Sistema bloki kompanentlarini oʻrganish, kopmyuterga asosiy va qoʻshimcha qurilmalarini ulash va ularning Xarakteristik xususiyatlarini oʻrganish

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

418.1708984375 KB

Ko'chirib olish

Sistema bloki kompanentlarini o rganish,ʻ
kopmyuterga asosiy va qo shimcha
ʻ
qurilmalarini ulash va ularning
Xarakteristik xususiyatlarini o rganish
ʻ
Reja:
1. Sistema bloki kompanentlarini
oʻrganish.
2. Kopmyuterga asosiy va qoʻshimcha
qurilmalari ulash va amaliyotda qo’llash.
3. Ularning xarakteristik xususiyatlarini
oʻrganish va ularni tushinish.

Hozirgi kunda inson hayotini kompyutersiz tasavvur etib
bо‘lmaydi. Shunday ekan, quyidagi savollar о ‘rinli: Kompyuterning о ‘zi nima? U
qanday
tuzilgan? Kompyuterning imkoniyatlari qanday? Uning asosiy vazifasi
nimalardan
iborat? Insonga qanday yordami tegadi-yu, qanday zarari bor? Shu
va boshqa savollarga javob topishga q о ‘yidagi maqolada harakat qilamiz. Inson
tafakkurining mahsuli b о ‘lgan kompyuter juda kerakli mashina hisoblanadi.
Kompyuter 4 asosiy qurilmalardan iborat: Monitor(ekran), sistema bloki,
klaviatura, sichqoncha.
Shuni ham ta’kidlab о ‘tish kerakki, yaqin kunlargacha kompyuterning
asosiy qurilmalar safiga sichqoncha kirmas edi, sababi u siz ham bemalol
boshqarsa b о ‘lardi. Lekin yuqori texnologiyalar va internetning vujudga kelishi
bilan sichqonchasiz kompyuterni boshqarish umuman mumkin b о ‘lmay qoldi.
Shuni ham q о ‘shib о ‘tish kerakki, bugungi kunda sistema blokini k о ‘pchilik
«protsessor» deb ataydi.
Sistema bloki himoya g‘ilofiga о ‘ralgan elektron sxemalar va qurilmalardan
iborat. U keys deb xam ataladi.
Elektron sxemalar yaxlit asosga yig‘ilgan b о ‘lib, asosiy plata (ona plata /
motherboard) deyiladi.
Kompyuterning eng asosiy xususiyatini asosiy platada
joylashgan protsessor (inglizcha
CPU — Central Processing Unit — jarayonlarni
boshqaruvchi
markaziy qurilma) deb ataluvchi elektron sxema belgilaydi. U
kompyuterning barcha qurilmalarini boshqaradi va uning turiga qarab
kompyuterga baho beriladi.

Biz ma’lumotlarni (kino, klip qо‘shiq, musiqa, rasmlar, hikoyalar, referatlar)
daftarlar, kitoblar, magnit tasmalar va boshqa vositalar yordamida uzoq vaqt saqlay
olamiz. Kompyuterda ham ma’lumotlarni uzoq vaqt saqlab qо‘yish imkoniyati bor.
Buning uchun asosan magnit disklar va kompakt disklar ishlatiladi. Magnit
disklarning qattiq va egiluvchan turlari mavjud.
Qattiq disklar vinchester (inglizcha
HDD — Hard Disc Drive — qattiq
disk) deb atalib, odatda u sistema blokida joylashtiriladi. Vinchester ikki turga
b о ‘linadi (ATA,
SATA).

Kompakt disklardagi
ma’lumotlarni о ‘qish uchun CD-ROM yoki DVD-ROM qurilmasi ishlatiladi.
Vinchester, kompakt disk va disketlardagi ma’lumotlar kompyuter elektr
manbasidan uzilgan holda ham saqlanib qoladi. Shu sababli ularni umumiy nom
bilan kompyuterning tashqi xotirasi deb ataymiz.
Shuningdek, tezkor xotira (inglizcha RAM — Random Access Memory)
qurilmasi mavjud b о ‘lib, u ishlash jarayonida protsessor foydalanadigan barcha
axborot va dasturlarni о ‘z ichida saqlaydi. Uni tezkor deyilishiga sabab boshqa
xotiralarga nisbatan axborot almashinuvi minglab yoki millionlab tezdir. Tezkor
xotira qurilmasida saqlanadigan ma’lumotlar kompyuter elektr manbaidan
uzilganda yoki qayta yuklanganda о ‘chib ketadi.
О ‘z vaqtida ishtatilgan yoki ishlatilayotgan tezkor xotiralar q u yidagilardir:
SIMM 30
30 b о ‘linmalik SIMM (Single Inline Memory Module — Yagona qatorda
joylashgan xotira moduli). 286 — 486 protsessorli kompyuterlarda ilgari
ishlatilgan. Xozirda tarixga aylangan.
SIMM 72

