logo

PHP da tarmoqlanuvchi va takrorlanuvchi jarayonlarni ifodalovchi operatorlar. Funksiyalar

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

238.173828125 KB
PHP da tarmoqlanuvchi va takrorlanuvchi jarayonlarni ifodalovchi
operatorlar.  Funksiyalar
Reja:
1 . TEG lar
2. Metama’lumotlar
3. Identifikatorlar
4. Ishlatiladigan belgilar.
  1. TEG lar
HTML ning konstruksiyasi TEG lar deyiladi. Brauzer TEG larni oddiy
matnlardan farqlashi uchun ular burchak qavslarga olinadilar. TEG tasvirlash
jarayoni   h atti   h arakatlarining   boshlanishini   bildiradi.   Agar   bu   h arakat   butun
hujjatga talluqli bo’lsa, bunday teg o’zining yopiluvchi juftiga ega bo’lmaydi.
Juft   teglarning   ikkinchisi   birinchisining   harakatini   yakunlaydi.   Masalan,   h ar
bir   Web   sahifa   <html>   tegi   bilan   boshlanib   </html>   tegi   bilan   yopilishi
kerak.   Etibor   bergan   bo’lsangiz   yopiluvchi   teg   ochiluvchidan   «   /   »   belgisi
bilan   farq   qiladi.   Teg   nomlari   katta   yoki   kichik   h arflar   bilan   yozilishi
mumkin, bularni brauzer bir xil qabul qiladi. HTML tilida boshqa kompyuter
tillaridagi kabi izo h   berish imkoniyati mavjud. Izo h   quyidagi «<- - » va «- -
>» belgilar orsiga yoziladi. 
Masalan: 
<-- Bu izox -->
H ar   qanday   Web   sahifa   ikkita   qismdan   tashkil   topadi.   Bular   sarlav h a   qismi
va   asosiy   qism.   Sarlavha   qismida   Web   sahifa   h aqidagi   malumot   joylashadi,
asosiy   qismda   esa   Web   sahifaning   mazmuni   bilan   tasvirlanish   qoidalari
joylashadi.   Sarlav h a   qismi   quyidagi   ochiluvchi   <head>   va   yopiluvchi
</head>   teglari   orasida   joylashadi.   Asosiy   qism   esa   <body>   va   </body>
teglari   orasida   joylashadi.   Odatda   sarlavha   qismi   oldidan   qo’llanilayotgan
HTML   standartlari   h aqida   malumot   yoziladi.   H ar   qanday   Web   sahifaning
umumiy ko’rinishi quyidagicha bo’ladi:
Misol 3_1:
<!DOCTYPE HTML PUBLIC  "-//W3C//DTD HTML 4.01//EN ">
<html>
   <head>
<title>
      Hujjat sarlavhasi </title>
   </head>
    <body>
      Asosiy qism
    </body>
</html>
Rasm 3_1.
Birinchi     <!Doctype>   tegi   o’zining   parametrlari   bilan   brauzerga   ushbu
Websahifani qaysi HTML versiyada yozilganligi  h aqida malumot beradi.
Web   sahifa   ishga   tushurilganda   brauzerning   eng   yuqori   satrida
yuklanayotgan   hujjat   mazmunini   anglatuvchi   qisqacha   yozuv   turadi.   Bu
yozuvni  h osil qilish uchun quyidagi ochiluvchi  <title>  va yopiluvchi  <title>
teglaridan fodalanamiz. 
Misol 3_2:
<html>  
 <head>
      <title>Web sahifa  sarlavhasi</title>     </ head >
<body>
</body>
</html>
Rasm  3_2.
Web   sahifaning   asosiy   qismi   <body>   va   </body>   teglari   orasida
joylashadi.   Bu   oddiy   matn   bo’lishi   mumkin.   Brauzer   bu   matnni   tug’ridan
to’g’ri   interpretasiya   qilib   ekranda   tasvirlaydi.   Bizga   dastlabki   Web
sahifamizni   yaratish   uchun   oddiy   «Bloknot»   matn   mu h arriri   kifoya.   Quyida
ko’rsatilgan   misolni   matn   mu h arririda   yozib,   uni   xotiraga   yozishda
kengaytmasini html yoki htm deb kiritishimiz kerak.
