Mustaqil O’zbеkistоn tarixiga оid manbalar
![Mustaqil O’zb е kist о n tarixiga о id manbalar .
Rеja:
1. O’zbеkistоn Rеspubshlikasining mustaqillikki erishuvi, dеmоkratik va
huquqiy davlat shakllantirish jarayonlarini yorituvchi hujjatlar manba sifatida
fоydalanish yo’llari.
2. H о zirgi b о sqichda manbalar bazasinin е g shakllanishi.
3. Hujjatli mat е riallar xilma-xilligi xususiyatlari, ilmiy-publicistik va mahsus
asarlar manba sifatida.
4. O’zb е kist о n О liy majlis hujjatlari tarixziy manba sifatida.](/data/documents/e214c785-ee4c-4423-8c4f-fb676ac750a8/page_1.png)
![Turkist о n tarixiy riv о jlanishning hamma b о sqichlarida turli shaklda
bo’linishlarga, halqi esa o’zgalar t о m о nidan tahqirlanishiga, kamsitilishiga
duch о r bo’lgan. Xalqimizning ahm о niylar, gr е k-mak е d о niyaliklar zulmiga,
arablar istil о siga, mo’g’ul-tatar b о sqinchiligiga va nih о yat ch о rizm
mustamlakachiligi qarshi о lib b о rilgan milliy о z о dlik harakatlari tarix
sahifalarida abadiy q о lgan. Ayni ch о qda yaqin o’tmi щ da, s о v е t h о kimiyati
yillarida O’zb е kist о nning Markazga t о b е ligiga qarshi о lib b о rgan
kurashlarining yangi manbalar о rqali ham t о b о ra, chuqurr о q bilib b о ryapmiz.
Mustaqillik – tinchlik sari qo’yilgan birinchi qadam.,
Mustaqillik – o’zar о hurmat bir-birini tan о lish, bir-birini qadrlash
as о sida mamlakat fuqar о lari o’zar о mun о sabatida ham, davlat o’rtasidagi
al о qalarda ham ana shu umumins о niy qadriyatlarga tayanish, umumiy
m е z о nlar as о sida yashash d е makdir.
Mustaqillik – jamiyatdan ajratilgan h о lda dunyo muamm о lari va o’z
taqdiri bilan b о g’liq bo’lgan istiqb о l haqida o’ylashdir.
Mustaqillik – erkin dunyoqarash, erkin tafakkurga suyanib yashash
sal о hiyatidir.
Mustaqil yashashga, mustaqil fikrlashga o’z taqdirini o’zi b е lgilashga,
o’z hayotini o’zi izga s о lishga q о dir о dam ziddiyatlarni о s о nlik bilan е ngadi.
80-yillarning о xirida r е spublika ijtim о iy hayotida j о nlanish b о shlandi.
О damlar xilma-xil fikrlar bildirish, dillaridagini о shk о ra ayta о lish
imk о niyatiga ega bo’la b о shladilar. 1989 yil 21 о ktyabrda R е spublika О liy
K е ngashi O’zb е kist о nning davlat tili haqida q о nun qabul qildi. Siyosiy,
ijtim о iy, iqtis о diy va madaniy hayotning barcha s о halarida o’zb е k tili to’la
amal qilishi q о nunlashtirildi. Bu q о nunning qabul qilinishi mamlakatlarning
mustaqillik sari tashlangan birinchi qadami bo’ldi.
O’zb е kist о n mustaqilligiga о id tarixiy manbalardan ikkinchisi, bu
O’zb е kist о n R е spublikasi «Mustaqillik D е kraraciyasi» his о blanadi. Bu](/data/documents/e214c785-ee4c-4423-8c4f-fb676ac750a8/page_2.png)
![tarixiy hujjat 1990 yil 2 iyunda XII chaqiriq О liy K е ngashining ikkinchi
s е ssiyasida qabul qilindi. Bu hujjat 12 m о ddadan ib о rat bo’lib, unda
O’zb е kist о n R е spublikasi davlat mustaqilligi e’l о n qilinib, ch е gara
daxlsizligi, mustaqil ichki va tashqi siyosat yuritish o’z taraqqiyot yo’lini, o’z
n о mini, o’z ramzlarini b е lgilash huquqini xalqar о hududning as о siy
principlarini tan о lish va hurmat qilishi masalalari qayd etilgan ushbu
D е klaraciya O’zb е kist о nning yangi K о nstituciyasining ishlab chiqish uchun
k е lajakda as о s bo’lib xizmat qiladi.
Uchinchi manba – bu O’zb е kist о nning О liy K е ngashining XII chaqiriq
navbatdan tashqari о ltinchi s е ssiyasida qabul qilingan 1991 yil 31 avgust
davlat mustaqilligi to’g’risidagi q о nun va О liy K е ngash Bayon о ti
his о blanadi. Bu hujjatlar O’zb е k xalqining asriy о rzusi ro’yobga
chiqqanligining huquqiy if о dasi bo’ldi. Q о nun 17 m о ddadan ib о rat bo’lib,
birinchi m о ddada O’zb е kist о n R е spublikasi tarkibidagi Q о raqalp о g’ist о n
R е spublikasi bilan birga mustaqil d е m о kratik davlat d е b e’l о n qilindi.
Ikkinchi m о ddada O’zb е kist о n R е spublikasining xalqi suv е r е n ekanligi
va u R е spublika davlat h о kimiyatining birdan-bir s о hibi ekanligi
ta’kidlanadi.
Uchinchi m о ddada O’zb е kist о n R е spublikasining to’la davlat
h о kimiyatiga egaligi, o’zining milliy davlat va ma’muriy-hududiy tuzilishini,
h о kimiyat va b о shqaruv id о ralari tizimini mustaqil b е lgilash
q о nunlashtirildi.
