SITRUS VA SUBTROPIK EKINLARNI ZARARLI HAShAROTLARI

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

39.5458984375 KB

Ko'chirib olish

SITRUS VA SUBTROPIK EKINLARNI ZARARLI HAShAROTLARI
Reja:
1.Sitrus oq qanoti.
2.Avstraliya tarnovsimon qurti-itseriya.
3.O‘rta Dengiz meva pashshasi.
4.Katta mandarin pashshasi. Z.Yapon tayoqchasimon qalqondori.
5.Sharq sitrus qalqondorini o‘tish yo‘llari, rivojlanish xususiyatlari va
karantin kurash tadbirlari.

Zarari. Bu zararkunanda sitrus o‘simliklarda so‘rib zarar yetkazadi. Asosan
zarar yetkazuvchi bosqichi lichinkalar.
Sitrus oq qanotining vatani Sharqiy Osiyo (Janubiy Xitogy va Hindiston).
1942 yilda zararkunanda Yevropga tarqalgan (O‘rta dengiz orqali
Fransiyaga).
Hozirgi kunda Yevropda (Fransiya, Italiya, Gresiya), Osiyo va Afrika
davlatlarida, Shimoliy, O‘rta va Janubiy Amerika, Avstraliyada, Gruziyada
(Batumi shahrida) topilgan.
Bundan tashqari Ozarboyjon, Tojikiston va O‘zbekiston !urxondaryo,
Qashqadaryo, Namangan, Samarqand viloyatlarida) pgina zarar yetkazadi.
Bu zarakunanda ko‘chatlar bilan va sitrus mevalari bilan ..arqaladi.
Voyaga yetgan hasharoti uzunligi 1,6-2 mm. Tuxumi 0,24-0,32 ;mm,
ellipssimon, sarG‘ish rangda. Birinchi yoshdagi lichinkalari (brodyajka)
0,21-0,34 mm och sarg‘ish, ovalsimon, tana, chetida kalta tukchalari bor. II
yoshdagi 0,57-0,66 mm, III yoshdagi 0,91-1,7 mm, IV yoshdagi yumaloq
och jigarrangli. Ba’zan IV yoshdagi lichinkadarni pupariyalar deb ataladi.(1)
Hayot kechirishi. Qishlash fazasi lichinka dekabr oyidan 4 yoshdagi
lichinkalar paydo bo‘ladi va aprel oxirida hamma lichinkalar shu yoshga
yetadi. May oyida voyaga yetgan hasharotlar keyin tuxum qo‘yishi
boshlanadi. Bahorgi uchish vaqti 3-4 haftaga cho‘ziladi. Urg‘ochi tuxumini
bittadan yoki to‘p-to‘p qilib bargning orqa qismiga 125 tagacha (60-170)
qo‘yadi.
Iqpim sharoiti qulay bo‘lsa, 225 tagacha tuxum qo‘yishi mum-
kin.
|Embrional rivojlanish 10-15 kunga cho‘ziladi. Lichinka tuxumdan 18-20°S
ga yetgach paydo bo‘ladi va bir necha soat o‘tGanda bargga joylashadi.
Yozda rivojlanishi 1 oygacha cho‘ziladi. Bizning respublikamizda 5 avlod
beradi.