Misol 3_3:
<html>
   <head>
     <title>Mening birinchi Web sahifam  </title>
   </head>     <body>
      Mening bu sahifamga kiruvchilarga alangali salom
    </body>
</html>  
Bu   faylni   ishga   tushirish   uchun   sichqoncha   ko’rsatkichini   shu   fayl
ustiga   keltirib   chap   tugmasini   ikki   marta   bosish   kerak.   Natijada   ekranda
q uydagi ko’rinishdagi natija  h osil bo’ladi:
Rasm 3.3
<body>   tegi bir qancha   qo’ shimcha parametrlarga ega. Bu parametrlar
tegning   ochiluvchi   qismida   joylashadi.   Parametrlar   ikki   qismdan   iborat
bo’ladi:   parametr   nomi   va   parametr   qiymati.   Masalan   bgcolor   parametri
tasvirlanayotgan Web sahifa fonining rangini belgilaydi.
Masalan:  <body bgcolor = “green”> 
Parametrlarning   satrli   qiymatlari   qo’shtirnoq   ichida   yoziladi.   Biz   quyida
< body > tegining parametrlari bilan tanishamiz.  Background   -   fon   sifatida   biror   bir   grafik   tasvirdan   foydalanish.
Parametr   qiymati   sifatida   grafik   tasvir   joylashgan   manzil   ( URL )
beriladi.
 Text  - tasvirlanayotgan matn rangi.
 Link  - Web sahifadagi matnli gipermurojat rangi.
 Vlink -foydalanuvchi   tomonidan   oldin   murojat   qilingan   gipermurojaat
ra n gi.
 Alink   - foydalanuvchi tomonidan tanlangan gipermurojaat rangi.
 Lang   – Web  sahifa matni yozilgan tilni aniqlash.
2. Metama’lumotlar
Endi   biz   metama’lumotlar   bilan   tanishib   chi q amiz.   Web   sahifalarda
meta ma’lumotlarini  h osil qilish uchun < meta > tegi ishlatiladi, uning umumiy
ko’rinishi quyidagicha:
  <meta name=”o’zgaruchi nomi“ content=”o’zgaruvchi qiymati”>      
Agarda   biz   Web   sahifadagi   avtor   ha q ida   ma’lumot   yozmo q chi   bo’sak
uni quyidagi ko’rinishda yozish mumkin: 
<meta name =”Auther”content=”Bu meniki!!!”>  
Meta   ma’lumotlar   asosan   Internet   da   joylashgan   qidirish   mashinalari
uchun   zarur.   Qidirish   mashinalari   Web   sahifalar   ha q idagi   ma’lumotlarni
qayerdan oladi degan savol p a ydo bo’ladi. Xuddi shu ma’lumotlarini qidirish
mashinalari metao’zgaruvchilardan oladi. (Web sahifa qaysi sohaga tegishli,
unda   qanday   ma’lumotlar   borligi)   <meta>   tegida   keymards   va   description
o’zgaruvchisi   bor.   Keymards   o’zgaruvchili   Web   sahifadagi   kalitli   so’zlar
r o’ yxatini   o’zida   saqlaydi.   description   o’zgaruvchi   esa   Web   sahifaning
q is q acha   ma’lumotini   o’zida   saqlaydi.   Masalan,   bizning   Web   sahifamiz
kompyuter   viruslari   haqida   tayyorlangan   bo’lsin   u   holda   HTML   hujjatda
meta ma’lumotlarni quyidagicha yozish mumkin: Misol 3_4.
<html>
<head>
<title>kompyuter viruslari <title>
<meta name=”keywords” lang=”ru” sontent=” virus,
  kompter, antivirus,…”>
<meta   name=”description”   content=”Web   sahifadagi   kompter
viruslariga bag’ishlangan.  
</head>
<body>
       kompyuter viruslari bu ….