72 b о ‘linmalik SIMM. Ushbu xotira ikki turga b о ‘lingan: FPM (Fast Page
Mode) va EDO (Extended Data Out). FPM turi 486 protsessorlik va birinchi
Pentium kompyuterlarida 1995 yilga qadar ishlatilgan. S о ‘ngra EDO turi
yaratilgan. Tashqi k о ‘rinish jihatidan ikki turi bir xil, faqat markerlangan qog‘ozi
yordamida ajratsa b о ‘ladi.
DIMM

Ushbu xotira turi SDRAM (Synchronous DRAM — Baravar ishlaydigan
xotira) deb ham nomlangan. 1996-2001 yillar oralig‘ida k о ‘pgina Intel chipsetlari,
shu qatorda Pentium va Celeron protsessorlari ham ushbu xotira turini ishlatgan.

Keyinroq DDR asri boshlanib, simm va dimm turlari tarixga aylangan. Hozirgi
kunda yangi davr — DDR (DDR2, DDR3) xotiralari davri deyish mumkin.
DDR
DDR (Double Data Rate)ni SDRAM ning davomi sifati qarash mumkin.
Ushbu modul jaxon bozoriga 2001 yilda chiqqan. DDR va SDRAM ning farqi
shundaki, DDR bajaradigan ishni tezlashtirish maqsadida takt chastotasini ikki
marta kupaytirish о ‘rniga, bir takt ichida ma’lumotlarni ikki marta j о ‘natadi.
DDR2
DDR2 (Double Data Rate 2) – DDRning yangilangan va kuchaytirilgan turi.
DDR2 xotirasi 2003 yilda yaratilib, unga mos chipsetlar 2004 yilning о ‘rtalarida
yaratilgan. DDR2 ning DDR dan farqi – mexanizmning mukammalashtirilgani
hisobiga birmuncha katta takt chastotasida ishlay olish imkoniyatidir. DDR2
DDRdan tashqi k о ‘rinish jihatidan katta farq qiladi, u 184 b о ‘linmachalardan
(DDRda shuncha) 240ga oshirilgan (DDR2 da).
DDR3
DDR2 xotira moduli kabi, DDR3 ham 240-lik bо‘linmachalardan tashkil
topgan, ammo elektr toki tomondan mos emas. Shuning uchun keskin farq qiladi:
SHaxsiy kompyutеrlar (inglizcha Personal Computers, qisqacha- PC)
quyidagi qurilmalardan tashkil topgan:
· tizimli bloki;
· monitor;
· tugmachalar majmuasi (klaviatura);
· sichqoncha;
· tashqi qurilmalar.

1. Tizimli blok quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:

Tizimli blok.
a) tashqi yuza paneli;
1 - kompakt-disklar yurituvchi si;
2 - egiluvchi disklarning disk yurituvchi si;
3 - "tarmoq" indikatori;
4 - "Vinchester" indikatori;
5 - ta’minotni ulash tugmachasi;
6 - RESET tugmachasi;
b) AT shakl-omilning orqa paneli;
7 - klaviaturani ulash port i :
8 - modemni yoki sichqonni ulash uchun COM portlar;
9 - monitorni ulash port i ;
10 - tarmoq xaritasi;
11 - tovush xaritasi;
12 - monitorni ulash uchun rozetka;
13 - tarmoq rozetkasi;
14 - printer uchun parallel port;
v) ATX shakl omilining orqa paneli;
15 – PSG interfeysli sichqonni ulash port i ;
16 – PSG interfeysli klaviaturani ulash port i ;
17 - USB-uskunasini ulash port i ;
18,20 - modem yoki sichqonni ulash uchun ketma-ket COM-portlar;
19 - printer uchun parallel port;
21 - mikrofonni ulash port i ;
22 - chiziqli ovoz chiqish joyi;
23 - okustik tizimini ulash port i ;
24 - joystikni ulash port i ;
25 - monitorni ulash port i ;
26 - ichki modemning xaritasi;
27 - USB-uskunalarini ulash uchun qo’shimcha port la r;
28 - tarmoq xaritasi;
29 - tarmoqni ajratish joyi;
30 - tarmoq viklyuchateli.
Ona (Matеrinskaya) plata shaxsiy kompyutеrning asosiy platasidir. Unda
protsessor, tovush va video xarita lar , tezkor xotira, tv-tyuner, sxemachalar, kuller,