Oq qanoti rivojlanish uchun havo namligi 80-85 % bo‘lishi lozim.
Kurash choralari. Ahamiyatga ega kurash choralardan biri bu . karantin
kurash chorasidir.
Ma’lumki yangi joylarga sitrus oq qanoti ko‘chat va mevalar .orqali
tarqalishi mumkin.
Shuning uchun eng zarur tadbirlardan biri bu yangi hududlarga olib
kelinadigan ko‘chatlarni va sitrus mevalarni fitosanitar nazoratidan o‘tkazish.
Yangi hududlariga fitosani-' . tar ruxsatnomasiz o‘tkazish mumkin emas.
Sitrus oq qanotiga qarshi hozirgi kunda yaxshi natija beraigan tadbir
ashersoniya zamburug‘ni ishlatish.
Ashersoniya zamburug‘i faqatgina sitrus oq qanotining qarshi kurashda
yaxshi natija beradi.
Kimyoviy keng qo‘llaniladigan preparatlardan peritroidlar.
Sitrus oq qanotining bir necha entomofoglary ma’lum: oltin ko‘z, xon qizi,
yirtqich kana va boshqalar.
Lekin ishlatiladigan peritroidlar faqatgina voyaga yetgan hasharotlarga ta’siri
bor.
Avstraliya tarnovsimon qurti —
Itseriya deyarli hamma qit’ada-Yevropa, Osiyo, Afrika, Avstraliya, Janubiy,
Markaziy Amerikada kenga tarqalgan.
MDH da unchalik katta bo‘lmagan zararkunanda o‘choqlari mavjud.
Kuzatishlarga qaraganda tarqalishi mumkin bo‘lgan areal 25°S harorat va
havo namligi 60-70 % bo‘lgan joylar, ya’ni bularga Qora dengiz bo‘yining
subtropik zonalaridan Markaziy Osiyoning yopiq gruntda sitrus ekinlari
yetishtiriladigan nam iqpimli yerlariga to‘g‘ri keladi.
Sitrus mevalarini, Avstraliya akatsiyasini, o‘rik, olma daraxtlarini, jami 100
dan ortiq turdagi o‘simliklarni zararlaydi.

Zararkunanda qattiq zarar yetkazganda poyani qoplab oladi, novda, ingichka
novdacha va barglarni, mevalarni so‘radi. Uning chiqargan chiqitlarida
kapnodium-Sarpos!sht zamburug‘i rivojlanadi. Bu zamburug‘ qora rangda,
bargni qalin qavat hosil qilib qoplab oladi. O‘simlik suvsizlanadi va mevalar
to‘kiladi.
Imagosi. Urg‘ochisi uzunligi 5-6 mm, zniga 4-4,5 mm oval shakdsa. Yelka
tomoni to‘mtoq va qorni tekis.
Tanasini rangi qizg‘ish-jigarrang; oyoqlari qora rangda, yaxshi rivojlangan.
Erkagining tanasi qizil rangda. Qanotlari qoramtir va ikkita tomirli. Erkagi
kam uchraydi. Tuxumi uzunchoq shaklda, 2 mm gacha keladi.
Lnchinkasi —tanasi qizg‘ish, oyoqlari qora, uzunligi 3 mm gacha.(3)
Biologiyasi. Lichinkaning oxirgi yoshida qishlaydi. Mayning boshlarida
rivojlanish to‘xtaydi va urg‘ochisi oq tomirsimon incha hosil qilib, unga 30
tadan 2000 tagacha tuxum qo‘yadi.. Haroratga bog‘liq holda 10-60 kunda
lichinkalar chiqadi. Ular daraxt bo‘ylab taraqaladi va so‘ra boshlaydi. 15-30
kun aniqlangandan keyin ular po‘st tashlaydi va yana oziqlanishga tushadi.
Uchinchi marta po‘st tashlab ular yetuk zotga aylanadi. Itseriya 1 yilda 2-3
avlod beradi.
Karaitii tadbirlar. Zararkunanda tarqalgan mamlakatlardan qishloq xo‘jalik
mollarini olib kelish taqiqlanadi.
Kurash choralari biologik himoyada yirtqich xonqizi-Kou]'ez sag«11paN8
Mi115 dan foydalaniladi. Abxaziyada 1931 yilda yo‘qolib ketgan novius
qo‘ng‘izi Misrdan MDH ga olib kelib iqlimlashtirilgan. Bahorda bu
qo‘ng‘izni itseriyaning har bir rivojlanish bosqichiga qarshi qo‘llash
mumkin. Gruziyaning subtro-
pik yerlarida poviusni qo‘llash natijasida sitrus mevalariga aytarli zarar
yetkaza olmaydi.