< body >
</ html >
Rasm 3_4.
Brauzerlar   foydalanuvchi   tomonidan   ochib   ko’rilgan   Web   sahifalarini
kesh   xotirada   sa q lab   qoladi.   Agar   foydalanuvchi   yana   shu   sahifalarga murojaat   qilsa,   Web   brauzer   oldindan   kesh   xotirada   mavjud   bo’lgan   (yana
yangi   sahifani   internetdan   olmasdan)   nusxasini   olib   ko’rsatadi.   Bu   jarayon
foydalanuvchining   vaqtini   va   iqtisodini   tejaydi.   Endi   Web   sahifa   qachon
yangilanadi   degan   savol   paydo   bo’ladi.   Bu   savolga   metama’lumotlardagi
expres   o’zgaruchilardan   javob   olish   mumkin.   Bu   o’zgaruvchida   Web
sahifaning   yaroqlilik   muddati   ko’rsatiladi.   Agar   kesh   xotiradagi   web   c ahifa
yaroqlilik  muddati  o’tgan  bo’lsa,  brauzer  tarmoqdan   Web   sahifani  qaytadan
o’qib oladi.
Misol:
<meta   http-equiv=”Expres”   content=”Tue,uf   Aug   2002   14:56:27
Gmt”>
Web sahifalarda ma’lumotlar tez o’zgarishi mumkin, masalan chatlarda
va   birja   sahifalarida   ma’lumotlar   tez   o’zgaradi.   Bunday   h ollarda   ryefresh
o’zgaruvchisidan foydalaniladi va qiymatlari sekundlarda beriladi.
 Masalan:
<meta http-equiv=”Refresh” content=10>   
Bu yozuvdan keyin Web sahifa har 10 sekunddan keyin avtomatik tarzda o’zi
qayta yuklanadi.
3. Identifikatorlar.
HTML   tilida   h ar   bir   q o’ llanilgan   tegga   unikal   idintifikator   berish
imkoniyati   mavjud.   Masalan   matn   bir   necha   abzaslardan   tashkil   topgan
bo’lsin.   Har   bir   abzasga   mos   maxsus   nom   berish   mumkin,   keyinchalik
HTML   tilining   qo’shimcha   imkoniyatlari   yordamida   bu   abzaslarni
boshqarish   mumkin,   ya’ni   ularning   birortasini   ko’rinmas   qilish   yoki   shrifti
rangini o’zgartirish. Yuqoridagi   ishlar   faqat   abzaslar   uchun   emas,   balki   Web   sahifaning
ixtiyoriy qismi uchun ta’luqlidir.   Biror bir tegni nomlash uchun   id   parametri
ishlatiladi. Abzaslar  <p>  va  </p>  orqali ko’rsatiladi. 
Misol 3_5.
<html>
<head><title>Abzaslar</title></head>
<body>
<p id =”p1”>  Birinchi abzas </p>
<p id =”p2”>  Ikkinchi abzas </p>
</body>
< /html >
Rasm 3_5.
HTML  hujjatda  id   parametri qiymatlari takrorlanmasligi lozim, aks  h olda bu
qiymatlar e’tiborga olinmaydi.
class   parametri   faqat   shakl   bezash   ishlarida   ishlatiladi.   Biz   Web
sahifaning   ayrim   elementlarini   sinflarga   bo’lamiz,   keyinchalik   sinfni tasvirlash   qoidalari   yozuvini   bir   joydan   o’zgartirishimiz   mumkin   va   bu
o’zgartirish avtomatik ravishda shu sinfga kirgan barcha teglarga tar q aladi. 