translyator kabilar joylashadi. Ona plataga ulangan qurilmalar esa DVD-ROM,
CD-ROM, Vinchester, blok- pitaniyalardir.

.T izimli plataga ulanadigan tashqi uskunalar .
tizimli plataga ulanadigan tashqi uskunalar ko’rsatilgan edi. Shuni ta’kidlash
lozimki, ta’minot blokidan tashqari, chetda (periferiyada) joylashgan bu
uskunalardan istalgani yo’q bo’lganda ham kompyuter ishlayveradi. Tizimli
plataning o’zida esa har doim ularsiz kompyuterhatto yoqilmaydigan bir nechta
qism o’rnatiladi.
Tizimli plataga o’rnatiladigan unsurlar (elementlar).
Ularning eng muhimlari bu protsessor va tezkor xotiradir. Bundan tashqari,
katta tezlikda ishlaydigan protsessorlar uchun majburiy vositalar (atributlar)
to’plamiga protsessor korpusining darajasini xavfsiz kattalikkacha tushirish uchun
zarur bo’lgan ventilyatorli sovutuvchi radiator kiradi. Protsessor kompyuterning
yuragidir u hamma hisoblarni bajaradi va tashqi uskunalarni boshqaradi.
Kompyuterning quvvati uning unumdorligiga bog’liqdir. Konstruksiya jihatidan
protsessor markazida metall plastikasi joylashgan keramik (sopol) plastina
ko’rinishida ishlangan. Tizimli plata bilan ulanish uchun protsessor past tomonda
tilla suvi yugurtirilgan chiqishlar - oyoqchalar bilan ta’minlangan. Ularnig soni esa
bir necha yuzta bo’lishi mumkin.

Intel Pentum-4 protsessori.

Tizimli platada protsessorni o’rnatish uchun soket deb ataluvchi ajratish joyi
mo’ljallangan. Shuningdek, korpuslari kartrij ko’rinishida ishlangan protsessorlar
ham mavjud, bunday protsessorlar uchun slot deb ataluvchi ajratish joyi
o’rnatiladi.
Protsеssor kompyutеrning markaziy qurilmasidir. Uning tarkibiga
kompyutеr ishini muvofiqlashtirib turuvchi boshqaruv qurilmasi, ma’lumotlar
ustida amallar bajaruvchi arifmеtik-logik qurilma, hamda ma’lumotlar va ular
ustida bajarilgan amallar natijalarini vaqtinchalik protsеssorda saqlab turuvchi
rеgistrlar kiradi.
Shaxsiy kompyutеr protsеssori vazifasini bajarib turuvchi mikrosxеma
“mikroprotsеssor” dеb nomlanadi. Mikroprotsеssor tavsiflaridan biri
kompyutеrning tеzkor amal bajarishini bilvosita aks ettiruvchi takt chastotasidir.
Solishtirish uchun eslatma bеramiz: IBM – 286 shaxsiy kompyutеrida o’rnatilgan
mikroprotsеssorning takt chastotasi 8 Mgts ni tashkil qilgan, turbo tartibida 12
Mgts gacha еtib borar edi. Zamonaviy mikroprotsеssorining takt chastotasi esa 3
Ggts dan ham yuqori bo’lishi mumkin.
Mikroprotsеssorning yana bir tavsifi kompyutеrning umumiy unumdorligi
va hisob – kitoblarning aniqligiga ta’sir etuvchi razryad darajasidir. Razryad
darajasi mashina so’zi uzunligi bilan bеlgilanadi.
Mashina so’zi – bu bitlarning aniq, tartiblangan kеtma – kеtligidir,
kompyutеr uni yahlit ma’lumot sifatida qabul qiladi. Mashina so’zi baytga karrali
bo’lib, shaxsiy kompyutеrning turiga qarab turli uzunlikda bo’lishi mumkin (16
yoki 32 bit).
Ancha yuqori chastotalarda ishlovchi zamonaviy protsessorlar haddan
tashqari qattiq qizib ketadi. Ammo protsessorlar ham mansub bo’lgan yarim
o’tkazgichli mikrosxemalar 80-100 darajadan ortiq haroratga chidolmaydi. Ozgina
qizib ketsa ham, ular yo o’chib qoladi, yoki ishdan chiqadi. Protsessorning
korpusini sovutish uchun katta miqdorli qovurg’alarga ega bo’lgan alyuminiy yoki
misdan yasalgan og’ir radiatorlardan foydalaniladi .Ularni ventilyator havo bilan
puflab turadi. Ventilyator uchun "kuler" (inglizcha, "cooler" - muzlatgich,
issiqlikni oluvchi) atamasi ommaviydir. Bir qator tizimli platalar u chiqarayotgan
va ko’tarilayotgan shovqinni kamaytirish uchun ventilyatorning aylanish tezligini
tartibga solib tura oladi.
Protsessorni sovutish uchun kulerli radiator:
a) to’g’ri burchakli; b) Silin d r shaklli

