Python muhitida chiziqli, tarmoqlanuvchi, takrorlanuvchi, massivlar, funksiyalar va grafikaga oid dastur tuzish
![Va dasturni o`rnatish muofaqqiyatli tugallandi.
if-shart amali (operatori)
if shart amali shart ifodalarda qo llanilib, uning natijasiga ko ra dastur bajarilishi ‟ ‟
u yoki bu yo lga yo naltiriladi. U quyidagi umumiy ko rinishga ega:
‟ ‟ ‟
if mantiqiy ifoda : ifodalar
[ elif mantiqiy ifoda : ifodalar]
[ else:
ifodalar]
if shart operatorining eng sodda ko rinishida
‟ if kalit so zidan keyin mantiqiy ‟
ifoda yoziladi va ikki nuqta (:) qo yiladi. Keyingi qatordan amallar yoziladi. Har
‟
bir amal alohida qatorda yozilishi yoki ularni nuqta vergul (;) bilan ajratgan holda
bitta qatordan yozish talab qilinadi. Shuni alohida ta`kidlash kerakki Pythonda
boshqa tillardagi kabi if shart amalini tana qismini ifodalovchi maxsus belgilar
mavjud emas (manasal c++, c# da {,} blok belgilari ishlatiladi). Shu sababli uning
tana qismidagi ifodalar if kalit so ziga nisbatan bitta xat boshi (to rtta probel
‟ ‟
belgisi) belgisi tashlab yoziladi. Masalan:](/data/documents/47a840eb-20ad-4984-9f2c-25f84d5851e5/page_7.png)
![Bu yerda majburiy ajratuvchilar bo'lishi (nuqta, vergul mana men shu yerdaman
deyishi) shart, ularsiz biz for operatorida kod yoza olmaymiz (tan olavering bari bir
yoza olmaysiz). Aynan ko’rsatilgan tartibda yozish ham shart emas. int i = 1 ni
siklda tashqari holatlarda ham e’lon qilib sikl parametrini shunchaki i deb ham
ketishimiz mumkin bo’ladi!
Massiv tushunchasi. Massiv bu bir tipli nomerlangan ma’lumotlar jamlanmasidir.
Massiv indeksli o‘zgaruvchi tushunchasiga mos keladi. Massiv ta’riflanganda tipi,
nomi va indekslar chegarasi ko‘rsatiladi. Masalan type turidagi length ta
elementdan iborat a nomli massiv shunday e’lon qilinadi:
type a[length];
Bu maxsus a[0], a[1], ..., a[length -1] nomlarga ega bo‘lgan type turidagi
o‘zgaruvchilarning e’lon qilinishiga to‘g‘ri keladi.
Massivning har bir elementi o‘z raqamiga - indeksga ega. Massivning x-nchi
elementiga murojaat indekslash operatsiyasi yordamida amalga oshiriladi:
int x=...; //butun sonli indeks
TYPE value=a[x]; //ch-nchi elementni o‘qish
a[x]=value; //x-yxb elementga yozish](/data/documents/47a840eb-20ad-4984-9f2c-25f84d5851e5/page_10.png)
![Indeks sifatida butun tur qiymatini qaytaradigan har qanday ifoda qo‘llanishi
mumkin: char, short, int, long. C++ da massiv elementlarining indekslari 0 dan
boshlanadi (1 dan emas), length elementdan iborat bo‘lgan massivning oxirgi
elementining indeksi esa - bu length -1 (length emas). Massivning int z[3]
shakldagi ta’rifi, int tipiga tegishli z[0],z[1],z[2] elementlardan iborat massivni
aniqlaydi.
Massiv chegarasidan tashqariga chiqish (ya’ni mavjud bo‘lmagan elementni
o‘qish/yozishga urinish) dastur bajarilishida kutilmagan natijalarga olib kelishi
mumkin. SHuni ta’kidlab o‘tamizki, bu eng ko‘p tarqalgan xatolardan biridir.
Agar massiv initsializatsiya qilinganda elementlar chegarasi ko‘rsatilgan
bo‘lsa , ro‘yxatdagi elementlar soni bu chegaradan kam bo‘lishi mumkin, lekin
ortiq bo‘lishi mumkin emas.
