logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Loyihalash mazmuni va bosqichlari.

Loyihalash mazmuni va bosqichlari.

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

24.275390625 KB
Ko'chirib olish
Loyihalash mazmuni va bosqichlari. Reja: 1.Badiiy loyixalash jarayoni. 2.Loyihalash bosqichlari. 1. Badiiy loyixalash jarayoni. Xozirgi vaktda badiiy loyixalash soxasida ishlayetgan olim, rassom, muxandis, texnolog va boshka mutaxassislar orasida bu atamalar va ularning moxiyatini aniklashda karama-karshi fikrlar mavjud. Dizayner faoliyatida turli xil yunalishlar mavjud bulib, ulardan kuprok kuyidagilari keng tarkalgan: asbobsozlik, mashinasozlik, transport vositalari, yengil sanoat maxsuloti, asboblar sanoati, chiziklar bilan rasm solish va xokazo. Sanoat ishlab chikarish maxsuloti va texnik tizimlarni badiiy loyixalash jarayeni yuksak darajada murakkabdir. Uslubiy jixatdan bu jarayen kupincha me’moriy loyixalashtirishga teng keladi, ba’zan esa undan xam murakkabrokdir. Sanoat san’ati atamasi bilan bir katorda ingliz atamasi dizayn (inglizcha desing niyat, muljal, loyixa) keng tarkalgan, u rassom loyixalovchining dizaynning ijodiyetini, mexnatning usullari va natijalarini ishlab chikarishga tatbik kilish shart- sharoitlarini uz ichiga oladi. Dizaynning maksadi-jamoat manfaatlari, ishlatish kulayligi, guzallik talablariga javob beradigan maxsulotning yangi turlari va xillarini yaratishdir. Yukoridagilardan shu narsa ma’lum buldiki,sanoat san’ati va dizayn atamalari ma’lum darajada xar xil ma’noga ega bulib, ularning ikkalasi xam tula xukuklidir. Texnikaviy estetika uzining uslubiy asosiga ega,yangi jamiyat estetikasining umumiy tamoyillariga tayanadi, shuningdek, texnika, ruxshunoslik, fizikaviy, tozalik va boshka fanlarning yutuklaridan xam foydalanadi. Badiiy loyixalash atamasi muakmmal emasligiga karamasdan, kabul kilindi va xamma unga kunikib ketdi. Ammo tabiat konuniyatlaridan kelib chikadigan tamoyillar va mavjudot konuniyatlar borki,ular texnik va badiiy ijodning eng xilma-xil soxalari uchun,shu jumladan dizayn uchun xam ma’lum darajada bir xildir. Endi badiiy loyixalashda shu tamoyillarni kurib chikamiz. Moskva Oliy Badiiy Ukuv yurti olimlari sanoat ishlab chikarishi buyumlarini loyixalashning uch asosiy tamoyilini ishlab chikganlar. 1.Manfaatdorlik ishga oidlik loyixalashtirish-texnolog, iktisodiy masalalar majmui, bir vaktda xal etish. 2.Atrof-muxit va anik shart-sharoitlarni xisobga olish. 3.Shakl va mazmun birligi (jonlilik). Birinchi tamoyilga tegishli boshka masalalarni uziga tobe kilib olgan xal kiluvchi masala manfaat va ishga oidlik masalasi bulib xisoblanadi. Xakikatan xam turmush ashelari, asboblar, ishlab chikarish uskunalirining ishga yarokliligi axamiyati isbotni talab kilmaydi. Me’morchilik,amaliy san’at va dizayn sang’atning boshka turlariga karaganda moddiy ishlab chikarishga yakinrok turadi. Ular insonga va uning kundalik turmushiga zarur bulgan kupgina buyumlarni nafakat foydali sifatlarga ega bulgan, balki badiiy kiymatga ega bulgan inson xis-tuygulariga ta’sir etadigan maxsulotlarga aylantiradi. Shakl va mazmun birligi (obrazlilik). Badiiy loyixalashda tamoyil badiiy-estetik, goya nuktai nazaridan eng murakkab va mas’uliyatli bulib xisoblanadi. Ma’lumki, asrlar davomida turli bino va inshootlarning shakli ularning mazmuniga mos ravishda uz ifodasini topgan. Tarixiy jarayenda me’morchilik turlari ilm, texnika, san’at,kishilar turmushi ijtimoiy sharoitlarining ilgor tarakkiyeti bilan birga uzgarib kelgan.Manfaatdorlik san’atda bu shakl va kurinishlar, ayniksa, yangi buyumlar va loyixalar, jamiyat ishlab chikarish kuchlari rivojlanishida yangi iktisodiy, maishiy shart-sharoitlar paydo bulgan vaktda yuzaga keladi. Dizaynda turli xil bino va buyumlar kurinishi asosiy tamoyillar, shu jumldan, shakl va mazmun birligi tamoyilini xisobga olingan xolda ijodiy jarayenda shakllanadi. Texnik loyixalar yasash soxasidagi yangi estetik yulning burilishi va yunalishilarini fakat dizayner seza oladi. Muljallanayetgan tanlash, yangi buyumning ma’kul deb topilishi, xaridorning afzal topishi deb xisoblanadi. Uni