beradi.   Bu   tarmoqlar   orqali,   boshqa   mamlakatlardagi   insonlar   bilan,   korporativ
tarmoqlar   bilan,   mazkur   korxonalarning   mijozlari   bilan   yoki   o‘ziga   xos   tarmoqda
yashovchi   shaxslar   bilan   aloqalar   o‘rnatish   imkoniyati   mavjud.   Shunday   qilib,
kompyuter   tarmoqlari   bugungi   dunyoning   bizga   berayotgan   imkoniyatlaridan   biri
hisoblanadi va har kuni rivojlanmoqda davom etadi.
Kompyuter tarmog’ining tuzilishi va tushunchasi.
Kompyuter   tarmoqi,   bir   necha   qurilmalardan   tashkil   topgan   va   bir-biriga   bog‘liq
qurilma va vositalarning to‘plamidir. Tarmoq, ma'lumotlarni uzatish, saqlash va qayta
ishlash uchun o‘z ichiga qurilmalar va tizimlarni o‘z ichiga oladi. Bunday qurilmalar
quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin:
Kirish   qurilmalari:   Bunda   klaviatura,   mushuk,   mikrofon   va   boshqa   qurilmalar
kiritiladi,   bu   qurilmalar   yordamida   foydalanuvchi   ma'lumotlarni   kompyuterga   kirita
oladi. Chiqish qurilmalari: Bunda monitor, printer, ko‘zniqorin va boshqa qurilmalar chiqish
bo‘limi uchun foydalaniladi.
Ishlab   chiqarish   qurilmalari:   Bunda   kompyuter   ichidagi   jarayonlarni   bajarish   uchun
kerakli   qurilmalar,   masalan,   RAM,   processor,   hard   disk   va   boshqa   qurilmalar
joylashgan.
Tarmoq   qurilmalari:   Bunda   tarmoqni   boshqarish   uchun   kerakli   qurilmalar,   masalan,
modems, switchlar, routerlar va boshqa qurilmalar joylashgan.
Kompyuter tarmoqi, ma'lumotlarni saqlash uchun xotirani yoki hard diskni o‘z ichiga
oladi.   Tarmoq,   xuddi   shu   ma'lumotlarni   uzatish   uchun   yordam   beradi.   Tarmoq
tuzilishi kerakli qurilmalarni bir-biriga bog‘lash, ma'lumotlarni uzatish va kompyuter
ichidagi ishlar va ma'lumotlar orasida almashish imkonini beradi. Tarmoq, bir-biriga
bog‘liq qurilmalarning o‘zaro aloqasi orqali ma'lumotlar almashishni osonlashtiradi.
Boshqa so‘zlar bilan aytganda, kompyuter tarmoqi ma'lumotlar ustidan ishlash uchun
kerakli   barcha   qurilmalarning   va   vositalarning   to‘plami   hisoblanadi.   Bu   qurilmalar,
kompyuter tizimining har bir qismi uchun muhim bo‘lib, ulardan biri yoki bir nechasi
yolg‘iz qoldirilganda, tarmoq ishga tushmadi deyiladi. Reja:
1. Kompyuter tarmoqlarining tuzulishi va qullanilishi.
2.   Malumotlarni   almashish   jarayonini   xarakteristikasi.   Malumotlar   almashishning
aparat taminoti.
3. Lokal tarmoq topologiyasi.
Kompyuter tarmoqlarining tuzulishi va qullanilishi.
Kompyuter   tarmoqlari,   bir   necha   qurilmalardan   tashkil   topgan   va   bir-biriga   bog‘liq
qurilma   va   vositalarning   to‘plamidir.   Bu   qurilmalar   kompyuter   tarmog‘ining   barcha
qismlari   uchun   muhim   bo‘lib,   ulardan   biri   yoki   bir   nechasi   yolg‘iz   qoldirilganda,
tarmoq ishga tushmadi deyiladi.
Kompyuter tarmoqi 3 asosiy qismga bo‘linadi:
Kirish   qismi:   Bu   qismda   foydalanuvchilar   bilan   aloqada   bo‘lish   uchun   qurilmalar,
masalan, klaviatura, mushuk, mikrofon, skaner  va boshqa  qurilmalar joylashgan. Bu
qurilmalar foydalanuvchilar yordamida ma'lumotlarni kompyuterga kiritishga yordam
beradi.
Ishlab   chiqarish   qismi:   Bu   qismda   jarayonlarni   bajarish   uchun   kerakli   qurilmalar
joylashgan, masalan, RAM, processor, hard disk va boshqa qurilmalar joylashgan. Bu
qurilmalar   tarmoqning   asosiy   hisoblanadi,   chunki   ular   kompyuter   ichidagi   ishlar   va
ma'lumotlar   uchun   kerakli   hisob-kitob   va   sifatli   ma’lumotlar   saqlash   uchun
foydalaniladi.
