Mustaqillik yillarida Qoraqalpog iston Respublikasi.ʼ Reja: 1. Mustaqillik yillarida Qoraqalpog iston Respublikasining iqtisodiy ʼ yangilanishi. 2. Qoraqalpog iston Respublikasida qishloq xo‘jaligi sohasidagi ʼ o‘zgarishlar. 3. Ma naviy-madaniy sohadagi o‘zgarishlar. ʼ 4. Qoraqalpog iston Respublikasi oliy ta lim tizimi va undagi islohotlar. ʼ ʼ 5. Mustaqillik yillari Qoraqalpog iston Respublikasida yekologik ʼ ahvolni yaxshilash borasidagi davlat siyosati.

1990 yili 14 dekabrda Qoraqalpog‘iston Respublikasi Oliy Kengashi o‘zining IV sessiyasida “O‘zbekiston Respublikasi tarkibida Qoraqalpog‘iston Respublikasi Davlat suvereniteti to‘g‘risidagi” Deklaratsiya qabul qildi. Mazkur Deklaratsiya 1991 31 avgustda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risidagi” Qonunda o‘zining huquqiy asosini topib, 1 va 17-moddalarida Qoraqalpog‘istonning hududiy yaxlitligi va mustaqilligi ye’tirof yetildi. Har ikki respublika o‘rtasidagi siyosiy, iqtisodiy va madaniy munosabatlar O‘zbekiston Respublikasining 1992 yil 8 dekabrda qabul qilingan Konstitutsiyasida (70-75 moddalar) o‘z aksini topdi.Qoraqalpog‘iston Respublikasi Oliy Kengashi o‘zining XII sessiyasida (1993 yil, 9 aprel) Qoraqalpog‘iston Respublikasi Konstitutsiyasini qabul qildi. Qoraqalpog‘iston milliy davlatchiligi o‘z taraqqiyoti tarixida birinchi marta insonparvar, adolatli, demokratik imtiyozlarga yega bo‘ldi. Ayni paytda u suveren respublikaning barcha atributlariga yega. Jumladan, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Oliy Majlisining 1992 yil 14 dekabrda bo‘lib o‘tgan XI sessiyasida Qoraqalpog‘iston Davlat bayrogi, 1993 yil 9 aprelda bo‘lib o‘tgan XII sessiyasida Davlat tamgasi, 1993 yil 4 dekabrda bo‘lib o‘tgan XIV sessiyasida Davlat madhiyasi tasdiqlandi. Parlament -Qoraqalpog‘iston Respublikasi Juqorg‘i Kengesi xisoblanadi. 86 deputatdan iborat. Quyidagi davlat arboblari Parlament raislari bo‘lib ishladi: Dauletbay Shamshetov (1991- 1992), Ubbiniyaz Ashirbekov (1992-1997), Timur Kamalov (1997-2002). 2002 yili 2 may kuni bu lavozimga Musa Tajetdinovich Yerniyozov saylandi. Avvalgi Oliy Kengashdan farki Juqorg‘i Kengashga savlov ko‘ppartiyaviylik asosida o‘tkaziladi. Avvalgi saylovlarda Oliy Kengashni shakllantirish jarayonida ishchilar sinfi, kolxozchi dexqonlar, xalq ziyolilarining o‘rni va soni oldindan belgilab quyilar yedi. Buning ustiga Parlamentda vazifasi buyicha albatta deputat buluvchi o‘rinlar xam mavjud yedi. Keyingi saylovlarda bunday yondoshuvdan voz kechildi. Deputatlarning o‘z saylovchilari bilan kundalik munosabati, yaqin muloqati yulga kuyildi. Avvalgi parlamentda bu masalaga uncha ye’tibor berilmagan yedi. Ijroiya organi -Ministrlar Kengashi xisoblanadi. Quyidagi davlat arboblari

