logo

Modul bo’yicha eng katta bo’lgan bitta yoki bir nechta xos sonlarni topish uchun iteratsiya usuli

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

294.666015625 KB
Mavzu:     Modul   bo’yicha   eng   katta   bo’lgan   bitta   yoki   bir
nechta xos sonlarni topish uchun iteratsiya usuli
                                            
                      Режа:
1)Кириш
2)Асосий  кисм:
 a)  Модуль бўйича энг катта бўлган битта ёки 
бир нечта  хос сонларни топиш учун итерация 
усули.
 b) Интератсияусулиникулланишмуносабат лари.
3)Хулоса
4)Фойдаланилганадабиётлар
                  Ушбу   масалалартўпламиуниверситетларнинг   «математи-   ка»
ихтисосибўйича   «Ҳисоблашусуллариваҳисоблашлардан   практикум»   курси
дастури   асосида   тайёрланди.   Китобни   ёзишда   ҳозирги   вақтда   амалда қўлланилаётган   қатор   дарсликлар   ва   қўлланмалардан   фойдаланилди,
қўлланманинг   I — VII   боблари   профессор   М.   И.   Исроиловнинг   «Ҳисоблаш
метод-   лари,   I   қисм»   (Тошкент,   «Ўқитувчи»,   1988)   ўқувқўлланмасига
мувофиқлаштирилди.     Қўлланма   ўн   бир   бобдан   иборат   бўлиб,   ҳар   қайси
бобнинг   бошида   ҳисоблашлар   учун   зарур   назарий   маълумот   ва   типик
машқларни   ечиш   усуллари,   услубий   кўрсатмалар     берилган,   сўнг   мавзуга
доир   машқлар,   лаборатория   иши   вариантлари   келтирилган.   Китобнинг
охирида   боблар   бўйича   машқларнинг   жавоблари   ва   уларни   ечиш   учун
кўрсатмалар   келтирилган.   Мураккаб   ҳисоблашларни   ЭҲМ   ёки   микро
калькулятор   (асосан,   уларнинг   программаланадиган   турлари)   ёрдами   билан
бажариш кўзда тутилади. 
              Ўзларининг қимматли маслаҳатлари, фикр мулоҳазалари билан ушбу
қўлланманинг   такомилига   ҳиссаларини   қўшган   Ўзбекистон   Фанлар
академиясининг мухбир аъзоси проф. Т. А. Азларовга,  проф. М, И. Исроилов
,     праф.   Ш.   Е.   Ёрмухамедов,     проф.   Н.   Муҳиддиновга   ўз
миннатдорчилигимизни изҳор этамиз.
«Ҳисоблаш усулларидан машқлар ва лаборатория ишлари» қўлланмаси ўзбек
тилида   ёзилган   илк   тажриба   сифатида   нуқсонлардан   холи   бўлмаслиги
табиийдир. Шунинг учун ҳам биз қўлланма ҳақидаги барча танқидий фикр ва
мулоҳазаларни зўр мамнуният билан қабул қилишга тайёрмиз.
Модульбўйичаэнгкаттабўлганбиттаёкибирнечта
хос сонларни топиш учун итерация усули   
Ихтиёрий    y0=(y0),...,y	n
0
n)       нол   бўлмаган	y   бошланғич   векторни   олами   ва
векторларнинг      	
