Пайдоиш ва инкишофи солшуморию тақвимҳо Сохтори Тақвимҳо
Пайдоиш ва инкишофи солшуморию тақвимҳо Сохтори Тақвимҳо Нақша: 1. Солшумории Зардуштӣ 2. Солшумории форсии қадим 3. Солшумории Суғд ӣ 4. Солшумории хоразм ӣ
Калимаҳои асосй: кредит, Фравашинам – Фарвардин, Ашаҳе ваҳиштаҳе – Урдибиҳишт, Ҳаурватато – Хурдод, Ҳаурватато – Хурдод, Тиштрйеҳе – Тир Тақвим, дафтари сол, маълумотномаи чопиест, ки ба сифати адвал ёҷ китобча, ки дар он номг и моҳҳо, санаҳо, р зҳои ҳафта, р зҳои ид ва ӯ ӯ ӯ р йдодҳои муҳим қайд мешаванд. Дар Рими қадим тақвим гуфта, аввал ӯ китоберо меномиданд, ки дар он кредиторҳо (қарздиҳандаҳо) фоизи фоидаҳоро менавиштанд. Ва ҳар моҳ дар р зи календ ӯ 2 ин фоидаҳоро меситониданд. Баъдтар тақвим гуфта, китоберо номиданд, ки дар он р зҳои ид, р зи ӯ ӯ таваллуди императорҳо, р зҳои ма лиси сенат, нишон дар гардида буд. ӯ ҷ ҷ Қадимтарин тақвими римиён, ки то замони мо омада расидааст, ба соли 354 мансуб мебошад. Дар асрҳои миёна, нашри ин гуна тақвимҳоро калисо роҳбар менамуд. ӣ Солшумор гуфта, ҳисобу китоби муддати дарозро г янд, ки аз р и ӣ ӯ ӯ ҳодисаи давра ба давра такрорёбандаи осмон ба амал бароварда мешавад. ӣ Мафҳумҳои асосии солшумориро таъриху давра ташкил медиҳад. А додони мо аз замонҳои хеле қадим солшумории худро тартиб дода, ҷ дар баробари ин робитаи байни ҳодисаҳои такрорёбандаи табиат ва солшумориро муайян намуда буданд. Тақвими халқ дар сарзамини то икнишин аз замонҳои хеле қадим ӣ ҷ пайдо гардида, то барқарор гардидани ҳокимияти Ш рав дар амал буд. ӯ ӣ Дар тақвими халқии то ик ҳисоби вақт ба узвҳои бадани инсон ҷ ӣ вобаста карда шудааст. Чунин тақвим дар асоси фаҳмиши он, ки г ё ҳаракати ӯ Офтоб барои он ба давраҳо тақсим мегардад, ки он ба қисмҳои бадани одам ӣ мувофиқат мекунад. Ҳисоби вақт аз моҳи декабр оғоз мегардид. Чунки дар ин вақт ҳамаи корҳои кишоварз ба охир мерасид. Баъд аз он давраи чиллаи ӣ калон сар мешавад, ки аз чил р з иборат буд, ки ба фасли зимистон, вақти ӯ бориши барф ва ях бастани оби дарёҳо буд. Баъд аз ин чиллаи хурд, ки давраи хунуктарини сол мебошад, бист р з давом мекунад. Пас аз ба итмом ӯ расидани ин ду давр давраи «офтоб дар мард» сар мешавад, ки он ҳаракатро аз кафи по сар карда тамоми узви мардро давр мезанад. Тақвими халқии то икон чунин ифода ёфтааст: Чиллаи калон чил р з аз 20-уми декабр то 28- ҷ ӯ уми январ; чиллаи хурд бист р з аз 29-уми январ то 17-уми феврал; кафи пой ӯ ва нохуни пой 7 р з аз 18-ум то 24-уми феврал; устухони бу ул се р з аз 25- ӯ ҷ ӯ 2 Номи р зи якуми моҳ дар тақвими Рими қадим (Номи русии календар аз ҳамин гирифта шудааст). ӯ