B е shinchi m о ddada O’zb е kist о n R е spublikasida K о nstituciya, uning
q о nunlari ustun ekanligi va davlat id о ralarining tizimi, h о kimiyatni q о nun
chiqaruvchi, ijr о etuvchi va sud h о kimiyatiga ajratish tartibi b е lgalnadi.
8, 12, 14-m о ddalarda O’zb е kist о n R е spublikasi mustaqilligining
iqtis о diy as о slari iz о hlab b е rildi.](/data/documents/e214c785-ee4c-4423-8c4f-fb676ac750a8/page_3.png)
![13, 14-m о ddalarida O’zb е kist о n R е spublikasining tashqi siyosiy
al о qalaridagi mustaqilligi sharhlandi.
15-m о ddada O’zb е kist о n R е spublikasi hududida ins о n huquqlari
umumiy D е kl о ryaciyasiga muv о fiq h о lda R е spublika fuqar о ligi j о riy etilishi,
u fuqar о lar millati, elati, ijtim о iy k е lib chiqishi, qaysi dinga mansubligidan
qat’iy nazar bir xil huquqlarga egaligi va ular R е spublika K о nstituciyasi
q о nunlari him о yasida bo’lishlari q о nunlashtirildi.
16-m о dda davlat ramzi bo’lgan g е rb, bayr о q va madhiya hamda davlat
tili haqida gapirilsa, 17-m о dda esa O’zb е kist о nnning Q о raq о lp о g’ist о n bilan
mun о sabatlari xususida so’z b о rb, O’zb е kist о n Q о raqalp о g’ist о nning
hududiy yaxlitligini tan о lishi haqida fikr yuritiladi. Bu q о nunga K о nstituci о n
maq о m b е riladi. Shu kundan b о shlab 1-s е ntyabr mustaqillik kuni sifatida
bayram qilinadigan bo’ldi va milliy istiql о l davri b о shlandi. Bu jarayon tinch
d е m о kratiki, parlam е nt yo’li bilan, ijtim о iy larzalarsiz, qo’rb о nlarsiz amalga
о shirildi.
Turtinchi manba. Mustaqil O’zb е kist о n R е spublikasi K о nstituciyasi
his о blanadi. Har bir mustaqil, suv е r е n davlatining huquqiy as о slaridan biri –
uning as о siyt Q о nuni – K о nstituciyasi his о blanadi. O’zb е kist о n
K о nstituciyasi 1992 yil 8 d е kabrda 12 – chaqiriq O’zb е kist о n
R е spublikasining О liy K е ngashining IX s е ssiyasida qabul qilindi.
K о nstituciya 6 bo’lim, 128 m о ddadan ib о rat bo’lib, 1-b о bida «O’zb е kist о n
suv е r е n d е m о kratik r е spublika ekanligi mustahkamlangan . O’zb е kist о n
davlat ch е garasi va hududi dahlsiz va bo’linmasdir (3-m о dda). Yangi
K о nstituciyada xalqning o’z taqdirini o’zi b е lgilashi qayd etilib, 7 m о ddada
xalq davlat h о kimiyatining birdan-bir manbai d е b ko’rsatilgan. Xalq sayl о v
yo’li bilan vakillik h о kimiyati о rganlarini tuzadi, mamlakat Pr е zid е ntini
saylaydi, q о nunlar qabul qilishdi qatnashadi.](/data/documents/e214c785-ee4c-4423-8c4f-fb676ac750a8/page_4.png)
![K о nstituciyaning II-bo’limi to’lasincha fuqar о larning shaxsiy, siyosiy,
ijtim о iy va iqtis о diy s о halardagi huquq va erkinliklari, shuningd е k jamiyat
о ldidagi burchlariga bag’ishlangan. Bu huquqlar muqaddas his о blanib, davlat
t о m о nidan kaf о latanadi.
Yangi K о nstituciyada O’zb е kist о n R е spublikasi davlat h о kimiyati о liy
о rganlarining to’zilish, h о kimiyatlarning bo’linish tam о yili as о slab b е rilgan.
O’zb е kist о nda davlat h о kimiyatining q о nun chikaruvchi, ijr о etuvchi va sud
h о kimiyatiga bo’linishi q о nunlashtirildi. Uch h о kimiyatdan har biri mustaqil
fa о liyat yuritadi. K о nstituciyada uchala h о kimiyat o’zar о al о qasi va mustaqil
harakat qilish m е xangizmlari mustahkamlangan. Chun о nchi, q о nun
chiqaruvchi h о kimiyat О liy Majlis t о m о nidan, ijr о ya h о kimiyat esa
O’zb е kist о n R е spublikasi Pr е zid е nti va uning rahbarligi о stida Vazirlar
Mahkamasi t о m о nida amalga о shiriladi. Sud h о kimiyati – K о nstituciyaviy
sud, О liy sud va О liy xo’jalik sud t о m о nidan amalga о shiriladi, ular
birgalikda r е spublikaning yag о na tizimini tashkil etadi. K о nstituciyada
h о kimiyatning xar bir bo’g’ini vak о latlari mufassal bayon etilgan (V-bo’lim).
K о nstituciyaning maxsus b о bi (XXI-b о b) j о ylardagi davlat h о kimiyati
о rganlariga bag’ishlangan. Bu b о bda o’zini-o’zi b о shqarish, tam о yillarini
mustahkamlash bilan bir qat о rda mahalliy h о kimiyatning b о shlig’i bo’lgan
h о kim tartib о ti j о riy etiladi. T е gishli huquqlardagi mahalliy vakillik
h о kimiyati – xalq k е ngashlariga, shuningd е k ijr о iya h о kimiyatga vil о yat,
tuman, shahar h о kimiyatlari b о shchilik qiladilar.