Misol sifatida rasmini ko’rib chiqamiz. Unda Celeron va Pentium
protsessorlariga mo’ljallangan, ancha mashhur va ommalashgan AT shaklli
omilining tizimli platasini chizmasi keltirilgan.

Soltek SL-63AV tizimli platasi.
Tepadagi chap burchakda kengaytiruvchi slotlarning an’anaviy to’plami:
turli xildagi kartalarni o’rnatishga mo’ljallangan ikkita ISA va uchta PCI sloti
hamda zamonaviy videoadapter uchun AGP sloti joylashgan.
Shuni ta’kidlashimiz mumkinki, tizimli platalarda ISA slotlarini
o’rnatmaslikka harakat qilinadi, ularning o’rniga bitta AMR slotini yoki ovoz
kartasi, yoki modem uchun mo’ljallangan, AC'97 spetsifikatsiyasini qo’llab-
quvvatlovchi CNR sloti montaj qilinadi. O’ngda esa Intel korporatsiyasining
protsessorini o’rnatish uchun katta soket joylashgan. Ushbu holatda – bu Soket 370
dir (Pentium, AMD K5 hamda K6 protsessorlari uchun keng tarqalgani Socket7
edi). Pentium 4 protsessorlari uchun boshqacha jaylashtirilgan va kontaktlari soni
boshqacha bo’lgan soketlar ishlatiladi. Athlon va Duron protsessorlari uchun Socet
A dan foydalaniladi. Tizimli plataning pastida 168 kontaktli DIMM modullarini
o’rnatish uchun uchta slot joylashgan. Shuni ta’kidlab o’tish lozimki, xotira
modullari uchun 2 tadan 4 tagacha miqdorda bo’lgan slotlar ko’pincha plataning
o’ng qanotida o’rnatiladi.
Ta’minotning ajratish joyi (raz’yom) amalda doimo plataning yuqori o’ng
burchagiga yaqin joylashgan bo’ladi. ko’rsatilgan tizimli plata ham bundan
mustasno emas. Ammo ushbu holatda ishlab chiquvchilar (loyihachilar ma’nosida)
AT shakli-omili singari bo’lganidek, ATX shakl-omilining ham iste’mol bloklarini
ishlatish imkoniyatini beruvchi ikki turning ham raz’yomlarini taqdim etgan.
Bunday yondashuv tipik emas, ammo o’zlari kompyuter yig’adigan
foydalanuvchilar orasida juda mashhur.
Ko’rib chiqilayotgan tizimli plata AT shakl-omiliga ega bo’lgani uchun unda
faqat klaviaturani ulash uchun ajratish joyi bor, xolos. U o’ng tepa burchakda
joylashgan. ATX shakl-omilga ega bo’lganda esa tizimli platada ketma-ket va
parallel ulanadigan interfeyslar uchun ham uzilish joylari (raz’yomlar) o’rnatiladi.
Pastki chap burchakda kompyuterning chap paneliga chiqaruvchi indekatorlar va
tugmachalarni ulash uchun kontakt maydonlari montaj qilingan. Bu yerda,
shuningdek, ichki dinamik va klaviaturaning qulfini (bu qulfdan uni korpusga
o’rnatish ham qulay) ulash uchun kontaktlar mavjud.
Ular yordamida kompyuterning konfiguratsiyasi yaratiladigan jamperlar
uchun Jn va JPn sifatida belgilangan kontaktlar butun tizimli plata bo’yicha erkin

