logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Mafkuraviy tajovuz va axborot xavfsizligi.

Mafkuraviy tajovuz va axborot xavfsizligi.

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

35.236328125 KB
Ko'chirib olish
Mafkuraviy tajovuz va axborot xavfsizligi. REJA : 1.Mafkuraviy tajovuz va unga qarshi milliy xavfsizlikni ta’minlash zarurati. 2.Mafkuraviy tadqiqning oshkora va yopiq harakteri. 3.Axborot xavfsizligining lokal va global ahamiyati. 1. Mafkuraviy tajovuz va unga qarshi milliy xavfsizlikni ta’minlash zarurati Mafkuraviy kurash – bu turli g‘oyaviy qarashlar, yondoshuvlar, xilma-xil maslak va maqsadlarga ega ijtimoiy sub’ektlar o‘rtasida yuzaga keladigan, qarama- qarshilikka asoslangan munosabatlar demakdir. U yangi, shakllanayotgan g‘oyalar bilan o‘z “vazifasini” bajarib bo‘lgan mafkura yoki uning qoldiqlari o‘rtasidagi munosabat shaklida ham sodir bo‘lishi mumkin. Shu bilan birga,mafkuraviy kurash muayyan g‘oyalarni singdirish yoki himoya qilish jarayonini ham anglatadi. Mafkuraviy kurashni muxolif mafkuraviy qarashlarning har qanday ko‘rinishini yo‘q qilishga, g‘oyaviy plyuralizmni bartaraf qilishga qaratilgan harakatlar- mafkuraviy konfrontatsiyadan (fran.-qarama-qarshi qo‘yish) farqlash kerak. Mafkuraviy konfrontatsiya mafkuraviy befarqlik vaziyatining hosilasi hisoblanadi. Mafkuraviy befarqlik jamiyatidagi mavjud mafkuraviy buzilgan, ammo yangisi qaror topmagan vaziyatdagi g‘oyaviy o‘zgaruvchan holat hisoblanadi. Mafkuraviy konfronatsiya vayronkor harakterga ega bo‘ladi, unda dushman deb hisoblangan mafkurani yo‘qotishga alohtda e’tibor beriladi. Mafkuraviy kurash manbaini o‘z mazmun-mohiyatiga ko‘ra, bir-biridan farq qilkvchi turli g‘oyaviy qarashlar sohiblari, ularning manfaatlari o‘rtasidagi ziddiyatlar tashkil etadi. Mafkuraviy tajovuz – muayyan millat, jamiyat, davlatning tinchligi va barqarorligiga qarshi qaratilgan, siyosat va konstitutsion tuzumni zaiflashtirish va buzishga yo‘naltirilgan, fuqaro va jamiyat xavfsizligiga tahdid soluvchi g‘oyaviy- nazariy qarashlar va unga asoslangan amaliyot majmui, hisoblanadi. Mafkuraviy tajovuz yovuz kuchlar va har xil markazlar tomonidan biron bir mamlakatga nisbatan ichkaridan yoki tashqaridan turib bevosita amalga oshiriladigan g‘oyaviy buzg‘unchilikning bir shaklidir. Ular, o‘z jirkanch maqsadiga erishish uchun har qanday usullardan, odamlarning diniy, milliy hissiyotlari, hayotda mavjud bo‘lgan ijtimoiy-iqtisodiy qiyinchiliklardan, shuningdek, zamonaviy texnika, telekommunikatsiya vositalaridan ustalik bilan foydalanishga harakat qiladi Bugungi kunda mafkuraviy tajovuz, aholining ma’lum bir qatlamlari, ayniqsa, yoshlarning qarashlarini o‘zlariga ma’qul bo‘lgan yo‘nalishda o‘zgartirish, buzg‘unchi g‘oyalar, diniy ekstremizm, ahloqsizlik g‘oyalarini singdirish kabi g‘arazli maqsadlar tushuniladi. Milliy g‘oya o‘zining mazmun-mohiyati bilan ana shu kabi mafkuraviy tajovuzlarga qarshi tura oladigan kishilarni tarbiyalashga xizmat qiladi. Bu borada barcha fuqarolarning ogohligi, faolligi, ezgu g‘oyalarga xizmat qilishga tayyorligi katta ahamiyat kasb etadi. Mafkuraviy tajovuzlikka qarshi milliy xavfsizlikni ta’minlashi zarur. Avvalo xavfsizlikning o‘zi nima? Milliy xavfsizlikchi? “Xavfsizlik” shaxs, jamiyat, davlat manfaatlarini uyg‘unlashtiruvchi, barqarorlik, tinchlik, bunyodkorlik, yaratuvchanlik omillarining majmuini ifoda etuvchi tushunchadir. Xavfsizlik bu-butun insoniyatning normal yashashi uchun xavf soladigan tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-huquqiy, ma’naviy-madaniy ahamiyatga molik bo‘lgan xavf-xatarlarning oldini olish tufayli ularning barqaror hayot kechirishini ta’minlash uchun yaratilgan xavfsiz shart-sharoitlarning muayyan tizimidir. Xavfsizlik – ustuvor darajada siyosat, geosiyosat makoniga nisbatan qo‘llaniladigan, tom ma’noda ma’naviyat, insonlararo hamjihatlik, o‘zaro muruvvatning ifodasi bo‘lgan tushuncha. Xavfsizlik global ma’naviylashuvning yaqqol ko‘rinishi sifatida ijtimoiy sohalarning barchasidan o‘rin olgan taqdirdagina, haqiqiy xavfsizlik muhiti vujudga kelganiga ishonch hosil qilish mumkin. XXI asrga kelib, xavfsizlikda ma’naviy jihatning o‘rni kuchayishiga bo‘lgan ehtiyoj ortib bormoqda. Oliy haqiqat sifatida insonning o‘zi ulug‘ burchini to‘laqonli his etish, millionlab yurtdoshlari, zamondoshlari taqdiri uchun javobgarlikni anglashi xavfsizlikka bo‘lgan talab bilan uyg‘unlashib bormoqda. Prezident Islom Karimovning “Hadsiz - hududsizlik” holatida xavfsizlikni global kontekstda idrok etish shartligi haqidagi fikri ayni haqiqatni anglatadi. Milliy xavfsizlik – shaxs, jamiyat va davlatlarning hayotiy muhim manfaatlarini tashqi va ichki xavfdan qonun bilan kafolatlangan himoyasi. O‘zbekiston Konstitutsiyasining 2-bo‘limida shaxs, jamiyat va davlatning hayotiy muhim manfaatlari belgilangan. Ular milliy xavfsizlik ob’ektlaridir: inson va fuqarolarning huquq va erkinliklari; jamiyat ma’naviy va moddiy qadriyatlari; konstitutsiyaviy tuzum, suverenitet, davlatning hududiy yaxlitligi. Milliy xavfsizlikka siyosiy, iqtisodiy, harbiy, ekologik, axborot, ijtimoiy, texnologik va boshqa sohalarda maqsadli kompleks dasturlari asosida yagona davlat siyosatini amalga oshirish orqali erishiladi. Milliy xavfsizlik – bu mamlakat va uning hududida yashaydigan barcha insonlarning millati, irqi, jinsi, diniy e’tiqodi, ijtimoiy kelib chiqishidan qat’i nazar, turli salbiy ta’sirlardan, yovuz kuchlar va g‘oyalar xavf-xataridan himoyalanganligi darajasidan (Yaxshilikov J.Ya., N.E.Muhammadiyev. Milliy g‘oya va mafkura.T.: “Fan”, 2015.-155-bet). 