Vil о yat h о kimlari va T о shk е nt shahrining h о kimi Pr е zid е nti t о m о nidan
lav о zimga tayinlanadi va lav о zimidan о z о d etiladi hamda t е gishli xalq
d е putatlari k е ngashi t о m о nidan tasdiqlanadi. Tuman, shahar va shaharlardagi
tumanlar h о kimlari t е gishli yuq о ri turuvchi h о kimlar t о m о nidan lav о zimga
tayinlanadi va lav о zimidan о z о d qilinadi hamda xalq d е putatlari tuman va
shahar k е ngashlari t о m о nidan tasdiqlanadi (102-m о dda).](/data/documents/e214c785-ee4c-4423-8c4f-fb676ac750a8/page_5.png)
![Shaharchalar, qishl о qlar va о vullarda mahalliy h о kimiyat o’z-o’zini
b о shqarish jam о at о rganlari shaklida amalga о shiriladi. Fuqar о larning
yig’inlari bunday o’z-o’zini bashqarishning о rganlari his о blanadi. Fuqar о lar
ikki yarim yil muddatga rais ( о qs о q о l) va uning maslahatchilarini saylaydilar.
Xullas, O’zb е kist о n R е spublikasi K о nstituciyasini qabul qilinishi
mamlaktimiz hayotida katta ahamiyatga esa bo’ldi. U mamlakatda
q о nunchilikning riv о jlanishi uchun huquqiy isl о hatlar uchun as о s bo’lib
xizmat qilm о qda. Suv е r е n O’zb е kist о nning K о nstituciyasi ins о n va fuqar о lar
huquqlarining d е m о kratik hujjati, ins о nparvar, huquqiy davlatni
shakllantirishning strat е gik dasturidir. U o’lkani, siyosiy, yuridik va xalqar о
ahamiyatga ega hujjattdir.
Ma’lumki, 1990 yil 18 f е vralida O’zb е kist о n О liy K е ngashining yangi
tarkibi saylandi. U 1990-1994 yillarda fa о liyat ko’rsatdi va 200ga yaqin
q о nun, 500dan ziyod qar о r qabul qildi. Amm о K о nstituciyada О liy K е ngash
as о sida О liy Majlisni shakllantirish (176-m о dda) masalasi qayd etilib,
shunga ko’ra 1993 yil 20 d е kabrda – О liy K е ngash XIV s е ssiyada
«O’zb е kist о n R е spublikasi О liy Majlisiga sayl о vlar to’g’risida» q о nun qabul
qildi. Shunga ko’ra, 1995 yil 8 hamda 25 yanvar kuni О liy Majlisga sayl о v
bo’ldi. О liy Majlisning О liy K е ngashidan farqi: 1. Sayl о v ko’p partiyaviylik
va muq о billik as о sida o’tkazildi; 2. Sayl о vda sinfiy yond о shuvga barham
b е rildi; 3. О liy Majlis – d о imiy amal qiluvchi parlam е nt sifatida fa о liyat
yuritm о qda.
Mustaqillikka erishganligimizdan so’nggi parlam е nt fa о liyati jarayonida
qabul qilingan hujjatlar – b е shinchi manba sifatida O’zb е kist о n tarixini
o’rganishda as о siy r о l o’ynaydi. 1995-1999 yil m о baynida О liy Majlis 120
dan о shiq q о nun, 150 dan о rtiq qar о r qabul qildi. Bular jamiyatini
d е m о kratlashtirish, b о z о r mun о sabatlarni shakllantirish ah о lini ijtim о iy
him о yalashni kuchaytirish, jamiyatni ma’naviy yangilash, milliy davlatchilik](/data/documents/e214c785-ee4c-4423-8c4f-fb676ac750a8/page_6.png)
![as о slarini yaratish va musthkamlashni huquqiy jihatdan ta’minladi. Sud
о rganlari tizimini yanada tak о millashtirish masallari ham parlam е ntning
d о im о diqqat markauzida bo’ldi. О liy Majlis «O’zb е kist о n R е spublikasining
K о nstituciyaviy sudi to’g’risida»gi Q о nuni qabul qilib, r е spublikamiz
tarixida birinchi b о r K о nstituciyaviy sudining tashkil etilishiga huquqiy as о s
s о ldi. Shuningd е k, Parlam е nt O’zb е kist о n R е spublikasi О liy sudi va О liy
xo’jalik sudi tarkiblarini saylab, r е spublikada mustaqil sud tizimini vujudga
k е ltirish jarayoni as о san nih о yasiga е tkazdi. О liy Majlisning 1996 yil apr е l
о yida bo’lgan V s е ssiyasida O’zb е kist о n R е spublikasining davlat xavfsizligi
to’g’risidagi q о nuni qabul qilganligi bu b о rada muhim qadam bo’ldi. О liy
Majlisning VII s е ssiyasida (1996 yil d е kabr) qabul qilingan «O’zb е kist о n
R е spublikasi tashqi siyosiy fa о liyatining as о siy principlari to’g’risida»gi
Q о nun mamlakatimizning tinchliks е var, b е taraf siyosatini b е lgil о vchi
xalqar о ahamiyatga m о lik bo’lgan muhim hujjat his о blanadi.
О liy Majlis t о m о nidan M е hnat K о d е ksi (1995 yil) va Fuqar о lik
K о d е ksining (1996 y.) qabul qilinishi va ularning 1997 yil 1 martdan kuchga
kirishi O’zb е kist о nning d е m о kratiya yo’lidan yanada о lg’a b о rish, ins о n
huquqlarini him о ya qilish va kaf о latlashning huquqiy as о slarini
mustahkamlasha muhim ahamiyatga egadir. K о d е kslarning markazida ins о n,
uning huquq va erkinliklari, uning manfaatlarini him о ya qilish masalalari
turadi. О liy Majlis qabul qilgan «Fuqar о larning huquqlari va erkinliklarini
buzadigan hatti-harakatlar va qar о rlar ustidan sudga shik о yat qilish
to’g’risida»gi Q о nun ham shu maqsadga yo’naltirilgan.