ум то 27-уми феврал; соқи пой се р з аз 28-уми феврал то 2-юми март; зонуӯ се р з аз 3 то 5-уми март; рони пой се р з аз 6-ум то 8-уми март; ҳароммағз се ӯ ӯ р з аз 8-ум то 11-уми март; миён (камар) се р з аз 12-ум то 14-уми март; ӯ ӯ навр з аз 15-ум то 21-0уми март ва соли нав 3 р з аз 22-юм то 24-уми март ӯ ӯ мекунад. Сол аломатҳои фонолог (овозҳои муайянкунанда) дошта, ба моҳҳо ӣ тақсим мегардид. Масалан, моҳи тира, нимаи дуюми моҳи март; нимаи якуми моҳи апрел; моҳи сабза прел; май; моҳи сиёҳтоб (яъне сиёҳтоб гардидани растаниҳо) май-июн; моҳи пазиш август ва ғайраҳо. Солшумор ва тақвими то икон ӣ ҷ Солшумории Зардушт ӣ – ин тақвимро авестой низ мег янд. ӣ ӯ Солщумории зардушт яке аз тақвимҳои қадимтарин буда, мувофиқи ӣ навишта оти муаллифони сосон ва таърихнигорони мусулмон асосгузори ҷ ӣ ӣ ин солшумор Зардушт мебошад. Ин тақвим дар қисматҳои алоҳидаи Осиёи ӣ Миёна, Эрон дар нимаи якуми ҳазорсолаи I -и то милод ор гардида буд. ҷ ӣ Баъдтар ин солшумор дар Суғд, Хоразм, Арманистон интишор гардида, бо ӣ андаке тағйирот дар ин кишварҳо маъмул гардидааст. Тақвими зардушт дар давраи Ҳахоманишиён низ маъмул будааст. ӣ Бино ба маълумоти муҳаққиқи эрон С.Тақизода санаи қабули ин солшумор ӣ ӣ дар давлати Ҳахоманишиён соли 441 мебошад. 1 Дар аввал ин солшумориро ҳамчун солшумории ғайрирасм (ба сифати солшумории дин ) қабул ӣ ӣ намуданд ва баъд ҳамчун солшумории давлат ор гардид. Тақвими мазкур ӣ ҷ ӣ шамс буда, ашнгирии р зҳои алоҳидаи он бо анъанаҳои ниҳоят зебои худ ӣ ҷ ӯ гузаронида мешуд. Ҳар сол аз Навр з ибтидо мегирифт, ки онро бо ӯ ашнгириҳо пешвоз мегирифтанд. Масалан, муаррихи юнон Квинт Курсий ҷ ӣ Руф хабар медиҳад, ки дар аҳли Дорои III ҳангоми та лили ашн 365 авони ҷ ҷ ҷ наврас бо либосҳои сурх, ки шумораашон мутобиқи р зҳои сол буд, аз назди ӯ шоҳ мегузаштанд. Ин дар вақти ашнгирии Навр з гузаронида мешуд, ки ҷ ӯ рамзи гузашта ба оянда буд. Мувофиқи ин тақвим як сол ба дувоздаҳ моҳи сир за ва пан р зи ӯ ҷ ӯ иловаг тақсим мегардид. Пан р зи иловаг ба яке аз моҳҳои сол ва ё ба ӣ ҷ ӯ ӣ охирин моҳи сол ҳамроҳ карда мешуд. 1 1 ЭСТ. . 7. саҳ. 105 ҷ