1997 yil 29 avgustda “O‘zbekiston Respublikasining Milliy xavfsizlik konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi qonun qabul qilindi. Unda davlatimizning milliy xavfsizlikni ta’minlash masalasiga doir rasmiy qarashlar o‘z ifodasini topgan. Konsepsiyada “milliy xavfsizlik”, “milliy manfaat”, “tahdid” singari tushunchalar mazmun-mohiyati ochib berilgan. Milliy-ma’naviy xavfsizlik – turli ma’naviy, ruhiy, ahloqiy va estetik tahdidlardan himoyalanganligi va milliy ma’naviyatining umummilliy taraqqiyotning tabiiy ehtiyoti va amaliyotiga aylanganlik salohiyatidir. G‘oyaviy- mafkuraviy xavfsizlik esa shaxs, millat, davlatning xilma-xil shakllarda namoyon bo‘ladigan g‘oyaviy-mafkuraviy tajovuzlar, turli mafkuraviy markazlarning buzg‘unchilik ta’siridan himoyalanganlik darajasini tavsiflovchi tushuncha hisoblanadi Madaniyat, ma’naviyat va ma’rifat zarbaga uchrab, xalqning, mamlakatning ma’naviyati va ma’rifati barbod bo‘laversa, o‘z-o‘zidan e’tiqodsiz bo‘lib ketadi. Ma’naviyat va ma’rifatdan mahrum xalq milliy jihatdan o‘zini anglab ololmaydi, taqdirga tan berib yashashni o‘ziga ep ko‘radi. Masalan, chor Rossiyaning Turkistonga nisbatan siyosati misolida buni ko‘rish mumkin. Chorizm generallaridan biri M.D. Skobelov “Millatni yo‘q qilish uchun uni qirish shart emas, uning madaniyatini, tilini, san’atini yo‘q qilsang bas, tez orada o‘zi tanazzulga uchraydi”, - deb bashorat qilgan edi. “O‘zbekiston Respublikasi Tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasi” (2012 yil 10 sentyabr) qonunida ta’kidlanganidek, “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Milliy xavfsizlik kengashi mamlakatning milliy manfaatlariga ichki va tashqi tahdidlar hamda xavf-xatarni aniqlash va monitoring qilish, vazirlik hamda idoralarning milliy xavfsizlikni ta’minlashga oid chora-tadbirlar majmuini ishlab chiqish va amalga oshirish borasidagi axborot-tahliliy va tashkiliy-huquqiy faoliyatini muvofiqlashtirish vazifalarini, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga ma’lumot berish uchun tahliliy materiallar tayyorlanishini amalga oshiradi . Milliy xavfsizlikni ta’minlash tizimi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: qonun chaqiruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlari idoralari, korxonalar, tashkilotlar, muassasalar, jamoat tashkilotlari, o‘zini-o‘zi boshqarish idoralari va mamlakat fuqarolari, shuningdek,milliy xavfsizlik sohasida munosabatlarni tartibga soluvchi qonunchilik. Prezident Islom Karimov 1995 yili Oliy Majlis 1-sessiyasida bu haqda shunday degan edi: “Milliy xaavfsizlik tizimi uchun xavf-xatarning oldini olish va uni bartaraf etishda oldindan chora ko‘rish uslubi ko‘proq qo‘l keladi. Shu bilan birga, chuqur va keng miqyosli tahlil qilishga qodir tadqiqot va axborot markazlarini barpo etish muhim ahamiyatga ega”. Xavfsizlik Kengashi – davlatdagi oliy mansabdor shaxslarning maslahat organi ana shunday vosita bo‘lishi mumkin. Xavfsizlik Kengashi Respublika Prezidenti huzurida tuzilishi maqsadga muvofidir. Xavfsizlik kengashi milliy xavfsizlik muammolari bilan bog‘liq bo‘lgan barcha masalalarni chuqur ishlab chiqish va muvofiqlashtirishni ta’minlash, buning uchun javobgar bo‘lishi lozim. Kengashning vazifalari ko‘p qirrali va murakkabdir. U ushbu sohada milliy xavfsizlikning ustuvor yo‘nalishlarini va davlat siyosati asoslarini ishlab chiqishga javob bermog‘i kerak. Shaxsning, jamiyatning va davlatning xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha dasturlar majmui Xavfsizlik Kengashi rahbarligida rejalashtiriladi va amalga oshiriladi Jamiyatning mafkuraviy muqobillashish sabablari. Mafkura jamiyat, millat manfaatlarini nazariy asoslab, ijtimoiy harakatlarga aniqlik kiritadi va ijtimoiy kuchlarni ro‘yobga chiqarishga safarbar qiladi. Mafkura inson ongi orqali uning amaliy xatti-harakatlariga ta’sir ko‘rsatadi. Mafkura sotsializm davrida barcha sohalarda mafkuraviy aqidabozlik birinchi o‘ringa qo‘yilib, iqtisod, madaniyat rivojlanishi hayotdan uzilib qolgan qoidalarga bo‘ysundirildi. Jamiyat hayotida, “ishchilar sinfining dunyoqarashi” hamma narsadan baland qo‘yildi. Bir muayyan ijtimoiy ishchilar sinfining partiyasi mafkurasi jamiyatda barcha sinf, millat, ijtimoiy tabaqalar tafakkurini qamrab oldi. Boshqa siyosiy partiyalar qarashlari, dushman, g‘anim sifatida qabul qilindi. Bunday sharoitda boshqa fikrni inkor qilish shart edi. Natijada sobiq Ittifoq davrida ilmiy, badiiy, ma’naviy, falsafiy hayoti bo‘g‘ilib, erkinlikdan mahrum etildi. Mustaqillik arafasida ana shu bir-birini inkor qiluvchi ikki imkoniyatdan birini tanlash mafkurasi yaqqol ko‘rindi. Chunki muqobillik (arab. bir-biriga qarama- qarshi ikki fikr) – bir-biriga zid ikki yo‘l, imkoniyat – yo unisini (inqilobiy, shoka terapiya) yo bunisini (tadrijiy, isloxot) tanlash zaruriyatini bildiradi. XX asr oxiri a XXI asr boshlariga kelib jamiyatning mafkuraviy muqobillashishiga sabab bo‘lgan omillar: globallashish, integratsiya, demokratiyalash, differensiatsiya (bir-biridan farqlash, ajratish), insonparvarlashish, siyosatlashuv kabi sohalarda mafkuraviy jarayonlarning universallashuvi bilan bog‘liqdir, deyish mumkin. Shu boisdan ham Islom Karimov boshchiligida amalga oshirilgan mustaqillik O‘zbekiston yagona mafkura yakkahokimligidan voz kechib, taraqqiyot uchun islohot yo‘llari keng yo‘l ochdi. Mafkuraviy xilma-xillik Konstitutsiyamizda (12-moddada) mustahkamlab qo‘yildi. Mafkuraviy gegemonizmning vujudga kelishi. Gegemonizm (yun. gegemoniya – yetakchilik, boshqarish) – turli sohalarda, jumladan; ma’naviy, mafkuraviy sohada ham ustunlik va o‘z hukmiga bo‘ysundirishni anglatuvchi tushuncha. “Mafkuraviy gegemonizm” tushunchasi “mafkura” va “gegemonizm” atamalari birikuvidan hosil bo‘lgan tushuncha. Mafkuraviy gegemonizm– mohiyatan dunyo barqarorligini ta’minlash yoki uni mustahkamlashga qaratilgan mafkuraga zid hodisa bo‘lib, ijtimoiy taraqqiyot, jamiyat barqarorligi va xavfsizligini izdan chiqaradi. Mafkuraviy gegemonizm deb, muayyan ijtimoiy guruh, qatlam, millat, davlat hayotida yakka hukumron bo‘lgan g‘oya va mafkuraning boshqalar ustidan hukumronlik qilishini ifodalovchi nazariya va amaliyot xatti-harakatlar tizimiga aytiladi. Ba’zi davlatlarning barcha sohalarida ustunlik qilish va dunyoni o‘z hukmiga bo‘ysundirishga intilishi insoniyat tarixining turli bosqichlarida salbiy