oldindan paykash uchun aloxida maxorat talab kilinadi. Buyumning shakli, rangi, fazoviy tuzilishi buladi va biz yukorida aytib utganimizdek, u tasviriy san’atning rang-tasvir, xaykaltaroshlik, me’morchilikning ba’zi bir shakliy sifatlariga ega buladi. Bu buyum estetik kiymatning yaratuvchisidir. Ishlarning tayyergarlik boskichini ikki tarkibiy kismga bulib chiksa buladi: loyixalashtirishga oid dastlabki topshirikni urganib chikish va loyixa mavzusi bilan batafsi tanishib chikish. Bu urganish kuyidagilarni kuzda tutadi: belgilangan shartlar asosida maksad va vazifalarni aniklash: bulajak maxsulot (yeki muxit) ulchamlarini, ularning asosiy tavsilotlarini uzlashtirish, muxim xizmatga oidlik alokalarini ochib tashlash, maxsus adabiyetlarni kurib chikish, urganish, loyixa tarkibi bilan tanishish,nazorat ishining muddatlari,loyixani topshirishning eng oxirgi vaktini aniklash. Ish, xarakat (ishlab turish) taxlili birinchi darajali axamiyatga ega, buyum kanday xarakat kilayapti yeki xarakat kilishi kerakligini uning xususiyatlarini, ulardan foydalanish tajribasini va kaysi amaliy vazifalarni xal kilish kerakligini kursatish kerak. Analog (uxshash, uxshashlik) yeki prototipni (timsol) badiiy-loyixalovchi nuktai nzaridan taxlil etish aloxida axamiyatga ega: agar shu taxlil amalga oshirilsa, loyixalashtirish xam timsol asosida olib briladi. Bu yerda xunarmandchilik ishlab chikarilishi davridagidek, buyumning uzi axborotning asosiy manbaidir. Bu shaklning kuz bilan kilingan taxlili, loyixaning ishga oidlik taxlili, foydalanilayetgan matolarning kabul kilingan ishlov berish usullari, iktisodiy kursatkichlari taxlili, shuningdek undan foydalanish masalalarining xam taxlilidir. Ishga oidlik taxlili bir tomonlama, allakachon mavjud bulgan tajribaga, maxsulotning iste’molchilar tomonidan baxolanishiga tayanadi, ammo bu taxlilda asosiy narsa loyixalashtiruvchi zarur paytda mutaxassislarni uzi topib maxsulotni chukur tekshirishi bulib xisoblanadi. Ishga oidlik taxlili odatda bitta emas, balki buyumdagi bir necha anik xizmatlarni uz ichiga oladi. Ular asosiy va ikkinchi darajali, kupincha, bir-biriga karama-karshi va loyixalashtiruvchini murosa yulini topishga majbur etuvchi bulishi mumkin. Bunday karama-karshilik oshxonaga oid idish-tovoklarni loyixalashtirganda uchrab turadi. Loyixalash boskichlari . Taxlil bu buyumlar, xodisalar, tushunchalarni ilmiy tekshirishning usuli va badiiy loyixalashning eng bosh tarkibiy kismidir. U buyumlar va ular xakida mukammal tushunchalarni xar tomonlama kurib chikishni uz ichiga oladi. Dizayner ijodiy ishlarining barcha buyumlarini taxlil kilib chikishga majbur, unga kuyidagilar kiradi: loyixalashni boshlashdan oldin umumiy dastlabki muloxazalar, maxsulotni ishlab chikarishga va xatto chikailgandan keyin xam, tayyerlab berishning barcha boskichlarini uz ichiga oladi. Loyixalashning ayrim boskichlarida yetarli bulmagan taxlil, loyixada buyum kiymati deb ataladi. Loyixalash vaktida buyumning asoslangan badiiy- loyixalovchilik taxlili mavjud emasligi uni ma’naviy eskirishga va xali ishlab chikarish boshlanmasdan norasolikka olib kelishi mumkin. Chukur taxlil turli xil omillar, talablar, shart-sharoitlar, karashlar birlashuvini kuzda tutadi. Masalan, fakat xizmatga oid xususiyatlarni kurib chikib, matosiga, tayyerlash usullariga, loyixa va shakl tanlanishiga axamiyat bermasdan, narsa tugrisida tulik tushuncha xosil kilib bulmaydi.Shuningdek, buyumning xizmatga oid vazifasini bilmasdan buyumning shaklini taxlil kilish, shuningdek, buyumlarni joy-joyiga joylashtirishga, guzalligiga baxo berish kiyin. Shunday kilib taxlil bu belgi majmui, yaxlit va kup kirrali jarayendir. Buyumni taxlil kilganda, uni izchil va xar tomonlama kurib chikib, buyumning benuksonligi, barkamolligiga baxo bermok zarur, unga xizmatga oidlik, loyixachilik, texnologik jixatdan maksadga muvofiklik, foydalanishda kulaylik, tejamlilik, ergonomika talablariga, tugri joylashtirish va estetik talablarga javob berishi kiradi. Sanoat maxsulotlarini taxlil etish uning sifatini tula va xar tomonlama aniklashning muxim dastlabki shartidir. Butun sanoat maxsuloti vazifasiga, joyiga karab turt gurxga bulinadi: 1.Insonga bevosita xizmat kiladigan buyumlar, maxsulotlar (maishiy turmush, kundalik xayet maxsulotlari, ya’ni kiyim-kechak, poyafzal, mebel va x.k.). 