Qattiq qishda bu yirtqichning soni keskin kamayib ketadi, shuning uchun
biolaboratoriyalarda zahira holda saqlanadi.
Kimyoviy ishlov berish natijasida ham yirtqichning soniga katta ta’sir
ko‘rsatishi mumkin.
O‘rta dengiz meva pashshasi —.
Ye vropa-Avstriya, Albaniya, Gresiya, Malta, Niderlandiya, Ispaniya, Italiya,
Osiyo-AfG‘oniston, Isroil, Indoneziya, Iordaniya, Eron, Kipr, Livan, Misr,
Turkiya, Yava orollari; Afrika-Jazoir, Misr, Zoir, Zimbabve, Kongo, Liviya,
Mavrikiy, Madagaskar, Marokko, Nigeriya, Senegal, Sudan, Tanzaniya,
Tunis, Uganda, Markaziy va Janubiy Amerika-Argentina, Braziliya, Peru,
Avstraliya va Okeaniyada ham tarqalgan. Ko‘p malakatlarda karantin ob’ekt.
( 1,2)
MDH da 1937 yilda Odessada tarqalgan. 1964, 1966, 1967 va 1968 yillarda
sevastopolda va ikkinchi bor 1966 yilda Odessada topilgan. Karantin va
qiruvchi tadbirlar natijasida ularning markazlari yo‘q qilindi.
Oxirgi yillarda O‘rta yer dengiz meva pashshasining kirib kelish xavfi
Ozarboyjon, Gruziya va Eronda kuzatildi. Bu mamlakatlarda 1976 yilda
tarqalgan va tez ko‘payib ketgan edi.
Uning tarqalishi natijasida meva yetishtiradigan xo‘jaliklarga tez
iqlimlashadi va o‘rik, shaftoli, shuningdek sitrus mevalarini zararlaydi.
Apelsin, mandarin, limon, banan, kofe, xurmo, anjir, qulupnay, anor, o‘rik,
olma, gilos, uzum, pomidor, baqlajon, va shu kabi 70 dan ortiq o‘simliklarga
zarar yetkazadi.
Pashshaning lichinkalary bilan zararlangan mevalar tashqi ko‘rinishidan
sog‘lom mevalardan farq qilmagan bo‘lar edi, agarda zararlangan
mevalarning dog‘lari bo‘lmaganida (bunday mevalarning ichida .pashshaning
oq lichinkalarini topish mumkin). Lichinklar o‘rik va shaftolining
danagigacha bo‘lgan yumshoq qismini yeb tugutadi, mevalar to‘kiladi va