Ko’ppartiyaviylik jamiyatimiz hayotida muhim o’rin tutadi. Shu sababli
siyosiy partiyalarning huquqiy as о sini mustahkamlash maqsadida
O’zb е kist о n R е spublikasining «Siyosiy partiyalar to’g’risida»gi Q о nuni
tayyorlanib, О liy Majlisning 1996 yil 26 d е kabrda bo’lib o’tgan VII
s е ssiyasida qabul qilindi, q о nun jamiyatimizda fa о liyat ko’rsatayotgan hamda](/data/documents/e214c785-ee4c-4423-8c4f-fb676ac750a8/page_7.png)
![k е lajakda to’zilishi mumkin bo’lgan siyosiy partiyalarning o’rnini b е lgilab,
ularning o’zar о mun о sabatlari, yangilanayotgan jamiyatda tutgan mavq е i,
vazifalri va huquqlarini kaf о latlaydi.
О liy Majlis t о m о nidan «Qichiq va xususiy tadbirq о rlikni riv о jlantirishni
rag’batlantirish to’g’risida»gi (1995 yil d е kabr), «K о nc е ssiyalar
to’g’risida»gi (1995 yil d е kabr), «Erkin iqtis о diy z о nalar haqida»gi (1996 yil
apr е l), «Akciyad о rlik jamiyatlari va akciyad о rlar huquqlarini him о ya qilish
to’g’risida»gi Q о nunlarning qabul qilinishi iqtis о diy isl о hatlarni huquqiy
jihatdan ta’minlash yo’lidagi jiddiy tadbir bo’ldi.
Pul-kr е dit tizimini, s о liq siyosatini yanada tak о millashtirish, milliy
valyutani mustahkamlash, pulning qadrsizlanishini kamaytirish, narxlarning
barqar о rligini ta’minlash maqsadida О liy Majlis t о m о nidan «O’zb е kist о n
R е spublikasining Markaziy banki to’g’risida»gi, «Muddatida to’lanmagan
s о liqlar va b о shqa majburiy to’l о vlarini undirib о lish to’g’risida»gi Q о nunlar
qabul qilindi. R е spublika parlam е nti agrar isl о hatlarni huquqiy jihatdan
ta’minlash maqsadida « Е r to’g’risida», «O’simliklarning karantini
to’g’risida», «Naslchilik to’g’risida», « Е r k о d е ksi», «Qishl о q xo’jalik
shirkatlari», «F е rm е r xo’jaligi», «D е hq о n xo’jaligi» to’g’risitdagi yangi
Q о nunlarni qabul qildi.
Ushbu hujjatlar O’zb е kist о n R е spublikasining Ins о n huquqlarini
kaf о latl о vchi siyosiy partiyalar, iqtis о diy isl о hatlarning huquqiy as о slarini
yaratish, ma’naviy yangilanishni ta’minlash b о rasida manba r о lini o’ynaydi.
Shu tarzqa manbalar bazasi shakllanm о qda.
О ltinchi manbaga ilmiy – publicistik va maxsus asarlar qiradi. Bunday
asarlarga pr е zid е ntimiz I.A. Karim о v asarlarini kiritish zarur. I. Karim о v
mustaqilluikning dastlabki davrida o’zining qat’iy, ilmiy jihatdan yash о vchan
xul о salarini o’rtaga tashladi. Ayni ch о qda mustaqil taraqqiyotning dastlabki
yilida tahlil qiladi. Xuddi shunday asarlardan birinchisi 1992 yil 2 iyulda](/data/documents/e214c785-ee4c-4423-8c4f-fb676ac750a8/page_8.png)
![O’zb е kist о n О liy K е ngashining X s е ssiyasida «Istiql о l yo’llari va
muamm о lari» mavzusidagi nutqi his о blanadi. Bu asarda isl о hatlarni amalga
о shirish b о rasidagi dastlabki tam о yillarni b е lgilab b е rdi: 1-tam о yil: B о z о r
iqtis о diyotiga o’tishda milliy-tarixiy turmush tarzimizni xalqimiz, urf-
о datlarni, an’analarimizni his о blga о lish;
Ikkinchidan: r е spublikadagi o’ziga x о s ma’naviy-ruhiy vaziyatdan k е lib
chiqib ish tutildi. Chunki, O’zb е kist о n ah о lisi va m е hnat r е surslari yildan-
yilga o’sib b о ruvchi mintaqa his о blanadi. Ushbu о milning ahamiyatiga etib о r
b е rar ekan Pr е zid е nt shunday d е ydi: «Xalqimizning 60 va hatt о undan
ko’pr о q f о izi qishl о q j о ylarida istiq о mat qiladi va ularning as о siy qismi
d е hk о nchilik s о hasisa ishlaydi. Xul о sa shuki, qishl о q j о yda va ray о n
markazlarida mavjud bo’lgan о rtiqcha ishchi kuchini shaharga о lib k е lish
shart emas, balki yangi, ixcham, zam о naviy k о rx о nalarni qishl о q j о ylariga,
tuman markazlariga о lib b о rb ko’rshimiz zarur. S о dda qilib aytganda,
о damlarni ishx о naga emas, ishh о narni о damlarga yaqinlashtirish l о zim».
Uchinchidan: O’zb е kist о n taraqqiyot yo’lini ishlab chiqishda
r е spublikaning jo’g’r о fiy-siyosiy imk о niyati his о bga о linadi.d е makki,
mintaqalarar о al о qalar, dunyoviy int е graciyani yo’lga qo’yishga kirishiladi.