2.Insonga bevosita xizmat kiladigan va texnikaviy vazifalarini bajaradigan buyumlar (maishiy asboblar, elektroarmatura va x. k.). 3.Mexnat vazifasini bajaradigan va kisman insonga xizmat kiladigan sanoat buyumlari (dastgoxlar, asbob-anjomlar, mashinalar, transport vositalari). 4.Fakat mexnat vazifasini bajaradigan sanoat buyumlari (avtomatlashtirilgan tizimlar, mashina mexanizmlarining kismlari avtomatlashgan tizimlar). Bunday guruxlashda buyumlar katta guruxlarga bulinadi va xar bir gurux uchun taxlil usulini ishlab chikish imkoni tugiladi. Maxsulotning iste’mol sifatlarini aniklash uchun badiiy-loyixalash taxlilining izchilligi (birin-ketinligi) kuyidagicha bulishi mumkin: 1.Maxsulotni loyixalashtirishgva berilgan topshirikning uxshashliklariga alokador turli manbalar, ilmiy mavzular, mutaxassislik buyicha kitoblar va suratlar, yangiliklar buyicha axborot tuplash. 2.Loyixalashtirilayetgan buyumning mavjud uxshashligini izlab topish va undan foydalanish jarayenining barcha boskichlari yeki tomonlarining batafsil tasvirini tuzib chikish. 3."Inson0maxsulot", "inson-muxit" alokalarini aniklash bilan birga xizmatga oid talablarni taxlil etish va ishlatishda bulgan texnika xavfsizligi. 4.Loyixaning asos shakli moslashuvini aniklash, loyixaviy mantik va shaklining uzaro joylashish tartib xususiyatlari. 5.Matolarning bir-biriga mos kelishini taxlil etish, loyixaning xizmatga oidligiga moslashuv, matoning dekorativ (manzaraviy) sifatlari. 6.Aloxida kismlari buyicha va umumiy tarzda maxsulotning kulayligini taxlil etish. 7.Shakl tuzilishini taxlil etish, shakl yaxlitligi, barcha kismlar xususiyatlarining birligi va shaklning uslub bilan mos kelishi. Badiiy-loyixachi taxlilning sanab utilgan tarmoklari uzaro boglangan, ammo asosiy talabni belgilab olish uchun xizmatga oid va yaxlit taxlilning ikki asosiy kismini kurib chikamiz. Bu boskichning mazmuni-tasdiklangan badiiy loyixalovchi takliflarni rivojlantirish va chukurlashtirish bulib xisoblanadi, pirovard maksad esa badiiy loyixalovchi loyixani topshirikda belgilangan xajmda bajarishidir. Asosiy tuzilish mavzusi allakachon aniklangan va agar sanoat san’ati asarlarining kurinishi xakida gapirish mumkin bulsa, uning paydo bulishi tulaligicha badiiy-takliflar boskichiga taalluklidir. Badiiy-loyixalovchi loyixalarning umumiy xajmi buyum xususiyati va katta kichikligiga boglik. Mayda buyum tugri burchakli fazoviy va ularning kesimlari, uzlarining asl (natural) xajmlarida, ba’zan xatto xomaki nusxa boskichida ijro etiladi. Agar gap loyixa varaklariga tugri kelmaydigan yirik buyumlar xakida borsa, tasvir kichraytiriladi. Ba’zan juda muxim axamiyatga ega bulgan mavzuni ochish uchun tabiiy kurinishda tasvirlanadi. Masalan, xona yerugligini loyixalashtirishda chirok asl ulchamida chiziladi. Yul mashinasi yeki biror boshka xil transport vositasi ustida ishlaganda, xaydovchining utiradigan joyini, maxsus kreslosi va boshkarish jixozlarini asl ulchovlarda chizib chikish maksadga muvofik buladi. Sanoat maxsulotlarini loyixalashtirish, topshirikni tuzib chikish va topshirik berish vaktidan boshlanadi. Topshirikni tuzishda bulajak mualliflar - dizaynerlar ishtirok etishlari maksadga muvofikdir. Topshirik buyurtmasi yezma tarzda beriladi, ba’zan esa loyixa chiziklar bilan tuldiriladi va ularda loyixaga tushgan buyumning asosiy ulchovlari kursatiladi. Topshirikda xizmatga oid vazifalar, chamalangan loyixaviy tavsiya karorlar, badiiy loyixa ishlab chikarish jarayenida kuyiladigan maxsus talablar kiskagina bayen etiladi. Loyixalashda, topshirik mavjud maxsulotni zamonaviylashtirish va istikbolli loyixalashga karatilgan bulishi mumkin. Rassom - loyixachi muxandis - loyixachi bilan birga, ayrim xollarda texnologi va boshka mutaxassislar bilan maxsulotga kuyilgan topshirik va talablarni atroflicha urganib chikadi. Buyurmachining topshirigini urganish va taxlil etishda kuyidagi asosiy talablar aniklanishi lozim: 1. Ish tartibi va kulayligi, ta’mirlash va tekshirish kulayligi va xokazolardan kelib chikadigan xizmatga oid foydalanish talablari. 