y0,yk=	Ay	k−1   ( k =1,2…)             рекур-   рент   кетма-кетлигини
тузамиз.   А     матрицанинг   модуль   бў-   йича   энг   катта   хос   сони   (у   каррали
бўлган ҳолда хаm	
λ	1≈	
y	
k+1
i
y	
k
i
бўлади. Унгамос	
y1 кийматинормаллаштириболинади	
x1=	Aky0==(	
y
k1	
√y0,y0.,.......,	ynk	
√y0,y0
.)
Агар   итерациялар   кетма-кетлигида   мос   компонентларнинг   нисбатлари
тартибсиз   ўзгарса,   ишоралар   алмашиши   рўй   бер-   са,   бу   хрл   комплекс   хос
сонларнинг мавжудлигидан дарак беради. Иккинчи хос сон ва хос вектор λ2≈	(yik+1−	λ1yk1)/(yik−	λ1yk−1i),x2¿yk+1−	λ1ykМуносабатлардан  топилади.
4-мисол.   	
A=
[
5	30	−	48	
3	14	−	24	
3	15	−	25	]
матрицанинг   хос   сонлари   ва   уларга   мос   хос   векторлари   итерация   усули
қўлланилиб  топилсин   
ε=0.5⋅10	−4 .
Ечиш.  у10'  = (1,0,0) бўлсин.  у (1) =  А  векторлар
кетма-кетлигиии тузамиз (жадвал) ва энг катта хос ва унга мос хос векторни
то ри. xx1≈	y9=(524285	;262143	;262143	)',λ1+=−4 ёки  	x1≈(0,8156	;0,4082	;0,4082	)'
4-мисол	
yi9	λ1yi8	yi9−λ1yi8	yi8	λ1yi7	yi8−	λ1yi7	λ2
524284 524276 9 -131069 -131060 -9 -1
262143 262140 3 -65535 -65532 -3 -1
262143 262140 3 -65535 -65532 -3 -1	
λ2=−1,	x2≈¿≈y9−λ1¿	y8=(9;3;3;)',	λ3=5+14	−25	−(−4)−(−1)=−	1	
x3
ни топнш учун 	y0 оошланғич вектор оошқача танла- нишн лозим.
Итерация   усули   қўлланилиб   мусбат   аниқланган   симмет-   рик   матрицанин   г
хос   сонлари   ва   хос   вектсрларинк   излашда   характеристик   кўпҳад илдизларининг ҳақиқий ва мусбат бў- лиши, хос векторлар ҳақиқий бўлиши
ва ортогоналлик шар-
тини   (яьни    (xi,xi)=∑	k−1	
n	xkixki=0, i	¿ j     булиши     щартиниқаноатлантириши
эътиборга   олинади.   х	
1 биринчи   хос   векторни   топиш   мақсадида   Ах	1 =  	λ1x(1) га
асослашб, ушбу системф тузилади.	
∫	
(a11	−	λ1)x1
(1)+	a12	x2
(1)+	............+	.a1nxn
1=	0	,	
a21	x1
(1)+	(a22	−	λ1)x2
(1)+	.............+	a2nxΛ
(1)=	0	,	
an1x1
(1)+	an2x2
(i)+	.............+	(ann	−	λ1)xn
(1)=	0
Хос   компонентларнияг   ҳаммасини   бирор   сонга   кўпайти-   риш   ёки   бўлиш
мумкин.   Шунга   кўра  	
xn1   =   1   деб   оламиз.   Система   п  	λ1,x1
(1),x2
(1),........,xn−1
(1)
номаълумли   п   та   тенг-   ламадан   йборат   бўлиб   қолади,   Бу   номаълумлар
системадан   итерация   йўли   билан   топилади.   Энди  	
λ2     ва  	x2     ни   топиш
мақсадида   юқорида   кўрсатилганига   ўхшаш   равишда  
λ2xi(2)=∑l−1
n	
aijx1(2)
(i=n)система тузилади ва
           	