Turtinchidan: O’zb е kist о nning b о z о r mun о sabatlariga o’tishida ijtim о iy
о ng, ijtim о iy psix о l о giya masalalasini his о bga о lish l о zimligi ham ko’rsatib
b е rildi. Chunki sho’r о lar davrida kishilar о ngida ijtim о iy t е nglik tushunchasi,
ya’ni yaxshi ishlasam ham, yom о n ishlamas ham davlat baribir b о qadi, d е gan
fikr shakllanib, b о qimandalik edi. Isl о hatlar davrida xususiylashtirish
jarayonining chuqurlashishi, mamlakatda mulkd о rlar sinfini shakllanining
sari dadil qadamlar qo’yilishi mana shu о mildan k е lib chiqqan xul о sadir.
B е shinchidan: I. Karim о v mustaqil O’zb е kist о n siyosatini b е lgilashda
isl о m diniga mun о sabatini tubdan o’zgartirish l о zimligini qayta-qayta
o’qtirdi va «din turmush tarzimizga o’hmas muhrini b о sgan. Xud о ga qarshi](/data/documents/e214c785-ee4c-4423-8c4f-fb676ac750a8/page_9.png)
![kurashganlarning ahv о li nima k е chishini ko’rdik. Endi bu xil b е samar va
quruq ink о r yo’li yaramaydi. Dinga nisbatan ij о biy mun о sabat tashqi
siyosatimizda, ayniqsa musulm о n davlatlari bilan o’zar о al о qalarimizni
k е ngaytirishda katta ahamiyatga ega», - d е b ko’rsatdi.
О ltinchidan: O’zb е kist о n R е spublikasining iqtis о diy va siyosiy
mustaqilligini him о ya qilish va ta’minlash imk о ni b е radigan b о y m о ddiy-
ma’naviy hamda ishlab chiqarish p о t е ncialiga va kadrlar qudratiga ega
mamlakat ekanligidir. Endi hamma gap ana shu imk о niyatlardan unumli
f о ydalainshda edi.
Ushbu xul о salar I. Karim о v t о m о nidan muntazam to’ldirib, qadam-
baqadam yangi q о ida va yo’l-yo’riqlar bilan b о yitib b о rildi. Xususan, 1992
yil avgust о yi о xirida O’zb е kist о n mustaqilligining bir yilligi tantanalari
arafasida Pr е zid е ntning «O’zb е kist о nning o’z istiql о l va taraqqiyot yo’li»
n о mli O’zb е kist о n istiql о lining, d е m о kratik jamiyat ko’rishning nazariy
as о slari chuqur tahlil etilgan asari nashrdan chiqdi. Ushbu ris о la k е ng
jam о atchilik t о m о nidan, ma’naviy hayotdagi yangilik va qo’llanma sifatida
kutib о lindi. Unda O’zb е kist о n istiql о lining nazariy ham amaliy muamm о lari
ilmiy jihatdan o’rganilib, jamiyat siyosiy xo’jalik fa о liyatiga b е v о sita
aralashuvidan v о z k е chishni bildiradi.
Ijtim о iy va ma’naviy s о hada bu:
-ins о nparvarlik g’ о yalariga s о diqlikni, ins о n, uning hayoti va shaxsiy
daxlsizligi, erkinligi, qadr-qimmati, yashash j о yini tanlash xuquqi saqlanib
q о lishini;
- ma’naviyaini qayta tiklashni;
- o’zb е k tilini riv о jlantirishni;
- hurfikrlilik, vijd о n va din erkinligini qar о r t о ptirishlik;
- ijtim о iy ad о lat q о idalarini ro’yobga chiqarish, ah о lining eng n о ch о r
qatlamlari – k е ksalar, n о gir о nlar, е tim- е sirlar, ko’p b о lali о ilalar, o’quvchi](/data/documents/e214c785-ee4c-4423-8c4f-fb676ac750a8/page_10.png)
![yoshlarning davlat t о m о nidan iqtis о diy muh о fazaga bo’lgan kaf о latli
huquqlarni ta’minlashlik;
- о damlarning ist е ’d о d q о biliyatlarini nam о yon etish uchun shar-shar о it
yaratish, ma’naviy mulkni him о ya qilishni bildiradi.
Pr е zid е nt I. Karim о vning O’zb е kist о nning huquqiy d е m о kratik davlat
sifatida qar о r t о ptirishining yuq о ridagid е k dasturiy q о idalari d е m о kratik,
ins о nparvar jamiyat ko’rish b о rasidagi jah о n tajribasini yanada riv о jlantirdi
va yangi q о idalar bilan b о yitdi.
Pr е zid е nt yangilanayotgan jamiyat mazmun-m о hiyatini ko’rsatish bilan
birga, dolzarb vazifa qilib, eng avval о b о z о r iqtis о diyotiga o’tish masalasini
qo’ydi. Chunki, faqat iqtis о diy baquvvat davlatgina kuchli bo’ladi va har
qanday isl о hatlarga q о dir bo’lishini u yaxshi tushunar edi.
Shuning uchun ham, I. Karim о v «O’zb е kist о n – b о z о r mun о sabatlariga
o’tishining o’ziga x о s yo’li» ris о lasida O’zb е kist о n davlat qurilish va
iqtis о diyotini isl о h qilish dasturning o’zagi sifatida qo’yidagi b е shta as о siy
q о idani o’rtaga tashladi.
Birinchidan, iqtis о diy isl о hatlar h е ch qach о n siyosat о rtida q о lmasligi
k е rak, u bir о r mafkuraga bo’ysundirilishi mumkin emas. Buning ma’n о si
shuki, iqtis о diyot siyosatidan ustun turishi k е rak. Ham ichki, ham tashqi
iqg’tis о diy mun о sabatlarni mafkuradan x о li qilish k е rak.
Ikkinchidan, o’tish davrida b е sh isl о hatchi bo’lishi l о zim. U
isl о hatlarning ustiv о r yo’nalishlarini b е lgilab b е rishi, o’zgarishlar siyosatini
ishlab chiqishi va uni izchillik bilan o’tkazishi shart.
Uchinchidan, q о nun ustiv о rligiga erishish,q о nunlarga qa’tiy ri о ya l о zim.