Tarmoq qismi: Bu qismda tarmoqni boshqarish uchun kerakli qurilmalar joylashgan,
masalan, modems, switchlar, routerlar va boshqa qurilmalar joylashgan. Tarmoq, bir-
biriga   bog‘liq   qurilmalar   orasida   almashish   imkonini   beradi   va   ma'lumotlarni
kompyuterlar va boshqa qurilmalar orasida almashishni osonlashtiradi.
Kompyuter tarmoqi, ma'lumotlarni saqlash uchun xotirani yoki hard diskni o‘z ichiga
oladi. Tarmoq tuzilishi kerakli qurilmalarni bir-biriga bog‘lash, ma'lumotlarni uzatish
va kompyuter ichidagi ishlar va ma'lumotlar orasida almashish imkonini beradi. Kompyuter   tarmoqlari   hozirgi   kunda   har   xil   turdagi   tizimlar   va   qurilmalar   uchun
foydalaniladi,   masalan,   shaxsiy   kompyuterlar,   serverlar,   mobil   qurilmalar,   tarmoq
asboblar   va   boshqa   qurilmalar.   Kompyuter   tarmoqlari,   kelajakdagi   ma'lumotlar
omborlari   va   internetga   ulanish   uchun   muhim   bo‘lib,   shaxsiy,   tijorat,   hukumat   va
boshqa   sektorlarda   yuqori   sifatli   ma'lumotlarni   uzatish,   saqlash   va   qayta   ishlashda
xizmat qiladi.
Malumotlarni almashish jarayonini xarakteristikasi. Malumotlar almashishning
aparat taminoti.
Malumot   almashish,   bir   necha   qurilmalar   orasida   ma'lumotlar   yoki   elektron
ma'lumotlarni   uzatish   jarayonidir.   Bu   jarayonning   yana   bir   nomi,   ma'lumot
o‘tkazishidir.
Malumot almashishning asosiy xarakteristikalari quyidagilar bo‘ladi:
Sifat:   Almashish   jarayoni   odatda   ma'lumot   sifatini   saqlab   qolishi   va   muvaffaqiyatli
bo‘lishi uchun sifatli taminotlar talab qiladi.
Yer   joylashuv:   Almashish   jarayoni   uchun   muhim   bo‘lgan   qurilmalar   orasida
joylashgan taminotlar uchun o‘ziga xos joy joylashishi talab etiladi. Bu joylashuvida,
ma'lumot   o‘tkazuvchi   va   qabul   qiluvchi   qurilmalar   orasida   joylashuv   va
koordinatsiyalashuv talab etiladi.
Tezlik:   Almashish   jarayonining   muvaffaqiyati,   ma'lumotlarni   tezkor   tarzda
almashishga qodir bo‘lishiga bog‘liq. Bu uchun kerakli taminotlar uchun yuqori tezlik
va bandwith talab etiladi.
Xavfsizlik:   Ma'lumot   almashish   jarayonida   ma'lumotlar   ko‘chirilayotgan   paytda
himoyalanganligi ta'minlanishi kerak. Bunday sabablarga ko‘ra, ko‘chirish jarayonida
ma'lumotlarni   shifrlash   va   ma'lumotni   boshqa   taminotlarga   yetkazish   jarayonida
himoyalash mumkin.
Malumotlar   almashishning   aparat   taminoti   yoki   qurilmasi,   ma'lumotlarni   bir
tarmoqdan   boshqa   tarmoqka   o‘tkazish   va   ko‘chirishni   osonlashtirish   uchun   xizmat qiladi.   Bunday   taminotlar   o‘ziga   xos   xususiyatlarga   ega   bo‘lib,   kelajakda   yuqori
tezlik,   kichik   hajmdagi   qurilmalar   va   undan   katta   yoki   yuqori   tarmoqlar   orasida
ma'lumot almashishni osonlashtirishga yordam beradi.
Ma'lumot   almashishning   asosiy   aparat   taminotlari   modems,   routerlar,   switchlar   va
hublar   kabi   qurilmalardir.   Modem,   ma'lumotlarni   uy   tarmoqidan   internetga
o‘tkazishni   osonlashtiradi.   Router,   bir-biriga   bog‘liq   tarmoqlarni   birlashtiradi   va
ma'lumotlar   almashishini   osonlashtiradi.   Switch,   tarmoqda   ma'lumot   almashishni
boshqaradi va hub, ma'lumot almashishni osonlashtirish uchun ko‘p tarmoqga ulanish
imkonini beradi.
Lokal tarmoq topologiyasi.
Lokal   tarmoq   topologiyasi,   bir   tarmoqdagi   qurilmalar   va   ularga   ulanish   shakllari
haqida ma'lumotlarni tavsiflash uchun ishlatiladi. Bu topologiyalar, bir-biriga bog‘liq
tarmoqdagi qurilmalar orasidagi aloqalarni ko‘rsatadi.