oqibatlarni keltirib chiqargan Shuningdek, mafkuraviy gegemonizmni muayyan kuchlar va davlatlar tomonidan bo‘ladigan siyosiy, mafkuraviy va iqtisodiy hukmronlik deb yoki mintaqaviy munosabatlarda unga intilish deb ta’riflash mumkin. Mafkuraviy gegemonizm ko‘psonli millatlarning nafaqat ko‘p millatli imperiya doirasida, balki uni o‘rab turgan jug‘rofiy-siyosiy makonda ham o‘zining mutloq hukmronligini o‘rnatish uchun kurashda namoyon bo‘ladi. Odatda, hudud jihatidan kichik bo‘lgan va eng asosiysi – iqtisodiy imkoniyatlari zaiflashgan va ichki beqaror davlatlar ana shunday da’volarga nishon bo‘ladi. Mafkuraviy gegemonizm, buyuk davlatchilar shovinizmi ham boshqa millatlar va mamlakatlar bilan o‘zaro madaniyatli hamkorlik qilishga tayyor emaslikdan kelib chiqadi. Uning ifodachilari harbiy imperiyalardir. Natijada iqtisodiyoti bosib olingan hudud davlatlarini ekspluatatsiya qilib, ularning hayotiy manbalari hisobiga yashar edi. Ayni chog‘da bo‘ysundirilgan xalqlarga ularning madaniy jihatdan va umuman milliy jihatdan norasoligi haqidagi halokatli g‘oya singdirilar edi. O‘zbekiston Rossiya imperiyasi, so‘ngra esa Sovet imperiyasi tarkibida majburan ushlab turilgan murakkab davrni boshidan kechirdi. Bu g‘oya hozirda ham turlicha talqin qilinmoqda. Mafkuraviy gegemonizm biron-bir qudratli kuchning manfaatlarini ustuvor darajada, bir tomonlama ta’minlash maqsadini ko‘zlagani sababli u boshqa tomonning manfaatlariga zid bo‘lib, ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy-mafkuraviy rivojlanishga putur yetkazadi. Bunday adolatsizlik yetarli imkoniyatga ega bo‘lmagan davlatlar va millatlarning xalqaro jarayonlarda to‘laqonli ishtirok eta olmasligiga sabab bo‘ladi. Natijada, tabiiy ravishda bunday mamlakatlar halqlarida gegemonlikka intilgan davlatlar va xalqlarga nisbatan nafrat, norozilik kayfiyati paydo bo‘ladi, dunyo hamjamiyatining barqaror rivoji davlatlararo munosabatlarga salbiy ta’sir etadi. Muqobil mafkuraviy qarashlarning jamiyat rivojiga ta’siri xususida Prezidentimiz Islom Karimov “O‘zbekiston – bozor munosabatlariga o‘tishning o‘ziga xos yo‘li” (1993) asarida asoslab berdi. Asarda qayd etilganidek, rivojlanayotgan yosh mamlakatlar o‘z oldilariga erishish osonroq bo‘lgan maqsadlarni qo‘yib, “muqobil rivojlanish” nazariyasining turli konsepsiyalariga tayanib, o‘z yo‘llarini mana shu nazariya doirasida izlashga majbur edilar. Bu konsepsiyalarning asosiylari quyidagilardan iborat (5.1.11-Chizma) Rivojlanayotgan mamlakatlarning ko‘pgina andozalari, iqtisodiy yo‘llari yuqorida ko‘rsatilgan konsepsiyalar va nazariyalarning o‘ziga xos qo‘shilmasidan iboratdir. XX asr 90-yillari boshlariga kelib erkin iqtisodiy tartibga solish g‘oyasi ham inqirozga uchradi. Jahon sivilizatsiyasi ijtimoiy taraqqiyotning sifat jihatdan yangi yo‘llarini izlab chiqdi, tartibga solinadigan bozor iqtisodiyoti mana shu yo‘lga asos qilib olingan. Bu hol nihoyatda kuchli iqtisodiy isloh oqimini yuzaga keltirdi, ko‘pgina mamlakatlar – rivojlanayotgan va rivojlangan, kapitalistik va sotsialistik, demokratik va avtoritar mamlakatlar mana shu oqimga qo‘shildilar. Tartibga solinadigan bozor iqtisodiyotga o‘tishning bir-biridan mutlaqo farq qiluvchiuchi uch xil yondashuvini ajratib ko‘rsatish mumkin. Jahon tajribasi ko‘rsatishicha, bozor iqtisodiyotiga revolyutsion yo‘l bilan, ya’ni jadal usulda yoki evolyutsion yo‘l bilan, ya’ni bosqichma-bosqich o‘tish mumkin. Birinchi holda, tub islohotlarni o‘tkazish, avvalgi tizimni va tarkib topgan iqtisodiy munosabatlarni batamom sindirish talab etiladi. Buni “falaj qilib davolash usuli” (“shokovaya terapiya”) deb ataladi. Evolyutsion yo‘l kamroq ijtimoiy larzalarga olib keladi. O‘zbekistonning o‘ziga xos yangilanish va taraqqiyot yo‘li: umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik, inson o‘z salohiyati va iste’dodini erkin namoyon qila olishi uchun sharoit yaratish, milliy an’analar, din va madaniyatni qayta tiklash va mustahkamlash, halq ma’naviy merosini rivojlantirib, uni hozirgi zamon sivilizatsiyasi yutuqlari bilan boyitishdir. 2. Mafkuraviy tahdidning oshkora va yopiq harakteri Mafkuraviy tahdid – ijtimoiy-siyosiy harakat, oqim yoki siyosiy kuch o‘z manfaatini ifodalovchi mafkurasini qo‘rqitib, zo‘rlik yo‘li bilan boshqalarga taqishtirish. Mafkuraviy tahdid jamiyat, davlat yoki xalq, millat yoki elat taqdiriga xavf solib turgan, fojiali oqibatlarga olib kelishi mumkin bo‘lgan mafkuraviy xavf- xatarlar majmuasi. Prezident Islom Karimov ta’kidlaganidek, dunyoning ayrim hududlarida ana shunday harakatlar natijasida ma’naviy yo‘qotishlar yuz berayotgani, millatning asriy qadriyatlari, milliy tafakkuri va turmush tarzi izdan chiqayotgani, ahloq-odob, oila va jamiyat hayoti ongli yashash tarzi jiddiy xavf- xatar ostida qolayotganini kuzatish mumkin. O‘zbekiston ham bunday tahdidlardan chetda qolayotgani yo‘q. Mamlakatda insonparvar, demokratik jamiyat qurilayotgan hozirgi sharoitda fuqarolar ongi va faoliyatiga siyosiy ekstremizm, diniy fundamentalizm, etnik va millatlararo ziddiyatlar, korrupsiya va jinoyatchilik, mahalliychilik va urug‘-aymoqchilik, ekologik muammolar, “ommaviy madaniyat” tajovuzi va hokazolar mafkuraviy tahdid shaklida namoyon bo‘layotir . Ayniqsa, o‘rta asr xalifaligini qayta o‘rnatish g‘oyasi hamda xalqaro terrorchilik va diniy ekstremizm markazlari orqali moddiy-g‘oyaviy ta’minlanayotgan aqidaparastlar mafkurasi bugun mintaqamizdagi tinchlik va barqarorlik uchun xavf bo‘lib turibdi. Mafkuraviy tahdid shakillarining aksariyati informatsion xuruj va uydirmalarni tarqatish orqali yuz bermoqda. Bugungi kunda tobora kuchayib borayotgan bunday xatarlarga qarshi doimo sergak, ogoh va hushyor bshlib yashashimiz zarur. Bunday tahdidlarga qarshi har tomonlama chuqur o‘ylangan, puxta ilmiy asosda tashkil etilgan, muntazam va uzluksiz ravishda olib boriladigan mafkuraviy tarbiya bilan javob berish lozim. Buning uchun har birmiz mafkuraviy tahdidga nisbatan loqaydlik, beparvolik va