HTML hujjatini tashkil etuvchi barcha elementlar ikki turga bo’linadi:
inline   elementlar   va   blokli   elementlar.   Inline   elementlar   oddiy   matn
elementlari bo’lib satr qismi ham bo’lishi mumkin, blokli elementlar esa har
safar   yangi   satrdan   boshlanishi   shart.   Blokli   elementlar   boshqa   blokli
elementlar   va   Inline   elementlaridan   tashkil   topishi   mumkin,   lekin   Inline
elementlar blokli eyelmentlarni o’z ichiga olmaydi. Web sahifa elementlarini
bloklarga   birlashtirish   ularga   birvarakayiga   shakl   berish   imkonini   beradi,
yani,   birlashtiruvchi   yagona   tegni   aniqlab   blok   joylashuvini   o’zgartirish
mumkin.   Tabiiyki   bu   Web   sahifa   elementlarining   h ar   birining   joylashuvini
alohida o’zgartirishdan oson. 
Blokli   tip   elementlarini   birlashtirish   uchun   <div>   va   </div>   teglari
q o’ llaniladi.   Inline   elementlari   esa   <span>   va   </span>   teglari   orqali
birlashtiriladi. Yuqorida aytilganlarga asosan   <div>   tegi   <span>   tegi ichida
joylasha olmaydi.
Misol 3_6:
<html>
   <head>
       <title>div blokni  h osil qilish</title>
   </head>
   <body>
      <div>
  Mening bu <div> sahifamga kiruvchilarga </div> alangali salom
</ div >
   </ body >
</ html >  Rasm 3_6
<span>   va   <div>   teglari   qo’ shimcha   parametrlarni   ham   o’z   ichiga   olishi
mumkin. Bizga malum bo’lgan   id   va   class   parametrlaridan tashqari   style   va
align   parametrlari   ham   ishlatiladi.   style   parametri   shu   blokdagi   malumot
stilini o’rnatsa,   align   parametri shu malumotni qanday tekislashni aniqlaydi.
HTML   hujjatida   sarlavhaning   o’z   teglari   mavjud   bo’lib,   ular   oltitadir.   Eng
yuqori   darajasi   bu   birinchidir.   H ar   bir   sarlavhaning   o’z   tegi   va   o’z
tasvirlanish   qoidasi   mavjud.   Eng   katta   yani   birinchi   darajali   sarlavha   <h1>
va   </h1>   teglari   orqali,   ikkinchi   darajali   sarlavha   <h2>   va   </h2>   teglari
orqali   va   oxirgi   oltinchi   darajali   sarlavha   <h6>   va   </h6>   teglari   orqali
ifodalanadi. Quyidagi misolda biz sarlavhalar tasvirini ko’ramiz: 
Misol 3_7:
<html>
<head>
<title>Sarlavhalarni tasvirlash</title>
</head> <body>
<h1>Birinchi darajali sarlavha</h1>
<h2>Ikkinchi darajali sarlavha</h2>
<h3>Uchinchi darajali sarlavha</h3>
<h4>To’rtinchi  darajali sarlavha</h4>
<h5>Beshinchi darajali sarlavha</h5>
<h6>Oltinchi darajali sarlavha</h6>
<p>Oddiy matn</p>
</body>
</html>
Rasm  3_7
Sarlavha   teglari   <span>   va   <div>   teglari   kabi   id,   class,   style,   align
parametrlarini o’z ichiga oladi. 
4.  Ishlatiladigan belgilar. Kompyuterda   h ar   bir   belgi   qandaydir   sondan   iboratdir.   Operasion
sistema  h ar bir songa mos keluvchi belgini ekranda tasvirlaydi. Sonlarga mos
keluvchi   belgilar   jadvali   kodirovka   (kodlash)   deyiladi.   H ozirning   o’zida   rus
tili   belgilari   uchun   kamida   5   ta   kodlash   usullari   mavjud.   Agar   Web   sahifa
yaratilayotganda   qaysi   kodlash   usulidan   foydalanilganni   brauzer   aniqlay
olmasa,   ekranda   tushunarsiz   belgilar   paydo   bo’ladi.   HTML   tili   Web   sahifa
qaysi   usulda   kodlanganini   ko’rsatib   turish   imkoniyatiga   ega.   Buning   uchun
<meta>  tegi ishlatiladi. 