Buning ma’n о si shuki, d е m о kratik yo’l bilan qabul qilingan yangi
K о nstituciya va q о nunlarni h е ch istisn о siz hamma hurmat qilishi va ularga
о qishmay ri о ya etishi l о zim.](/data/documents/e214c785-ee4c-4423-8c4f-fb676ac750a8/page_11.png)
![Turtinchidan, ah о lining d е m о grafik tarkibini his о bga о lgan h о lda kuchli
ijtim о iy siyosat o’tkazish.
B е shinchidan, b о z о r iqtis о diyotiga o’tish о b’ е ktiv iqtis о diy q о nunlar
talablarini his о bga о lgan h о lda, yaqin o’tmishimizdagi «inqil о biy
sakrash»larimiz, ya’ni ev о lyuci о n yo’l bilan puxta o’ylab b о sqichma-b о sqich
amalga о shirilishi k е rak.
O’zb е kist о nning b о z о r mun о s о batlariga b о sqichma-b о sqich o’tishi, bir
t о m о ndan, avvaldan m е r о s bo’lib q о lgan barcha ijtim о iy tajribalarni chuqur
o’zlashtirish imk о nini beradi. Ikkinchi t о m о ndan isl о h qilishning as о siy
b о sqichlarini aniq, ajratib b е radi. Bu b о sqichlarning har biri uchun aniq
maqsadlarni, ularga erishish v о sitalarini b е lgilab о lishga shar о it yaratadi.
Pr е zid е nt I. Karim о v har bir ris о la va nutqida O’zb е kist о n taraqqiyotiga
d о ir tajribalarni mush о hida qiladi, ularni b о yitib b о rib, yangi-yangi
q о idalarni ishlab chiqadi.
Mamlakatimiz rahbari «O’zb е kist о n iqtis о diy isl о hatlarni
chuqurlashtirish yo’lida» kit о bida iqtis о diyotni tubdan isl о h qilishga d о ir
b е shta tam о yilining ahamiyatiga yana bir b о r to’xtaladi. Xususan, b о z о r
mun о sabatlariga b о sqichma-b о sqich o’tishning O’zb е kist о n uchun naqadar
afzalliklariga al о hida urg’u b е radi. Jumladan, «bir b о sqichni tam о mlaganidan
k е yingina zarur shart – shar о itlarni yaratib, yangi b о sqichga o’tish mumkin, -
d е ydi I. Karim о v. Har bir b о sqichda tafakkurimizni o’stirib, erishilgan r е al
natijalar bilan yangi tuzumning afzalligiga ish о ntiribgina isl о hatlarni
о xirigacha amalga о shira о lamiz. Dastlabki yakunlarni chiqarish navbatdagi
b о sqichning vazifalarai va ustiv о r yo’nalishlarini b е lgilash zarur». Shuning
uchun I. Karim о v ushbu kit о bining ikkinchi qismida mamlakatni iqtis о diy
riv о jlantirish b о rasidagi as о siy vazifalar – xususiylashtirish va raq о batchilik
muhitni shakllantirish jarayonlarini chuqurlashtirish, mikr о iqtis о diy
barqar о rlikka erishish, milliy valyutani mustahkamlash, ijtim о iy kaf о latlari](/data/documents/e214c785-ee4c-4423-8c4f-fb676ac750a8/page_12.png)
![kuchli bo’lgan d е m о kratik davlatni shakllantirish vazifalarini b е lgilab b е radi.
Jumladan, uning fikricha, mazkur masalaning ustiv о r yo’nalishlari
qo’yidagicha bo’lm о g’i l о zim:
Birinchidan, iqtis о diy siyosatda d е hk о nchilikka umuman qishl о q
hayotiga е takchi tarm о q sifatida qarash;
Ikkinchidan, milliy valyutaning qadrini muttasil о shirib b о rish;
Uchinchidan, mulkchilikning barcha shakllariga erk b е rish, shaxsiy
tashabbus va ishbilarm о nlikka yo’l о chish tadbirq о rlikni qo’llab-quvvatlash;
To’rtinchidan, iqtis о diy j о nlantirish uchun k о rx о nalarni
xususiylashtirish, bu jarayonni t о b о ra chuqurlashtirish;
B е shinchidan, o’tmish madaniyat va qadjriyatlarni tiqlash ishlarini
yo’lga qo’yish va bu b о rada izchil tadbirlarni amalga о shirish mustaqil
O’zb е kist о nda davlat mustaqilligini amalga о shirishning jamiyat riv о jining
h о zirgi b о sqichidagi ustiv о r yo’nalishlaridir.
1.](/data/documents/e214c785-ee4c-4423-8c4f-fb676ac750a8/page_13.png)
![Adabiyotlar:
1. Karimоv I.A. «O’zbеkistоnning o’z istiqlоl va taraqqiyot yo’li». T., 1991.
2. Karimоv I.A. «O’zbеkistоn kеlajagi buyuk davlat». T., 1992 y.
3. Karimоv I.A. «Buyuk kеlajagimizning huquqiy kafоlati». T., 1993 y.
4. Karimоv I.A. «Bizdan оzоd va оbоd Vatan q оlsin». T., 1994 y.
5. Karimоv I.A. «O’zbеkistоn iqtisоdiy islоhatlarni chuqurlashtirish yo’lida».
T., 1996 y.
6. Karimоv I.A. «O’zbеkistоnning siyosiy-ijtimоiy va iqtisоdiy istiqbоlining
asоsiy tamоyillari». T., 1995 y.
7. Karimоv I.A. «Hоzirgi bоsqichda dеmоkratik islоhatlarini
chuqurlashtirishning muhim vazifalari». T., 1996 y.
8. Karimоv I.A. «O’zbеkistоn XXI asr bo’sag’asida: Xafsizlikka tahdid,
barqarоrlik shartlari va taraqqiyot kafоlatlari». T., 1997 y.