iste’molga yaroqsiz bo‘lib qoladi. Apelsin olma, behi va nok mevalarida
zararlangan joy qorayib qoladi va zararlangan mevalar to‘kiladi.
O‘tgan asrning boshlarida O‘rta dengiz meva pashshasi Italiya va Fransiya
mevachiligiga katta iqgisodiy zarar yetkazdi. 1981 yilda AQSh ning Texas,
Florida va Kaliforniya Shtatlarida meva pashshasi tez ko‘paydi va katta zarar
yetkazdi.
Imagosi. 4-4,5 mm (uy pashshasidan kichikroq) mo‘ylovlari uch bo‘g‘imdan
iborat. Qanoti ko‘ndalangiga sarg‘ish kulrang enli chi-
ziqpar bilan qoplangan. Qorin qismida ko‘kragi tomondan uchta yo‘l-yo‘l
ko‘ndalang doG‘i bor.
Tuxumi -uzun, oqish rangda, to‘mtoqlashga, uchli, uzunligi 0,50,9 mm.
Lichinkasi -oqish rangda, 12 bo‘g‘imdan iborat, uzunligi 7-10 mm, Ingichka,
oldingi uchida oG‘iz apparati va nafas olish yo‘llari joylashgan. Tananing
kengaygan orqa qismida orqa nafas olish yo‘llari joylashgan.
Pupariy -ovalsimon, to‘q-jigarrang, uzunligi 4-5 mm.
Bnologiyasi — Pupariy (fazasida) qishlaydi. Paydo bo‘lgan imagolar meva
tugunaklariga sitrus ekinlari mevasi po‘stini teshib tuxumini . qo‘yadi (1-20
ta). 2-3 kundan keyin tuxumdan chiqqan lichinkalar meva ichiga harakat
qiladi va 2-3 hafta oziqlanadi. Zararlangan mevalar to‘kiladi.
Oziqlanyb bo‘lgandan keyin, lichinka mevani tark etib, yerning yuza qismida
yoki ustida g‘umbaklanadi va po‘pariyga aylanadi.
Lichinkalar sakrash xususiyatiga ega bo‘lganligi uchun po‘pariyni to‘kilgan
mevalarni 2-3 metr atrofidan topish mumkin. G‘umbagini rivojlanishi 3-4
hafta davom etib keyin imago Paydo bo‘ladi.
"G‘umbakdan chiqqan imagolar pishayotgan mevalarga tuxum qo‘yadi.
Meva sharbati bilan oziqlanadi.
Har bir urg‘ochi o‘rtacha 300 ta, ko‘pi bilan 1000 tagacha tuxum qo‘yadi.

Tropik mamlakatlarda zararkunanda to‘liq rivojlanishi uchun 24-26 kun
o‘tadi. 16 tagacha avlod beradi.
Havo 26 ° harorat va 70 % havo namligi bo‘lganda tuxumdan imagogacha:
rivojlanishi uchun 18-20 kun o‘tadi. 21°S haroratda 4070 kun, 16 °S da 100
kungacha bo‘lishi mumkin.
Italiyada 7 ta, Parijda 2-3 ta, A^vstriyada 2 ta avlod beradi. Hamma
stadiyalarida mevalar, tuproq, idishlar yordamida tarqaladi.
Karantin tadbirlar. Karantin ostidagi materialarni tekshirish va ekspertiza
qilish, ekish mahsulotlarni brommetil bilan zararsizalantirish.
Karantin pitomniklarda tekshirib ko‘rish, keltirilgan (eksport) mevalar 1-1,5°
S haroratda 20 sutka davomida refrijeratsiya (sovutiladi) qilinadi.
Karantin tadbirlardan portlarda, temir yo‘l stansiyalarida, aeroportlarda,
O‘rta yer dengiz meva pashshasini — trimidlyur attraktanti bilan tutish va
aniqpab yo‘q qilish. -
Kurash choralarn. O‘rta yer dengiz meva pashshasiga qarshi ki^ myoviy
kurash chorasi sifatida Gresiya, Isroil, Fransiya davlat, larida molation,
leybatsid, rogor preparatlari qo‘llanilgan. ; AQSh da ushbu zararkunanda
o‘choqlarini yo‘q qilish uchun holati qo‘llanilgan.(2)
Zararkunanda o‘choqlarini tugatish va samaradorligini nazorat qilish uchun
atgraktantli tutqich-trimidlar keng qo‘llanilgan.
Biologik kurash. Gavay oryullarida bu zararkunandaga qarshi uning
parazitlari Oriz) lar muvaffaqiyatli qo‘llanilmoqda.
Italiyaga Avstraliyadan O‘rta yer dengiz meva pashshasi parazitlaridan biri
ZupYushazrugiz tsNssh (Sakyoedea) keltirilgan. Ular zararkunanda
lichinkalari mevadan chiqayotganda lichin1 kalar ichiga tuxumini qo‘yadi,
keyin parazit meva ichidagi yuzaga chiqmagan lichinkalarga tuxumini
qo‘yadi. Parazit 200 tagacha tuxm ^ qo‘yadi.