Ин пан р зи замима гардида дар осори паҳлав , таърихҳои ислом ваҷ ӯ ӣ ӣ осори адабиву таърихии бо забони форс -то ик э одшуда, бо номҳои ӣ ҷ ӣ ҷ «андаргоҳ», «гоҳ», «ваҳичак», «ваҳизак», «пан и беҳ», «пан и дуздида», ҷ ҷ «хамсаи мутафарриқа» ва ғайра зикр гардидаанд. Дар солшумории зардушт ӣ давомнокии сол 365 р зро ташкил дода, он аз соли астрономии шамс 6 соат ӯ ӣ к тоҳтар буда, дар 4 сол 1 р зро ташкил медод. Дар давоми 120 сол ин ӯ ӯ фарқият ба 1 моҳ баробар мегардид ва онро ба сол илова мекарданд, ки дар нати а ҳамон сол аз 13 моҳ иборат мегардид. ҷ Дар аҳди Сосониён бошад, соли кабисаро 2 қабул намуда, дар ҳар чор сол як р з илова мекарданд, ки дар ин ҳолат ба моҳи иловаг ҳо ат набуд. ӯ ӣ ҷ Номи р зҳо ва моҳҳои солшумории мазкур аз номи эзидони зардуштия ӯ гирифта шудаанд. Номг и пурраи р зҳои ин солшумор дар китоби Авесто ӯ ӯ ӣ оварда шудааст. Авесто китоби муқаддаси дини Авесто оварда шудааст. Авесто китоби муқаддаси дини Зардушт буда, дар қисматҳои қадимтарини ӣ он – «Яштҳо» ва «Ясно» номг и р зҳо ва моҳҳои ин солшумор дар ӯ ӯ ӣ ҷ гардидааст. Номг и моҳҳои солшумории зардушт мувофиқи ӯ ӣ маълумоти китоби Авесто чунин аст: № Номи моҳҳо 1 Фравашинам – Фарвардин 2 Ашаҳе ваҳиштаҳе – Урдибиҳишт 3 Ҳаурватато – Хурдод 4 Тиштрйеҳе – Тир 5 Амеретато – Амрдод (Мурдод) 6 Хшатраҳе вирцеҳе – Шаҳривар 7 Митраҳе – Митра (Меҳр) 8 Апам – Обон 9 Атро – Оташ 10 Датушо – Додор, Офаридгор (сифати Аҳурамаздо) 11 Ванҳеуш Мананҳо – Баҳман 12 Спентаҳйа Арматоиш - Спендормаз Номг и р зҳои солшумории зардушт мувофиқи ӯ ӯ ӣ 2 2 Соли пурраи шамс , ки ба 366 р з баробар буда, дар чор сол як маротиба такрор меёбад. ӣ ӯ
маълумоти китоби Авесто чунин аст: № Номи р зҳоӯ 1 Аҳураҳе Мазда – Аҳурамаздо 2 Ванҳеуш Мананҳо – Баҳман 3 Ашаҳе ваҳиштаҳе – Урдибиҳишт 4 Хшатраҳе ваирцеҳе – Шаҳривар 5 Хшатраҳе ваирйеҳе – Шаҳривар 6 Ҳаурватато – Хурдод 7 Амеретато – Амрдод (Мурдод) 8 Датушо – Додор, Офаридгор (сифати Аҳурамаздо) 9 Атро – Оташ 10 Апам – Обон 11 Хваре – Хшаетаҳе – Хуршед 12 Манҳаҳе – Моҳ 13 Тиштрйеҳе – Тиштрийа – Тир 14 Геуш – Гов (Барзагов) 15 Датушо – Додор, Офаридгор (сифати Аҳурамаздо) 16 Митраҳе – Митра (меҳр) 17 Сраошахе – Суруш 18 Рашнаош – Рашну 19 Фравашинам – Фарвардин 20 Веретрағнаҳе – Баҳром 21 Рамано – Ром (Оромиш, Ромиш) 22 Ватаҳе – Бод 23 Датушо – Додор, Офаридгор (сифати Аҳурамаздо) 24 Даенайа – Дин (ви дон) ҷ 25 Ашоиш Ванҳуйа – Бахшиши беҳ (ҳадяи нек) 26 Арштато – Арштато, порсо ӣ 27 Асмано – Осмон 28 Земо – Замин 29 Мантраҳе спентаҳе – Сухани муқаддас 30 Анағраман Раочанҳам – Р шноии беканор ӯ Чи хеле дар боло ба назар мерасад, тамоми номи р зҳо дувоздаҳ номи ӯ моҳҳоро такрор мекунанд, вале ҳе яки онҳо ба р зи моҳҳои ҳамноми худ ҷ ӯ