Quyidagi lokal tarmoq topologiyalari keng tarqalgan:
Bus   topologiyasi:   Bu   topologiyada,   barcha   qurilmalar   bir   o‘nlik   (bus)   orqali
bog‘lanadi. Qurilma boshida va oxirida terminatorlar joylashadi. Har qanday qurilma
barcha ma'lumotlarni qabul qilishi mumkin. Shu sababli, ma'lumotlarni ko‘chirish va
almashish oson. Ammo, agar bir qurilma buzilganda, barcha tarmoq buzilib qoladi.
Star   topologiyasi:   Bu   topologiyada,   qurilmalar   yulduz   shaklida   bog‘lanadi.   Barcha
qurilmalar hub yoki switch orqali birlashtiriladi. Agar bir qurilma buzilganda, faqat u
buzilgan bo‘ladi va boshqa qurilmalar uchun tarmoq ishlashi davom etadi.
Ring   topologiyasi:   Bu   topologiyada,   barcha   qurilmalar   yozuv   shaklida   bog‘lanadi.
Har   qanday   qurilma   boshqa   ikki   qurilma   orqali   ulanadi.   Ma'lumotlar   shu   yo‘lda
o‘tkaziladi. Agar bir qurilma buzilganda, tarmoq buzilib qoladi.
Mesh  topologiyasi:  Bu  topologiyada,  barcha  qurilmalar   bir-biriga  to‘g‘ri  bog‘lanadi.
Shu   sababli,   barcha   qurilma   ma'lumot   almashishini   boshqa   qurilma   orqali   amalga
oshirishi   mumkin.   Bu   topologiyada,   tarmoq   xavfsiz   va   etkazib   beruvchi   bo‘ladi.
Ammo, tarmoqni qurish va boshqarish qiyin va qimmatdir. Tree   topologiyasi:   Bu   topologiyada,   qurilmalar   yulduz   shaklida   va   har   bir   hub   yoki
switchning   qurilmalariga   qurilma   bog‘lanadi.   Bunday   topologiyada   qurilmalarni
qo‘llab-quvvatlash   va   tarmoqni   boshqarish   oson.   Ammo,   boshqa   topologiyalarga
nisbatan qiyin va qimmatdir.
Har   bir   topologiyaga   ko‘ra   xususiyatlari   va   foydalanish   talablari   mavjud.
Ishlatiladigan   topologiya,   tarmoq   tuzilishiga   va   xavfsizligiga   bog‘liq   bo‘lib,
qurilmalar soni va maqsadlari asosida tanlanishi kerak.
Reja:
1. Kompyuter tarmoqlarining pratakollari.
2.  Lokal hisoblash tarmogiga kirish, lokal hisoblash tarmoqlarini tashkil etuvchilar va
ularning turlari.
3. Lokal tarmoq topologiyasi, lokal tarmoqda malumotlarning almashinuv jarayonlari,
lokal tarmoqni tashkil etish usullari.
Kompyuter tarmoqlarining pratakollari.
Kompyuter   tarmoqlari,   ma'lumot   almashish   va   ko'rsatish   jarayonida   amalga
oshiriladigan,   aniq   va   aniqlanadigan   qoidalar   to'plami   sifatida   tanlanadi.   Bu
qoidalarga tarmoq protokollari deb ataladi. Protokollar, tarmoqning ishini tashkil etadi
va ma'lumot almashishni amalga oshiradi.
Quyidagi kompyuter tarmoqlari protokollari keng tarqalgan:
Transmission Control Protocol (TCP): TCP, ma'lumot almashishni amalga oshiruvchi,
aniq   va   ishonchli   tarmoq   protokolining   asosiy   qismlaridan   biridir.   Bu   protokol, ma'lumot almashishining aniqligi, to'liqlik, ishonch va xavfsizligini ta'minlash uchun
xizmat qiladi.
Internet   Protocol   (IP):   IP,   internet   tarmoqlari   uchun   asosiy   tarmoq   protokolining
asosiy qismi hisoblanadi. Bu protokol, ma'lumotlar paketlarini qo'llab-quvvatlaydi va
ularga tarmoqda tarqalgan yo'nalishlar boyicha adres beradi.
Simple   Mail   Transfer   Protocol   (SMTP):   SMTP,   elektron   pochta   yuborish   va   qabul
qilishning   standart   tarmoq   protokolining   asosiy   qismi   hisoblanadi.   Bu   protokol,
elektron pochta xizmatlariga odatda qo'llanadi.
File   Transfer   Protocol   (FTP):   FTP,   fayllarni   yuklash   va   yuklab   olish   uchun   tarmoq
protokolining   asosiy   qismi   hisoblanadi.   Bu   protokol,   tarmoqdagi   fayllarga   kirish   va
ularni qayta ishlashga imkon beradi.