Katta mandarnn pashshasi —
Xitoyda tarqaLgan. MDH da hisobga olinmagan. Lekin sitrus ekinlari
yetishtiI radigan rayonlarda (Gruziya, Ozarboyjon) zarar yetkazishi mumkin.
Sitrus ekinlar-apelsin, mandarin mevalarini zararlaydi. ,, Imagosi. Tanasi oq
jigar rangda, uzunligi 12-13 mm, qanotlarini yozganda -20 mm keladi.
Qanotlari shoxsimon shaffof, olDingi uch qismi to‘qroq. ' Qorni o‘rtasidagi
vertikal qrra chiziq o‘tgan. | Tuxum qo‘ygichi bigizsimon, qornidan 1,5
marta katta. Yapo|niyada tarqalgan shu zarakunandag yaqin tur-Te1gas1asi$
Tztyugsh . M^uke ning tuxum qo‘ygichi bilan teng.
Tuxumi sutsimon oq rangda, keyin qizaradi. Oldingi nafas shiklari birinchi
ko‘krak segmentlarini barmoqsimon "simtalarida, T harfi shaKlida
joylashgan. Anal teshigi o‘tmas.
anasi 11 segmentdan iborat. Katta yoshdagi lichinkalar 12 mm "eunlikda.
Po‘pariysi to‘q jigar rangda, bochkasimon, 10 mm uaunlikda .bo‘ladi.
' Hayot kechirishi. Katta mandarin pashshasini g‘umbagi po‘pariy • iuproqda
qishlaydi. Yetuk urtochilar aprel oxirida paydo bo‘ladi, tuxum qo‘yishi may
o‘rtasidan avgust o‘rtasigacha davom etadi.
Urg‘ochilar uzun tuxum qo‘ygichi bilan mevani yumshbq joyiga ukol qilib
tuxumini qo‘yadi.
Tuxumdan 15 kundan keyin lichinklar chiqib 22-27 kun davomida oziqlanadi
va mevani barbod qiladi. Zararlangan mevalar bemahal sarg‘ayib tushib
ketadi. Lichinkalar g‘umbakka aylanishgd tuproqqa kiradi va qishlaydi. Har
bir mevada 30 tagacha tuxum bo‘lishi mumkin.
Mevani zararlangan joyi do‘ng bo‘lib qoladi.
Har bir urg‘ochi 50 ta gacha tuxum qo‘yadi va bular 7 tagacha mevani
zararlaydi. Katta mandarin pashshasi yiliga 1 ta avlod beradi. Lichinkalari
juda hayotchanligi bilan xarakterlanadi, ular 20 kungacha oziqasiz yashashi
mumkin.