beg‘amlik illatidan xalos bo‘lishimiz, har bir fuqaro yurtimizda, jahonda sodir bo‘layotgan har qanday voqea, hodisa, jarayonlar menga, mening taqdirimga bevosita daxldor deb hisoblamog‘i darkor. Axborot kommunikatsiya texnologiyalari (AQSh) - xususiy, umumiy va ishlab chiqarish kommunikatsiyasida axborotlar tayyorlash, qayta ishlash va yetkazish bilan bog‘liq bo‘lgan ob’ektlar, harakatlar va qoidalarga, shuningdek, barcha texnologiyalar hamda sanab o‘tilgan jarayonlarni birlashgan ravishda ta’minlovchi sohalar. Shuningdek, axborot yaratish, uzatish, boshqarish va unga ishlov berish bilan bog‘liq bo‘lgan texnologiyalar: radio, televideniye, mobil telefonlar, kompyuterlar va tarmoq uskunalari hamda dasturiy ta’minot, yo‘ldosh tizimlari va h.k. Axborot xavfsizligi bu-muayyan shaxs, oila, ijtimoiy guruh, mehnat va xizmat jamoasi, davlat va jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-huquqiy, ma’naviy- madaniy omillari asosida xavf-xatarsiz tarzda normal faoliyat olib borishlari uchun zarur bo‘lgan informatsiyalarni o‘rnatilgan tartibda saqlash va yetkazib berish tizimidir. “Axborot xavfsizligi” – jamiyat axborot maydonini himoya qiladigan, insonga, fuqaroga, davlatga xizmat qiladigan tushuncha . Buni to‘g‘ri va to‘la anglash uchun “axborot”, “axborot maydoni” nima ekanligini bilish lozim. Axborot xavfsizligini ta’minlash – bu g‘animlarimiz tomonidan mamlakatimizga nisbatan qilingan axborot xurujlarinig oldini olish hamda ularga nisbatan milliy axborot vositalarimiz orqali qarshi qaqshatqich zarba berish demakdir. Axborot – biron voqea haqidagi batafsil xabar, ma’lumot. Ma’lumot esa to‘liq yoki qisqa, xolisona yoki noxolis, ijobiy yoki salbiy, qiziqarli yoki zerikarli, dolzarb yoki oddiy, foydali yoki foydasiz, samamiy yoki g‘arazli va hokazo mazmunlarda bo‘lishi mumkin. Haqiqiy axborotni soxta axborotdan ajrata bilish esa chuqur bilim va iqtidorni talab etadi. XXI asirning o‘ziga xos xususiyati bu davrning axborotlar uchun kurash asri ekanligidir. Ayni vaqtda kimning qo‘lida axborot va uni boshqarish richagi bo‘lsa, u bevosita hukmron kuchning egasiga aylanadi. vazifani bajara oladi. Xohlagan kishi Yer yuzining xohlagan nuqtasidagi odam bilan aloqa o‘rnata oladi. Demak, XXI asr sivilizatsiyasi axborot xuruji, informatsion – psixologik urush qiyofasida o‘zini namoyon etmoqda . “Haqiqatni ochib berish degani bir qarashda juda sodda, hattoki, jo‘n gap bo‘lib tuyulishi mumkin. Haqiqat yo bor, yo yo‘q, uning nimasini ochib berish mumkin, degan savol tug‘ilishi balki o‘rinlidir. Lekin mafkuraviy kurash tobora keskinlashib borayotgan bugungi zamonda shunday ustasi faranglar borki, ular har qanday yolg‘onni ham haqiqat deb shunday boplab tushuntirib qo‘yadiki, ba’zan qip-qizil uydirmalarga qanday ishonganingizni bilmay qolasiz ”. Chunki xalqimiz oqko‘ngil, sodda va ishonuvchan. Matbuotda bosilgan, televideniyedan, radiodan aytilgan gaplarga ishonch bilan qaraydi. Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganlaridek, “Matbuotning eng muhim vazifasi bugun mamlakatimizda olib borilayotgan tashqi va ichki siyosatni oddiy fuqarolar ko‘zi bilan, ya’ni turli-tuman nuqtai nazardan baholab ifodalash, shu bilan birga, yo‘limizda to‘siq bo‘lib turgan illatlarga – bu korrupsiya yoki amalparastlik bo‘ladimi, mahalliychilik, odamlarning dardini ko‘rmaslik bo‘ladimi – bularning barchasiga qarshi murosasiz kurashish, bir so‘z bilan aytganda, adolatni qaror toptirish, jamiyatimizni yanada erkinlashtirish uchun o‘zini ayamasdan, vijdon amri bilan yashash jurnalist degan kasbni tanlagan insonlar uchun doimiy hayot maqsadi bo‘lishi darkor” . Demak, axborot xuruji tobora avj olib borayotgan, yakka tartibda har bir fuqaro, har bir inson ongiga kuchli ta’sir o‘tkazayotgan, keng miqyosda olganda jamiyat taraqqiyoti va millat taqdirini hal qilishga qodir bo‘lgan, global miqyosda esa butun insoniyat hayotini kafolatlaydigan, uning taraqqiyoti yoki tanazzulini beliglashga qodir bo‘lgan tig‘iz axborot tizimini boshqarish, tartibga solish, undan foydalanish me’yorlarini ishlab chiqish hozirgi zamonning eng dolzarb muammolaridan biridir . O‘zbekiston mustaqilligining o‘tgan 24 yili mobaynida (2015) ommaviy axborot kommunikatsiyasi sohasida jiddiy o‘zgarishlar yuz berdi. Eng avvalo, har bir fuqaroning so‘z va fikr erkinligi, axborot olish va tarqatish huquqi Konstitutsiya bilan kafolatlandi. Ommaviy axborot vositalar to‘g‘risidagi bir qator qonunlar yaratildi va amalda qo‘llanilmoqda. Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganidek, “axborot erkinligi prinsiplari to‘g‘risida”gi qonunning qabul qilinishi har kimning axborotni erkin va moneliksiz olish hamda foydalanish huquqlarini amalga oshirishda, shuningdek, axborotning muhofaza qilinishi, shaxs, jamiyat va davlatning axborot borasidagi xavfsizligini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi ” 2011 yilga kelib mamlakatimizda 1400 taga yaqin ommaviy axborot vositalari (OAV) mavjud bo‘lib, shundan 700 nomdagisi gazeta, 250 nomdagisi jurnal, 17 nomdagisi byulleten – axborotnomalardir. Shuningdek, yuzdan ortiq teleradiotarmoqlari faoliyat ko‘rsatmoqda, 150 veb-sayt OAVsi sifatida ro‘yxatga olingan. Mamlakatimizda 4 ta axborot agentligi ishlab turibdi . O‘zbekistonda keyingi yillarda sun’iy yo‘ldosh aloqa tarmog‘i orqali teleradiodasturlarni tarqatish yo‘lga qo‘yildi. Bugungi kunda mamlakatimiz telekommunikatsiyalar tizimi dunyoning 180 mamlakatiga 28 ta yo‘nalish bo‘yicha to‘g‘ridan-to‘g‘ri chiqadigan xalqaro kanallarga ega. Yurtimizdagi teleradiokanallar tomonidan tayyorlanayotgan ko‘rsatuv va eshittirishlar Internet global tarmog‘i orqali real vaqt rejimida jahonga uzatilmoqda. O‘zbekistonda saylov huquqini ta’minlashda, adolatsizlikni himoya qilishda OAVlarning huquqiy va umumiylik prinsiplari muhim ahamiyatga ega. Internet (lot.inter va net (work)–tarmoq)-yagona tilda muloqot qiluvchi kompyuterlarning butun dunyo bo‘ylab (global) tarqalgan tarmog‘idir. U xalqaro telefon tarmog‘iga o‘xshash hech kimga tobe emas va uni hech kimga to‘laligicha boshqarmaydi. Aloqa kanallari aholi internetga ularnishni ta’minlovchi tashkilot provayder deb ataladi, ya’ni internet provayderi – internetdan foydalanish xizmatlarini ko‘rsatuvchi kompaniya. XX asr 90-yillarida “Jahon o‘rgimchak to‘ri” tizimi vujudga keldi. “O‘rgimchak” tarmoqni doimiy ravishda veb–sahifalardan axborot yig‘ib yuruvchi (ularni indekslovchi) maxsus dastur. Odamda “o‘rgimchak” o‘z e’tiborini hujjat tavsifiga va sarlavhalarga qaratadi, ba’zan hujjat matnini ko‘rib chiqadi va qaysi so‘zlar va iboralar kalitli ekanligini tushunishga harakat qiladi. Agar XX asr 90-yillari o‘rtalarida yoshlarning eng sevimli mashg‘ulotlari musiqa tinglash, teleko‘rsatuvlar ko‘rish bo‘lgan bo‘lsa, hozirgi kunda esa kompyuter va Internet avvalgi qiziqishlarni yosh avlod hayotidan siqib chiqardi. 