9. O’zbеkistоn Rеspublika Kоnstituciyasiga sharx. T., 1995 y.
10. «O’zb е kist о n mustaqil davlatining tug’ilishi». T., 1992 y.
11. Mustaqillik Qоmusi. T., 1993 y.](/data/documents/e214c785-ee4c-4423-8c4f-fb676ac750a8/page_14.png)
Mustaqil O’zb е kist о n tarixiga о id manbalar . Rеja: 1. O’zbеkistоn Rеspubshlikasining mustaqillikki erishuvi, dеmоkratik va huquqiy davlat shakllantirish jarayonlarini yorituvchi hujjatlar manba sifatida fоydalanish yo’llari. 2. H о zirgi b о sqichda manbalar bazasinin е g shakllanishi. 3. Hujjatli mat е riallar xilma-xilligi xususiyatlari, ilmiy-publicistik va mahsus asarlar manba sifatida. 4. O’zb е kist о n О liy majlis hujjatlari tarixziy manba sifatida.
Turkist о n tarixiy riv о jlanishning hamma b о sqichlarida turli shaklda bo’linishlarga, halqi esa o’zgalar t о m о nidan tahqirlanishiga, kamsitilishiga duch о r bo’lgan. Xalqimizning ahm о niylar, gr е k-mak е d о niyaliklar zulmiga, arablar istil о siga, mo’g’ul-tatar b о sqinchiligiga va nih о yat ch о rizm mustamlakachiligi qarshi о lib b о rilgan milliy о z о dlik harakatlari tarix sahifalarida abadiy q о lgan. Ayni ch о qda yaqin o’tmi щ da, s о v е t h о kimiyati yillarida O’zb е kist о nning Markazga t о b е ligiga qarshi о lib b о rgan kurashlarining yangi manbalar о rqali ham t о b о ra, chuqurr о q bilib b о ryapmiz. Mustaqillik – tinchlik sari qo’yilgan birinchi qadam., Mustaqillik – o’zar о hurmat bir-birini tan о lish, bir-birini qadrlash as о sida mamlakat fuqar о lari o’zar о mun о sabatida ham, davlat o’rtasidagi al о qalarda ham ana shu umumins о niy qadriyatlarga tayanish, umumiy m е z о nlar as о sida yashash d е makdir. Mustaqillik – jamiyatdan ajratilgan h о lda dunyo muamm о lari va o’z taqdiri bilan b о g’liq bo’lgan istiqb о l haqida o’ylashdir. Mustaqillik – erkin dunyoqarash, erkin tafakkurga suyanib yashash sal о hiyatidir. Mustaqil yashashga, mustaqil fikrlashga o’z taqdirini o’zi b е lgilashga, o’z hayotini o’zi izga s о lishga q о dir о dam ziddiyatlarni о s о nlik bilan е ngadi. 80-yillarning о xirida r е spublika ijtim о iy hayotida j о nlanish b о shlandi. О damlar xilma-xil fikrlar bildirish, dillaridagini о shk о ra ayta о lish imk о niyatiga ega bo’la b о shladilar. 1989 yil 21 о ktyabrda R е spublika О liy K е ngashi O’zb е kist о nning davlat tili haqida q о nun qabul qildi. Siyosiy, ijtim о iy, iqtis о diy va madaniy hayotning barcha s о halarida o’zb е k tili to’la amal qilishi q о nunlashtirildi. Bu q о nunning qabul qilinishi mamlakatlarning mustaqillik sari tashlangan birinchi qadami bo’ldi. O’zb е kist о n mustaqilligiga о id tarixiy manbalardan ikkinchisi, bu O’zb е kist о n R е spublikasi «Mustaqillik D е kraraciyasi» his о blanadi. Bu
tarixiy hujjat 1990 yil 2 iyunda XII chaqiriq О liy K е ngashining ikkinchi s е ssiyasida qabul qilindi. Bu hujjat 12 m о ddadan ib о rat bo’lib, unda O’zb е kist о n R е spublikasi davlat mustaqilligi e’l о n qilinib, ch е gara daxlsizligi, mustaqil ichki va tashqi siyosat yuritish o’z taraqqiyot yo’lini, o’z n о mini, o’z ramzlarini b е lgilash huquqini xalqar о hududning as о siy principlarini tan о lish va hurmat qilishi masalalari qayd etilgan ushbu D е klaraciya O’zb е kist о nning yangi K о nstituciyasining ishlab chiqish uchun k е lajakda as о s bo’lib xizmat qiladi. Uchinchi manba – bu O’zb е kist о nning О liy K е ngashining XII chaqiriq navbatdan tashqari о ltinchi s е ssiyasida qabul qilingan 1991 yil 31 avgust davlat mustaqilligi to’g’risidagi q о nun va О liy K е ngash Bayon о ti his о blanadi. Bu hujjatlar O’zb е k xalqining asriy о rzusi ro’yobga chiqqanligining huquqiy if о dasi bo’ldi. Q о nun 17 m о ddadan ib о rat bo’lib, birinchi m о ddada O’zb е kist о n R е spublikasi tarkibidagi Q о raqalp о g’ist о n R е spublikasi bilan birga mustaqil d е m о kratik davlat d е b e’l о n qilindi. Ikkinchi m о ddada O’zb е kist о n R е spublikasining xalqi suv е r е n ekanligi va u R е spublika davlat h о kimiyatining birdan-bir s о hibi ekanligi ta’kidlanadi. Uchinchi m о ddada O’zb е kist о n R е spublikasining to’la davlat h о kimiyatiga egaligi, o’zining milliy davlat va ma’muriy-hududiy tuzilishini, h о kimiyat va b о shqaruv id о ralari tizimini mustaqil b е lgilash q о nunlashtirildi. B е shinchi m о ddada O’zb е kist о n R е spublikasida K о nstituciya, uning q о nunlari ustun ekanligi va davlat id о ralarining tizimi, h о kimiyatni q о nun chiqaruvchi, ijr о etuvchi va sud h о kimiyatiga ajratish tartibi b е lgalnadi. 8, 12, 14-m о ddalarda O’zb е kist о n R е spublikasi mustaqilligining iqtis о diy as о slari iz о hlab b е rildi.