2. Maxsulotdan foydalanish jarayenida insonning xis-tuygu a’zolari, markaziy asab xolati, mushak-xarakatlantiruvchi tizimiga ta’sirini kuzda tutuvchi ruxiy- fizikaviy talablar. 3.Maxsulotda foydalanishi mumkin bulgan atrofdagi muxit va anik sharoitlar tomonidan kuyilgan talablar. 4.Ma’lum ishlab chikarish bazasi, maxsulot tayyerlash imkonlari va xokazolar mavjudligi bilan boglangan tavsiyaviy talablar. 5.Anik narsalarni kullash, maxsulot tuzilishi, maxsulot tayyerlash va ishlov berish usullari va xokazolar shart-sharoitidan kelib chikadigan loyixa talablari. 6.Maxsulotning iktisodiy samaradorligiga karatilgan va maxsulotni tayyerlash narxini xamda mexnat unumdorligi, chidamliligi, pishikligi va boshka shunga uxshash ishchanlik kursatkichlarini xisobga oladigan iktisodiy talablar. 7.Badiiy-estetik talablar. Kup xollarda namuna (maket) sanoat maxsuloti xakida badiiy-asarning tuzilishi karorni izlashda asosiy vosita bulib koladi, ammo rasm solish (grafik) vositalar xam inkor etilmaydi, balki aksincha, asosiy bulib xisoblanadi. Shunday kilib, badiiy loyixalashning birinchi boskichida kuyidagilar daxldor: tasviriy chizmalar, loyixani xomaki nusxadagi rasmlarini ishlab chikish va namuna tayyerlash. Loyixalashning shu boskichida izoxli tushuntirish xati tayyerlanadi, unda kabul kilingan karor, pardozlash usullari va asosiy kursatkichlar bilan birga kayd kilinadi. Loyixalashning birinchi boskichi eng mas’uliyatli va xal kiluvchidir, chunki unda xajm xakida karor kabul kilinadi, buyum kismlarining joylashishi (komponovkasi), kurinishi va boshka sifatlari belgilanadi. Xomaki nusxadagi loyixaga namoyish kilinadigan matolarning yuksak sifat xamrox bulishi lozim. Loyixalashning birinchi boskichi loyixalashning tegishli badiiy texnik kengashlarida tasdiklovchi idoralarda kurilishi bilan tugallanadi. Loyixalashning ikkinchi boskichi andoza va koliplar tayyerlashni, ish uchun zarur bulgan chizmalarni bajarishni uz ichiga oladi. Unga tugri burchakli fazoviy shakllarda buyumning umumiy kurinishi, loyixalovchi kesimlar, kism va detallarning tarixi, turli koliplar va boshkalar, ya’ni maxsulot ishlab chikarish uchun barcha loyixa matolari kiradi. Ba’zan loyixalashning ikkinchi boskichi loyixa mualliflari nazoratida tajribaviy namuna yaratish bilan tugallanadi.Bu xolatda ommaviy tarzda maxsulot ishlab chikarish uchun tayyerlangan chizmalar tajribaviy namuna sinovdan utgandan sung ijro etiladi. Ayrim xollarda juda murakkab maxsulotlarni tayyerlashda texnik loyixani ishlab chikarish loyixalashtirishning ikkinchi boskichiga kiradi. Unda ishdagi loyixa uchinchi boskichga taalukli buladi. Agar uzlashtirilgan yeki uzlashtirilayetgan sanoat ma’suloti uchun topshirik berilsa, u topshirik zamonaviylashtirish topshirigi bilan muvofiklashib keladi. Demak, dizayner badiiy loyixalashda loyixani ishlab chikishning barcha boskichlarida ishtirok kilmaydi. Maxsulotning umumiy kurinishi tugri burchakli fazoviy shakllar va istikbolda soyalar sifatida tozalanib, ijro etiladi. Istikbolli va soyalar tuzish usullari chizma geometriya koidalari yeki elektronika yerdamida amalga oshiriladi. Loyixa mavzusi juda keng ma’noda urganib chikiladi,ya’ni kuyidagilarga e’tibor beriladi: -mashina yeki jixoz kanday va kay sharoitda ishlashi. -bu mashina bajaradigan ishning samarasi yeki loyixalashtirilayetgan buyum nima uchun xizmat kilishi. -loyixalashning kanday kurinishlari bulishi mumkinligi. -kanday iktisodiy talablar kuyilishini bilish zarur. Xronometraj utkazib, xar bir ishga kancha vakt sarflanishini aniklash kerak, birok bu xam yetarli emas. Boshka mashinada ishlash tajribasiga va xech bulmaganda uz xolatida turib takkoslash imkoniyatiga ega bulgan kombaynchining uzi nimalar deyishini eshitish muximdir. U boshkalarning nazari bilan karaganda, mutlako muxim bulmagan kup narsalarni kashf etishi mumkin: ma’lum bulishicha, tez-tez ishlatib turiladigan mashinalarning boshkarish kismlari nokulay joylashgan, kabinaga urnatilgan oyna urimni kuzatishga