joylashtirib chiqilgan. Jamperlarning to’plami nimaga mo’ljallangani va qanday
joylashuvi har bir tipdagi tizimli plataning faqat o’ziga xos bo’ladi. Ularni to’g’ri
o’rnatish uchun tizimli plataga oq bo’yoqlarda bitilgan yozuvlardan yoki mazkur
plataning hujjatlaridagi ko’rsatmalardan foydalanish kerak. Agar rasmlarda
ko’rsatilgan tizimli platalar solishtirilsa, keyingisi sifatida belgilanuvchi hamda
ular yordamida kompyuterning konfiguratsiyasi sozlanuvchi jamperlar uchun
ajratish joylari amalda yo’q ekanligini payqash mumkin. Bu mazkur platada BIOS
dasturidan foydalanganiga bog’liqdir. Ushbu dastur tizimli platada o’rnatilgan
hamma uskunalarning ko’pchilik parametrlarini o’zi mustaqil belgilaydi,
konfiguratsiyasi qo’lda bajarilishi talab qilinadiganlari esa BIOS ilovasi orqali
sozlanadi.
Asosiy xotira tеzkor xotirlovchi (TXQ) va doimiy xotirlovchi (DXQ)
qurilmalardan iboratdir.

. Pentium 4 protsessori uchun ABIT IT7/ITFE tizimli platasi.
TXQ bеvosita hisoblash jarayonida qatnashuvchi axborotni saqlab turish
uchun mo’ljallangan. Bajarilishi lozim bo’lgan dasturlar TXQ ga disk yoki
diskеtalar, axborot tashuvchi qurilmalardan ko’chirib olinadi (yuklanadi).
Kompyutеr o’chirilganda TXQ dagi ma’lumot o’chib kеtadi. Tеzkor xotirani
yachеykalarning jamlanmasi sifatida qabul qilish mumkin. har bir yachеyka
razryadlarga bo’lingan, razryadlarda bir bit axborot saqlanadi. Xotiraning ihtiyoriy
yachеykasiga nollar va birlar to’plami yozilgan bo’lishi mumkin, bu to’plamlar
bitta mashina so’zini tashkil qiladi. Barcha yachеykalarga tartib rahami bеrilgan.
YAchеykaning tartib rahami uning adrеsidir. Bu adrеs yachеykalarni bir biridan
farq qilishga, yachеykaga eski ma’lumot o’rniga yangi ma’lumot kiritish yoki unda
saqlanayotgan ma’lumotdan foydalanish maqsadida unga murojaat etish imkonini
bеradi.
DXQ o’zgarmas axborotni saqlab turish uchun ishlatiladi. Xususan, DXQ
ishlab chiharuvchi tomonidan bеlgilangan, BIOS dеb ataluvchi maxsus dasturlar
majmuasini saqlab turadi. SHuningdеk, DXQ da har gal kompyutеr yoqilganida
bloklar ishlashining to’g’riligini tеkshirib chiquvchi tеst-dasturlar ham saqlanadi.
Vidеokarta (vidеoadaptеr) monitor bilan birgalikda shaxsiy kompyutеrning
vidеotizimini tashkil qiladi.

Vidеokarta Tovush kartasi ba ' zi joylarda ovoz kartasi dеb yuritiladi,
tovush, nutq, musiqaga ishlov bеrish bilan bog’liq opеratsiyalarni bajaradi. Ovoz
kartasi kompyuterning majburiy qismi (komponenti) emas, chunki har bir tizimli
blokda dinamik o’rnatilgan (lekin ulardan taraladigan ovoz sifati juda yomon).
Ammo dasturiy ta’minotni ishlab chiquvchilar hozir qaysidir ovoz adapteri
bo’lishini talab qiluvchi dasturlar tuzmoqdalar. Ovoz platasining o’zi
kompyuterning ichiga o’rnatilgan dinamik bilan hech qanday aloqasi yo’q.
Shuning uchun ovozni eshitish uchun alohida ovoz karnaylari talab qilinadi. Shuni
ham ta’kidlash lozimki, ayrim hollarda ular monitor n ing korpusiga montaj qilingan
bo’ladi.

