logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Bank nomli malumotlar bazasini yaratish hamda infologik va datalogik loyihalash

Bank nomli malumotlar bazasini yaratish hamda infologik va datalogik loyihalash

Yuklangan vaqt:

11.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1579.439453125 KB
Ko'chirib olish
“ Bank nomli ma/lumotlar bazasini yaratish hamda infologik va datalogik loyihalash ” Reja: Kirish Asosiy qism I.bob.Ma’lumotlar bazasi haqida. I.1. Ma’lumotlar bazasi tushunchasi. I.2. Infologik model tushunchasi va bank infologik modelini yaratish . I. 3.Ma’lumotlarni boshqarish. II.bob. “Bank” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish II.1. Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar va uning tarkibiy qismlari – maydonlari II. 2.Jadvallarning o’zaro bog’lanishi. II.3. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish. III.4. SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1 Kirish Biz axborot asrida yashamoqdamiz. Hozirgi kunda axborotni boshqarish juda muhim tushunchaga aylanib bo’ldi. Axborot dunyosidagi eng asosiy vazifa – uni qayta ishlashdir. Axborotni qayta ishlash esa eng murakkab jarayonlardan biridir. Umuman olganda, ma’lumotlarni qayta ishlash deganda, ular ustida bajariladigan amallar – saqlash, uzatish, tahrirdan o’tkazish kabilarni tushunishimiz mumkin. Axborotlar ustida amallar bajarish uchun ularni bir joyga to’plash muhim hisoblanadi. Axborotlar miqdori oz bo’lmaganligi sababli bu jarayon, albatta, kompyuterlar yordamida amalga oshirilmoqda. Axborotlarning bir joyga jamlanishi “ma’lumotlar bazasi” tushunchasini vujudga keltirdi. Ma’lumotlar bazasi texnologiyalarining paydo bo’lishi va rivojlanishi tarixini tor ma’noda qarab chiqaylik. Chunki bu tushuncha tarixi tushunchasi keng ma’noda, insoniyat ma’lumotlarni saqlaydigan va ishlov beradigan har qanday vositalar tarixiga umumlashtiriladi. Ma’lumotlar bazasi tarixi tor ma’noda ma’lumotlar bazalarini an’anaviy (zamonaviy) ma’noda ko’rib chiqadi. Ushbu tushuncha paydo bo’lishiga 1955- yilda dasturlashtiriladigan yozuv uskunalari paydo bo’lgani bilan bog’lash mumkin. Bu vaqtda dasturiy ta’minot fayllarga asoslangan yozuvlarni qayta ishlash modelini qo’llab-quvvatlar edi. Ma’lumotlarni saqlash uchun perfokartalardan foydalanilgan. Internet tarmog’ining ma’lumotlar bazasi 1960-yillarning o’rtalarida paydo bo’ldi. Ma’lumotlar bazasidagi operatsiyalar terminallar yordamida interaktiv ravishda qayta ishlandi. Keyingi muhim qadam Edgar Koddning ishi tufayli 1970-yillarning boshlarida relyatsion ma’lumotlar modelining paydo bo’lishi bilan bog’liq. Kodd ishi amaliy ma’lumotlar bazasi texnologiyasini matematika va mantiq bilan chambarchas bog’lash uchun yo’l ochdi. “Ma’lumotlar bazasi” 2 atamasi 1960yillarning boshlarida paydo bo’lgan, garchi dastlab bu tushuncha sun’iy intellekt tizimlari nuqtai nazaridan tor ma’noda tushunilgan bo’lsa-da, 1964-1965-yillarda SDC tomonidan tashkil qilingan simpoziumlarda joriy etilgan. Ushbu atama zamonaviy ma’noda faqat 70-yillarda keng qo’llanilgan. 3 I.bob.Ma’lumotlar bazasi haqida. I.1.Ma’lumot bazasi tushunchasi Ko‘pchilik, terminlarni tushunish bo‘yicha biroz qiynalishadi, lekin aynan terminlarni bilish, qo‘yilgan vazifalarni yechishda yoki paydo bo‘lgan xatoliklarni bartaraf etishda juda kerak bo‘ladi. Misol uchun, biror muammo paydo bo‘lsa, biz darhol Google’ni yordamga chaqiramiz, agar Google qidiruv tizimiga terminlar orqali so‘rov bersangiz, muammo yechish qiyinchilik tug‘dirmaydi, agar terminlarsiz oddiy so‘zlar bilan qidirishni amalga oshirsangiz, muammoni yechishga ancha vaqt ketib qoladi. Bu maqolada ma’lumotlar bazasiga oid juda kerakli va ko‘pchilik(!) adashtiradigan ikki terminni tushuntirishga harakat qilaman: Ma’lumotlar bazasi va Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT). Ma’lumotlar bazasi bu — tartiblangan ma’lumotlarni saqlovchi va qayta ishlovchi axborot modeli hisoblanadi. Soddaroq qilib aytganda, bir hil turdagi axborotlarni o‘zida saqlovchi va berilgan so‘rovlar orqali ularni taqdim etuvchi model. Misol uchun, kitoblar javoni, bu ma’lumotlar bazasi hisoblanadi, ya’ni bir hil turdagi (kitoblarni) ob’yektlarni o‘zida saqlaydi, yoki bo‘lmasa telefon raqamlar yozilgan kitobcha, bu yerda ism, telefon raqam kabi bir hil tipdagi ma’lumotlar saqlanadi, bu ham ma’lumotlar bazasi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi — bu ma’lumotlar bazasini hosil qiluvchi, ma’lumotlarni qayta ishlovchi va qidiruvchi tizim hisoblanadi. Qisqa qilib aytganda, MBBT barcha jarayonlarni amalga oshiradi. Ma’lumotlar bazasi faqat ma’lumotlarni saqlaydi, qolgan barcha ishlarni MBBT bajaradi. Ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlar, SQL so‘rov tillari orqali boshqariladi, bu tilda MBBT’ga so‘rov beriladi, bu so‘rov u yerda qayta ishlanib, natija olish uchun ma’lumotlar bazasiga murojaat qiladi, u yerdan so‘rovga mos ma’lumotni olib, so‘rovga javob beradi: Quyidagi dasturlar MBBT’ga misol bo’la oladi: 1. — Oracle; 2. — MySQL; 4 3. — Microsoft Office Access; 4. — MariaDB; 5. — Microsoft SQL Server; Bugungi dunyoda ma’lumotlar har xil va keng tarqalgan. Ma’lumotlar bazasi ma’lumotlarni saqlash va boshqarishning eng yaxshi usuli hisoblanadi. Ma’lumotlar bazalari ma’lumotlarni doimiy ravishda va xavfsiz tarzda almashishni ta’minlaydi. Ma’lumotlar nafaqat keng yoyilgan va keng tarqalgan hamdir. Bu tashkilotlarning yashashi va rivojlanishi uchun ham zarurdir. Masalan, OTM o’zining professor-o’qituvchilari, fakultetlari, tegishli yo’nalishlari va mutaxassisliklari hamda talabalari haqida hech qanday ma’lumotga ega bo’lmasdan turib rivojlanishi mumkinmi, degan savolni o’rtaga qo’yib ko’raylik. Barcha OTMlar ushbu turdagi ma’lumotlarni saqlashlari kerak. Muhim ahamiyatga ega bo’lganidek, ular kerak bo’lganda qaror qabul qiluvchilar uchun ma’lumotlarga ega bo’lishlari kerak. Ishonch bilan aytish mumkinki, OTMning barcha axborot tizimlarining maqsadi ularga axborotni tashkiliy manba sifatida ishlatishga yordam berishdir. Ushbu tizimlarning barchasida ma’lumotlarni yig’ish, saqlash, umumlashtirish, boshqarish va tarqatish turadi. Biz texnalogiyalar asrida yashamoqdamiz.Insonning kundalik m е hnat faoliyati tashqi muhit to`g`risidagi axborotlarni qabul qilish va to`plash, turli masalalarni е chish uchun zarur bo`lgan ma'lumotlarni aniqlash, qayta ishlash kabi amallarni bajarish bilan bog`liq bo`ladi. “Ma’lumotlar bazasi” atamasi 1960yillarning boshlarida paydo bo’lgan, garchi dastlab bu tushuncha sun’iy intellekt tizimlari nuqtai nazaridan tor ma’noda tushunilgan bo’lsa-da, 1964- 1965-yillarda SDC tomonidan tashkil qilingan simpoziumlarda joriy etilgan. Ushbu atama zamonaviy ma’noda faqat 70-yillarda keng qo’llanilgan. Ma’lumotlar bazasi – tegishli ma’lumotlar to’plamini o’z ichiga olgan umumiy, birlashgan kompyuter tuzilmasi 5 Shu sababli, ham yuqoridagi amallar majmuasi, ularni tatbiq etish usullarini vositalari axborot tizimlarini (AT) yaratish uchun asos bo`lib xizmat qiladi. Axborot tizimlarining asosiy maqsadi foydalanuvchilarni t е gishli sohaga taaluqli bo`lgan axborot bilan ta'minlashiga qaratilgan. EHMlarning yaratilishi natijasida avtomatlashtirilgan axborot tizimlarini (AAT) hosil qilish imkoniyatlari paydo bo`ldi. Hozirgi kunda AATning rivojlanishi ikki yo`nalishda olib borilmoqda. Birinchi yo`nalish – avtonom fayllar asosida axboorot tizimlarini hosil qilish. Bunday Atning imkoniyat doiralari ch е garalangan va oddiy tuzilishiga ega. Ular avtonom fayllar to`plamini qayta ishlash hamda hujjatlarni chiqarish amallarini bajaradigan dasturlar majmuasidan tashkil topadi. Bunday tizimlar quyidagi kamchiliklarna ega: - ma'lumotlarning takrorlanishi; - fayllarni yuritish murakkabligi; - fayllarning birgalikda ishlashi qiyinligi; - dasturlarning ma'lumotlarga bog`liqligi va boshqalar. Ikkinchi yo`nalish - ma'lumotlar bazasini hosil qilish. Ma'lumotlar bazasi asosida hosil qilingan AT foydalanuvchilar majmuasiga xizmat ko`rsatadi va yuqorida ko`rsatilgan tizimlar juda k е ng tarqalmoqda. AATning faoliyati axborotlarni to`plash va qayta ishlash bilan bog`liq. Tizimga kiritilayotgan va foydalanuvchiga b е rilayotgan axborotlar hujjatlar ko`rinishda shakllanadi. Shu sababali ham hujjat moddiy ob' е kt hisoblanadi va ma'lum bir tartib asosida rasmiylashtirilgan axborotlar to`plamidan iborat bo`ladi. AATda axborot manbai sifatida odamlar va t е xnik vositalar hisoblansa, ist е 'molchi sifatida turli foydalanuvchilarni uch guruhga ajratish mumkin: tizimning ma'muriyati, dasturchilar va oxirgi ist е 'molchilar. 6 Foydalanuvchilarning AAT ga murojaati talab asosida amalga oshiriladi. Talab-mavsumlashtirilgan xabar bo`lib, unda t е gishli ma'lumotlarni qidirish shartlari va ular ustidan bajarilishi lozim bo`lgan vazifalar ko`rsatiladi. Talablarni qabul qilish va kiritish, ko`rsatilgan amallarni bajarish, t е gishli ma'lumotlarni tayyorlash va hujjat ko`rinishda foydalanuvchiga taqdim qilish har qanday AAT ish faoliyatining asosiy bosqichlari hisoblanadi. Hozirgi kunda AATlar inson faoliyatning turli sohalarida, masalan, halq xo`jaligi tarmoqlarini boshqarishda, ilmiy-tadqiqot ishlari boshqarishda, ma'rif sohasida loyihalashtirishda qo`llanilmoqda. Bunda quyidagi ikki usulning biridan foydalaniladi. AATdan avtonom foydalanish. Bunda AAT boshqa tizim tarkibiga kirmaydi va mustaqil faoliyat ko`rsatadi. Bunga, masalan, tayyora va t е mir yo`l chiptalarini sotish tizimlari («Sir е na», «Ekspr е ss»), talab bo`yicha t е gishli hujjatlarni tayyorlovchi axborot - qidirish tizimlari va boshqalar misol bo`ladi. AAT dan yuqori darajali boshqarish tizimining tarkibiy qismi sifatida foydalanish. Bunda hosil qilingan chiquvchi ma'lumotlardan tizimning boshqa el е m е ntlari faoliyatida ham qo`llaniladi. Bunday AATga, masalan, axborot - o`qitish tizimlari, loyihalashtirishning avtomatlashtirilgan tizimlari, avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari misol bo`ladi. Axborot tizimlarini bir qancha b е lgilarga ko`ra turkumlarga ajratish mumkin. 