$Katta mandarin pashshasi mevalar va ekish materiallari orqali tarqaladi. Karaitin tadbirlar. Karantin ostidagi materiallarni tekshirish va ekspertiza qilish, zararsizlantirish, karantin pitomniklarda tekshirish va aniqpashlar o‘tkazish. Sitrus ekinlari qalqossorlari Yapon tayoqchasimon qalqondori-. Fransiya. Afg‘oniston, Bangladesh, Birma, Hindiston, Xitoy, Pokiston, Yaponiya, Turkiya, AQSh, Braziliya va boshqa mamlakatlarda tarqalgan. MDH da bu zarakunanda chegaralangan holda tarqalgan. Qalqondor qishning qattiq qish (-25-28°S) sharoitida ham yashab qoladi. Zararlaydigan o‘simliklari. Mandarin daraxtiga, olma, nok, behi, anjir, xurmo, yong‘oq, atirgul va boshqalarga zarar yetkazadi. Sitruslarni, olmani, nokni kuchli zararlaydi. Qalqondorlar shoxlar, novdalarda katta koloniya hosil qilib, turgan joyini quritadi va keyin boshqa shoxga o‘tadi. Mevalarni kuchli deformatsiyalanishiga sabab bo‘ladi, natijada iste’mol uchun yaroqsiz holga keladi.(2,3) Imagosi. Urg‘ochisi tanasi binafsha rang, uzunlashgan, kulrang-oqish qalqon bilan qoplangan. Urg‘ochisini tanasi uzunligi 1 mm, qalqoni 1,6-1,8 mm. Tuxumi cho‘ziq ovalsimon, och-binafsha rangda. Lichinkasi-yangi chiqqanlari och binafsha rangda. Hayot kechirnshn. Ikkinchi yoshdagi lichinkalar qishlab chiqadi, bahor oxirida lichinkalar erkak va urg‘ochi ymagolarga aylanadi. Jinsiy yetilgan urg‘ochi imagolar tuxum qo‘yishini boshlaydi. Har bir urg‘ochi qalqon ostiga 30-60 ta tuxum qo‘yadi. Paydo bo‘lgan lichinkalar o‘simlikka yopishib xartumini qadi. Kavkazning Qora dengiz sohillarida 2 ta avlod, Primore kasida 1 yilda 1 ta avlod beradi. U yerda bu zararkunandag ag1ap!1a rpsha N O \ U va RSegor1px sItep518 (Xalsid) lar parazitik qiladi. Ekish materiallari orqali tarqaladi.$ $Oxirgi yillarda Sevastopol xiyobonlariga ligistrum rqali kelgan. Aniqlangan zararkunanda o‘choqdari yo‘q qilingan. Karantin tadbirlar. Karantin ostidagi materiallarni tekshirish va ekspertiza qilish. Zararlangan ko‘chat va qalamchalarni olib kelib ekish taqiqlanadi. Karantin pitomniklarda tekshi| rish, zararlangan daraxtlarni (ko‘chatlarni) zararsizlantirish, zararkunanda o‘choqlarini yo‘q qilish. Ko‘chatlar kameralarda brommetil bilan zararsizlantirilishi kerak. Yapon . qalqondori tarqalmaganjoylarga shu zararkunanda rarlagan pitomniklardan ko‘chatlar keltirib ekish qiqpanadi. Xorij davlatlardan keltirilayotgan ko‘chatlarga karantin mitasi ruxsati kerak. Kurash choralari. Bu qalqondorga qarshi kimyoviy kurash choi sifatida preparat №30 va Fazolon preparatlari qo‘llash 1siya etiladi. Lekin bu zararkunandaga qarshi biologik kurash fatida uning spesifik parazitlarini qo‘llash samaralidir. Sharq sitrus qalqondori Sha8r1$ ]apopepsh Ki\*. Sharq sitrus qalqondori Fransiya, Bangladesh, Hindiston, rma, V’etnam, Indoneziya, Xitoy, Pokiston, Yaponiya, Malay1ya, Avstraliya davlatlarida tarqalgan. Ommaviy paydo bo‘lganda o‘simlik qiynalib qoladi, natijabarglar to‘kiladi, shoxlar quriydi, meva zararlanadi. Bu zakunanda Xitoy va Yaponiyada sitrus ekinlarini xavfli zakunandasi hisoblanadi. Urg‘ochisi cho‘zilgan qalqonli binafsha-jigar rangda. qonining orqa qismi enlashgan. O‘rtasida vertikal o‘rkachchasi Qalqoni uzunligi 2,8-3,5 mm. Urg‘ochilar tanasini rangi yasin rangda, 2,5 mm gacha. Erkagi to‘q sariq rangda, qanoti of. • Tuxumi ellipssimon, sariq rangda. Lichinkasi birinchi yoshda (daydi lichinkalar) sariq rangda, ali, xartumli va mo‘ylovlari bo‘ladi. ■ G‘umbagi cho‘ziq formada, sariq rangda oq qovurg‘asimon Plamali.$