Ministrlar Kengashi raislari bo‘lib ishladi: Amin Tojiev (1989-1992), Radjapboy Yuldashev (1992-1995), Baxram Jumaniyazov (1995-1996), Saparbay Avezmatov (1996-1998), Amin Tojiev (1998-2002), Tursunbay Tangirbergenov (2002-2006). Bugungi kunda O‘zbekiston markaziy budjetidan Qoraqalpog‘istonga berilayotgan moliyaviy yordam miqdori 9 milliarddan oshiq so‘mni, yoki butun Qoraqalpog‘iston budjeti xarajatlarining 75 foizini tashkil yetmoqda. O‘zbekiston xukumatining amaliy yordami Qoraqalpoq xalqining fidoiy mehnati tufayli keyingi yillarda Qoraqalpog‘istonda axoli turmush sharoitini yaxshilash, tub iqtisodiy isloxotlarni amalga oshirish borasida qator ijobiy natijalarga yerishildi. Yeng avvalo, yelda tinchlik va barqarorlik mustaxkamlandi. Xamjixatlik bilan yurt istiqboli yo‘lida mehnat qilishga sharoit yaratildi.Respublikada mulkchilikning yangi shakllari paydo bo‘la boshladi. Ishlab chiqarish va xizmat soxasida nodavlat sektorning xissai oshib bordi. Sanoat, qishloq xujaligi va savdoda nodavlat sektori xissasi 80-90 fo-izni tashkil yetmoqda. Respublika iqtisodiyotining boshqa yo‘nalishlarida xam isloxotlar izchil amalga oshirila boshlandi. Jumladan, bank tizimida xam jiddiy isloxotlar amalga oshirildi. Bu yerda davlat banklar bilan birga tijorat va xususiy banklari xam faoliyat ko‘rsatmoqda. Agrosanoat bank va sanoatqurilish bank ixtisoslashtirilgan xissadorlik tijorat banklariga aylantirildi. “Tadbirkorbank”, “Asakabank”, “Alokabank”, “Sabzavotbank”, “Zaminbank”, “Turonbank”,“Savdogarbank”, “Gallabank” Qoraqalpog‘iston bo‘limlari tashkil yetildi. Qoraqalpog‘iston tarixida birinchi marta tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki tashkil yetildi.Qoraqalpog‘istonda ulgurji va birja savdosi bilan shugullanuvchi xissadorlik uyushmalari keng faoliyat ko‘rsatmoqda. Tovar ishlab chiqaruvchilar, iste’molchilar va ishbilarmonlarning butun imkoniyatlarini ishga solish maqsadida ularning yerkinligi va teng xuquqligini ta’minlash choralari ko‘rildi. Qoraqalpog‘istonda 51 ta mayda ulgurji tizim, shu jumladan 4-ta savdo uyi, 35-ta mayda ulgurji savdo dukonlari va omborlar, 32-ta ko‘tara savdo bazasi

xamda O‘zbekiston tovar xom ashyo birjasi Qoraqalpog‘iston bo‘limi, 19-ta supermarket do‘konlari faoliyat ko‘rsatdi. 1999 yilning birinchi yanvarigacha bo‘lgan ma’lumotlarga qaraganda xususiylashtirishdan tushgan mablag‘larning umumiy xajmi 650 million so‘mni tashkil yetdi. Uning 20 foizi respublika ijtimoiy taraqqiyotiga ajratildi. 50 foizi yesa tadbirkorlarni qullab-qo‘vvatlash maqsadida imtiyozli kreditlar ajratishga sarflandi. Shu bilan birga Qoraqalpog‘iston Respublikasi davlat mulkini xususiylashtirish qumitasi xususiylashtirilgan korxonalar va tadbirkorlarni qullab-quvatlash maqsadida 13,8 million so‘m kredit ajratdi. 2000 yilga kelib 2932 korxona xususiylashtirildi.Bozor fondining faoliyati sezilarli ravishda faollashdi. 2000 yilga kelib respublika fond birjalari filiallarida 958 million so‘mlik aksiyalar sotildi. Respublikada 7807 kichik va o‘rta ishbilarmon korxonalari, 8977 yakka tartibdagi tadbirkorlar ro‘yxatga olindi. 