Misol uchun int a[5]={2,-2}. Bu holda a[0] va a[1] qiymatlari aniqlangan
bo‘lib, mos holda 2 va –2 ga teng. Agar massiv uzunligiga qaraganda kamroq
element berilgan bo‘lsa, qolgan elementlar 0 hisoblanadi:
int a10[10]={1, 2, 3, 4}; //va 6 ta nol
Agar nomlangan massivning tavsifida uning o‘lchamlari ko‘rsatilmagan
bo‘lsa, kompilyator tomonidan massiv chegarasi avtomatik aniqlanadi:
int a3[]={1, 2, 3};
Bir o‘lchamli massivlarni funksiya parametrlari sifatida uzatish. Massivdan
funksiya parametri sifatida foylalanganda, funksiyaning birinchi elementiga
ko‘rsatkich uzatiladi, ya’ni massiv hamma vaqt adres bo‘yicha uzatiladi. Bunda
massivdagi elementlarning miqdori haqidagi axborot yo‘qotiladi, shuning uchun
massivning o‘lchamlari haqidagi ma’lumotni alohida parametr sifatida uzatish
kerak.](/data/documents/47a840eb-20ad-4984-9f2c-25f84d5851e5/page_11.png)
![Funksiyaga massiv boshlanishi uchun ko‘rsatkich uzatilgani tufayli (adres
bo‘yicha uzatish), funksiya tanasining operatorlari hisobiga massiv o‘zgarishi
mumkin.
Funksiyalarda bir o‘lchovli sonli massivlar argument sifatida ishlatilganda
ularning chegarasini ko‘rsatish shart emas.
Funksiyalarda bir o‘lchovli sonli massivlar argument sifatida ishlatilganda
ularning chegarasini ko‘rsatish shart emas.
Ko‘p o‘lchovli massivlar ta’rifi. Ikki o‘lchovli massivlar matematikada
matritsa yoki jadval tushunchasiga mos keladi. Jadvallarning insializatsiya qilish
qoidasi, ikki o‘lchovli massivning elementlari massivlardan iborat bo‘lgan bir
o‘lchovli massiv ta’rifiga asoslangandir.
Misol uchun ikki qator va uch ustundan iborat bo‘lgan xaqiqiy tipga tegishli d
massiv boshlang‘ich qiymatlari quyidagicha ko‘rsatilishi mumkin:
float d[2][3]={(1,-2.5,10),(-5.3,2,14)};
Bu yozuv quyidagi qiymat berish operatorlariga mosdir:
d[0][0]=1;d[0][1]=-2.5;d[0][2]=10;
d[1][0]=-5.3;d[1][1]=2;d[1][2]=14;
Bu qiymatlarni bitta ro‘yxat bilan xosil qilish mumkin:](/data/documents/47a840eb-20ad-4984-9f2c-25f84d5851e5/page_12.png)
Mavzu: Python muhitida chiziqli, tarmoqlanuvchi, takrorlanuvchi, massivlar, funksiyalar va grafikaga oid dastur tuzish REJA: Kirish Asosiy qism 1 . Python dasturi haqida malumot . 2 . Tarmoqlanuvchi va takrorlanuvchi funksiyalar vazifalari. 3 .Massivlar haqida malumotlar. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish. Python dasturlash tilini yaratilishi 1980-yil oxiri 1990-yil boshlaridan boshlangan. O`sha paytlarda uncha taniqli bo`lmagan Gollandiyaning CWI instituti xodimi Gvido van Rossum ABC tilini yaratilish proektida ishtirok etgan edi. ABC tili Basic tili o`rniga talabalarga asosiy dasturlash konsepsiyalarini o`rgatish uchun mo`ljallangan til edi. Bir kun Gvido bu ishlardan charchadi va 2 hafta davomida o`zining Macintoshida boshqa oddiy tilning interpretatorini yozdi, bunda u albatta ABC tilining ba †™zi bir g`oyalarini o`zlashtirdi. Shuningdek, Python 1980-1990-yillarda keng foydalanilgan Algol-68, C, C++, Modul3 ABC, SmallTalk tillarining ko`plab xususiyatlarini o`ziga olgandi. Gvido van Rossum bu tilni internet orqali tarqata boshladi. Bu paytda o`zining “ Dasturlash tillarining qiyosiy taqrizi ” veb sahifasi bilan internetda to 1996-yilgacha Stiv Mayevskiy ismli kishi taniqli edi. U ham Macintoshni yoqtirardi va bu narsa uni Gvido bilan yaqinlashtirdi. O`sha paytlarda Gvido BBC ning “ Monti Paytonning havo sirki ” komediyasining muxlisi edi va o`zi yaratgan tilni Monti Payton nomiga Python deb atadi (ilon nomiga emas). Til tezda ommalashdi. Bu dasturlash tiliga qiziqqan va tushunadigan foydalanuvchilar soni ko`paydi. Boshida bu juda oddiy til edi. Shunchaki kichik interpretator bir nechta funksiyalarga ega edi. 1991-yil birinchi OYD(Obyektga Yo`naltirilgan Dasturlash) vositalari paydo bo`ldi. Bir qancha vaqt o`tib Gvido Gollandiyadan Amerikaga ko`chib o`tdi. Uni CNRI korparatsiyasiga ishlashga taklif etishdi. U o`sha yerda ishladi va korparatsiya shug`ullanayotgan proektlarni Python tilida yozdi va bo`sh ish vaqtlarida tilni interpretatorini rivojlantirib bordi. Bu 1990-yil Python 1.5.2 versiyasi paydo bo`lguncha davom etdi. Gvidoning asosiy vaqti korparatsiyani proektlarini yaratishga ketardi bu esa unga yoqmasdi. Chunki uning Python dasturlash tilini rivojlantirishga vaqti qolmayotgandi. Shunda u o`ziga tilni rivojlantirishga imkoniyat yaratib bera oladigan homiy izladi va uni o`sha paytlarda endi tashkil etilgan BeOpen firmasi qo`llab quvvatladi.