Tovush kartasi
Zamonaviy kompyuterlarda ovozni apparat bilan qo’llab-quvvatlash
quyidagi shakllardan birida amalga oshiriladi:
· PCI shinasining ajralish joyiga o’rnatilgan audio-adapter;
· Crystal, Analog Devices, Sigmatel, ESS va boshqa kompaniyalar ishlab
chiqarayotgan tizimli platadagi mikrosxema;
· tizimli plata mikrosxemasining asosiy to’plamiga yig’ilgan ovoz uskunalari
(ularga Intell, SIS va VIA Technologies kompaniyalarining uncha qimmat
bo’lmagan kompyuterlar uchun yaratgan eng zamonaviy mikrosxemalar
to’plamlari kiradi).
Asosiy uskunaning qayerda joylashganidan qat¢iy nazar, akustik tizim,
mikrofon va boshqa ko’plab qo’shimcha audiouskunalar mavjuddir.
Ovoz platalarini qo’llash sohalari.
Ovoz platalari bir qancha qo’shimcha imkoniyatlar beradi, bular:
· ko’ngilochar (o’yin) dasturlariga stereoovoz qo’shish;
· ta’limiy dasturlarning samaradorligini oshirish;
· namoyish va ta’lim dasturlariga ovoz effektlarini qo’shish;
· MIDIning apparat va dasturiy vositalari yordami bilan musiqa
yaratish;
· fayllarga ovozli shaklarni qo’shish;
· ovozli tarmoq konferensiyalarini amalga oshirish;
· amallar tizimi hodisalariga ovozli effektlarni qo’shish;

· matnni ovozli qayta tiklash;
· matnni qayta tiklash;
· audiokompakt disklarni eshitish;
· MP3 formatli fayllarni eshitish;
· videokliplarni ko’rish va eshitish;
· DVD - filmlarni qayta tiklash;
· ovozli boshqarishni qo’llab-quvvatlash.
TV – tuner:bu qurilma o’rnat il gandan keyin kompyuter
orqali television ko’rsatuvlarni tomosha ilish imkoni tug’iladi . Bu qurilma ham
tizimli blok ichiga joylashtiriladi.
TV – tuner
Kompyuterning hamma qismlarini quvvat bilan ta’minlovchi ta’minot
(iste’mol) bloki an’ana bo’yicha chetda (periferiyada)gi uskuna hisoblanmaydi.
Ammo shuni bilish lozimki, zamonaviy ta’minot bloki shunchaki zarur
kuchlanishni ishlab chiqarish bilan kifoyalanmaydi, balki u kompyuterning yoki
tashqi uskunalarning buyruqlariga ko’ra ish rejimini ham o’zgartirishi mumkin.
Ta’minot (iste’mol) bloki

Sistema bloki kompanentlarini o rganish,ʻ kopmyuterga asosiy va qo shimcha ʻ qurilmalarini ulash va ularning Xarakteristik xususiyatlarini o rganish ʻ Reja: 1. Sistema bloki kompanentlarini oʻrganish. 2. Kopmyuterga asosiy va qoʻshimcha qurilmalari ulash va amaliyotda qo’llash. 3. Ularning xarakteristik xususiyatlarini oʻrganish va ularni tushinish.