(x1,x2) =	∑i=1
n−1
x1(i,m)/x12+x	
n(2)=0
ортогоналлик   шартидан   фойдаланган   ҳолда   компокенталарнинг   бирортаси,
масалан   	
xn2   ни  бошқалари  ор-  қали  ифодаланади.   Худди  шу  	xn2   компонента
системага қўйилади. Натижада:	
¿	¿	
¿	
¿ Бу   ( n —1)-   тартибли   системадан   иборат.   Унга  xn−12   куйилаб,   қолган	
λ2,x12,x22,...,xn−22
 номаълумлар итерация йўли билак аниқланади. Шунга ўхшаш
қолган хос сон ва хос векторлар изланади.
5- мисол. А =
|
3	2	2	
2	6	1	
2	1	8
|
матрицанинг хоо сонлари ва
хос векторлари  	
ε=0.5∗10	−3  аниқлик билан топилсин.
Бутенгликларданкамфойдаланадилар:  п нннгкаттақий-
матларидаҳисоблашлароғирлашади.   Амалдаэсааниқ   (тўғ-   ри)
усулларваитерационусулларданфойдаланилади.
Аниқусулларқўлланилгандаолдинр-коэффициентлартопилади,   сўнг Р   (А)
кўпҳадтузилиб, унингилдизлари (Ҳ лар) ва
кейин х   лараниқланади.   Итерационусулларданхарактерис-   тик
кўпҳадтузибўтирилмай,   тўғридаи-
тўғрихоссонларвахосвекторларбирвақтнингўзидатопилади.   Аниқусул-
лархоссонларнингҳаммасинитопишга   (муаммонитўлиқҳалқилишга),
итерационусулларэсабиттаёкибирнечтахос   сон   вахосвекторнитопишга
(муаммониқисманҳалқилишга) имкоиберади АДАБИЁТ
1.   Б   а   х   в   а   л   о   в   Н.   С.   Численнмеметодм,   т.   I   ,—М.:   Наука,   1973.
2.   Б   е   р   е   з   и   н   И.   С.,   Ж   и   д   к   о   в   Н.   П.   Методмвичислений,   т.   I.
3-нашри.   М.:   Наука,   1966.
3. В о р о б ь е в а Г. Н., Д а н и л о в а А. Н. Практикум почисленнмм
методам,   2-нашри,   М,:   Вмсшая   школа,   1990.
4.   Г   о   н   ч   а   р   о   в   В.   Л.   Теория   интерполирования   и   приближения
функций,   2-қайта   ишланганнашри.   М.:   Гостехиздат,   1954.
5. Д е м и д о в и ч Б. П., М а р о н И. А. О сновм вЬ!ЧИслител1Ной
математики.   —   М.:   Наука,   1970.
6.   Д   е   м   и   д   о   в   и   ч   Б.   П.   М   а   р   о   н   И.   А.,   Ш   у   в   а   л   о   в   а   Э.   3.
Численнмеметодм   анализа   —   М.:   1967.
7.   И   с   р   о   и   л   о   в   М.   И.   Ҳисоблашметодлари,   1-қисм,—   Тошкент:
Ўқитувчй,   1988.
8. Қ о б у л о в В. Қ. Функционал анализ в а ҳисоблашкатематикаси.
—   Тошкент:   Ўқитувчи,   1976.
9. Қ о п ч е н о в а Н. В., М а р о н И. А. В ьчислительнаякатеваткка
в   примерах   и   задачах.   —   М.:   Наука,   1972.