Hypertext   Transfer   Protocol   (HTTP):   HTTP,   veb   saytlarini   ko'rish   va   tarmoqda
boshqa ma'lumotlarga kirish uchun tarmoq protokolining asosiy qismi hisoblanadi. Bu
protokol, ma'lumotlarni tarqatish va qabul qilish jarayonini tashkil etadi.
Bu   protokollar   va   boshqa   ko'p   tarmoq   protokollari,   tarmoqdagi   qurilmalar   va
tarmoqning maqsadlari va xususiyatlariga qarab tanlanishi kerak. Bunday protokollar,
ma'lumot almashish va tashqi xavfsizlikni ta'minlash uchun muhimdir.
Lokal hisoblash tarmogiga kirish, lokal hisoblash tarmoqlarini tashkil etuvchilar
va ularning turlari.
Lokal   hisoblash   tarmog'i   (LHT)   -   bu   mahalliy   (shaxsiy)   hisoblash   tarmog'i,
kompyuterlar,   printerlar,   serverlar   va   boshqa   qurilmalarning   to'plamidan   tashkil
topgan tarmoqdir. LHT, odatda bir qurilmani boshqarish maqsadida  ishlatiladi, ya'ni
odatda ma'lumot almashish, printer yozish, fayllarni hamkorlikda ishlatish va boshqa
ko'rsatkichlar uchun xizmat qiladi.
LHT tashkil etuvchilari quyidagilar bo'lishi mumkin:
Personal Computer (PC): Bu shaxsiy kompyuterlardan tashkil topgan tarmoq.
Local   Area   Network   (LAN):   Bir   xona   yoki   binoning   bir   nechta   xonalari   o'rtasida
tuzilgan tarmoq. Wireless   Local   Area   Network   (WLAN):   Kabelsiz   tarmoq,   yoki   WiFi,   kompyuterlar
va   boshqa   qurilmalarning   alohida   tarmog'iga   bog'liq   bo'lmay,   bir-biriga   kabellari
yordamida bog'liq emas.
Storage   Area   Network   (SAN):   Bu   tarmoq,   serverlar   va   o'zaro   birikmalar   o'rtasida
ma'lumot   almashishni   yaxshi   ko'rsatadi.   Odatda,   katta   kompaniyalar   yoki
hujjatxonalarda ishlatiladi.
Metropolitan   Area   Network   (MAN):   Birlashgan   shahar   yoki   xududlarni   qamrab
olgan,   bir   nechta   LAN   tuzish   uchun   ishlatiladi.   MAN,   ishlab   chiqarish   markazlari,
universitetlar yoki institutlar, shahar va xududlar uchun idealdir.
LHT   turli   xil   protokollar   orqali   ishlaydi.   Ko'p   tarmoq   protokollari,   quyidagilar   kabi
LHT protokollari orqali tuzilgan:
Ethernet: Ushbu protokol, LAN-ni tashkil etishda keng ko'riladigan protokoldir.
Wi-Fi:   Bu   protokol,   WLAN-ni   tuzishda   ishlatiladi   va   kabellari   to'plamga   bog'liq
emas.
Transmission   Control   Protocol/Internet   Protocol   (TCP/IP):   Bu   protokol,   internet
tarmoqlarini tashkil etishda va ularda ma'lumot almashishida ishlatiladi.
File   Transfer   Protocol   (FTP):   Bu   protokol,   fayllarni   yuklash   va   yuklab   olish   uchun
tarmoq protokolining asosiy qismlaridan biridir.
Simple Network Management Protocol (SNMP): Bu protokol, tarmoqdagi qurilmalar
va ularning holati haqida ma'lumotlarni yig'ish va ko'rsatishda ishlatiladi.
LHT, xususiyatlariga qarab tanlanadi va shaxsiy keraklarni qondirish uchun mo'
LHT,   xususiyatlariga   qarab   tanlanadi   va   shaxsiylarini   qoldirish   uchun   mo'ljallangan
tarmoqlardir.   Ular   xavfsizlik,   tezlik   va   qulaylikni   ta'minlash   uchun   katta   hissa
qo'yiladi.
Lokal   tarmoqlar,   kompyuterlarning   alohida   tarmog'iga   bog'liq   bo'lmay,   bir-biriga
kabel   orqali   bog'liq.   WLAN,   kabelsiz   tarmoq   bo'lib,   bir-biriga   kabellari   yordamida
bog'liq emas. LHT,   odatda,   bir   qurilmani   boshqarish   maqsadida   ishlatiladi,   ya'ni   odatda   ma'lumot
almashish,   printer   yozish,   fayllarni   hamkorlikda   ishlatish   va   boshqa   ko'rsatkichlar
uchun   xizmat   qiladi.   LHT   turli   xil   protokollar   orqali   ishlaydi,   protokollar   orqali
xavfsizlikni ta'minlash, ma'lumot almashishni tezlashtirish va kompyuter tarmog'ining
boshqarilishini osonlashtirish uchun ishlatiladi.