Hozirgi kunda inson hayotini kompyutersiz tasavvur etib bо‘lmaydi. Shunday ekan, quyidagi savollar о ‘rinli: Kompyuterning о ‘zi nima? U qanday tuzilgan? Kompyuterning imkoniyatlari qanday? Uning asosiy vazifasi nimalardan iborat? Insonga qanday yordami tegadi-yu, qanday zarari bor? Shu va boshqa savollarga javob topishga q о ‘yidagi maqolada harakat qilamiz. Inson tafakkurining mahsuli b о ‘lgan kompyuter juda kerakli mashina hisoblanadi. Kompyuter 4 asosiy qurilmalardan iborat: Monitor(ekran), sistema bloki, klaviatura, sichqoncha. Shuni ham ta’kidlab о ‘tish kerakki, yaqin kunlargacha kompyuterning asosiy qurilmalar safiga sichqoncha kirmas edi, sababi u siz ham bemalol boshqarsa b о ‘lardi. Lekin yuqori texnologiyalar va internetning vujudga kelishi bilan sichqonchasiz kompyuterni boshqarish umuman mumkin b о ‘lmay qoldi. Shuni ham q о ‘shib о ‘tish kerakki, bugungi kunda sistema blokini k о ‘pchilik «protsessor» deb ataydi. Sistema bloki himoya g‘ilofiga о ‘ralgan elektron sxemalar va qurilmalardan iborat. U keys deb xam ataladi. Elektron sxemalar yaxlit asosga yig‘ilgan b о ‘lib, asosiy plata (ona plata / motherboard) deyiladi. Kompyuterning eng asosiy xususiyatini asosiy platada joylashgan protsessor (inglizcha CPU — Central Processing Unit — jarayonlarni boshqaruvchi markaziy qurilma) deb ataluvchi elektron sxema belgilaydi. U kompyuterning barcha qurilmalarini boshqaradi va uning turiga qarab kompyuterga baho beriladi. Biz ma’lumotlarni (kino, klip qо‘shiq, musiqa, rasmlar, hikoyalar, referatlar) daftarlar, kitoblar, magnit tasmalar va boshqa vositalar yordamida uzoq vaqt saqlay olamiz. Kompyuterda ham ma’lumotlarni uzoq vaqt saqlab qо‘yish imkoniyati bor. Buning uchun asosan magnit disklar va kompakt disklar ishlatiladi. Magnit disklarning qattiq va egiluvchan turlari mavjud. Qattiq disklar vinchester (inglizcha HDD — Hard Disc Drive — qattiq disk) deb atalib, odatda u sistema blokida joylashtiriladi. Vinchester ikki turga b о ‘linadi (ATA, SATA).

Kompakt disklardagi ma’lumotlarni о ‘qish uchun CD-ROM yoki DVD-ROM qurilmasi ishlatiladi. Vinchester, kompakt disk va disketlardagi ma’lumotlar kompyuter elektr manbasidan uzilgan holda ham saqlanib qoladi. Shu sababli ularni umumiy nom bilan kompyuterning tashqi xotirasi deb ataymiz. Shuningdek, tezkor xotira (inglizcha RAM — Random Access Memory) qurilmasi mavjud b о ‘lib, u ishlash jarayonida protsessor foydalanadigan barcha axborot va dasturlarni о ‘z ichida saqlaydi. Uni tezkor deyilishiga sabab boshqa xotiralarga nisbatan axborot almashinuvi minglab yoki millionlab tezdir. Tezkor xotira qurilmasida saqlanadigan ma’lumotlar kompyuter elektr manbaidan uzilganda yoki qayta yuklanganda о ‘chib ketadi. О ‘z vaqtida ishtatilgan yoki ishlatilayotgan tezkor xotiralar q u yidagilardir: SIMM 30 30 b о ‘linmalik SIMM (Single Inline Memory Module — Yagona qatorda joylashgan xotira moduli). 286 — 486 protsessorli kompyuterlarda ilgari ishlatilgan. Xozirda tarixga aylangan. SIMM 72 72 b о ‘linmalik SIMM. Ushbu xotira ikki turga b о ‘lingan: FPM (Fast Page Mode) va EDO (Extended Data Out). FPM turi 486 protsessorlik va birinchi Pentium kompyuterlarida 1995 yilga qadar ishlatilgan. S о ‘ngra EDO turi yaratilgan. Tashqi k о ‘rinish jihatidan ikki turi bir xil, faqat markerlangan qog‘ozi yordamida ajratsa b о ‘ladi. DIMM Ushbu xotira turi SDRAM (Synchronous DRAM — Baravar ishlaydigan xotira) deb ham nomlangan. 1996-2001 yillar oralig‘ida k о ‘pgina Intel chipsetlari, shu qatorda Pentium va Celeron protsessorlari ham ushbu xotira turini ishlatgan.