85-rasmda AATni turkumlashning asosiy b е lgilari ko`rsatilgan. Hujjatli axborot qidirish tizimi (HAQT) hujjatlashtirilgan ma'lumotlarni saqlash va qayta ishlashni amalga oshiradi. Kutubxona faoliyatining avtomatlashtirilgan tizimi HAQT ga misol bo`ladi. Faktografik axborot qidirish tizimi (FAQT) raqmli va mantli ma'lumotlarni saqlashda va qayta ishlashda qo`llaniladi. Tashkil qilinayotgan AATning asosiy qismi FAQT turidagi tizimga misol bo`ladi. Ma'lumotlarni ishlash usuliga ko`ra AAT ikki qismga: axborot ma'lumotnoma tizimi (AMT) va ma'lumotlarni ishlashning avtomatlashtirilgan tizimi (MIAT)ga bo`linadi. 7 Ma’lumotlar bazasi – tegishli ma’lumotlar to’plamini o’z ichiga olgan umumiy, birlashgan kompyuter tuzilmasi. Axborot tizimining turiga va masalaning qo’yilishiga qarab, bu ma’lumotlar bir yoki ikki mavzudagi bir necha megabaytdan biznesning ichki va tashqi muhitidagi yuzlab mavzularni qamrab oladigan terabaytgacha o’zgarishi mumkin. Ma’lumotlar bazalari, kompyuterlarga asoslangan tizimlarga ma’lumotlarni tezda saqlash, boshqarish va olish imkonini beradigan ixtisoslashgan tuzilmalardir. Ma’lumotlar bazasi tushunchasi maydon, yozuv, fayl atamalari bilan bog’liq. Maydon – bu saqlanadigan ma’lumotlarning eng kichik birligi. Tipik ma’lumotlar bazasida bir qancha tiplarning yoki saqlanadigan maydonlarning har birini tavsiflovchi ko’plab nusxalari (occurrence yoki instance) mavjud. Masalan, OTMlar haqida ma’lumot mavjud bo’lgan ma’lumotlar bazasida "OTM raqami" nomi bilan saqlanadigan maydon turini o’z ichiga olishi mumkin va ma’lumotlar bazasida tavsiflangan OTMlarning har bir turi uchun (fakultetlar, yo’nalishlar, guruhlar, talabalar va boshqalar) ushbu saqlanadigan maydonning alohida nusxasi mavjud bo’ladi. Yozuv – bu tegishli saqlanadigan maydonlar to’plamidir. Bunday holda, saqlangan yozuvning nusxasi saqlanadigan maydonlarning tegishli nusxalari guruhidan iborat. Fayl - bu bir xil turdagi saqlangan yozuvlarning barcha mavjud nusxalari to’plami. Oddiylik uchun har qanday berilgan fayl faqat bitta turdagi saqlanadigan yozuvlarni o’z ichiga olishi mumkin deb qabul qilinadi. Ushbu soddalashtirish keyingi mulohazalarga jiddiy ta’sir ko’rsatmaydi. Ma’lumotlar bazasini loyihalash uchun axborot va ma’lumotlar o’rtasidagi farqni tushunib olish kerak. Axborot - bu ma’lumotlarning ma’nosini ochib berish uchun qayta ishlash natijasidir. Axborotdan qaror qabul qilish uchun asos sifatida foydalanish mumkin. 8 Masalan, OTM professor-o’qituvchilari haqidagi ma’lumotlarning qisqacha tavsifi attestatsiya organlariga OTM uchun attestatsiyani o’tkazish yoki o’tkazmaslikni belgilashda foydali bo’lgan tushunchalarni beradi. Ushbu misoldan ko’rinib turibdiki, ma’lumot o’z vaqtida va aniq ma’lumotlarni talab qiladi. Bunday ma’lumotlar to’g’ri yaratilishi va ularga kirish va qayta ishlash oson bo’lgan formatda saqlanishi kerak. Bundan tashqari, har qanday asosiy manba kabi ma’lumotlar muhiti ehtiyotkorlik bilan boshqarilishi kerak. I.2.Infologik model tushunchasi va bank infologik modelini yaratish . Infologik model ma'lumotlarni tizimli va samarali boshqarishni qo'llab-quvvatlaydigan bir qisqa usul. Bu model ma'lumotlarni o'rganish, ularni olish va ularni ishlatishda yaxshi tartibda amalga oshirishni ta'minlaydi. Ma'lumotlar bo'ylab qaror qabul qilish jarayonlarini mustahkamlash, ma'lumotlar arxitekturasi va texnologiya echimlari bo'yicha strategiyalarni o'z ichiga oladi Infologik mod е llashtirishning maqsadi – tuziladigan ma’lumotlar bazasida shakllanishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlarni tasvirlash va yig‘ish usullarini odamlar uchun tushunarli bo‘lishini ta’minlashdir. Shuning uchun ma’lumotlarning infologik mod е lini tabiiy tilga mos qilib qurishga harakat qilinadi. Infologik modеlni qurishning asosiy konstruktiv elеmеntlari:  mohiyat;  mohiyatlar orasidagi bog‘lanish;  xossalar (atributlar). Mohiyat – turli xil oby е ktlar to‘g‘risidagi axborotni ma’lumotlar bazasida saqlaydi. Mohiyat odam, joy, samolyot, r е yslar, gullar va boshqalar bo‘lishi mumkin. Mohiyat turi va mohiyat nusxasi tushunchalari mavjud, ularni bir–biridan farqlash k е rak. Mohiyat turi tushunchasi bir jinsli narsalar, hodisalar, shaxslar