Mavzu: Modul bo’yicha eng katta bo’lgan bitta yoki bir nechta xos sonlarni topish uchun iteratsiya usuli

Режа: 1)Кириш 2)Асосий кисм: a) Модуль бўйича энг катта бўлган битта ёки бир нечта хос сонларни топиш учун итерация усули. b) Интератсияусулиникулланишмуносабат лари. 3)Хулоса 4)Фойдаланилганадабиётлар Ушбу масалалартўпламиуниверситетларнинг «математи- ка» ихтисосибўйича «Ҳисоблашусуллариваҳисоблашлардан практикум» курси дастури асосида тайёрланди. Китобни ёзишда ҳозирги вақтда амалда

қўлланилаётган қатор дарсликлар ва қўлланмалардан фойдаланилди, қўлланманинг I — VII боблари профессор М. И. Исроиловнинг «Ҳисоблаш метод- лари, I қисм» (Тошкент, «Ўқитувчи», 1988) ўқувқўлланмасига мувофиқлаштирилди. Қўлланма ўн бир бобдан иборат бўлиб, ҳар қайси бобнинг бошида ҳисоблашлар учун зарур назарий маълумот ва типик машқларни ечиш усуллари, услубий кўрсатмалар берилган, сўнг мавзуга доир машқлар, лаборатория иши вариантлари келтирилган. Китобнинг охирида боблар бўйича машқларнинг жавоблари ва уларни ечиш учун кўрсатмалар келтирилган. Мураккаб ҳисоблашларни ЭҲМ ёки микро калькулятор (асосан, уларнинг программаланадиган турлари) ёрдами билан бажариш кўзда тутилади. Ўзларининг қимматли маслаҳатлари, фикр мулоҳазалари билан ушбу қўлланманинг такомилига ҳиссаларини қўшган Ўзбекистон Фанлар академиясининг мухбир аъзоси проф. Т. А. Азларовга, проф. М, И. Исроилов , праф. Ш. Е. Ёрмухамедов, проф. Н. Муҳиддиновга ўз миннатдорчилигимизни изҳор этамиз. «Ҳисоблаш усулларидан машқлар ва лаборатория ишлари» қўлланмаси ўзбек тилида ёзилган илк тажриба сифатида нуқсонлардан холи бўлмаслиги табиийдир. Шунинг учун ҳам биз қўлланма ҳақидаги барча танқидий фикр ва мулоҳазаларни зўр мамнуният билан қабул қилишга тайёрмиз. Модульбўйичаэнгкаттабўлганбиттаёкибирнечта хос сонларни топиш учун итерация усули Ихтиёрий y0=(y0),...,y n 0 n) нол бўлмаган y бошланғич векторни олами ва векторларнинг y0,yk= Ay k−1 ( k =1,2…) рекур- рент кетма-кетлигини тузамиз. А матрицанинг модуль бў- йича энг катта хос сони (у каррали бўлган ҳолда хаm λ 1≈ y k+1 i y k i бўлади. Унгамос y1 кийматинормаллаштириболинади x1= Aky0==( y k1 √y0,y0.,......., ynk √y0,y0 .) Агар итерациялар кетма-кетлигида мос компонентларнинг нисбатлари тартибсиз ўзгарса, ишоралар алмашиши рўй бер- са, бу хрл комплекс хос сонларнинг мавжудлигидан дарак беради. Иккинчи хос сон ва хос вектор

λ2≈ (yik+1− λ1yk1)/(yik− λ1yk−1i),x2¿yk+1− λ1ykМуносабатлардан топилади. 4-мисол. A= [ 5 30 − 48 3 14 − 24 3 15 − 25 ] матрицанинг хос сонлари ва уларга мос хос векторлари итерация усули қўлланилиб топилсин ε=0.5⋅10 −4 . Ечиш. у10' = (1,0,0) бўлсин. у (1) = А векторлар кетма-кетлигиии тузамиз (жадвал) ва энг катта хос ва унга мос хос векторни то ри.

xx1≈ y9=(524285 ;262143 ;262143 )',λ1+=−4 ёки x1≈(0,8156 ;0,4082 ;0,4082 )' 4-мисол yi9 λ1yi8 yi9−λ1yi8 yi8 λ1yi7 yi8− λ1yi7 λ2 524284 524276 9 -131069 -131060 -9 -1 262143 262140 3 -65535 -65532 -3 -1 262143 262140 3 -65535 -65532 -3 -1 λ2=−1, x2≈¿≈y9−λ1¿ y8=(9;3;3;)', λ3=5+14 −25 −(−4)−(−1)=− 1 x3 ни топнш учун y0 оошланғич вектор оошқача танла- нишн лозим. Итерация усули қўлланилиб мусбат аниқланган симмет- рик матрицанин г хос сонлари ва хос вектсрларинк излашда характеристик кўпҳад