Jamiyatning   yuqori   tezligi   va   ma'lumot   almashish   zarurati   ko'pincha,   LHTning
kelajakdagi muvaffaqiyati uchun katta ahamiyatga ega bo'ladi. Ular, bir-biriga bog'liq
shaxsiy   qurilmalarning   tuzilishi   va   ishlashini   yanada   sodda   qilish   uchun   yordam
beradi.
Lokal   tarmoq   topologiyasi,   lokal   tarmoqda   malumotlarning   almashinuv
jarayonlari, lokal tarmoqni tashkil etish usullari.
Lokal  tarmoq topologiyasi, tarmoqdagi  kompyuterlar, printerlar, serverlar  va boshqa
qurilmalar orasidagi bog'lanishni aniqlaydigan tuzilmadir. Bu tuzilma, topologiya deb
ataladi   va   uni   tuzishda   foydalanilgan   usullar,   tarmoqdagi   qurilmalar   orasidagi
bog'lanishning qanday yopilganligi haqida ma'lumot beradi.
Lokal   tarmoqda   malumotlar,   bir   qurilmadan   boshqa   qurilmaga   o'tkazilishi   yoki   bir
kompyuterdan   boshqa   kompyuterga   ko'chirilishi   yoki   tarqatilishi   orqali   almashinuv
jarayonlari   bilan   o'tkaziladi.   Bu   jarayon,   ma'lumot   almashish   protokollaridan
foydalaniladi, masalan, TCP/IP.
Lokal   tarmoqni   tashkil   etish   usullari   turli   xil   bo'lishi   mumkin.   Ular   tarmoqdagi
qurilmalar   soniga,   tarmoqning   yashash   joyiga   va   tarmoqda   foydalanilayotgan
protokollar   kengligiga   bog'liq.   Masalan,   tarmoqni   yirik   vaqtda,   ko'p   qurilmalarga
tegishli ma'lumotlarni almashish uchun tashkil etish uchun, to'g'ridan-to'g'ri bog'lanish
usuli   yoki   star   tarmoq   topologiyasi   ishlatilishi   mumkin.   Ya'ni,   tarmoqdagi   har   bir
qurilma o'ziga bir necha boshqa qurilmaga tegishli bo'ladi. Bitta   qurilmaning   ko'p   kompyuterlarga   bog'liq   bo'lishi   mumkin,   ya'ni   har   bir
kompyuter   o'ziga   bir   necha   boshqa   kompyuter   va   qurilmalar   bilan   bog'liq.   Bunday
tarmoq topologiyasi, bus tarmoq topologiyasi yoki kompyuter tarmoqi deb ataladi.
Lokal   tarmoq   tuzish   usullari,  tarmoqdagi   qurilmalar   yashash   joyi,  foydalanilayotgan
protokollar,   tarmoq   tizimining   hajmi   va   boshqa   ko'rsatkichlarga   bog'liq   bo'lishi
mumkin.   Bu   usullar   odatda,   tarmoqni   tashkil   etish   uchun   zarur   bo'lgan
komponentlarni,   masalan,   kabellarni,   hub-larni,   router-larni,   switch-larni   va   boshqa
qurilmalarni tanlashni o'z ichiga oladi. Reja:
1. Intranet lokal tarmogi.
2. Web sahifa yaratish inkoniyatlari, asosiy tushunchalari.
3. Tarmoqda malumotlar havsizligining uskunaviy va dasturiy taminoti.
Intranet lokal tarmogi.
Intranet,   bir   tashqi   tarmoqdagi   tarmoqlarga   (Internet   yoki   boshqa   tashqi   tarmoqlar)
ulanishga   ruxsat   bermaydigan,   faqat   kompaniya   yoki   tashkilot   ichidagi   xodimlarga
xizmat ko'rsatish maqsadida ishlatiladigan lokal tarmoq tuzilmasidir. Intranet tarmoqi,
faqat tashkilot ichidagi xodimlar uchun ma'lumotlarni almashish uchun foydalaniladi.
Intranet,   tashkilotning   maxsus   xususiyatlariga   mos   ravishda   tuziladi.   Bunda
tashkilotning maxsus xususiyatlari va xodimlarining talablari hisobga olinadi. Intranet
tarmoqi,   xodimlar   uchun   maxsus   ruxsatnoma   va   parol   tizimi   bilan   himoyalangan
bo'lib,   foydalanuvchilar   yoki   xodimlar   o'zlarining   talablari   bo'yicha   ma'lumotlarni
olishlari mumkin.
Intranet,   tashkilot   ichidagi   bir   nechta   kompyuterlarning   shaxsiy   tarmoqlari   yoki
yagona,   tashkilot   ichidagi   ko'plab   qurilmalarning   yagona   tarmog'i   shaklida   tuzilishi
mumkin. Bunda, ma'lumot almashish uchun etib tuzilgan xizmatlar, masalan, elektron
pochta,   fayl   almashish,   videokonferentsiyalar,   shaxsiy   hisob-kitob   va   boshqa
xizmatlar ko'rsatiladi.