uchun qaraladi. Mohiyat 9 nusxasiga aniq narsalar to‘plami sifatida qaraladi. Masalan, mohiyat turi SHAHAR, uning nusxasi esa – TOSHK Е NT, MOSKVA bo‘lishi mumkin. Atribut – mohiyatni xarakt е rlovchi nomlar. U o‘zida yagona murakkab bo‘lmagan strukturani tasvirlab, mohiyat holatini xarakt е rlaydi. Masalan, “O‘quvchi” mohiyat atributi – kod, familiya, ism, manzil, yosh va boshqalar. Mohiyat atributlarining to‘plami ch е ksizdir. U axborot tizimlari bilan ishlaydigan foydalanuvchi talabiga va y е chiladigan masalaga bog‘liqdir. Yana bir misol: AVTOMOBIL mohiyatining atributi bu – tur, marka, nom е r b е lgisi, rangi va boshqalar. Kalit – atributlarning minimal to‘plami, uning qiymati yordamida k е rakli mohiyat nusxasini topish mumkin. Masalan, samolyotlar uchishi uchun “Reys jadvali” mohiyatining kalitlari “Reys nom е ri” yoki “Jo‘nash joyi”, “Uchish vaqti” va “Qo‘nish joyi”to‘plami bo‘lishi mumkin. Aloqa – ikki yoki undan ortiq mohiyatlarning bir–biri bilan o‘zaro bog‘lanishidir. Agar ma’lumotlar bazasini faqat bir–biri bilan bog‘lanmagan ma’lumotlar bilan to‘ldirishga yo‘naltirilsa, u holda uning strukturasi juda oddiy bo‘ladi. L е kin, MBni tuzishning asosiy talablaridan biri – bu boshqa mohiyat qiymati bo‘yicha bitta mohiyatni izlab topish imkoniyatini ta’minlashdir. Buning uchun ular orasida aloqani aniqlashni tashkil etish zarur. ER (entity relation) modeli – Ma’lumotlar bazasini loyihalashda har xil s е mantik mod е llar ham ishlatiladi. Ulardan eng ko‘p tarqalganlaridan biriga ER mod е li d е yiladi. Bu mod е l ingilizcha “Entity–relatsion”d е yilib, ma’nosi “Mohiyat–bog‘lanish” d е makdir. Relyatsion ma’lumotlar bazasi mohiyatlari o‘rtasida quyidagi bog‘lanishlar mavjud:  Agar A mohiyatning bir nusxasi B mohiyatning faqat bir nusxasiga mos kelsa, bu bog‘lanish birga – bir bog‘lanish deyiladi (1:1); 10 Edrawmaxda ishni boshlash uchun yangi oyna hosil qilib olamiz Yangi oyna hosil qilgandan so’ng quyidaicha oyna hosil bo’ladi. Quyidagi jadvaldan biz kerakli shakllarni tanlab ER modelni yasaymiz.Bizga birinchi bo’lib to’rtburchak shakli kerak buladi.ER modelni yaratayotganda obyektlarimiz to’rtburchak shakli ichiga yoziladi. 11 Biz uzimiga kerakli bulgan shakllarni quyidagi kutubhona orqali qushib olishimiz mumkin . Kutubhonani ustiga bosganimizda quyidagicha ro’yhat hosil buladi. 12 Bu ro’yhatdan biz Database Modeling ro’yhatidan quyidagi shakllar to’plamini qo’shib olamiz. Keyingi jarayonimiz biz ikkita obyektni birlashtirishimiz uchun quyidagi rombdan foydalanamiz. Romblarning obyektlarni bog’lashi quyidagi shakldagidek bo’ladi. 13 Obyektdan chiquvchi atributlarimiz quyidagi shakl ichiga joylashtiriladi. Obyektlar , atributlar va romblarni bir biri bilan ulash uchun quyidagi chiziqlardan foydalanamiz. Bank infologik modeli. 14 I.3.Ma’lumotlarni boshqarish . Ma’lumotlarni boshqarish - bu ma’lumotlarning to’g’ri yaratilishi, saqlanishi va olinishiga qaratilgan qoidalar [6]. Ma’lumotlar muhim rol o’ynashini hisobga olib, ma’lumotni boshqarish har qanday biznes, davlat idorasi, xizmat ko’rsatish tashkiloti yoki xayriya faoliyatining asosiy yo’nalishi ekanligi biz to’liq anglashimi lozim. Ma’lumotni samarali boshqarish odatda kompyuter ma’lumotlar bazasidan foydalanishni talab qiladi. Ma’lumotlar bazasi bu quyidagilar to’plamini saqlaydigan umumiy, birlashtirilgan kompyuter tuzilmasi: • Tashqi foydalanuvchi ma’lumotlari, ya’ni oxirgi foydalanuvchini qiziqtirgan muhim faktlar; • Metadata (ma’lumotlar haqidagi ma’lumotlar [6]), ular orqali oxirgi foydalanuvchi ma’lumotlari birlashtiriladi va boshqariladi. Metadata ma’lumotlar xarakteristikalarini va ma’lumotlar bazasida topilgan ma’lumotlarni bog’laydigan munosabatlar to’plamini tavsiflaydi. Masalan, metama’lumotlar komponenti har bir ma’lumot elementining nomi, har bir ma’lumot elementida saqlanadigan qiymatlar turi (raqamlar, sana yoki matn) va ma’lumotlar elementini bo’sh qoldirish mumkinligi kabi ma’lumotlarni saqlaydi. Metadata ma’lumotlarning qiymati va ishlatilishini to’ldiruvchi va kengaytiradigan ma’lumotlarni taqdim etadi. Qisqa qilib aytsak, metadata ma’lumotlar bazasida ma’lumotlarning yanada to’liq tasvirini taqdim etadi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) bu ma’lumotlar bazasi tuzilishini boshqaruvchi va unda saqlanadigan ma’lumotlarga kirishni boshqaradigan dasturlar to’plami. Qaysidir ma’noda ma’lumotlar bazasi juda yaxshi tashkillashtirilgan elektron topshirish kabinetiga o’xshaydi, unda kuchli dasturiy ta’minot (MBBT) kabinet tarkibini boshqarishga yordam beradi. Ma’lumotlar bazasining turlari. Har bir ma’lumotlar bazasi ma’lum bir ma’lumot to’plamini saqlaydi va ma’lum maqsadda foydalaniladi. Yillar o’tishi bilan, ma’lumotlar bazalaridan texnologiya va