Hayot kechnrishi. Sharq sitrus qalqondorining yetuk urgochilari qishlab
chiqadi. May oxirida ular qalqon ostiga 130150 ta tuxum qo‘yadi. Tuxum
qo‘yish davri cho‘ziladi. Daydi lichinkalar 1-2 soat o‘rmalangandan keyin
o‘simlikka xargumini tiqib oziqlanishni boshlaydi.
Zararkunanda o‘simlikni yosh yumshoq qismlarida-novdalar, barglar,
mevalarda uchraydi. Yiliga 3 ta avlod beradi.
Karantin tadbirlar. Karantin ostidagi materiallarni tekshirish va ekspertiza
qilish, zararsizlantirish, introduksionkarantin pitomniklarda tekshirish.
Kimyoviy kurash chorasida mineral-moyli emulsiyali preparatlardan
foydalan iladi.

Adabiyotlar:
1.Varshapovich A.A. «Gusensn v stragayushiesya pri karantinnoy ekspertizm
svejix fruktov». Sb. trudov po karantin rasteniy. M., «Kolos», 1981 g.
2«Spravochnik po karantinu selskoxozyaystvennix rasteniy», M. izd.
«Kolos», 1495 g
3.Voronkova L.V i dr. «Karantin rasteniy v SSSR», M. «Agropromizdat»,
1986g.
4.Kimsanboev X.X va boshqalar. «Umumiy va qishloq xo‘jalik
entomologiyasi». T., «O‘qituvchi» 2002 y.

SITRUS VA SUBTROPIK EKINLARNI ZARARLI HAShAROTLARI Reja: 1.Sitrus oq qanoti. 2.Avstraliya tarnovsimon qurti-itseriya. 3.O‘rta Dengiz meva pashshasi. 4.Katta mandarin pashshasi. Z.Yapon tayoqchasimon qalqondori. 5.Sharq sitrus qalqondorini o‘tish yo‘llari, rivojlanish xususiyatlari va karantin kurash tadbirlari.

Zarari. Bu zararkunanda sitrus o‘simliklarda so‘rib zarar yetkazadi. Asosan zarar yetkazuvchi bosqichi lichinkalar. Sitrus oq qanotining vatani Sharqiy Osiyo (Janubiy Xitogy va Hindiston). 1942 yilda zararkunanda Yevropga tarqalgan (O‘rta dengiz orqali Fransiyaga). Hozirgi kunda Yevropda (Fransiya, Italiya, Gresiya), Osiyo va Afrika davlatlarida, Shimoliy, O‘rta va Janubiy Amerika, Avstraliyada, Gruziyada (Batumi shahrida) topilgan. Bundan tashqari Ozarboyjon, Tojikiston va O‘zbekiston !urxondaryo, Qashqadaryo, Namangan, Samarqand viloyatlarida) pgina zarar yetkazadi. Bu zarakunanda ko‘chatlar bilan va sitrus mevalari bilan ..arqaladi. Voyaga yetgan hasharoti uzunligi 1,6-2 mm. Tuxumi 0,24-0,32 ;mm, ellipssimon, sarG‘ish rangda. Birinchi yoshdagi lichinkalari (brodyajka) 0,21-0,34 mm och sarg‘ish, ovalsimon, tana, chetida kalta tukchalari bor. II yoshdagi 0,57-0,66 mm, III yoshdagi 0,91-1,7 mm, IV yoshdagi yumaloq och jigarrangli. Ba’zan IV yoshdagi lichinkadarni pupariyalar deb ataladi.(1) Hayot kechirishi. Qishlash fazasi lichinka dekabr oyidan 4 yoshdagi lichinkalar paydo bo‘ladi va aprel oxirida hamma lichinkalar shu yoshga yetadi. May oyida voyaga yetgan hasharotlar keyin tuxum qo‘yishi boshlanadi. Bahorgi uchish vaqti 3-4 haftaga cho‘ziladi. Urg‘ochi tuxumini bittadan yoki to‘p-to‘p qilib bargning orqa qismiga 125 tagacha (60-170) qo‘yadi. Iqpim sharoiti qulay bo‘lsa, 225 tagacha tuxum qo‘yishi mum- kin. |Embrional rivojlanish 10-15 kunga cho‘ziladi. Lichinka tuxumdan 18-20°S ga yetgach paydo bo‘ladi va bir necha soat o‘tGanda bargga joylashadi. Yozda rivojlanishi 1 oygacha cho‘ziladi. Bizning respublikamizda 5 avlod beradi.