Intranet   tarmoqi,   tashkilot   ichidagi   ish   faoliyatini   yanada   samarali   hollarda   olib
borishga yordam beradi. Ushbu tarmoq orqali xodimlar ko'p funksiyalarni o'zlarining
ish   joyidan   tashqariga   chiqmasdan   amalga   oshirishlari   mumkin.   Bundan   tashqari,
Intranet,   tashkilot   ichidagi   xodimlar   o'rtasida   ma'lumot   almashishni   yanada   samarali
va tizimli hollarda olib borishga yordam beradi.
Web sahifa yaratish inkoniyatlari, asosiy tushunchalari.
Web sahifa yaratishning asosiy tushunchalari quyidagilardir: Maqsadni   tushunish:   Web   sahifani   yaratish   oldin,   unda   nima   maqsadda   ishlatilishi
kerakligini   tushunish   lozim.   Maqsadni   tushunish,   foydalanuvchilarni   qanday
xizmatlarni olishi kerakligini aniqlashda yordam beradi.
Tarjima:   Web   sahifalarni   ko'p   kishi   o'qiy   oladi.   Shuning   uchun   sahifalarni   tarjima
qilish kerakligi ham maqsadli bo'ladi.
Dizayn: Web sahifa yaratishda dizayn juda muhimdir. Sahifa juda yaxshi ko'rinishiga
qaratilishi   kerak.   Bu,   foydalanuvchilarni   sahifaga   tashqaridan   kelishiga,   sahifa
elementlarini to'g'ri o'qishiga yordam beradi.
Sahifa   elementlari:   Sahifada   kerakli   elementlar   juda   muhimdir.   Bu   sahifaning   mos
maqsadiga, uning ichki muammolariga, to'g'ri va yaxshi ko'rinishiga qaratilishi kerak.
Ma'lumotlar:   Sahifada   qanday   ma'lumotlar   ko'rsatilishi   kerakligi   ham   muhimdir.
Sahifa foydalanuvchilar uchun foydali va aniq bo'lishi kerak.
Qidirish:   Sahifaning   to'g'ri   topilishi   kerak.   Buning   uchun   sahifaning   qidirish
funksiyasi juda muhimdir.
Ishonchli   bo'lish:   Web   sahifani   yaratishda   kerakli   ma'lumotlarning   yagona   manzilda
joylashganligiga   va   foydalanuvchilarning   shaxsiy   ma'lumotlarining   xavfsiz
saqlanishiga ishonchli bo'lish muhimdir.
Responsivlik: Sahifa, bir nechta qurilmalarda va ekran o'lchamlarida to'g'ri ko'rinishi
kerak. Buning uchun sahifa responsiv bo'lishi kerak.
SEO:   Sahifani   qidiruv   tizimlariga   o'zgartirish   kerak.   Sahifa   SEO   (Search   Engine
Optimization) prinsiplari bilan yaratilishi kerak.
Yuqori ishtirok: Sahifani yaratish muvaffaqiyati, muhim savollar yechilgandan so'ng,
sahifaga   yuqori   ishtirokni   jalb   qilish   bilan   ta'minlanadi.   Sahifa   tashqi   reklamalar,
xodimlar, boshqa veb-saytlar tomonidan ko'rsatilishi mumkin.
Tarmoqda malumotlar havsizligining uskunaviy va dasturiy taminoti.
Tarmoqda   malumotlar   havsizligining   uskunaviy   va   dasturiy   taminoti,   ma'lumotlar
ustida   ishlashda   kerakli   bo'lgan   xususiyatlar   va   imkoniyatlarni   ta'minlashga   yordam
beradi. Uskunaviy   taminotning   muhim   qismlaridan   biri,   tarmoqqa   ulangan   qurilmalar,
ularning   ulanish   shakllari   va   ulanish   protokollari   hisoblanadi.   Bu   qurilmalar
kompyuterlar,   tarmoq   interfeyslaridagi   modullar,   uzatma   qurilmalari   (routerlar,
switch'lar),   havfsizlik   vositalari   (firewall,   virusni   aniqlash   vositalari)   va   boshqa
tarmoq qurilmalari o'z ichiga oladi.
Dasturiy   taminot   esa,   ma'lumotlar   ustida   turli   amallar   bajarish   uchun   mo'ljallangan
dasturlar   to'plamini   tashkil   etadi.   Bunday   dasturlar,   ma'lumotlarni   saqlash,   ulash   va
boshqa   amallarni   bajarish   uchun   mo'ljallangan   formatda   yaratilgan   holda   bo'ladi.
Masalan, tarmoqda ko'p fayllarni tuzatish uchun FTP (File Transfer Protocol) dasturi,
tarmoqda   ulanish   uchun   TCP/IP   protokollari,   veb-sahifalar   yaratish   uchun   HTML,
CSS va JavaScript dasturlari va boshqa ko'plab dasturli vositalar mavjud.