innovatsion foydalanish 15 rivojlanib borgan sari ma’lumotlar bazalarini tasniflashda turli xil usullar qo’llanilmoqda. Masalan, ma’lumotlar bazalari qo’llab-quvvatlanadigan foydalanuvchilar soni, ma’lumotlar joylashgan joyda, saqlanadigan ma’lumotlar turi, ma’lumotlardan maqsadli foydalanish va ma’lumotlar tuzilish darajasi bo’yicha tasniflanishi mumkin. Foydalanuvchilar soni ma’lumotlar bazasi bitta foydalanuvchi yoki ko’p foydalanuvchi sifatida tasniflanganligini aniqlaydi. Bitta foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi bir vaqtning o’zida faqat bitta foydalanuvchini qo’llab- quvvatlaydi. Boshqacha aytganda, agar A foydalanuvchisi ma’lumotlar bazasidan foydalansa, B va C foydalanuvchilari A foydalanuvchisini kutib turishlari kerak. Bunga javoban, ko’p foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi bir vaqtning o’zida bir nechta foydalanuvchilarni qo’llab-quvvatlaydi. Ko’p foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi nisbatan kam miqdordagi foydalanuvchilarni (odatda 50 dan kam) qo’llabquvvatlasa, tashkilotning ishchi guruhi ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Ma’lumotlar bazasi butun tashkilot tomonidan ishlatilganda va ko’plab bo’limlarda (50 dan ortiq, odatda yuzlab) foydalanuvchilarni qo’llab- quvvatlasa, ma’lumotlar bazasi korxona bazasi deb nomlanadi. Joylashuv ma’lumotlar bazasini tasniflash uchun ham ishlatilishi mumkin. Masalan, bitta saytda joylashgan ma’lumotlarni qo’llab- quvvatlaydigan ma’lumotlar bazasi markazlashtirilgan ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Bir nechta turli saytlarda tarqatilgan ma’lumotni qo’llab- quvvatlaydigan ma’lumotlar bazasi taqsimlangan ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan (tarqatilgan) ma’lumotlar bazasi ma’lumotlar bazasini amalga oshirish va boshqarish uchun aniq belgilangan infratuzilma (apparat, operatsion tizimlar, tarmoq texnologiyalari va boshqalar) ni talab qiladi. Odatda, infratuzilmaga ma’lumotlar bazasini yaratadigan va ishlaydigan tashkilot egalik qiladi va xizmat qiladi. Ammo so’nggi yillarda bulutli ma’lumotlar bazalaridan foydalanish tobora 16 ommalashib bormoqda. Bulutli ma’lumotlar bazasi - bu Microsoft Azure yoki Amazon AWS kabi bulutli ma’lumotlar xizmatlaridan foydalanib yaratilgan va saqlanadigan ma’lumotlar bazasi. Uchinchi tomon yetkazib beruvchilari tomonidan taqdim etiladigan ushbu xizmatlar ma’lumotlar bazasi uchun ishlashning aniq choralarini (ma’lumotlarni saqlash hajmi, talab qilinadigan o’tkazuvchanlik va mavjudlik) ta’minlaydi, lekin uni amalga oshirish uchun asosiy infratuzilmani ko’rsatishi shart emas. Ba’zi bir kontekstlarda ma’lumotlar bazalarini tasniflashning mashhur usuli ularda saqlanadigan ma’lumotlar turiga qarab belgilanadi. Ushbu mezondan foydalangan holda ma’lumotlar bazalari ikki toifaga guruhlanadi: umumiy maqsadlar va aniq bir sohaga asoslangan ma’lumotlar bazalari. Umumiy maqsadga asoslangan ma’lumotlar bazalarida bir nechta fanlarda ishlatiladigan turli xil ma’lumotlar mavjud - masalan, umumiy demografik ma’lumotlarni o’z ichiga olgan ro’yxatga olish ma’lumotlar bazasi va LexisNexis va ProQuest ma’lumotlar bazalari, turli mavzularda gazeta, jurnal va jurnal maqolalarini o’z ichiga olgan. Aniq bir maqsadga asoslangan ma’lumotlar bazalarida muayyan fan sohalariga yo’naltirilgan ma’lumotlar mavjud. 17 II bob. “Bank” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish Qo’yilgan masala yuzasidan ma’lumotlar bazasida jadvallar hosil qilindi. Ular orasidagi bog’lanishlar mos keluvchi (ustma-ust tushuvchi) maydonlari yordamida bog’langan. Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar orasidagi munosabatlar quyidagi to’rtta turda bo’lishi mavjud: birga-bir, birga-ko’p, ko’pga-bir, ko’pga-ko’p. Masala yuzasidan ma’lumotlar bazasini loyilahashda birga-ko’p va ko’pga-ko’p bog’lanish munosabatlaridan foydalanildi. Birga- ko’p bog’lanish munosabati ma’lumotlar bazasini loyihalashda ko’p uchraydi va uning vazifasi takrorlanmaydigan qiymat oluvchi (kalit) maydonga ega bo’lgan jadvalning har bir yozuvi qiymatiga ushbu maydon qiymatlari orqali bog’langan jadvaldagi ko’p sondagi yozuvlarini mos qo’yishdir. II.1. Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar va uning tarkibiy qismlari – maydonlari Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar va uning tarkibiy qismlari – maydonlari haqidagi ma’lumotlarni keltiramiz: “Bank” –haqida ma’lumotni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idBank Int Kalit maydon Bank_Name Varchar(45) Bank nomi Bank_Addres Varchar(255) Bank manzili Bank_Phone Int Bank telefoni 18 “Part” –Bulimlar haqida ma’lumotni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idPart int Kalit maydon Name Varchar(45) Bulim nomi Empl_Count Int Ishchilar soni Bank_Id int Bank Id si “Client” – Mijozlar malumotlari saqlanadigan jadval Maydon nomi Tipi Izoh idClient int Kalit maydon First_Name Varchar(45) Ismi Last_Name Varchar(45) Familiyasi Email Varchar(45) Email pochtasi Phone1 int Birinchi telefon raqam Phone2 int ikkinchi telefon raqam Addres Varchar(100) Manzili “Employee” –ishchilar haqidag ma’lumotni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh EmployeeId Int Kalit maydon First_Name Varchar(45) Ismi Last_Name Varchar(45) Familiyasi 19 Phone Int Telefon raqami Addres Varchar(255) Manzili Email Varchar(100) Email Part_Id int Buim Idsi “Client_Has_Part” bu jdaval Mijoz va bulimlar jadvalining kupga kup aloqasi mavjud bulgan jadval Maydon nomi Tipi Izoh idClient Int Mijoz Id si idPart Int Bulim id si “Client_Has_Employee” bu jadval Mijoz va Ishchilar jadvalining kupga kup aloqasi mavjud bulgan jadval Maydon nomi Tipi Izoh idClient Int Mijoz Id si idEmployee Int Ishchilari id si II.2.Jadvallarning o’zaro bog’lanishi. JADVALLARNING O’ZARO BOG’LANISHI 20 Bu yerda Bank va Bulimlar jadvalining 1:N bog’lanishi kursatilgan 21 Bu yerda Bulimlar va Mijozlar urtasidagi kupga kup a’loqa mavjud bulgan jadvallar Bu yerda Ishchilar va Mijozlar o’rtasidagi ko’pga ko’p aoqa mavjud bo’lgan jadvallar Bu yerda Bulimlar va Ishchilar o’rtasidagi 1:N aloqa ko’rsatilgan Umumiy jadval 22 II.3. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish Bank table CREATE TABLE [dbo] . [Banks] ( [Id] INT IDENTITY ( 1 , 1 ) NOT NULL, [BankName] NVARCHAR ( 45 ) NOT NULL, [BankAddres] NVARCHAR ( 255 ) NOT NULL, [BankPhone] INT NOT NULL, CONSTRAINT [PK_Banks] PRIMARY KEY CLUSTERED ( [Id] ASC ) ); Part table CREATE TABLE [dbo] . [Parts] ( [Id] INT IDENTITY ( 1 , 1 ) NOT NULL, [Name] NVARCHAR ( 45 ) NOT NULL, [EmplCOunt] INT NOT NULL, [BankId] INT NULL, CONSTRAINT [PK_Parts] PRIMARY KEY CLUSTERED ( [Id] ASC ), CONSTRAINT [FK_Parts_Banks_BankId] FOREIGN KEY ( [BankId] ) REFERENCES [dbo] . [Banks] ( [Id] ) ); Employee table CREATE TABLE [dbo] . [Employees] ( [Id] INT IDENTITY ( 1 , 1 ) NOT NULL, [FirstName] NVARCHAR ( 45 ) NOT NULL, [LastName] NVARCHAR ( 45 ) NOT NULL, [Phone] INT NOT NULL, 23 [Addres] NVARCHAR ( 255 ) NOT NULL, [Email] NVARCHAR ( 100 ) NOT NULL, [PartId] INT NULL, CONSTRAINT [PK_Employees] PRIMARY KEY CLUSTERED ( [Id] ASC ), CONSTRAINT [FK_Employees_Parts_PartId] FOREIGN KEY ( [PartId] ) REFERENCES [dbo] . [Parts] ( [Id] ) ); Client table CREATE TABLE [dbo] . [Clients] ( [Id] INT IDENTITY ( 1 , 1 ) NOT NULL, [FirstName] NVARCHAR ( 45 ) NOT NULL, [LastName] NVARCHAR ( 45 ) NOT NULL, [Phone] INT NOT NULL, [Phone2] INT NOT NULL, [Addres] NVARCHAR ( 255 ) NOT NULL, [Addres2] NVARCHAR ( 255 ) NOT NULL, [CreditType] NVARCHAR ( 45 ) NOT NULL, [CreditAmount] INT NOT NULL, [Email] NVARCHAR ( 100 ) NOT NULL, CONSTRAINT [PK_Clients] PRIMARY KEY CLUSTERED ( [Id] ASC ) ); ClientEmpoyee table CREATE TABLE [dbo] . [ClientEmployee] ( Id INT NOT NULL IDENTITY , [ClientsId] INT NULL, [EmployeesId] INT NULL, CONSTRAINT [FK_ClientEmployee_Clients_ClientsId] FOREIGN 24 KEY ( [ClientsId] ) REFERENCES [dbo] . [Clients] ( [Id] ) ON DELETE CASCADE , CONSTRAINT [FK_ClientEmployee_Employees_EmployeesId] FOREIGN KEY ( [EmployeesId] ) REFERENCES [dbo] . [Employees] ( [Id] ) ON DELETE CASCADE , CONSTRAINT [PK_ClientEmployee] PRIMARY KEY ( [Id] ) ); ClientPart table CREATE TABLE [dbo] . [ClientPart] ( Id Int not null IDENTITY , [ClientsId] INT NULL, [PartsId] INT NULL, CONSTRAINT [FK_ClientPart_Clients_ClientsId] FOREIGN KEY ( [ClientsId] ) REFERENCES [dbo] . [Clients] ( [Id] ) ON DELETE CASCADE , CONSTRAINT [FK_ClientPart_Parts_PartsId] FOREIGN KEY ( [PartsId] ) REFERENCES [dbo] . [Parts] ( [Id] ) ON DELETE CASCADE , CONSTRAINT [PK_ClientPart] PRIMARY KEY ( [Id] ) II.4.SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish 1-jadval. “Bank” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Bank VALUES ( 'Milliy Bank', 'Samarqand shahar Rudakiy 15', 2382399); 2-jadval. “Part” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Part VALUES ( 'Kredit', 15, 2); 3-jadval. “Employee” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish 25 INSERT INTO Employee VALUES ( ‘Shohruh’, ‘Nosirov’, 992565412, 'Samarqand shahar Rudakiy 18', ‘shohruh74@mail.ru’,2); 4-jadval. “Clients” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Clients VALUES ( ‘Shohruh’, ‘Nosirov’, 992565412, 992565445, 'Samarqand shahar Rudakiy 18', 'Samarqand shahar Alisher 19', ‘shohruh74@mail.ru’); 5-jadval. “ClientEmpoyee” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO ClientEmpoyee VALUES ( 1, 2); 6-jadval. “ClientPart” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO ClientPart VALUES ( 1, 2); Bank ma’lumotlar bazasining My Sqlda ko’rinishi. Bank jadvalidagi m’lumotlar. 