1996 yil yakuniga ko‘ra ishlab chiqarilgan maxsulot xajmi 10 mlrd 355,7 mln so‘mni tashkil yetdi. Jami sanoat ishlab chiqarish xajmida nodavlat korxonalarining ulushi 90 foizga o‘sdi. Respublikada 1996 yilda amaldagi narxlarda 10 mlrd 754,4 mln so‘mlik sanoat maxsuloti ishlab chiqarildi. Paxtadan ip ishlab chiqarish, ip gazlamalari, tayyor trikotaj buyu-mlar, iste’mol maxsulotlaridan un, makaron, mineral suvlar ishlab chiqarish ko‘paydi. Yigma temir-beton konstruksiyalari va detallari, toshdan bezakli materiallar tayyorlash, qandolatchilik maxsulotlari, o‘simlik yog‘i, uzum vinosi, salqin ichimliklar, aroq, osh tuzi ishlab chiqarish o‘sdi.Sanoatda bir qator ijobiy o‘zgarishlar yuz berdi. Jumladan, 1995 yilda Xo‘jayli shaxrida shisha idishlar zavodi qurilib foydalanishga topshirildi. 1996 yilda Qungirotda “Urga” gaz sanoati korxonasida gaz kondensati va tabiiy gaz qazib chiqarilishi boshlab yuborildi. Aholini gaz bilan ta’minlash darajasi 83 foizga yetdi. “Qoraqalpoqqurilish” aksionerlik jamiyatida Italiya firmalarining yuqori sifatli jixozlarii bilan jixozlangan, yiliga 60 ming kv.m. marmar bloklari va plitalari ishlab chiqaradigan yangi mramor sexi ochildi. “Nukusun” zavodida yesa spirt ishlab chiqaradigan yangi sex qo‘rildi.

Yengil sanoat ishlab chiqarishning bazasi kengaya bordi. 1993 yili Nukusda “Kateks” to‘qimachilik majmuasi, 1995 yili Yellikqal’a tumanida “Elteks” to‘qimachilik majmuasi foydalanishga topshirildi. Nukus va Qo‘ngirot un kombinatlari, To‘rtko‘lda 3 mln shartli banka konserva maxsulotlari ishlab chiqaradigan zavod, Yellikqal’a tumanida yesa shunday quvvatga yega konserva sexi foydalanishga topshirildi.1995 yilda Qo‘ng‘irot tumanida Markaziy Osiyoda yagona xisoblangan yiliga 190 ming tonna kalsiyli soda ishlab chiqaradigan zavod qurilishi boshlandi. Zavod tarkibida kimyoviy yo‘l bilan yekologik toza va yenergiya sarflanmaydigan kaustik soda ishlab chiqarish xam ko‘zda tutilgan. Bu zavod 600 mln dollarga qurildi. Qo‘ng‘irot-Beynov avtomobil trassasi, Navoiy-Uchquduq- Nukus temir yo‘li qo‘rildi. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish natijasida 144-ta sanoat korxonasidan 113-tasi mulkchilikning turli shakllariga o‘tib ishlay boshladi. Lekin ko‘p sanoat korxonalarining asosiy ishlab chiqarish fondlari (dastgoxlar, mexanizmlar) ma’naviy va jismoniy jixatdan yeskirgani sezilib koldi. Ularning yeskirish darajasi 35 foizdan yoqori yedi. Yeng avvalo yigiruv-tikuv fabrikalari, go‘sht-sut va oziq-ovqat sanoati korxonalari (konserva zavodi, vino zavodi) ishlab chiqarish parklarini yangilash talab yetildi. Qoraqalpog‘istonda mehnatga layoqatli aholining asosiy qismi qishloqda istiqomat qiladi. Agrar sektorda xam iqtisodiy qayta qurish, bozor munosabatlariga o‘tish ruy berdi.1997 yil 1 yanvar xolatiga respublikada 263 qishloq xo‘jalik korxo-nasi faoliyat ko‘rsatdi. Nodavlat sektorning jami ishlab chiqarilgan maxsulotdagi ulushi 98,3 foizni tashkil yetdi. Paxta yetishtirishda nodavlat korxonalarning xissasi 97,8 foizni, donchilikda 98,1 foizni, kartoshkachilikda 99,7 foizni, sabzavotchilikda 98,8 foizni, polizchilikda 95,1 foizni, bogdorchilikda 98,5 foizni, pillachilikda 100 foizni, gusht yetishtirishda 98,9 foizni, sut va tuxum ishlab chiqarishda 99,4 foizni, qorako‘l teri va jun yetishtirishda 100 foizni tashkil yetdi.Dexqonchilikda yekin maydonlarining tarkibi o‘zgardi. Galla maydonlari yekin maydonlarining 35,8