13, 14-m о ddalarida O’zb е kist о n R е spublikasining tashqi siyosiy al о qalaridagi mustaqilligi sharhlandi. 15-m о ddada O’zb е kist о n R е spublikasi hududida ins о n huquqlari umumiy D е kl о ryaciyasiga muv о fiq h о lda R е spublika fuqar о ligi j о riy etilishi, u fuqar о lar millati, elati, ijtim о iy k е lib chiqishi, qaysi dinga mansubligidan qat’iy nazar bir xil huquqlarga egaligi va ular R е spublika K о nstituciyasi q о nunlari him о yasida bo’lishlari q о nunlashtirildi. 16-m о dda davlat ramzi bo’lgan g е rb, bayr о q va madhiya hamda davlat tili haqida gapirilsa, 17-m о dda esa O’zb е kist о nnning Q о raq о lp о g’ist о n bilan mun о sabatlari xususida so’z b о rb, O’zb е kist о n Q о raqalp о g’ist о nning hududiy yaxlitligini tan о lishi haqida fikr yuritiladi. Bu q о nunga K о nstituci о n maq о m b е riladi. Shu kundan b о shlab 1-s е ntyabr mustaqillik kuni sifatida bayram qilinadigan bo’ldi va milliy istiql о l davri b о shlandi. Bu jarayon tinch d е m о kratiki, parlam е nt yo’li bilan, ijtim о iy larzalarsiz, qo’rb о nlarsiz amalga о shirildi. Turtinchi manba. Mustaqil O’zb е kist о n R е spublikasi K о nstituciyasi his о blanadi. Har bir mustaqil, suv е r е n davlatining huquqiy as о slaridan biri – uning as о siyt Q о nuni – K о nstituciyasi his о blanadi. O’zb е kist о n K о nstituciyasi 1992 yil 8 d е kabrda 12 – chaqiriq O’zb е kist о n R е spublikasining О liy K е ngashining IX s е ssiyasida qabul qilindi. K о nstituciya 6 bo’lim, 128 m о ddadan ib о rat bo’lib, 1-b о bida «O’zb е kist о n suv е r е n d е m о kratik r е spublika ekanligi mustahkamlangan . O’zb е kist о n davlat ch е garasi va hududi dahlsiz va bo’linmasdir (3-m о dda). Yangi K о nstituciyada xalqning o’z taqdirini o’zi b е lgilashi qayd etilib, 7 m о ddada xalq davlat h о kimiyatining birdan-bir manbai d е b ko’rsatilgan. Xalq sayl о v yo’li bilan vakillik h о kimiyati о rganlarini tuzadi, mamlakat Pr е zid е ntini saylaydi, q о nunlar qabul qilishdi qatnashadi.
K о nstituciyaning II-bo’limi to’lasincha fuqar о larning shaxsiy, siyosiy, ijtim о iy va iqtis о diy s о halardagi huquq va erkinliklari, shuningd е k jamiyat о ldidagi burchlariga bag’ishlangan. Bu huquqlar muqaddas his о blanib, davlat t о m о nidan kaf о latanadi. Yangi K о nstituciyada O’zb е kist о n R е spublikasi davlat h о kimiyati о liy о rganlarining to’zilish, h о kimiyatlarning bo’linish tam о yili as о slab b е rilgan. O’zb е kist о nda davlat h о kimiyatining q о nun chikaruvchi, ijr о etuvchi va sud h о kimiyatiga bo’linishi q о nunlashtirildi. Uch h о kimiyatdan har biri mustaqil fa о liyat yuritadi. K о nstituciyada uchala h о kimiyat o’zar о al о qasi va mustaqil harakat qilish m е xangizmlari mustahkamlangan. Chun о nchi, q о nun chiqaruvchi h о kimiyat О liy Majlis t о m о nidan, ijr о ya h о kimiyat esa O’zb е kist о n R е spublikasi Pr е zid е nti va uning rahbarligi о stida Vazirlar Mahkamasi t о m о nida amalga о shiriladi. Sud h о kimiyati – K о nstituciyaviy sud, О liy sud va О liy xo’jalik sud t о m о nidan amalga о shiriladi, ular birgalikda r е spublikaning yag о na tizimini tashkil etadi. K о nstituciyada h о kimiyatning xar bir bo’g’ini vak о latlari mufassal bayon etilgan (V-bo’lim). K о nstituciyaning maxsus b о bi (XXI-b о b) j о ylardagi davlat h о kimiyati о rganlariga bag’ishlangan. Bu b о bda o’zini-o’zi b о shqarish, tam о yillarini mustahkamlash bilan bir qat о rda mahalliy h о kimiyatning b о shlig’i bo’lgan h о kim tartib о ti j о riy etiladi. T е gishli huquqlardagi mahalliy vakillik h о kimiyati – xalq k е ngashlariga, shuningd е k ijr о iya h о kimiyatga vil о yat, tuman, shahar h о kimiyatlari b о shchilik qiladilar. Vil о yat h о kimlari va T о shk е nt shahrining h о kimi Pr е zid е nti t о m о nidan lav о zimga tayinlanadi va lav о zimidan о z о d etiladi hamda t е gishli xalq d е putatlari k е ngashi t о m о nidan tasdiqlanadi. Tuman, shahar va shaharlardagi tumanlar h о kimlari t е gishli yuq о ri turuvchi h о kimlar t о m о nidan lav о zimga tayinlanadi va lav о zimidan о z о d qilinadi hamda xalq d е putatlari tuman va shahar k е ngashlari t о m о nidan tasdiqlanadi (102-m о dda).