26 Client jadvalidagi ma’lumotlar Client_has_employee jadvalidagi ma’lumotlar. 27 Client_has_part jadvalidagi ma’lumotlar. 28 Employee jadvalidagi ma’lumotlar. 29 Part jadvalidagi ma’lumotlar. 30 Xulosa Bu malumotlar bazasi bank tizimi uchun tuzildi. Bunda men unga kerakli jadvallarni tuzib o’zaro aloqalarni hosil qilib chiqdim. Darslar davomida men malumotlar mazasi bilan ishlashni kurib chiqdim. Shu jumladan jadvallarni yaratish, uchirish, tahrirlash kabi usullarni ham urganib chiqdim. Biz biror dastur tuzganimizda unda asosiy qismlaridan bir bu baza qismi hisoblanadi. Uni tug’ri loyihalash juda muhim hisoblanadi. Chunki u butun dasturni qanday ishlashini hal qilib beradi. Dastur shu asosida ishlaydi. Malumotlar bazasi bilan ishlashdi eng muhim ishlardan biri normallashtirish hisoblanadi. Normallashtirishlarni qilmasdan bu bazadan foydalanib bulmaydi chunki u baza bilan ishlash ancha murakkablashib ketadi va kompyuterdan kup joy ajratishi mumkin. Bu esa malumotlar tez suratda kupayib ketishi va malumotlar bilan ishlash jarayonini sekinlashtirishga olib keladi. Men bundan tashqari bu darslar davomida malumotlarni qidirish, uchirishlarni ham kurib chiqdim. Malumotlar bazasi uzi hayotimizda biror real sohaga tegishli malumotlarning tuliq ishlash strukturasi tuzilib uni relyatsion malumotlar bazasi orqali uzaro aloqalarni joylagan holda malumotlarini saqlash hisoblanadi. Bizda hayotimizda ham bunday kurinishlar juda kup uchraydi masalan: Oddiy sinf jurnalini oladigan bulsak unda uquvchilarning biror fandan olgan baholari saqlanadi. Unda uquvchilarning ism familiyalari malumotlar bazasida jadvalning qatorlariga sanalar esa ustun nomlariga jurnalning usha saxifasi yozilgan fan nomi esa jadval nomiga mos keladi. Biz shunchaki shunaqa kurinishda bulgan malumotlarni elektron tarzda saqlashimiz va ularni tahrirlashni qilishimiz mumkin. Malumotlar bazalari bilan ishlash uchun kuplab tizimlar mavjud bulib ular shu malumotlar bilan ishlash uchun kerak buladi. U tizimlar Sql yoki NoSql da ishlaydi. Ularning bazilari bilan ishlash bepul bazilari esa letsenziya talab qiladi. Biz bu tuzgan bazamizni biror muhit orqali u bilan ishlashimiz mumkin. Masalan Visual Studio muhitini oladigan bulsak unda C# dasturlash tilidan bu baza bilan ishlashimiz mumkin. 31 32 Foydalanilgan adabiyotlar. 1. “SQL Notes for Professionals”. 2. Бен Форта ., “ SQL за 10 минут, 4-е издание ”. СУБД. 2014 г. 3. Ma’ruzalardagi taqdimotlar to’plami Internet saytlari 1. https://www.sqlservertutorial.net . Sql serverning rasmiy sayti. 2. https://metanit.com bu sql serverni o’rganish uchun yaxshi saytlardan biri. 33

“ Bank nomli ma/lumotlar bazasini yaratish hamda infologik va datalogik loyihalash ” Reja: Kirish Asosiy qism I.bob.Ma’lumotlar bazasi haqida. I.1. Ma’lumotlar bazasi tushunchasi. I.2. Infologik model tushunchasi va bank infologik modelini yaratish . I. 3.Ma’lumotlarni boshqarish. II.bob. “Bank” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish II.1. Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar va uning tarkibiy qismlari – maydonlari II. 2.Jadvallarning o’zaro bog’lanishi. II.3. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish. III.4. SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1

Kirish Biz axborot asrida yashamoqdamiz. Hozirgi kunda axborotni boshqarish juda muhim tushunchaga aylanib bo’ldi. Axborot dunyosidagi eng asosiy vazifa – uni qayta ishlashdir. Axborotni qayta ishlash esa eng murakkab jarayonlardan biridir. Umuman olganda, ma’lumotlarni qayta ishlash deganda, ular ustida bajariladigan amallar – saqlash, uzatish, tahrirdan o’tkazish kabilarni tushunishimiz mumkin. Axborotlar ustida amallar bajarish uchun ularni bir joyga to’plash muhim hisoblanadi. Axborotlar miqdori oz bo’lmaganligi sababli bu jarayon, albatta, kompyuterlar yordamida amalga oshirilmoqda. Axborotlarning bir joyga jamlanishi “ma’lumotlar bazasi” tushunchasini vujudga keltirdi. Ma’lumotlar bazasi texnologiyalarining paydo bo’lishi va rivojlanishi tarixini tor ma’noda qarab chiqaylik. Chunki bu tushuncha tarixi tushunchasi keng ma’noda, insoniyat ma’lumotlarni saqlaydigan va ishlov beradigan har qanday vositalar tarixiga umumlashtiriladi. Ma’lumotlar bazasi tarixi tor ma’noda ma’lumotlar bazalarini an’anaviy (zamonaviy) ma’noda ko’rib chiqadi. Ushbu tushuncha paydo bo’lishiga 1955- yilda dasturlashtiriladigan yozuv uskunalari paydo bo’lgani bilan bog’lash mumkin. Bu vaqtda dasturiy ta’minot fayllarga asoslangan yozuvlarni qayta ishlash modelini qo’llab-quvvatlar edi. Ma’lumotlarni saqlash uchun perfokartalardan foydalanilgan. Internet tarmog’ining ma’lumotlar bazasi 1960-yillarning o’rtalarida paydo bo’ldi. Ma’lumotlar bazasidagi operatsiyalar terminallar yordamida interaktiv ravishda qayta ishlandi. Keyingi muhim qadam Edgar Koddning ishi tufayli 1970-yillarning boshlarida relyatsion ma’lumotlar modelining paydo bo’lishi bilan bog’liq. Kodd ishi amaliy ma’lumotlar bazasi texnologiyasini matematika va mantiq bilan chambarchas bog’lash uchun yo’l ochdi. “Ma’lumotlar bazasi” 2