2007 yili Yevropada yosh avlod vakillarining 3 dan bir qismi ONLAYN tizimidan foydalangani kuzatilgan. Bugun bashariyat manaviyatiga ahloqsizlik, fikrsizlik, didning o‘tmaslashuvi xavf solmoqda. Oqibatda aksariyat odamlar tafakkurdan ko‘ra, axborot ortidan ergashishga moyil bo‘lib borayotir. Internetdan foydalanish madaniyatini shakllantirish-mafkuraviy xurujlarga qarshi mafkuraviy immunitetni kuchaytirish vositasi. Ma’lumotlarga ko‘ra, bugun dunyo bo‘yicha har 4 kishidan biri Internet xizmatidan foydalanadi. Har kuni 1 milliard kishi gazeta o‘qiydi. Bu esa shuncha miqdordagi mulohaza, nuqtai nazar, munosabat degani. Global axborot tarmog‘i - internet ham, tarixda bo‘lganidek, yana ma’naviyat va jaholat chorrahasiga aylanib ulgurdi. Global axborot tarmog‘i internet tarmog‘ining ma’lumotlar bazalaridan axborot izlash bo‘yicha tarmoq xizmati deyish ham mumkin. Bugun internet - keng va tezkor axborot makoni, elektron magazin, auksion, kutubxona, qulay aloqa vositasi, shuningdek, turli yovuz niyatli (terroristik, missionerlik, narkotrafik) guruhlar, “ommaviy madaniyat”ni keng joriy qilib, millatlarni milliy o‘zligidan ayrish vositasida dunyoga egalik qilishni istayotgan kuchlar, ahloqsizlikni ahloq o‘rnida o‘rnatib, shu yo‘lda biznes orqali pul topishni, xalqlarni bir-biriga gijgijlab, urush olovini yoqishni, elatlarni manqurtga aylantirib, mamlakatni ekspansiya qilishni maqsad etgani uchun tayyor mafkura qurolidir. Bugun internet maydonlarida eskirgan dogma deb atalayotgan, aslida esa, avloddan avlodga milliy ruh, ona allasi bilan o‘tib, yashab kelayotgan azaliy qadriyatlar va “yangi madaniyat” niqobidagi, betiyiq ahloqsizlik, milliy turum (pozitsiya) va tuturuqsiz didsizlik, tafakkur va ahloqsizlik o‘rtasidagi kurash keskinlashib bormoqda. Yoshlar internet orqali musiqa tinglaydi, elektron manzilni tekshiradi, xullas, vaqtichog‘lik qiladi. Yoshlarning uchdan ikki qismi internetga yangi do‘stlar orttirish va kim bilandir suhbatlashish maqsadida ulanadi, ularning 15 %i munosabatlarni keyinchalik davom ettiradi. Internet orqali virtual ta’qib. Virtual (voqeiy bo‘lib ko‘ringan, biroq vazifalari boshqa moslamalar tomonidan bajariladigan funksional moslama ta’rifi). Virtual mafkuraviy xuruj– yolg‘on buzg‘unchi g‘oyalarni, ma’lumotlarni uzatish muhiti sifatida mavjud bo‘lgan kommunikatsiya infratuzilmasi, internet tarmog‘idan foydalanuvchi tarmoq. Bugungi kunda virtual ta’qib nihoyatda ommalashib bormoqda. Hozirgi maktab yoshidagi bolalar Internetdan tobora erta foydalanmoqda. Masalan, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bemalol yon-atrofidagi kafe yoki klubga kirib, internetdan foydalanadi. Shu bois ular uyda ham Internetga ulanishi mumkin. Lekin mutaxassislarning fikricha, yoshi 10 ga yetmagan bola odatda mustaqil ravishda Internetdan foydalanish uchun zarur bo‘lgan fikrlash va shu asosda ma’lumotlarni farqlash, ularni ajrata bilish, “filtrlay” olish qobiliyatiga ega emas. Shu sababli internetdan yolg‘iz qolganda ham foydalanish ehtimoli bo‘lgan bolani qattiq nazorat ostiga olish kerak, unga o‘zi haqidagi shaxsiy ma’lumotlarni internet orqali tanishgan odamlarga aytmaslikni o‘rganish zarur. Bir qarashda beozor tuyulgan chat (kompyuter tarmog‘i yoki mobil aloqa tarmog‘i yordamida voqeiy vaqtdagi muloqot) xonalar yoki maxsus muloqot dasturlari orqali kschadigan suhbatlar tafakkuri endi shakllanayotgan bolalarni ba’zan jinoyatgacha yetaklab borayotgani hayotiy haqiqat. Grifing – internet orqali ta’qib etish, grifing qurboni ayni shu yoshlar qatlami hisoblanadi. Hozirgi kunda ko‘plab mamlakatlarda internetdan foydalanish ko‘nikmalari fakultativ dars sifatida maktab dastirlariga kiritila boshlandi. Negaki, fakultativ darslar orqali bolalar internetdan olinadigan ma’lumotlarning qanchalik haqqoniy va to‘g‘ri ekanini tekshirishga o‘rgatiladi. Bunday darslar, ayniqsa o‘smirlar uchun zarur. Grifing xavfidan tashqari o‘smir yoshlar uchun yana bir qancha xavf bor. Bolalar va internet muammosi chuqurlashib borayotgan bir paytda, ekstremistik harakterdagi sekta va uyushmalar saytlarining foydalanishga ochiqligi, virtual firibgarlikka keng yo‘l qo‘yilganini ham e’tibordan chetda qoldirib bo‘lmaydi. Yoshlarning qiziquvchanligi ularni yuqoridagi saytlarga yetaklashi, bu veb- sahifalarda ularning ruhiy yoki jismoniy sog‘ligiga xavf solishi tabiiy. Elektron pochta – taqsimlangan, shu jumladan, global kompyuter tarmog‘i orqali elektron xabarlar (xatlar)ni yuborish va qabul qilish texnologiyasi. Elektron pochta manzillari orqali olingan xabarlarni internet doirasida va undan tashqarida ham jinoyatga undashi hech gap emas. Bank yoki kredit kartochkasidagi hisob raqamlarini bilgan bolakaylar onlayn savdolarida qantashish imkoni bilan birga kichik o‘yinchoqlardan tortib, to eng so‘nggi rusumdagi mashina sotib olish huquqiga ham ega bo‘ladi. Bu esa ularni virtual firibgarlarning nishoniga aylantiradi. Internetdan foydalanish madaniyatini joriy etadigan, ma’naviy va jismoniy zarar yetkazmaydigan ochiq va xavfsiz axborot makonini yaratishdan iborat. Ota-onalar mavjud muammolar