imkon bermaydi, u yeki bu kismlani burash kiyin va xokazo. Nixoyat, mashinaning ichki estetik sifatlari:avvalo ishchining ish urni. Kabinaning butun xajmli-fazoviy tuzilishi unumli ishlashga imkon beradimi? Nimalar yetishmaydi va nimalar xalakit beradi? U chiroyli va shinammi? Mashinaning sirtki va ichki rangi xam rassomning ixtiyerida buladi. Xavorang kombaynning rangi gallazor ichida kanday kurinish beradi? Kizil rangdagi kombayn-chi? Extimol,jaxzirama saxro joylarda sovuk rang,kuyesh xamisha yetishmaydigan shimoliy kengliklarda esa issik, sarik - zargaldok rang yaxshidir. Albatta, ba’zi bir narsalarni chizmachilik stolida xal kilish mumkindir. Lekin ish joyining uzida, tabiat kuynida javoblar tezrok va anikrok topilishi mumkin. 3. Loyixalash jarayoni.Dizayner faoliyati . Badiiy loyixachi takliflari maxsulo asosiy goyasining tuzilishi va shakllarini umumlashtirishdan iboratdir. Bu jarayen topshirikni chukur urganib, badiiy loyixachi va adabiyetlar taxlilidan foydalanib bulgandan sung boshlanadi. Loyixalashtirishning xakikiy tarzda boshlanishini rassom fikrlari tasviriy chizma yeki bushlik xajmda uz aksini topa boshlaganidan bilish mumkin. Birok amalga oshirilgan birinchi niyatlar xali idrok kilingan, faxmlangan buyumdan yirok buladi. Ammo buyumning shunday guruxlari xam mavjudki, ularda xajm transport tuzilishi yeki oldindan kattik belgilangan yeki shuncha sodda va oddiyki, dastlabki xajm-transport kayfiyati uchun muammo tugdirmaydi. Maxsulot tuzilishini belgilash badiiy loyixalash jarayenining eng mas’uliyatli kismidir. Odatda maxsulot tuzilishini belgilash bir vaktda dizayner va muxandis-loyixachi tomonidan amalga oshiriladi. Loyixachi maxsulotning asosiy kismlari, ularning ulchamlari va joylashtirilishini aniklaydi. Tasviriy chizmadan xabardor va mavxum tasavvurga ega bulgan dizayner maxsulot, buyum kismlarini joylashtirishning kurinishlarini izlaydi va turli kurinishlardan kelib chikadigan xulosa, karorlarga tayanadi. Shundan keyin loyixachi tanlangan kurinishlar bilan ishlash imkoniga ega buladi. Maxsulotning estetik jixatdan shakllanishiga muxitning shart-sharoitlari va shakl mazmuni kurinishi yeki manzaraviy kiyeslanganligi katta ta’sir etadi. Maxsulot va buyum shakliga turli faktorlar xam ta’sir etmay kolmaydi: xavo tozaligi,atrofni iflos kiladigan moddalar, maxsulotdan foydalanish joyi (ochik xavo, yepik bino, suv), xarorat tizimi, muxitning teskari ta’siri,iklim sharoiti (Uzok Shimol,Urta mintaka, issik, iklim, tropiklar). Demak, maxsulotning estetik sifatlari uning shakli va mazmunini belgilaydigan anik shart-sharoitlar bilan boglik. Badiiy loyixachi takliflar boskichidagi ishlarni amalga oshirish natijasida asosiy tamoyillar tizimiga yeki rejasiga javob bera oladigan loyixachilik va tizim yechimlarining ikki-uch varianti paydo bulishi kerak. Loyixani tasdiklash jarayeni tadkikot natijalarini uzida ask ettirgan loyixalash topshirigini xisobga olib, butun loyixa xujjatlarini dikkat bilan taxlil etishni talab etadi. Tasdiklashga takdim etilgan badiiy loyixachining loyixasiga kuyidagilar kiradi: 1.Tushuntirish xati. 2.Badiiy loyixachi taklifini tasdiklash tugrisida majlis bayenidan kuchirma. 3.Umumiy kurinshlar va texnik kurilmalarning chizmalari, chizmada tasvirlash usullari, rasmlar. 4.Namunalar, andazalar, ish boskichlari buyicha rasmlarning fotosuratlari. 5.Uxshashliklar va timsollarning fotosuratlari. 6.tashki kurinishi andazasi yeki kurinishi. Badiiy loyixachi loyixasi tasdiklangandan keyin dizayner maxsulotining murakkab sirtini geometrik jixatdan rejalashtirishning chizmalari va tamoyillarini ishlab chikadi,tekis polga chiziladigan chizmalarni ishlab chikish, namunaviy nusxa tayyerlashda ishtirok etadi, chiziklar bilan rasm solish bulimlarini, jadval va namunalarni bajaradi, ilova xujjatlarni tuzib chikadi. Maxsulotni ommaviy tarzda ishlab chikarish uchun tekis polga chiziladigan chizma yerug kulrang buyeklar bilan koplangan alyuminiy taxtalarda ijro etiladi. Jadvalda belgilar orasidagi oralik 200 mm. bulganda uning anikligi 0,25 mm.ga tengdir. Alyuminiy taxtalarida tekis polga chiziladigan chizmaning ijro