atamasi 1960yillarning boshlarida paydo bo’lgan, garchi dastlab bu tushuncha sun’iy intellekt tizimlari nuqtai nazaridan tor ma’noda tushunilgan bo’lsa-da, 1964-1965-yillarda SDC tomonidan tashkil qilingan simpoziumlarda joriy etilgan. Ushbu atama zamonaviy ma’noda faqat 70-yillarda keng qo’llanilgan. 3

I.bob.Ma’lumotlar bazasi haqida. I.1.Ma’lumot bazasi tushunchasi Ko‘pchilik, terminlarni tushunish bo‘yicha biroz qiynalishadi, lekin aynan terminlarni bilish, qo‘yilgan vazifalarni yechishda yoki paydo bo‘lgan xatoliklarni bartaraf etishda juda kerak bo‘ladi. Misol uchun, biror muammo paydo bo‘lsa, biz darhol Google’ni yordamga chaqiramiz, agar Google qidiruv tizimiga terminlar orqali so‘rov bersangiz, muammo yechish qiyinchilik tug‘dirmaydi, agar terminlarsiz oddiy so‘zlar bilan qidirishni amalga oshirsangiz, muammoni yechishga ancha vaqt ketib qoladi. Bu maqolada ma’lumotlar bazasiga oid juda kerakli va ko‘pchilik(!) adashtiradigan ikki terminni tushuntirishga harakat qilaman: Ma’lumotlar bazasi va Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT). Ma’lumotlar bazasi bu — tartiblangan ma’lumotlarni saqlovchi va qayta ishlovchi axborot modeli hisoblanadi. Soddaroq qilib aytganda, bir hil turdagi axborotlarni o‘zida saqlovchi va berilgan so‘rovlar orqali ularni taqdim etuvchi model. Misol uchun, kitoblar javoni, bu ma’lumotlar bazasi hisoblanadi, ya’ni bir hil turdagi (kitoblarni) ob’yektlarni o‘zida saqlaydi, yoki bo‘lmasa telefon raqamlar yozilgan kitobcha, bu yerda ism, telefon raqam kabi bir hil tipdagi ma’lumotlar saqlanadi, bu ham ma’lumotlar bazasi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi — bu ma’lumotlar bazasini hosil qiluvchi, ma’lumotlarni qayta ishlovchi va qidiruvchi tizim hisoblanadi. Qisqa qilib aytganda, MBBT barcha jarayonlarni amalga oshiradi. Ma’lumotlar bazasi faqat ma’lumotlarni saqlaydi, qolgan barcha ishlarni MBBT bajaradi. Ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlar, SQL so‘rov tillari orqali boshqariladi, bu tilda MBBT’ga so‘rov beriladi, bu so‘rov u yerda qayta ishlanib, natija olish uchun ma’lumotlar bazasiga murojaat qiladi, u yerdan so‘rovga mos ma’lumotni olib, so‘rovga javob beradi: Quyidagi dasturlar MBBT’ga misol bo’la oladi: 1. — Oracle; 2. — MySQL; 4

3. — Microsoft Office Access; 4. — MariaDB; 5. — Microsoft SQL Server; Bugungi dunyoda ma’lumotlar har xil va keng tarqalgan. Ma’lumotlar bazasi ma’lumotlarni saqlash va boshqarishning eng yaxshi usuli hisoblanadi. Ma’lumotlar bazalari ma’lumotlarni doimiy ravishda va xavfsiz tarzda almashishni ta’minlaydi. Ma’lumotlar nafaqat keng yoyilgan va keng tarqalgan hamdir. Bu tashkilotlarning yashashi va rivojlanishi uchun ham zarurdir. Masalan, OTM o’zining professor-o’qituvchilari, fakultetlari, tegishli yo’nalishlari va mutaxassisliklari hamda talabalari haqida hech qanday ma’lumotga ega bo’lmasdan turib rivojlanishi mumkinmi, degan savolni o’rtaga qo’yib ko’raylik. Barcha OTMlar ushbu turdagi ma’lumotlarni saqlashlari kerak. Muhim ahamiyatga ega bo’lganidek, ular kerak bo’lganda qaror qabul qiluvchilar uchun ma’lumotlarga ega bo’lishlari kerak. Ishonch bilan aytish mumkinki, OTMning barcha axborot tizimlarining maqsadi ularga axborotni tashkiliy manba sifatida ishlatishga yordam berishdir. Ushbu tizimlarning barchasida ma’lumotlarni yig’ish, saqlash, umumlashtirish, boshqarish va tarqatish turadi. Biz texnalogiyalar asrida yashamoqdamiz.Insonning kundalik m е hnat faoliyati tashqi muhit to`g`risidagi axborotlarni qabul qilish va to`plash, turli masalalarni е chish uchun zarur bo`lgan ma'lumotlarni aniqlash, qayta ishlash kabi amallarni bajarish bilan bog`liq bo`ladi. “Ma’lumotlar bazasi” atamasi 1960yillarning boshlarida paydo bo’lgan, garchi dastlab bu tushuncha sun’iy intellekt tizimlari nuqtai nazaridan tor ma’noda tushunilgan bo’lsa-da, 1964- 1965-yillarda SDC tomonidan tashkil qilingan simpoziumlarda joriy etilgan. Ushbu atama zamonaviy ma’noda faqat 70-yillarda keng qo’llanilgan. Ma’lumotlar bazasi – tegishli ma’lumotlar to’plamini o’z ichiga olgan umumiy, birlashgan kompyuter tuzilmasi 5

O'xshashlar

BANK KREDITLARI MALUMOTLAR BAZASINI LOYIHALASH
Maxallada fuqorolar malumotlar bazasini yaratish.
Maxallada fuqorolar malumotlar bazasini yaratish. 15v
Maxallada fuqorolar malumotlar bazasini yaratish. 26v
Bank Infologik modeli,relyatsion modeli va open server ilovasi loyiha yaratish