yuzasidan maslahat, ko‘mak beradigan kiberfarishtalar internetda bolalar huquqini himoya qilishga yo‘naltirilgan Yevropadagi tashkilotga 1995 yili asos solindi va unga hozir AQSh va Kanada kabi davlatlar ham a’zo. Ular mavjud xavf-xatarlarga qarshi kurash choralarini ishlab chiqmoqdalar. Xususan, bu masala bilan bolalarni asraylik xalqaro huquqiy tashkiloti shug‘ullanib kelmoqda . .3. Axborot xavfsizligining lokal va global ahamiyati Hozirgi davrda jahon miqyosida kechayotgan globallashuv jarayonlari XX asrning oxiri va XXI asr boshlarida insoniyat, yer yuzidagi barcha xalqlar va millatlar taraqqiyoti uchun ayniqsa, hayotga kirib kelayotgan yosh avlod uchun misli ko‘rilmagan imkoniyatlar yaratib berganini hech kim inkor etolmaydi. Avvalambor, fan va texnikaning ilg‘or yutuqlari, zamonaviy axborot- kommunikatsiya texnologiyalari, xususan, Internet tizimi turli davlatlar va mintaqalar o‘rtasida chegaralarni ochib berib, o‘zaro hamkorlik va integratsiya rivojiga so‘zsiz katta hissa qo‘shayotganiga bugun barchamiz guvoh bo‘lmoqdamiz . Lekin odamzot tafakkurining yuksak va yorqin namoyoni bo‘lgan bunday yutuqlar ayni paytda katta kuch-quvvat va moliyaviy imkoniyatlarga ega bo‘lgan ayrim siyosiy kuchlarning g‘arazli niyatlarini amalga oshirshida mafkuraviy qurol sifatida ishlatilayotganini ham e’tiobdan chetda qoldirib bo‘lmaydi. Odamlarning, birinchi navbatda yoshlarning ongu tafakkurini, ma’naviy olamini izdan chiqarishga qaratilgan bunday urinishlarning asl mohiyatini ularning uzoq va davomli, salbiy oqibatlarini anglash bunday xavf-xatarlarning oldini olish bugungi kunda o‘ta muhim ahamiyat kasb etib bormoqda. Axborot kommunikatsiyalari va internet orqali qilinayotgan xurujlar: 1. Jamiyat a’zolarining ongi va tafakkuriga ta’sir qilishga qaratilgan xurujlar (“individualizm”, “egoizm”, “kosmopolitizm”, “zo‘ravonlik”, diniy mutaassiblik” g‘oyalari). 2. Milliy urf-odatlarimizga bo‘layotgan xurujlar (ota-onaga nisbatan bepisand qarash, odamovilik, shaxsiy hayotni ulug‘lash kabi g‘oyalar). 3. Milliy ma’daniyatimizga bo‘layotgan xurujlar (behayolik,mantishsizlik Axborot xavfsizligi mezoni – turli xavf-xatar faktorlari ta’siriga nisbatan axborot xavfsizligini tavsiflovchi mezon. Axborot xavfsizligi siyosati: – 1.Muhofaza qilinayotgan axborotga ishlov berishning huquqiy jihatlarini tartibga soluvchi jami qabul qilingan tashkiliy choralar. Muhofaza qilinayotgan axborotning aylanishi, uni saqlash va tarqatish sohasidagi amaldagi qonunlar, boshqaruv va me’yoriy materiallar, bandlar, ko‘rsatmalar, qoidalar va hokazolarni hisobga olgan holda ishlab chiqiladi. 2. Axborot muhofazasi sohasida boshqaruv va loyiha yechimlarini belgilovchi jami hujjatlar. 3. Nozik axborotning boshqarilishi, muhofaza qilinishi va tarqatilishi asoslangan jami qonunlar, qoidalar va amaliy tajriba. 4. Kompyuter muhofazasini ta’minlash uchun tanlagan reja yoki harakatlar yo‘nalishi. 5. Muayyan tashkilotda boshqaruv siyosati. Boshqaruv ob’ektlari qatoriga konfidensial axborot yoki cheklangan foydalanuvchilar doirasi uchun mo‘ljallangan axborotni qabul qilish, unga ishlov berish va uzatish kiradi . Axborot xavfsizligini ob’ekti – axborot sohasida amalga oshiriladigan axborot xavfsizligi sub’ektlarining huquq va erkinliklari; axborot resurslari; axborot infratuzilmasi. Axborot xavfsizligi sub’ekti – axborot xavfsizligi sub’ektlariga davlat organlari ko‘rinishidagi davlat, yuridik shaxslar, jismoniy shaxslar kiradi. Axborot xavfsizligini ta’minlash tizimi – axborot himoyasini yaratish, tadbiq etish, undan foydalanish, doimo nazorat qilish, tahlillash, ish holatida saqlash va yaxshilashga qaratilgan, ish xavf ehtimollari yondashuviga asoslangan umumiy menejment tizimining qismi. Axborot xavfsizligining maqsadi – axborot muhofazalashdan istalgan natija. Axborot muhofazalaridan maqsad – axborot mulkdori, egasi va foydalanuvchisi axborotni mumkin bo‘lgan sizib chiqishi yoki axborotni nisbatan ruxsatsiz va qasddan qilingan harakatlar oqibatida zarar ko‘rishining oldini olishdir. Geosiyosiy manfaatlar axborot xavfsizligi omili. Geosiyosat (yun.yer, hudud yoki davlatni boshqarish san’ati) – siyosiy atama bo‘lib, davlatning tashqi va ichki siyosatning yo‘nalishi, uning maqsad va vazifalariga, xususan, geografik joylashuvi, mavjud zaxiralar orqali boshqa hududlarda muayyan darajada ta’sir o‘tkazishi kabilar bilan bog‘liq tushuncha. XX asr oxiriga kelib, dunyo siyosiy haritasi o‘zgarishi bilan bu sohada ham muayyan o‘zgarishlar ro‘y berdi. Ammo dunyo bu bilan xavfsizroq bo‘lib qolgani yo‘q. Bir vaqtlar nemis olimi F. Ratsel (1844-1904) davlat siyosati va mamlakatning geografik holati o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik va aloqadorlikka xizmat qiladigan yangi geosiyosiy konsepsiyasida puxta o‘ylangan mafkuraviy asosga tayangan konsepsiyasida “alohida makonni his etish” g‘oyasi ilgari surilib, o‘z chegaralarini o‘zgartirishni (kengaytirishni) maqsad qilgan davlatlar sa’y- harakatini oqlash borasidagi intilish ko‘zga tashlanadi. Ma’lumki, dunyodagi yirik davlatlar, xususan, juda katta moddiy, moliyaviy imkoniyatlarga ega bo‘lgan turli markaz va siyosiy doiralarning puxta o‘ylangan geosiyosiy rejalari zamirida rivojlangan mamlakatlar qatoridan o‘rin olishga intilayotgan yangi mustaqil davlatlarni o‘ziga tobe qilish, bo‘ysundirish, boyliklarini egallab olish, ma’naviyatidan judo etish maqsadida namoyon bo‘ladi. Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganidek, “...dunyodagi zo‘ravon va tajovuzkor kuchlar qaysi bir xalq yoki mamlakatni o‘ziga tobe qilib, bo‘ysundirmoqchi, uning boyliklarini egallamoqchi bo‘lsa, avvalambor, uni qurolsizlantirishga, ya’ni eng buyuk boyligi bo‘lmish qadriyatlari, tarixi va ma’naviyatidan judo qilishga urinadi” . O‘zbekistonning yer usti va yer osti boyliklari, G‘arb va Sharqni o‘zaro bog‘lab turgan makon sifatidagi imkoniyatlari, aholisi, ishlab chiqarish va ilmiy salohiyati hamda boshqa jihatlari ulkan imkoniyatlarga ega, kelajagi buyuk mamlakat ekanini tan olgan rivojlangan mamlakatlar o‘zining geosiyosiy strategiyasida ana shu omillarni e’tiborga olib, O‘zbekiston bilan barcha sohalarda o‘zaro manfaatli va teng huquqli aloqalarni yanada rivojlantirish zaruriyatini anglab yetmoqda. Bu hol O‘zbekistonning jahon geosiyosiy sahnasida o‘ziga xos o‘rin egallab borayotganidan dalolat beradi Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati 1. O’zbеkistоn Rеspublikаsining Kоnstitu t siyasi – T., «O’zbеkistоn», 20 18 yil 2. Mirziyoеv SH.M. Erkin vа fаrоvоn, dеmоkrаtik O’zbеkistоn dаvlаtini birgаlikdа bаrpо etаmiz. Tоshkеnt: «O’zbеkistоn», 2016. -56 b. 3. Mirziyoеv SH.M. Tаnqidiy tаhlil, qаt’iy tаrtib-intizоm vа shахsiy jаvоbgаrlik - hаr bir rаhbаr fаоliyatining kundаlik qоidаsi bo’lishi kеrаk. Mаmlаkаtimizni 2016 yildа ijtimоiy-iqtisоdiy rivоjlаntirishning аsоsiy yakunlаri vа 2017 yilgа mo’ljаllаngаn iqtisоdiy dаsturning eng muhim ustuvоr yo’nаlishlаrigа bаg’ishlаngаn Vаzirlаr Mаhkаmаsining kеngаytirilgаn mаjlisidаgi mа’ruzа, 2017 yil 14 yanvаrь. - Tоshkеnt: «O’zbеkistоn», 2017.-104 b. 4. Kаrimоv I. А.Mаmlаkаtimiz tаrаqqiyotining qоnuniy аsоslаrini mustаhkаmlаsh fаоliyatimiz mеzоni bo’lishi dаrkоr. O’zbеkistоn Rеspublikаsi Оliy Mаjlisi Sеnаtining bеshinchi yalpi mаjlisidаgi nutq. 2006 yil 24 fеvrаlь. Аsаrlаr, 15-jild. –T.: «O’zbеkistоn», 2006. 5. Kаrimоv I. А.YUksаk mа’nаviyat -еngilmаs kuch. –T.:«Mа’nаviyat», 2008. 6. Kаrimоv I.А. O’zbеkistоn mustаqillikkа erishish оstоnаsidа. T.: “O’zbеkistоn” nаshriyoti, 2011 yil. 7. Kаrimоv I.А. O’zbеk хаlqigа tinchlik vа оmоnlik kеrаk. – T.: O’zbеkistоn, 2013 yil.

Mafkuraviy tajovuz va axborot xavfsizligi. REJA : 1.Mafkuraviy tajovuz va unga qarshi milliy xavfsizlikni ta’minlash zarurati. 2.Mafkuraviy tadqiqning oshkora va yopiq harakteri. 3.Axborot xavfsizligining lokal va global ahamiyati.

1. Mafkuraviy tajovuz va unga qarshi milliy xavfsizlikni ta’minlash zarurati Mafkuraviy kurash – bu turli g‘oyaviy qarashlar, yondoshuvlar, xilma-xil maslak va maqsadlarga ega ijtimoiy sub’ektlar o‘rtasida yuzaga keladigan, qarama- qarshilikka asoslangan munosabatlar demakdir. U yangi, shakllanayotgan g‘oyalar bilan o‘z “vazifasini” bajarib bo‘lgan mafkura yoki uning qoldiqlari o‘rtasidagi munosabat shaklida ham sodir bo‘lishi mumkin. Shu bilan birga,mafkuraviy kurash muayyan g‘oyalarni singdirish yoki himoya qilish jarayonini ham anglatadi. Mafkuraviy kurashni muxolif mafkuraviy qarashlarning har qanday ko‘rinishini yo‘q qilishga, g‘oyaviy plyuralizmni bartaraf qilishga qaratilgan harakatlar- mafkuraviy konfrontatsiyadan (fran.-qarama-qarshi qo‘yish) farqlash kerak. Mafkuraviy konfrontatsiya mafkuraviy befarqlik vaziyatining hosilasi hisoblanadi. Mafkuraviy befarqlik jamiyatidagi mavjud mafkuraviy buzilgan, ammo yangisi qaror topmagan vaziyatdagi g‘oyaviy o‘zgaruvchan holat hisoblanadi. Mafkuraviy konfronatsiya vayronkor harakterga ega bo‘ladi, unda dushman deb hisoblangan mafkurani yo‘qotishga alohtda e’tibor beriladi. Mafkuraviy kurash manbaini o‘z mazmun-mohiyatiga ko‘ra, bir-biridan farq qilkvchi turli g‘oyaviy qarashlar sohiblari, ularning manfaatlari o‘rtasidagi ziddiyatlar tashkil etadi. Mafkuraviy tajovuz – muayyan millat, jamiyat, davlatning tinchligi va barqarorligiga qarshi qaratilgan, siyosat va konstitutsion tuzumni zaiflashtirish va buzishga yo‘naltirilgan, fuqaro va jamiyat xavfsizligiga tahdid soluvchi g‘oyaviy- nazariy qarashlar va unga asoslangan amaliyot majmui, hisoblanadi. Mafkuraviy tajovuz yovuz kuchlar va har xil markazlar tomonidan biron bir mamlakatga nisbatan ichkaridan yoki tashqaridan turib bevosita amalga oshiriladigan g‘oyaviy buzg‘unchilikning bir shaklidir. Ular, o‘z jirkanch maqsadiga erishish uchun har qanday usullardan, odamlarning diniy, milliy hissiyotlari, hayotda mavjud bo‘lgan ijtimoiy-iqtisodiy qiyinchiliklardan, shuningdek, zamonaviy texnika, telekommunikatsiya vositalaridan ustalik bilan foydalanishga harakat qiladi

Bugungi kunda mafkuraviy tajovuz, aholining ma’lum bir qatlamlari, ayniqsa, yoshlarning qarashlarini o‘zlariga ma’qul bo‘lgan yo‘nalishda o‘zgartirish, buzg‘unchi g‘oyalar, diniy ekstremizm, ahloqsizlik g‘oyalarini singdirish kabi g‘arazli maqsadlar tushuniladi. Milliy g‘oya o‘zining mazmun-mohiyati bilan ana shu kabi mafkuraviy tajovuzlarga qarshi tura oladigan kishilarni tarbiyalashga xizmat qiladi. Bu borada barcha fuqarolarning ogohligi, faolligi, ezgu g‘oyalarga xizmat qilishga tayyorligi katta ahamiyat kasb etadi. Mafkuraviy tajovuzlikka qarshi milliy xavfsizlikni ta’minlashi zarur. Avvalo xavfsizlikning o‘zi nima? Milliy xavfsizlikchi? “Xavfsizlik” shaxs, jamiyat, davlat manfaatlarini uyg‘unlashtiruvchi, barqarorlik, tinchlik, bunyodkorlik, yaratuvchanlik omillarining majmuini ifoda etuvchi tushunchadir. Xavfsizlik bu-butun insoniyatning normal yashashi uchun xavf soladigan tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-huquqiy, ma’naviy-madaniy ahamiyatga molik bo‘lgan xavf-xatarlarning oldini olish tufayli ularning barqaror hayot kechirishini ta’minlash uchun yaratilgan xavfsiz shart-sharoitlarning muayyan tizimidir. Xavfsizlik – ustuvor darajada siyosat, geosiyosat makoniga nisbatan qo‘llaniladigan, tom ma’noda ma’naviyat, insonlararo hamjihatlik, o‘zaro muruvvatning ifodasi bo‘lgan tushuncha. Xavfsizlik global ma’naviylashuvning yaqqol ko‘rinishi sifatida ijtimoiy sohalarning barchasidan o‘rin olgan taqdirdagina, haqiqiy xavfsizlik muhiti vujudga kelganiga ishonch hosil qilish mumkin. XXI asrga kelib, xavfsizlikda ma’naviy jihatning o‘rni kuchayishiga bo‘lgan ehtiyoj ortib bormoqda. Oliy haqiqat sifatida insonning o‘zi ulug‘ burchini to‘laqonli his etish, millionlab yurtdoshlari, zamondoshlari taqdiri uchun javobgarlikni anglashi xavfsizlikka bo‘lgan talab bilan uyg‘unlashib bormoqda. Prezident Islom Karimovning “Hadsiz - hududsizlik” holatida xavfsizlikni global kontekstda idrok etish shartligi haqidagi fikri ayni haqiqatni anglatadi.