Ma'lumotlar havsizligining uskunaviy va dasturiy taminoti, tarmoqda ma'lumotlarning
o'zaxborotliligi va himoyalanganligini ta'minlashda katta ahamiyatga ega.

Kommunikatsion kanalning o’tkazish qobiliyati, signallarning modulyatsiyasi va demodulyatsiyasi, modemlar va ularni sozlash parametrlari Reja: 1. Kommunikatsion kanalning o’tkazish qobiliyati, signallarning modulyatsiyasi va demodulyatsiyasi, modemlar va ularni sozlash parametrlari. 2. Kompyuter tarmog’ining turlari va ularning klasfikatsiyasi. 3. Kompyuter tarmog’ining tuzilishi va tushunchasi.

Komunikatsion tarmoqlar, bugun dunyoning a'loqalar qismidir. Ularga telefonlar, kompyuterlar, internet va boshqa kommunikatsion vositalar orqali aloqada bo'lamiz. Bu aloqalarni amalga oshirishda modemlar juda muhim ahamiyatga ega. Modemlar, modulatsiya va demodulyatsiya qilish orqali, ma'lumotlarni yuborish va qabul qilish imkoniyatini beradi. Modulatsiya, ma'lumotlarni asosiy signal shaklidan boshqa shaklda ifodalashni ifodalaydi. Modemlar, analog yoki raqamli modulatsiya qilib, ma'lumotlarni elektronik signal shaklida yuboradi. Modemlar, qo'yilgan protokol va sozlash parametrlari asosida, ma'lumotlarni o'zining xususiy Modemlar, kompyuterlar yoki boshqa qurilmalar orasidagi ma'lumotlarni uzatish uchun ishlatiladigan qurilmalardir. Modemlar ma'lumotlarni bir xil tarmoqdan boshqa tarmoqqa o'tkazish imkonini beradi, masalan, internetning telefonlar yoki kabelli tarmog'iga o’tkazishi mumkin. Modemlar kompyuterlar yoki qurilma o'rtasida ko'rsatiladigan ma'lumotlarni transport signaliga o'zgartirish kiritadi, ya'ni modulyatsiya qiladi. Bu transport, signal esa qabul qiluvchi tomonda qayta tafsilotlarni ko'rish uchun demodulyatsiya qilinadi. Modemlarning asosiy parametrlari modulyatsiya usuli, modulyatsiya va demodulyatsiya chastotalari, qulaylik parametrlari, masalan, signal kuchi, hisoblagichlar soni, ishlovchi oraliqlari, korrupsiya xatolariga qarshi qo'llanadigan tuzatish usullari va boshqa xususiyatlardan iborat bo'ladi. Modemning sozlash parametrlari, ulardan foydalanadigan kommunikatsion tizimining, kanalning xususiyatlarining va qo'llanuvchi qurilmaning xususiyatlarining talablariga bog'liq bo'ladi.

Kompyuter tarmog’ining turlari va ularning klasfikatsiyasi. Kompyuter tarmoqlari, kompyuterlarning foydalanishga qo'yilgan texnologik vositalarning tizimi, tuzilishi va birlashmalari bo‘lib, undan kelib chiqqan ma'lumotlar, axborotlar, signalar va boshqa o‘zgaruvchilar kompyuterdagi alohida vositalar orqali yuritiladi. Bu tarmoqlar, shuningdek, ushbu vositalar orqali tayyorlangan dasturlar va operatsion tizimlar orqali boshqariladi. Kompyuter tarmoqlari turli turdagi yordamchilar, ishlab chiqarish tizimlari, tarmoq ishlab chiqarish tizimlari, keng tarmoqli tizimlar va internet tarmoqlari kabi turli xil turdagi tizimlarga bo‘linadi. Yordamchilar (Personal Area Networks): Bu turdagi tarmoqlar bir xil joyda yoki juda yaqin joylarda joylashgan turli texnologik vositalarni birlashtiradi, masalan, Bluetooth orqali yoki WiFi orqali. Ishlab chiqarish tizimlari (Local Area Networks): Bu turdagi tarmoqlar katta kompaniya yoki ta'lim muassasalarida ishlab chiqarilgan tarmoqlardir. Bu tizimlar odatda Ethernet kabellari orqali yoki WiFi orqali bog‘lanadi va katta miqdordagi ma'lumotlarni o‘z ichiga oladi. Tarmoq ishlab chiqarish tizimlari (Metropolitan Area Networks): Bu turdagi tarmoqlar biror katta shahar yoki geografik hudud ichidagi turli kompyuter tizimlarini birlashtiradi. Masalan, televizion tarmoqlari yoki telefon tarmoqlari, katta korxonalarda ham tarmoq ishlab chiqarish tizimlari foydalaniladi. Keng tarmoqli tizimlar (Wide Area Networks): Bu turdagi tarmoqlar ko‘p mamlakatlar, shaharlar, davlatlar yoki hududlar orasidagi kompyuter tizimlarini birlashtiradi. Bunday tarmoqlar uchun o‘zaro aloqalar orqali ko‘p qatlamli shablonli tuzilma ishlatiladi. Internet tarmoqlari: Bu turdagi tarmoqlar dunyo bo‘ylab joriy etilgan tarmoqlardir. Bular orqali kompyuterlar dunyo bo‘ylab aloqa qilishadi va Internet orqali ma'lumot almashishadi.

