Al-Bukhari university pedagogika va psixologiya yõnalishi 1-4 guruh talabasi Suyunova Gulzodaning psixologiya nazariyasi va tarixi fanidan tayyorlagan REFERATI

Shaxsning individual-psixologik xususiyatlari Reja: 1. Individual-tipologik xususiyatlar klassifikatsiyasi. 2. Temperament va faoliyatning individual xususiyatlari. 3. Qobiliyatlar, turlari, qobiliyatlarning psixologik tarkibi. 4. Xarakter va shaxs.

Avval takidlaganimizdek xar bir shaxs o’zga xos-xususiyatlar bilan takrorlanmaydigan bir dunyo, tashqi kurinishi bilan uxshash insonlarni uchratish mumkin, ammo fe’li, mijozi va shaxs sifatlari bilan bir-biriga uxshash shaxslarni topish xayotda juda mushqil. SHaxs-qayta rilmas, u o’z sifatlari va borligi bilan noyobdir. Bu borada biz «Individ» va «Individuallik» tushunchalarini kurib chiqamiz. «Individ»- bu «odam» degan tushunchani tuldiradi va uning ijtimoiy-biologik mavjudod sifatida mavjudligini tasdiklaydi. YA’ni Individ- insonga aloqadorlik faktini tasdiklovchi ilmiy katigoriyadir. «Individuallik»-bu torrok tushuncha bo’lib konkret odamni boshqa bir kankret odamdan faqlovchi barcha o’ziga xos-xususiyatlar majmuini o’z ichiga oladi. SHaxs individualligiga uning qobiliyatlari, temperamenti, xarakteri, irodaviy sifatlari, e’motsiyalari, xulkiga xos motivatsiya va ijtimoiy utsonovkalari kiradi. Ana shu katigoriyalar individualllikni ta’minlovchi katigoriyalaridir: Qobiliyatlar-shaxsdagi shunday individual, turgun sifatlarki, ular odamning turli xil faoliyatdagi ko’rsatkichlari, yutuqlari va qiyinchiliklari sabablarini tushuntirib beradi. Temperament- insonning turli vaziyatlarda narsa, xolatlar va insonlarning xatti-xarakatlariga nisbatan reaktsiyasini tushuntirib beruvchi xususiyatlari majmuidir. Xarakter-shaxsning aloxida insonlar va insonlar guruxi, o’z- o’ziga, vaziyatlarga, narsalar va xodisalarga nisbatan munosabatlardan ortiradigan sifatlarini o’z ichiga oladi.

Irodaviy sifatlar-xar birimiz o’z oldimizga maqsad quyib,unga e’rishish yo’lidagi qiyinchiliklarni engishimizni ta’minlovchi ma’lum sifatlarimiz majmuini o’z ichiga oladi. E’motsiyalar va motivatsiya-bu atrofimizda sodir bo’layotgan xodisalar, bizni o’rab to’rgan odamlar va ularning xatti-xarakatlari ruxan qanday qabo’l qilib, ularga bildiradigan xissiy munosabatlarimiz xisoblanadi. Demak individuallik sifatlar bizning ongli xayotimizning ajralmas qismi, idrokimiz, xotiramiz va fikirlarimiz yunaltirilgan muxim predmet sanaladi. CHunki bo’lar buning faoliyatlarni amalga oshirish va ishlarni bajarishdagi individual uslibimiz bevosita aloqador. Ms: kimdir ishni tez va chala qiladi, aksincha kimdir sekin, ammo sifatli qilab bajaradi. Temperament va faoliyatning individual xususiyatlari. Temperament va layokatlar individning dinamik o’zgaruvchan psixik faoliyati jarayonini ta’minlovchi sifatlarni o’z ichiga oladi. Odam temperamentiga aloqador sifatlarining o’ziga xosligi shundaki, ular odam bir faoliyatdan, e’motsional xolatdan, malakadan (kasbdan) boshqasiga utgan paytlarida reaktsiyalarning e’giluvchan va dinamikligini ta’minlaydi. Individga xos dinamik fazilatlar o’zaro ichki boglanishga e’ga bo’lib, o’ziga xos tuzilishini tashkil e’tadi. Psixikaning individual jixatdan o’ziga xos, tabiy shartlashgan dinamik kurinishlari majmui kishining temperamenti deb ataladi. Boshqacha qilib aytganda temperament-shaxs faoliyati va xulkining dinamik va e’motsional-xissiy tamonlarini xarakterlovchi individual xususiyatlar majmuidir.

Temperament-xususiyatlari shaxsning ichki to’zilmasi bilan bevosita bog’liq bo’lib, ularining namoyon bo’lishi uning kankret vaziyatlariga munosabatini, e’ktsremal vaziyatlarda o’zini qanday tutishini belgilab beradi. Ms: e’ng kuvonchli yoki gamgin damlarda , dutsi xiyonat qilganda, yaqin kishilari ulganda va x. xolatlarda beixtiyor namoyon bo’ladigan reaktsiyalar uning temperamentidan kelib chiqadi. Temperament odamning ijtimoiy ob’ektlarga nisbatan «sezgirligini» tarbiyalaydi, professional maxorat va kasb malakasining oshishiga yordam beradi. Demak bu individual xususiyatga e’ga bo’lgan jarayon xisoblanadi. E’ramizdan ilgari II asrda yashagan rimlik anatom va vrach Galen birinchi bo’lib temperamentlarning tasnifini yaratadi va uni 13 turga bo’ladi. Gippokrat (e’ramizdan oldingi V asrda) organizimning xolatini asosan odam organizimdagi siyukliklarning (kon, limfa, ut) larning mikdoriy nisbatiga bog’liq deb xisoblaydi. Qiyinchilik tibbiyot olimlari tamonidan bu klasifikatsiya 4taga qisqartirildi: 1. Sangvinik- (konning ko’pligi) 2. Xalerik- (sarik ut ko’pligi) 3. Felegmatik-(limfa ko’pligi) 4. Melanxolik-(kora ut ko’pligi) Keyingi vaktlarda nems faylasufi I.Kand (XVIII asr oxiri), rus pelogogi, anatomi va vrachi P.F. Lesgaftlar xam temperamentning asosiy xususiyatlari konda deb tushuntirganlar.