Milliy xavfsizlik – shaxs, jamiyat va davlatlarning hayotiy muhim manfaatlarini tashqi va ichki xavfdan qonun bilan kafolatlangan himoyasi. O‘zbekiston Konstitutsiyasining 2-bo‘limida shaxs, jamiyat va davlatning hayotiy muhim manfaatlari belgilangan. Ular milliy xavfsizlik ob’ektlaridir: inson va fuqarolarning huquq va erkinliklari; jamiyat ma’naviy va moddiy qadriyatlari; konstitutsiyaviy tuzum, suverenitet, davlatning hududiy yaxlitligi. Milliy xavfsizlikka siyosiy, iqtisodiy, harbiy, ekologik, axborot, ijtimoiy, texnologik va boshqa sohalarda maqsadli kompleks dasturlari asosida yagona davlat siyosatini amalga oshirish orqali erishiladi. Milliy xavfsizlik – bu mamlakat va uning hududida yashaydigan barcha insonlarning millati, irqi, jinsi, diniy e’tiqodi, ijtimoiy kelib chiqishidan qat’i nazar, turli salbiy ta’sirlardan, yovuz kuchlar va g‘oyalar xavf-xataridan himoyalanganligi darajasidan (Yaxshilikov J.Ya., N.E.Muhammadiyev. Milliy g‘oya va mafkura.T.: “Fan”, 2015.-155-bet). 1997 yil 29 avgustda “O‘zbekiston Respublikasining Milliy xavfsizlik konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi qonun qabul qilindi. Unda davlatimizning milliy xavfsizlikni ta’minlash masalasiga doir rasmiy qarashlar o‘z ifodasini topgan. Konsepsiyada “milliy xavfsizlik”, “milliy manfaat”, “tahdid” singari tushunchalar mazmun-mohiyati ochib berilgan. Milliy-ma’naviy xavfsizlik – turli ma’naviy, ruhiy, ahloqiy va estetik tahdidlardan himoyalanganligi va milliy ma’naviyatining umummilliy taraqqiyotning tabiiy ehtiyoti va amaliyotiga aylanganlik salohiyatidir. G‘oyaviy- mafkuraviy xavfsizlik esa shaxs, millat, davlatning xilma-xil shakllarda namoyon bo‘ladigan g‘oyaviy-mafkuraviy tajovuzlar, turli mafkuraviy markazlarning buzg‘unchilik ta’siridan himoyalanganlik darajasini tavsiflovchi tushuncha hisoblanadi Madaniyat, ma’naviyat va ma’rifat zarbaga uchrab, xalqning, mamlakatning ma’naviyati va ma’rifati barbod bo‘laversa, o‘z-o‘zidan e’tiqodsiz bo‘lib ketadi. Ma’naviyat va ma’rifatdan mahrum xalq milliy jihatdan o‘zini anglab ololmaydi,

taqdirga tan berib yashashni o‘ziga ep ko‘radi. Masalan, chor Rossiyaning Turkistonga nisbatan siyosati misolida buni ko‘rish mumkin. Chorizm generallaridan biri M.D. Skobelov “Millatni yo‘q qilish uchun uni qirish shart emas, uning madaniyatini, tilini, san’atini yo‘q qilsang bas, tez orada o‘zi tanazzulga uchraydi”, - deb bashorat qilgan edi. “O‘zbekiston Respublikasi Tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasi” (2012 yil 10 sentyabr) qonunida ta’kidlanganidek, “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Milliy xavfsizlik kengashi mamlakatning milliy manfaatlariga ichki va tashqi tahdidlar hamda xavf-xatarni aniqlash va monitoring qilish, vazirlik hamda idoralarning milliy xavfsizlikni ta’minlashga oid chora-tadbirlar majmuini ishlab chiqish va amalga oshirish borasidagi axborot-tahliliy va tashkiliy-huquqiy faoliyatini muvofiqlashtirish vazifalarini, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga ma’lumot berish uchun tahliliy materiallar tayyorlanishini amalga oshiradi . Milliy xavfsizlikni ta’minlash tizimi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: qonun chaqiruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlari idoralari, korxonalar, tashkilotlar, muassasalar, jamoat tashkilotlari, o‘zini-o‘zi boshqarish idoralari va mamlakat fuqarolari, shuningdek,milliy xavfsizlik sohasida munosabatlarni tartibga soluvchi qonunchilik. Prezident Islom Karimov 1995 yili Oliy Majlis 1-sessiyasida bu haqda shunday degan edi: “Milliy xaavfsizlik tizimi uchun xavf-xatarning oldini olish va uni bartaraf etishda oldindan chora ko‘rish uslubi ko‘proq qo‘l keladi. Shu bilan birga, chuqur va keng miqyosli tahlil qilishga qodir tadqiqot va axborot markazlarini barpo etish muhim ahamiyatga ega”. Xavfsizlik Kengashi – davlatdagi oliy mansabdor shaxslarning maslahat organi ana shunday vosita bo‘lishi mumkin. Xavfsizlik Kengashi Respublika Prezidenti huzurida tuzilishi maqsadga muvofidir. Xavfsizlik kengashi milliy xavfsizlik muammolari bilan bog‘liq bo‘lgan barcha masalalarni chuqur ishlab chiqish va muvofiqlashtirishni ta’minlash, buning uchun javobgar bo‘lishi lozim.

O'xshashlar

KORXONA FAOLIYATIDA AXBOROT XAVFSIZLIGI
Axborot kommunikatsiyalarida mafkuraviy xurujlarning namoyon bo’lishi. Internet mafkuraviy xuruj ob’yekti sifatida.
ZAMONAVIY AXBOROTLASHGAN JAMIYAT VA AXBOROT XAVFSIZLIGI. ASOSIY TUSHUNCHALAR VA TA’RIFLAR
AXBOROT XAVFSIZLIGI SIYOSATI. HIMOYA TIZIMINI LOYIHALASH VA AMALGA OSHIRISH BOSQICHLARI.
DASTURIY MAHSULOTLAR XAVFSIZLIGI