1Maqola nomli ma'lumotlar bazasini yaratish hamda ushbu ma'lumotlar bazasida SQL so'rovlarini amalga oshirish REJA: I. KIRISH II. ASOSIY QISM I BOB. Ma’lumotlar bazasi haqida umumiy tushuncha va SQL tushunchasi 1.1. Ma’lumotlar bazasi haqida tushuncha 1.2. SQL kelib chiqish tarixi 1.3. Ma'lumotlarning bazaviy turlari II BOB. Maqola loyihasini bazasini yaratish SQL operatorlari 2.1. Maqola loyihasini bazasini yaratish 2.2. Maqola bazasiga jadvallar qo’shish va ma’lumot to’ldirish 2.3. Maqola bazasida SQL so'rovlarini amalga oshirish III. XULOSA IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

3KIRISH Biz axborot texnalogiyalar asrida yashayapmiz. Hozirgi kunda axborotni boshqarish juda muhim tushunchaga aylanib bo’ldi. Axborot dunyosidagi eng asosiy vazifa – uni qayta ishlashdir. Axborotni qayta ishlash esa eng murakkab jarayonlardan biridir. Umuman olganda, ma’lumotlarni qayta ishlash deganda, ular ustida bajariladigan amallar – saqlash, uzatish, tahrirdan o’tkazish kabilarni tushunishimiz mumkin. Axborotlar ustida amallar bajarish uchun ularni bir joyga to’plash muhim hisoblanadi. Axborotlar miqdori oz bo’lmaganligi sababli bu jarayon, albatta, kompyuterlar yordamida amalga oshirilmoqda. Axborotlarning bir joyga jamlanishi “ma’lumotlar bazasi” tushunchasini vujudga keltirdi. Ma’lumotlar bazasi texnologiyalarining paydo bo’lishi va rivojlanishi tarixini tor ma’noda qarab chiqaylik. Chunki bu tushuncha tarixi tushunchasi keng ma’noda, insoniyat ma’lumotlarni saqlaydigan va ishlov beradigan har qanday vositalar tarixiga umumlashtiriladi. Ma’lumotlar bazasi tarixi tor ma’noda ma’lumotlar bazalarini an’anaviy (zamonaviy) ma’noda ko’rib chiqadi. Ushbu tushuncha paydo bo’lishiga 1955-yilda dasturlashtiriladigan yozuv uskunalari paydo bo’lgani bilan bog’lash mumkin. Buvaqtda dasturiy ta’minot fayllarga asoslangan yozuvlarni qayta ishlash modelini qo’llab- quvvatlar edi. Ma’lumotlarni saqlash uchun perfokartalardan foydalanilgan. Internet tarmog’ining ma’lumotlar bazasi 1960-yillarning o’rtalarida paydo bo’ldi. Ma’lumotlar bazasidagi operatsiyalar terminallar yordamida interaktiv ravishda qayta ishlandi. Keyingi muhim qadam Edgar Koddning ishi tufayli 1970-yillarning boshlarida relyatsion ma’lumotlar modelining paydo bo’lishi bilan bog’liq. Kodd ishi amaliy ma’lumotlar bazasi texnologiyasini matematika va mantiq bilan chambarchas bog’lash uchun yo’l ochdi. “Ma’lumotlar bazasi” atamasi 1960- yillarning boshlarida paydo bo’lgan, garchi dastlab bu tushuncha sun’iy intellekt tizimlari nuqtai nazaridan tor ma’noda tushunilgan bo’lsa-da.

4I BOB. Ma’lumotlar bazasi haqida umumiy tushuncha va SQL tushunchasi Ma’lumotlar bazasi haqida tushuncha Biz texnalogiyalar asrida yashamoqdamiz.Insonning kundalik mеhnat faoliyati tashqi muhit to’g’risidagi axborotlarni qabul qilish va to’plash, turli masalalarni еchish uchun zarur bo’lgan ma’lumotlarni aniqlash, qayta ishlash kabi amallarni bajarish bilan bog’liq bo’ladi. “Ma’lumotlar bazasi” atamasi 1960-yillarning boshlarida paydo bo’lgan, garchi dastlab bu tushuncha sun’iy intellekt tizimlari nuqtai nazaridan tor ma’noda tushunilgan bo’lsa-da, 1964-1965-yillarda SDC tomonidan tashkil qilingan simpoziumlarda joriy etilgan. Ushbu atama zamonaviy ma’noda faqat 70-yillarda keng qo’llanilgan. Ma’lumotlar bazasi – tegishli ma’lumotlar to’plamini o’z ichiga olgan umumiy, birlashgan kompyuter tuzilmasi Shu sababli, ham yuqoridagi amallar majmuasi, ularni tatbiq etish usullarini vositalari axborot tizimlarini (AT) yaratish uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Axborot tizimlarining asosiy maqsadi foydalanuvchilarni tеgishli sohaga taaluqli bo’lgan axborot bilan ta’minlashiga qaratilgan. EHMlarning yaratilishi natijasida avtomatlashtirilgan axborot tizimlarini (AAT) hosil qilish imkoniyatlari paydo bo’ldi. Hozirgi kunda AATning rivojlanishi ikki yo’nalishda olib borilmoqda. Birinchi yo’nalish – avtonom fayllar asosida axboorot tizimlarini hosil qilish. Bunday Atning imkoniyat doiralari chеgaralangan va oddiy tuzilishiga ega. Ular avtonom fayllar to’plamini qayta ishlash hamda hujjatlarni chiqarish amallarini bajaradigan dasturlar majmuasidan tashkil topadi. Bunday tizimlar quyidagi kamchiliklarna ega: - ma’lumotlarning takrorlanishi; - fayllarni yuritish murakkabligi;