Asosiy qism. Python nima? Python - mashhur dasturlash tili. U Guido van Rossum tomonidan 1991 yilda ishlab chiqilgan. Bu dasturlash tili o'rganish uchun oson, foydalanish uchun qulay, ko'p qirrali dasturlash tili bo'lib, dasturlashga yangi kirganlar uchun ham, soha mutaxassislari uchun ham zo'r tanlov. Python dasturlash tili imkoniyatlari Python †“ bu o'rganishga oson va shu bilan birga imkoniyatlari yuqori bo'lgan oz sonlik zamonaviy dasturlash tillari qatoriga kiradi. Python yuqori darajadagi ma'lumotlar strukturasi va oddiy lekin samarador obyektga yo'naltirilgan dasturlash uslublarini taqdim etadi. Pythonning o'ziga xosligi Oddiy, o'rganishga oson, sodda sintaksisga ega, dasturlashni boshlash uchun qulay, erkin va ochiq kodlik dasturiy ta'minot. Dasturni yozish davomida quyi darajadagi detallarni, misol uchun xotirani boshqarishni hisobga olish shart emas. Ko'plab platformalarda hech qanday o'zgartirishlarsiz ishlay oladi. Interpretatsiya( РРЅС˜ ‚ Р µ СЂРїСЂР µ С ‚ РёСЂСѓР µ РјС ‹ Р №) qilinadigan til Kengayishga ( Р Р ° СЃС € РёСЂСЏР µ РјС ‹ Р №) moyil til. Agar dasturni biror joyini tezroq ishlashini xoxlasak shu qismni C yoki C++ dasturlash tillarida yozib keyin shu qismni python kodi orqali ishga tushirsa(chaqirsa) bo'ladi. Juda ham ko'p xilma-xil kutubxonalarga ega. xml/html fayllar bilan ishlash http so`rovlari bilan ishlash GUI(grafik interfeys) Web ssenariy tuzish FTP bilan ishlash
Rasmli audio video fayllar bilan ishlash Robot texnikada Matematik va ilmiy hisoblashlarni programmalash Pythonni katta proyektlarda ishlatish mumkin. Chunki, uni chegarasi yo`q, imkoniyati yuqori. Shuningdek, u sodda va universalligi bilan programmalash tillari orasida eng yaxshisidir. Python dasturlash tilini o`rnatish. Agar siz biror GNU/Linux distributivini ishlatayotgan bo'lsangiz ko'p xollarda sizning tizimingizda python o'rnatilgan bo'ladi. Buni tekshirib ko'rish uchun terminalingizdan quyidagi buyruqni ishga tushirib ko'ring. python -V Agar sizda Python 3.4.3 yozuvi yoki shunga o'xshash yozuv hosil bo'lsa unda hammasi joyida Windows operatsion tizimiga o'rnatish uchun www.python.org/downloads web sahifasiga o'tamiz va u yerdan oxirgi python versiyasini yuklab olamiz. Pythonni o'rnatish odatiy dasturlarni o'rnatish kabi kechadi. Hech qanday qiyin joyi yo'q. Python dasturlash tilining o`rnatuvchi paketini ustiga sichqoncha ko`ratkichini 2 marta bosamiz va bizga quyidagi oyna hosil bo`ladi.
Bu yerda Install for all users-barcha foydalanuvchilar uchun. Install just for me- faqat siz uchun, agar buni tanlab istalyatsiya qilsak ya †™ni o`rnatsak Windows Vista operatsion sistemasida xatolik yuz beradi va dastur ishlamaydi. Shuning uchun Install for all users ni tanlaganimiz maqul. Keyin next tugmasi bosamiz. Bu yerda esa Python dasturlash tilini qayerda o`rnatilishi ko`rsatilayapti.