etilishi loyixa anikligi va saklanishini oshiradi. Barcha burchakli va kesimli chiziklar kabi jadvalda chiziklar kora tush bilan bajariladi yeki igna bilan tirnaladi. Ish chizmalari tayyerlanayetgan paytda dizayner juda katta mas’uliyatga ega buladi. Badiiy loyixacha loyixada uz aksini topgan fikrlar, muljallar buzilmasligini va foydalanish kulayligini kuzatish detallar va kismlarning tayyerlanishi ustidan doimiy nazorat urnatishi kerak. Maxsulotning tajribaviy nusxasini tayyerlash va sinashda xam dizayner faol ishtirok etadi. Tajribaviy nusxa sifatlari foydalanishning mavjud sharoitlarida loyixaga asos kilib olingan talablar asosida tekshiriladi. Buyumlar olamini loyixalash bilan shugullanadigan kishi uzining pirovard maksadi-chiroyli buyum yaratishga xarakat kilar ekan, u birinchi navbatda mazkur buyumning estetik kiymati nimadan iborat ekanligini bilishi lozim. Dizaynerlar, muxandis loyixachilar, olimlar, texnologlar, iktisodchilar, shifokorlar, texnikani ishlatuvchilar bilan ijodiy xamkorlikda ishlashi, nafakat tashki kurinishi, balki umumiy xususiyatlari buyicha xam ma’kul buyumlar ishlab chikarish yullarini izlashlari lozim. Muxandis-loyixachi, texnolog, ergonomist kilishi kerak bulgan ishlar rassom loyixachi vazifasiga kirmaydi, ammo bu masalalarda xam u yetarli darajada bilimga ega bulmogi lozim. Shuning uchun dizayner bilim doirasi keng bulib, u xar kanday mutaxassisning kasbiy tilini tushunishi kerak. Dizayner uz faoliyatida kupgina ilmiy fanlar orasidan uzi uchun keraklisini ajratib olish kobiliyatiga ega bulish, ularda dizayn uchun ilmiy kiymatga ega bulgan narsalarni tushunishi va baxolay bilmogi darkor. Dizayner saviyasi va estetik didi baland,ishlab chikarish masalalarini yetarli biladigan, istikbolni kura oladigan,shakl izlashning taxliliy va xajmiy usullarini egallagan, loyixalangan va pardozlash buyumlarini yaxshi tushunadigan bulishi lozim. Dizayner loyixada ogib turadigan va uz soyalarini, shu’la va yeritgichlarni maxsulotning uzida xam, ikkinchi darajali yuzalarida xam nurlarning turli yunalishida tasvirlay bilishi kerak. Dizayner nusxalashtirish va namuna tayyerlashga bevosita daxldordir. Namuna ba’zan maxsulotni loyixalashtirish bilan alokador bulgan ma’lum masalani urganish va tekshirish uchun tayyerlanadi. Masalan, kupgina transport vositalarida odamlarni urinlarga joylashtirish va avtobusdagi odamlarni kuchira bilishni urganish uchun (samolet-vagon, avtomobil) namunasidan foydalanadilar. Dizayner tajribasining rivojlanishi uchun Vazirlar maslaxatining 1987 yil 3 noyabrida "Dizaynni yanada rivojlantirish va sanoat maxsuloti sifatini oshirishda, xamda uy-joy,ishlab chikarish, ijtimoiy-madaniy soxalari sanoat binolarini takomillashtirishda undan foydalanishni kengaytirish choralari tugrisida" gi karori aloxida axamiyatga ega. Yangi kurgazma namunalarini odatda usta namunachilar bajaradilar: ular namunalashtirishning barcha nozik tomonlarini bilishlari kerak. Ular ana shu maksad uchun maxsus jixozlangan xonada ishlaydilar. Gips yerdamida koliplash ustaxonasi odatda aloxida kurib chikiladi, bunga sabab u yerda chang va namlikning mavjudligidir, ular xar kanday maxsulotning saklanishiga ta’sir kursatadi. Ustaxona asbob-uskunalari oddiy; gips saklanadigan maxsus sandikcha, marmar taxtachasi tushalgan stol, bir necha idishlar, koliplarni kuritish uchun javonlar, kuraklar, pichok va boshka asboblar. Shunday kilib,loyixalashning fakat boshlanishi ish stoli atrofida bajariladi, sungra u namuna va polda chizilgan rasmlarga kuchiriladi, ularda kolip va uning barcha kamchilik joylari oxiriga yetkaziladi. Biz bu yerda avtomobillarni loyixalash ustida tuxtalib utdik, lekin dizaynerlar uchun mavzular niyaxoyatda kup bulib,ularning xammasi uziga xos xususiyatlarga ega. Shunga binoan loyixachilik byurolarining tuzilishi xam, shu bilan birga ularning barcha me’morlik reja tuzilishi va jixozlari xam xilma-xildir. Ba’zida bular murakkab kup kirrali bulib, ularga namoyish xonasi, kutubxona, uslubiy xonalar va boshkalar kiradi.

Loyihalash mazmuni va bosqichlari. Reja: 1.Badiiy loyixalash jarayoni. 2.Loyihalash bosqichlari.