Shunday qilib, kompyuter tarmoqlari turli xil tizimlardir va ularning har biri alohida maqsadlarga muvofiq yaratilgan. Bu tizimlar kompyuterlar, smartfonlar, planshetlar, ruterni va boshqa texnologik vositalar yordamida ma'lumotlar o‘zaro almashinadi va tarqatiladi. Bu tarmoqlar o‘zaro aloqalar orqali bir-biriga bog‘liq va muvofiqlik xususiyatlariga ega. Masalan, yordamchi tarmoqlar shaxsiy foydalanuvchilar uchun yaratilgan va yaqin joylarda yoki turli texnologik vositalar orqali bog‘lanadi, uchunlikda, Internetga aloqador emaslar. Ishlab chiqarish tizimlari ko‘p xil qurilmalar va vositalarni birlashtiradi va biror korxona yoki ta'lim muassasasi ichidagi kompyuterlarning bir-biriga bog‘lanishiga imkon beradi. Tarmoq ishlab chiqarish tizimlari katta shaharlar yoki davlatlar orasidagi kompyuter tarmoqlarini birlashtiradi. Keng tarmoqli tizimlar yuzlab mamlakatlardan iborat tarmoqlarni birlashtiradi va Internet tarmoqlari dunyo bo‘ylab joriy etilgan tarmoqlardir. Keng tarmoqli tizimlar va Internet tarmoqlari hozirgi kunda eng mashhur tarmoqlardan hisoblanadi va dunyo bo‘ylab ma'lumot almashish uchun yordam beradi. Bu tarmoqlar orqali, boshqa mamlakatlardagi insonlar bilan, korporativ tarmoqlar bilan, mazkur korxonalarning mijozlari bilan yoki o‘ziga xos tarmoqda yashovchi shaxslar bilan aloqalar o‘rnatish imkoniyati mavjud. Shunday qilib, kompyuter tarmoqlari bugungi dunyoning bizga berayotgan imkoniyatlaridan biri hisoblanadi va har kuni rivojlanmoqda davom etadi. Kompyuter tarmog’ining tuzilishi va tushunchasi. Kompyuter tarmoqi, bir necha qurilmalardan tashkil topgan va bir-biriga bog‘liq qurilma va vositalarning to‘plamidir. Tarmoq, ma'lumotlarni uzatish, saqlash va qayta ishlash uchun o‘z ichiga qurilmalar va tizimlarni o‘z ichiga oladi. Bunday qurilmalar quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin: Kirish qurilmalari: Bunda klaviatura, mushuk, mikrofon va boshqa qurilmalar kiritiladi, bu qurilmalar yordamida foydalanuvchi ma'lumotlarni kompyuterga kirita oladi.

Chiqish qurilmalari: Bunda monitor, printer, ko‘zniqorin va boshqa qurilmalar chiqish bo‘limi uchun foydalaniladi. Ishlab chiqarish qurilmalari: Bunda kompyuter ichidagi jarayonlarni bajarish uchun kerakli qurilmalar, masalan, RAM, processor, hard disk va boshqa qurilmalar joylashgan. Tarmoq qurilmalari: Bunda tarmoqni boshqarish uchun kerakli qurilmalar, masalan, modems, switchlar, routerlar va boshqa qurilmalar joylashgan. Kompyuter tarmoqi, ma'lumotlarni saqlash uchun xotirani yoki hard diskni o‘z ichiga oladi. Tarmoq, xuddi shu ma'lumotlarni uzatish uchun yordam beradi. Tarmoq tuzilishi kerakli qurilmalarni bir-biriga bog‘lash, ma'lumotlarni uzatish va kompyuter ichidagi ishlar va ma'lumotlar orasida almashish imkonini beradi. Tarmoq, bir-biriga bog‘liq qurilmalarning o‘zaro aloqasi orqali ma'lumotlar almashishni osonlashtiradi. Boshqa so‘zlar bilan aytganda, kompyuter tarmoqi ma'lumotlar ustidan ishlash uchun kerakli barcha qurilmalarning va vositalarning to‘plami hisoblanadi. Bu qurilmalar, kompyuter tizimining har bir qismi uchun muhim bo‘lib, ulardan biri yoki bir nechasi yolg‘iz qoldirilganda, tarmoq ishga tushmadi deyiladi.