Keyinroq DDR asri boshlanib, simm va dimm turlari tarixga aylangan. Hozirgi kunda yangi davr — DDR (DDR2, DDR3) xotiralari davri deyish mumkin. DDR DDR (Double Data Rate)ni SDRAM ning davomi sifati qarash mumkin. Ushbu modul jaxon bozoriga 2001 yilda chiqqan. DDR va SDRAM ning farqi shundaki, DDR bajaradigan ishni tezlashtirish maqsadida takt chastotasini ikki marta kupaytirish о ‘rniga, bir takt ichida ma’lumotlarni ikki marta j о ‘natadi. DDR2 DDR2 (Double Data Rate 2) – DDRning yangilangan va kuchaytirilgan turi. DDR2 xotirasi 2003 yilda yaratilib, unga mos chipsetlar 2004 yilning о ‘rtalarida yaratilgan. DDR2 ning DDR dan farqi – mexanizmning mukammalashtirilgani hisobiga birmuncha katta takt chastotasida ishlay olish imkoniyatidir. DDR2 DDRdan tashqi k о ‘rinish jihatidan katta farq qiladi, u 184 b о ‘linmachalardan (DDRda shuncha) 240ga oshirilgan (DDR2 da). DDR3 DDR2 xotira moduli kabi, DDR3 ham 240-lik bо‘linmachalardan tashkil topgan, ammo elektr toki tomondan mos emas. Shuning uchun keskin farq qiladi: SHaxsiy kompyutеrlar (inglizcha Personal Computers, qisqacha- PC) quyidagi qurilmalardan tashkil topgan: · tizimli bloki; · monitor; · tugmachalar majmuasi (klaviatura); · sichqoncha; · tashqi qurilmalar. 1. Tizimli blok quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:

Tizimli blok. a) tashqi yuza paneli; 1 - kompakt-disklar yurituvchi si; 2 - egiluvchi disklarning disk yurituvchi si; 3 - "tarmoq" indikatori; 4 - "Vinchester" indikatori; 5 - ta’minotni ulash tugmachasi; 6 - RESET tugmachasi; b) AT shakl-omilning orqa paneli; 7 - klaviaturani ulash port i : 8 - modemni yoki sichqonni ulash uchun COM portlar; 9 - monitorni ulash port i ; 10 - tarmoq xaritasi; 11 - tovush xaritasi; 12 - monitorni ulash uchun rozetka; 13 - tarmoq rozetkasi; 14 - printer uchun parallel port; v) ATX shakl omilining orqa paneli; 15 – PSG interfeysli sichqonni ulash port i ; 16 – PSG interfeysli klaviaturani ulash port i ; 17 - USB-uskunasini ulash port i ; 18,20 - modem yoki sichqonni ulash uchun ketma-ket COM-portlar; 19 - printer uchun parallel port; 21 - mikrofonni ulash port i ; 22 - chiziqli ovoz chiqish joyi; 23 - okustik tizimini ulash port i ; 24 - joystikni ulash port i ; 25 - monitorni ulash port i ; 26 - ichki modemning xaritasi; 27 - USB-uskunalarini ulash uchun qo’shimcha port la r; 28 - tarmoq xaritasi; 29 - tarmoqni ajratish joyi; 30 - tarmoq viklyuchateli. Ona (Matеrinskaya) plata shaxsiy kompyutеrning asosiy platasidir. Unda protsessor, tovush va video xarita lar , tezkor xotira, tv-tyuner, sxemachalar, kuller,

O'xshashlar

Sistema bloki komponentlarini o’rganish.Kompyuterda asosiy va qo’shimcha qurilmalarini ulash va ularning xarakteristikasi bilan tanishish

Sistema bloki kompanentlarini o’rganish.Kompyuterga asosiy va qo’shimcha qurilmalarni ulash va ularning xarakteristikasi bilan tanishish

Kompyuterning asosiy va qoʻshimcha qurilmalari. Asosiy va qoʻshimcha qurilmalarning asosiy xususiyatlari, turlari va vazifalari.

Istiqlol davrida oʻrta maktab, litsey va kollejlarda adabiyot ta’limi usulini va mavzularini oʻrganish

Kompyuterning asosiy va qo'shimcha qurilmalari.Sistema blokining tarkibiy qismlari