1. Badiiy loyixalash jarayoni. Xozirgi vaktda badiiy loyixalash soxasida ishlayetgan olim, rassom, muxandis, texnolog va boshka mutaxassislar orasida bu atamalar va ularning moxiyatini aniklashda karama-karshi fikrlar mavjud. Dizayner faoliyatida turli xil yunalishlar mavjud bulib, ulardan kuprok kuyidagilari keng tarkalgan: asbobsozlik, mashinasozlik, transport vositalari, yengil sanoat maxsuloti, asboblar sanoati, chiziklar bilan rasm solish va xokazo. Sanoat ishlab chikarish maxsuloti va texnik tizimlarni badiiy loyixalash jarayeni yuksak darajada murakkabdir. Uslubiy jixatdan bu jarayen kupincha me’moriy loyixalashtirishga teng keladi, ba’zan esa undan xam murakkabrokdir. Sanoat san’ati atamasi bilan bir katorda ingliz atamasi dizayn (inglizcha desing niyat, muljal, loyixa) keng tarkalgan, u rassom loyixalovchining dizaynning ijodiyetini, mexnatning usullari va natijalarini ishlab chikarishga tatbik kilish shart- sharoitlarini uz ichiga oladi. Dizaynning maksadi-jamoat manfaatlari, ishlatish kulayligi, guzallik talablariga javob beradigan maxsulotning yangi turlari va xillarini yaratishdir. Yukoridagilardan shu narsa ma’lum buldiki,sanoat san’ati va dizayn atamalari ma’lum darajada xar xil ma’noga ega bulib, ularning ikkalasi xam tula xukuklidir. Texnikaviy estetika uzining uslubiy asosiga ega,yangi jamiyat estetikasining umumiy tamoyillariga tayanadi, shuningdek, texnika, ruxshunoslik, fizikaviy, tozalik va boshka fanlarning yutuklaridan xam foydalanadi. Badiiy loyixalash atamasi muakmmal emasligiga karamasdan, kabul kilindi va xamma unga kunikib ketdi. Ammo tabiat konuniyatlaridan kelib chikadigan tamoyillar va mavjudot konuniyatlar borki,ular texnik va badiiy ijodning eng xilma-xil soxalari uchun,shu jumladan dizayn uchun xam ma’lum darajada bir xildir.

Endi badiiy loyixalashda shu tamoyillarni kurib chikamiz. Moskva Oliy Badiiy Ukuv yurti olimlari sanoat ishlab chikarishi buyumlarini loyixalashning uch asosiy tamoyilini ishlab chikganlar. 1.Manfaatdorlik ishga oidlik loyixalashtirish-texnolog, iktisodiy masalalar majmui, bir vaktda xal etish. 2.Atrof-muxit va anik shart-sharoitlarni xisobga olish. 3.Shakl va mazmun birligi (jonlilik). Birinchi tamoyilga tegishli boshka masalalarni uziga tobe kilib olgan xal kiluvchi masala manfaat va ishga oidlik masalasi bulib xisoblanadi. Xakikatan xam turmush ashelari, asboblar, ishlab chikarish uskunalirining ishga yarokliligi axamiyati isbotni talab kilmaydi. Me’morchilik,amaliy san’at va dizayn sang’atning boshka turlariga karaganda moddiy ishlab chikarishga yakinrok turadi. Ular insonga va uning kundalik turmushiga zarur bulgan kupgina buyumlarni nafakat foydali sifatlarga ega bulgan, balki badiiy kiymatga ega bulgan inson xis-tuygulariga ta’sir etadigan maxsulotlarga aylantiradi. Shakl va mazmun birligi (obrazlilik). Badiiy loyixalashda tamoyil badiiy-estetik, goya nuktai nazaridan eng murakkab va mas’uliyatli bulib xisoblanadi. Ma’lumki, asrlar davomida turli bino va inshootlarning shakli ularning mazmuniga mos ravishda uz ifodasini topgan. Tarixiy jarayenda me’morchilik turlari ilm, texnika, san’at,kishilar turmushi ijtimoiy sharoitlarining ilgor tarakkiyeti bilan birga uzgarib kelgan.Manfaatdorlik san’atda bu shakl va kurinishlar, ayniksa, yangi buyumlar va loyixalar, jamiyat ishlab chikarish kuchlari rivojlanishida yangi iktisodiy, maishiy shart-sharoitlar paydo bulgan vaktda yuzaga keladi. Dizaynda turli xil bino va buyumlar kurinishi asosiy tamoyillar, shu jumldan, shakl va mazmun birligi tamoyilini xisobga olingan xolda ijodiy jarayenda shakllanadi. Texnik loyixalar yasash soxasidagi yangi estetik yulning burilishi va yunalishilarini fakat dizayner seza oladi. Muljallanayetgan tanlash, yangi