5- fayllarning birgalikda ishlashi qiyinligi; - dasturlarning ma’lumotlarga bog’liqligi va boshqalar. SQL kelib chiqish tarixi Relyatsion ma’lumotlar modeli ustunlik darajasiga ko’tarilishining yana bir sababi bu kuchli va moslashuvchan so’rovlar tili. Ma’lumotlar bazasi dasturlarining aksariyati Structured Query Language (SQL) dan foydalanadi, bu foydalanuvchiga qanday bajarilishini ko’rsatmasdan nima qilish kerakligini aniqlashga imkon beradi. RMBBT SQLdan foydalanuvchi so’rovlarini so’ralgan ma’lumotlarni olish bo’yicha ko’rsatmalarga tarjima qilish uchun foydalanadi. SQL ma’lumotlarni boshqa har qanday ma’lumotlar bazasi yoki fayl muhiti bilan solishtirganda kamroq kuch sarflash bilan olish imkonini beradi. Iste’molchi nuqtai nazaridan, SQLga asoslangan har qanday aloqador ma’lumotlar bazasi ilovasi uchta qismni o’z ichiga oladi: foydalanuvchi interfeysi, ma’lumotlar bazasida saqlanadigan jadvallar to’plami va SQL "mexanizmi". Ushbu qismlarning har biri quyidagicha izohlanadi: • Foydalanuvchi interfeysi. Asosan, interfeys foydalanuvchiga ma’lumotlar bilan o’zaro ishlashga imkon beradi (avtomatik ravishda SQL kodini yaratish orqali). Har bir interfeys dasturiy ta’minot sotuvchisi ma’lumotlar bilan mazmunli o’zaro ta’sir o’tkazish g’oyasi mahsulidir. • Ma’lumotlar bazasida saqlanadigan jadvallar to’plami. Relyatsion ma’lumotlar bazasida barcha ma’lumotlar jadvallarda saqlanadigan deb qabul qilinadi. Jadvallar shunchaki tushunarli tarzda ma’lumotlarni foydalanuvchilarga “taqdim etadi”. Har bir jadval mustaqil. Turli jadvallardagi satrlar umumiy atributlardagi umumiy qiymatlar bilan bog’liq. • SQL “mexanizmi”. SQL mexanizmi barcha foydalanuvchilardan yashirin bo’lib, barcha so’rovlarni yoki ma’lumotlarga bo’lgan talablarni bajaradi. Yodda tutingki, SQL mexanizmi MBBT dasturining bir qismi. Foydalanuvchi jadval tuzilmalarini yaratishi va ma’lumotlarga kirish va

6jadvallarga texnik xizmat ko’rsatish uchun SQLdan foydalanadi. SQL mexanizmi foydalanuvchilarning barcha so’rovlarini - asosan “sahna ortida” va foydalanuvchidan xabarsiz ko’rib chiqadi. Shunday qilib, SQL deklarativ til bo’lib, nima qilish kerakligini aytadi, ammo qanday bajarilishini emas. Bunday holda, SQL vakili ma'lumotlarni o'chirish yoki o'zgartirish to'g'risidagi so'rovni shakllantiradi va uni bajarish algoritmi to'liq ma'lum bir MBBTga tegishlidir. Agar bir xil natijani turli xil so'rovlar yordamida olish mumkin bo'lsa-da, dasturchi MBBTga kamroq yuk keltiradigan natijani tanlash yaxshidir. Dasturchi uchun ma'lumotlar bazasi qanday ishlashi haqida tasavvurga ega bo'lish maqsadga muvofiqdir. SQL ma'lumotlar bazasini boshqaruvchi vositadir. Bunday holda, asosiy operatsiyalar jadvallar yaratish, jadvallarga eslatmalar qo'shish, yozuvlarni o'zgartirish va o'chirish, jadvallardan yozuvlarni tanlash, jadvallarning tuzilishini o'zgartirish kabilar bo’ladi. SQL tilining standartlashtirilishi 1980-yillarning boshlariga kelib, turli ishlab chiqaruvchilar tomonidan ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimining bir nechta variantlari mavjud edi va ularning har biri so'rovlar tilida o'z dasturlarini amalga oshirganligi sababli, dasturlarni bitta MBBT-dan boshqasiga o'tkazilishini kafolatlaydigan til standartini ishlab chiqishga qaror qilindi. 1983 yilda Xalqaro standartlashtirish tashkiloti (ISO) va Amerika milliy standartlar instituti (ANSI) SQL tili uchun standart ishlab chiqishni boshladilar. 1986-yilda ANSI X3.135-1986 Database Language SQL deb nomlangan standartning birinchi versiyasini taqdim etdi. Norasmiy ravishda ushbu SQL-86 standarti SQL1 deb nomlanadi. Bir yil o'tgach, ISO 9075-1987 standartida xuddi shu nom bilan ish olib borildi. Ushbu standartni ishlab chiqish TC97 Texnik qo'mitasi homiyligida amalga oshirildi, uning faoliyat sohasi hisoblash va axborotni qayta ishlash edi. Bu SQL1 (SQL-86) uchun ISO va ANSI standartlarining identifikatori uchun kalit bo'lgan standartni ishlab chiqishni boshqargan SC21 kichik qo'mitasi deb nomlangan uning bo'linmasi edi. SQL1 standarti ikki darajaga bo'lindi. Birinchi daraja butun hujjatni to'liq tavsiflovchi ikkinchi darajali to'plam edi. Ya'ni, bunday tuzilma SQL1 standartining barcha xususiyatlari birinchi darajaga kirmasligi sharti bilan ta'minlangan. Shunday qilib, ushbu standartni qo'llab-quvvatlashni talab qiladigan sotuvchi SQL tilini amalga oshiradigan darajani e'lon qilishi kerak edi. Bu standartni