HTTP   protokolida   (bayonnomasida)   oldindan   aniqlangan   Content–
Type   nomli   o’zgaruvchi   mavjud.   U   o’zida     Web   sahifa   tilini   va   kodlash
usulini saqlaydi. Umumiy ko’rinish quyidagicha bo’ladi:
<META http–equiv = “Content–Type” content = “text/HTML;
charset=ISO–8858–5”>
Yuqoridagi   misolda   o’zgaruvchining   qiymati   “;”   belgi   bilan   ajratilgan   ikki
qismdan iborat. Birinchi qism matnning HTML teglari yordamida yaratilgan
oddiy   matn   ekanligini   bildirsa   ikkinchi   qism   foydalanilgan   kodlash   usulini
ko’rsatib   turadi.   Yuqoridagi   misolda   xalqaro   standartlashtirish   tashkiloti
(ISO)   tomonidan   tasdi q langan   standart   kodlash   usuli   ko’rsatilgan.   Afsuski
brauzerlar   matnda   uchraydigan   ba’zi   bir   belgilarni   ekranda   aks   ettira
olmaydi. Agar  brauzer  matnda  “kichik” tengsizlik belgisini uchratsa uni teg
uchun   ochiluvchi   qavs   deb   tushunadi.   Matnda   bu   belgidan   keyin   h yech
qanday   teg   uchramasa   matnning   biror   bir   qismi   e’tiborsiz   qoldiriladi   va
ekranda   aks   ettirilmaydi.   Bunday   xatoliklarning   oldini   olish   uchun   matnda
bunday   belgilar   o’rniga   qo’ shtirno q   ichiga   olingan   maxsus   belgilar   ketma   –
ketligi qo’llaniladi. Bunday belgilar ketma–ketligi albatta qo’shtirno q   ichiga
olingan bo’ladi va “&” belgisi bilan boshlanib “;” belgisi bilan tugaydi.
          <       &lt; 
>      &gt;  &     &amp; 
“      &quot;
_      &emdash
Bu   belgilar   xaqida   to’liq   ma’lumotlarni
http://www.uni.-passau.de/~ramch/iso8859-1.html   manzilidan olish mumkin. Asosiy adabiyotlar
1. Matrosov S . Ch . i dr . HTML 4.0 v podlinnike. BHV-SPb, 2000. 672 s.
2. Uilton P. JAVASCRIPT. Osnovы. Simvol-plyus. 2002. 1056 s.
3. Kingli-Xyu  E., Kingli-Xyu  K. JAVASCRIPT  1.5:  Uchebnыy kurs.  Piter.
1-ye  izdaniye. 2002.
4. Tomson L., Velling L. Razrabotka Web-prilojeniy na PHP i MySQL. - K.:
"DiaSoft", 2001. - 672 s.
Qo’ shimcha adabiyotlar
1. Speynauer S., Kuersia V. Spravochnik Web-mastera. - K: "BHV", 1997. -
368 s.
2. Brandenbau.   JAVASCRIPT.   Sbornik   reseptov   dlya   professionalov.   SPb.
2001.
3. Ratshiller   T.,   Gerken   T.   PHP4:   razrabotka   Web-prilojeniy.   Piter,   2001.   -
384 s.
4. Yarger   R.,   Riz   Dj.,   King   T.   MySQL   i   mSQL.   Bazы   dannыx   dlya
nebolshix predpriyatiy i Interneta. - SPb: Simvol-Plyus, 2000 - 560 s.
5. Xilayer   S.,   Mizik   D.   Programmirovaniye   Active   Server   Pages.   -   M:
"Russkaya redaksiya", 1999. - 296 s.
6. Xolzner S. Perl: spesialnыy spravochnik. - SPb: "Piter". 2000. - 496 s.
7. Shvars R., Kristiansen T. Izuchayem Perl. - K: "BHV", 2000. - 320 s.

PHP da tarmoqlanuvchi va takrorlanuvchi jarayonlarni ifodalovchi operatorlar. Funksiyalar Reja: 1 . TEG lar 2. Metama’lumotlar 3. Identifikatorlar 4. Ishlatiladigan belgilar.