buyumning ma’kul deb topilishi, xaridorning afzal topishi deb xisoblanadi. Uni oldindan paykash uchun aloxida maxorat talab kilinadi. Buyumning shakli, rangi, fazoviy tuzilishi buladi va biz yukorida aytib utganimizdek, u tasviriy san’atning rang-tasvir, xaykaltaroshlik, me’morchilikning ba’zi bir shakliy sifatlariga ega buladi. Bu buyum estetik kiymatning yaratuvchisidir. Ishlarning tayyergarlik boskichini ikki tarkibiy kismga bulib chiksa buladi: loyixalashtirishga oid dastlabki topshirikni urganib chikish va loyixa mavzusi bilan batafsi tanishib chikish. Bu urganish kuyidagilarni kuzda tutadi: belgilangan shartlar asosida maksad va vazifalarni aniklash: bulajak maxsulot (yeki muxit) ulchamlarini, ularning asosiy tavsilotlarini uzlashtirish, muxim xizmatga oidlik alokalarini ochib tashlash, maxsus adabiyetlarni kurib chikish, urganish, loyixa tarkibi bilan tanishish,nazorat ishining muddatlari,loyixani topshirishning eng oxirgi vaktini aniklash. Ish, xarakat (ishlab turish) taxlili birinchi darajali axamiyatga ega, buyum kanday xarakat kilayapti yeki xarakat kilishi kerakligini uning xususiyatlarini, ulardan foydalanish tajribasini va kaysi amaliy vazifalarni xal kilish kerakligini kursatish kerak. Analog (uxshash, uxshashlik) yeki prototipni (timsol) badiiy-loyixalovchi nuktai nzaridan taxlil etish aloxida axamiyatga ega: agar shu taxlil amalga oshirilsa, loyixalashtirish xam timsol asosida olib briladi. Bu yerda xunarmandchilik ishlab chikarilishi davridagidek, buyumning uzi axborotning asosiy manbaidir. Bu shaklning kuz bilan kilingan taxlili, loyixaning ishga oidlik taxlili, foydalanilayetgan matolarning kabul kilingan ishlov berish usullari, iktisodiy kursatkichlari taxlili, shuningdek undan foydalanish masalalarining xam taxlilidir. Ishga oidlik taxlili bir tomonlama, allakachon mavjud bulgan tajribaga, maxsulotning iste’molchilar tomonidan baxolanishiga tayanadi, ammo bu taxlilda asosiy narsa loyixalashtiruvchi zarur paytda mutaxassislarni uzi topib maxsulotni chukur tekshirishi bulib xisoblanadi.

Ishga oidlik taxlili odatda bitta emas, balki buyumdagi bir necha anik xizmatlarni uz ichiga oladi. Ular asosiy va ikkinchi darajali, kupincha, bir-biriga karama-karshi va loyixalashtiruvchini murosa yulini topishga majbur etuvchi bulishi mumkin. Bunday karama-karshilik oshxonaga oid idish-tovoklarni loyixalashtirganda uchrab turadi. Loyixalash boskichlari . Taxlil bu buyumlar, xodisalar, tushunchalarni ilmiy tekshirishning usuli va badiiy loyixalashning eng bosh tarkibiy kismidir. U buyumlar va ular xakida mukammal tushunchalarni xar tomonlama kurib chikishni uz ichiga oladi. Dizayner ijodiy ishlarining barcha buyumlarini taxlil kilib chikishga majbur, unga kuyidagilar kiradi: loyixalashni boshlashdan oldin umumiy dastlabki muloxazalar, maxsulotni ishlab chikarishga va xatto chikailgandan keyin xam, tayyerlab berishning barcha boskichlarini uz ichiga oladi. Loyixalashning ayrim boskichlarida yetarli bulmagan taxlil, loyixada buyum kiymati deb ataladi. Loyixalash vaktida buyumning asoslangan badiiy- loyixalovchilik taxlili mavjud emasligi uni ma’naviy eskirishga va xali ishlab chikarish boshlanmasdan norasolikka olib kelishi mumkin. Chukur taxlil turli xil omillar, talablar, shart-sharoitlar, karashlar birlashuvini kuzda tutadi. Masalan, fakat xizmatga oid xususiyatlarni kurib chikib, matosiga, tayyerlash usullariga, loyixa va shakl tanlanishiga axamiyat bermasdan, narsa tugrisida tulik tushuncha xosil kilib bulmaydi.Shuningdek, buyumning xizmatga oid vazifasini bilmasdan buyumning shaklini taxlil kilish, shuningdek, buyumlarni joy-joyiga joylashtirishga, guzalligiga baxo berish kiyin. Shunday kilib taxlil bu belgi majmui, yaxlit va kup kirrali jarayendir. Buyumni taxlil kilganda, uni izchil va xar tomonlama kurib chikib, buyumning benuksonligi, barkamolligiga baxo bermok zarur, unga xizmatga oidlik, loyixachilik, texnologik jixatdan maksadga muvofiklik, foydalanishda kulaylik, tejamlilik, ergonomika talablariga, tugri joylashtirish va estetik talablarga javob berishi kiradi. Sanoat maxsulotlarini taxlil etish uning sifatini tula va xar tomonlama aniklashning muxim dastlabki shartidir.

O'xshashlar

AXBOROT XAVFSIZLIGI SIYOSATI. HIMOYA TIZIMINI LOYIHALASH VA AMALGA OSHIRISH BOSQICHLARI.
TA’LIM MAZMUNI
SIYOSIY ONG MOXIYATI VA MAZMUNI
TARBIYA TAMOYILI VA BOSQICHLARI
Mexanizmlarni loyihalash