1. TEG lar HTML ning konstruksiyasi TEG lar deyiladi. Brauzer TEG larni oddiy matnlardan farqlashi uchun ular burchak qavslarga olinadilar. TEG tasvirlash jarayoni h atti h arakatlarining boshlanishini bildiradi. Agar bu h arakat butun hujjatga talluqli bo’lsa, bunday teg o’zining yopiluvchi juftiga ega bo’lmaydi. Juft teglarning ikkinchisi birinchisining harakatini yakunlaydi. Masalan, h ar bir Web sahifa <html> tegi bilan boshlanib </html> tegi bilan yopilishi kerak. Etibor bergan bo’lsangiz yopiluvchi teg ochiluvchidan « / » belgisi bilan farq qiladi. Teg nomlari katta yoki kichik h arflar bilan yozilishi mumkin, bularni brauzer bir xil qabul qiladi. HTML tilida boshqa kompyuter tillaridagi kabi izo h berish imkoniyati mavjud. Izo h quyidagi «<- - » va «- - >» belgilar orsiga yoziladi. Masalan: <-- Bu izox --> H ar qanday Web sahifa ikkita qismdan tashkil topadi. Bular sarlav h a qismi va asosiy qism. Sarlavha qismida Web sahifa h aqidagi malumot joylashadi, asosiy qismda esa Web sahifaning mazmuni bilan tasvirlanish qoidalari joylashadi. Sarlav h a qismi quyidagi ochiluvchi <head> va yopiluvchi </head> teglari orasida joylashadi. Asosiy qism esa <body> va </body> teglari orasida joylashadi. Odatda sarlavha qismi oldidan qo’llanilayotgan HTML standartlari h aqida malumot yoziladi. H ar qanday Web sahifaning umumiy ko’rinishi quyidagicha bo’ladi: Misol 3_1: <!DOCTYPE HTML PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01//EN "> <html> <head> <title> Hujjat sarlavhasi

</title> </head> <body> Asosiy qism </body> </html> Rasm 3_1. Birinchi <!Doctype> tegi o’zining parametrlari bilan brauzerga ushbu Websahifani qaysi HTML versiyada yozilganligi h aqida malumot beradi. Web sahifa ishga tushurilganda brauzerning eng yuqori satrida yuklanayotgan hujjat mazmunini anglatuvchi qisqacha yozuv turadi. Bu yozuvni h osil qilish uchun quyidagi ochiluvchi <title> va yopiluvchi <title> teglaridan fodalanamiz. Misol 3_2: <html> <head> <title>Web sahifa sarlavhasi</title>

</ head > <body> </body> </html> Rasm 3_2. Web sahifaning asosiy qismi <body> va </body> teglari orasida joylashadi. Bu oddiy matn bo’lishi mumkin. Brauzer bu matnni tug’ridan to’g’ri interpretasiya qilib ekranda tasvirlaydi. Bizga dastlabki Web sahifamizni yaratish uchun oddiy «Bloknot» matn mu h arriri kifoya. Quyida ko’rsatilgan misolni matn mu h arririda yozib, uni xotiraga yozishda kengaytmasini html yoki htm deb kiritishimiz kerak. Misol 3_3: <html> <head> <title>Mening birinchi Web sahifam </title> </head>

<body> Mening bu sahifamga kiruvchilarga alangali salom </body> </html> Bu faylni ishga tushirish uchun sichqoncha ko’rsatkichini shu fayl ustiga keltirib chap tugmasini ikki marta bosish kerak. Natijada ekranda q uydagi ko’rinishdagi natija h osil bo’ladi: Rasm 3.3 <body> tegi bir qancha qo’ shimcha parametrlarga ega. Bu parametrlar tegning ochiluvchi qismida joylashadi. Parametrlar ikki qismdan iborat bo’ladi: parametr nomi va parametr qiymati. Masalan bgcolor parametri tasvirlanayotgan Web sahifa fonining rangini belgilaydi. Masalan: <body bgcolor = “green”> Parametrlarning satrli qiymatlari qo’shtirnoq ichida yoziladi. Biz quyida < body > tegining parametrlari bilan tanishamiz.