Oq qanoti rivojlanish uchun havo namligi 80-85 % bo‘lishi lozim. Kurash choralari. Ahamiyatga ega kurash choralardan biri bu . karantin kurash chorasidir. Ma’lumki yangi joylarga sitrus oq qanoti ko‘chat va mevalar .orqali tarqalishi mumkin. Shuning uchun eng zarur tadbirlardan biri bu yangi hududlarga olib kelinadigan ko‘chatlarni va sitrus mevalarni fitosanitar nazoratidan o‘tkazish. Yangi hududlariga fitosani-' . tar ruxsatnomasiz o‘tkazish mumkin emas. Sitrus oq qanotiga qarshi hozirgi kunda yaxshi natija beraigan tadbir ashersoniya zamburug‘ni ishlatish. Ashersoniya zamburug‘i faqatgina sitrus oq qanotining qarshi kurashda yaxshi natija beradi. Kimyoviy keng qo‘llaniladigan preparatlardan peritroidlar. Sitrus oq qanotining bir necha entomofoglary ma’lum: oltin ko‘z, xon qizi, yirtqich kana va boshqalar. Lekin ishlatiladigan peritroidlar faqatgina voyaga yetgan hasharotlarga ta’siri bor. Avstraliya tarnovsimon qurti — Itseriya deyarli hamma qit’ada-Yevropa, Osiyo, Afrika, Avstraliya, Janubiy, Markaziy Amerikada kenga tarqalgan. MDH da unchalik katta bo‘lmagan zararkunanda o‘choqlari mavjud. Kuzatishlarga qaraganda tarqalishi mumkin bo‘lgan areal 25°S harorat va havo namligi 60-70 % bo‘lgan joylar, ya’ni bularga Qora dengiz bo‘yining subtropik zonalaridan Markaziy Osiyoning yopiq gruntda sitrus ekinlari yetishtiriladigan nam iqpimli yerlariga to‘g‘ri keladi. Sitrus mevalarini, Avstraliya akatsiyasini, o‘rik, olma daraxtlarini, jami 100 dan ortiq turdagi o‘simliklarni zararlaydi.

Zararkunanda qattiq zarar yetkazganda poyani qoplab oladi, novda, ingichka novdacha va barglarni, mevalarni so‘radi. Uning chiqargan chiqitlarida kapnodium-Sarpos!sht zamburug‘i rivojlanadi. Bu zamburug‘ qora rangda, bargni qalin qavat hosil qilib qoplab oladi. O‘simlik suvsizlanadi va mevalar to‘kiladi. Imagosi. Urg‘ochisi uzunligi 5-6 mm, zniga 4-4,5 mm oval shakdsa. Yelka tomoni to‘mtoq va qorni tekis. Tanasini rangi qizg‘ish-jigarrang; oyoqlari qora rangda, yaxshi rivojlangan. Erkagining tanasi qizil rangda. Qanotlari qoramtir va ikkita tomirli. Erkagi kam uchraydi. Tuxumi uzunchoq shaklda, 2 mm gacha keladi. Lnchinkasi —tanasi qizg‘ish, oyoqlari qora, uzunligi 3 mm gacha.(3) Biologiyasi. Lichinkaning oxirgi yoshida qishlaydi. Mayning boshlarida rivojlanish to‘xtaydi va urg‘ochisi oq tomirsimon incha hosil qilib, unga 30 tadan 2000 tagacha tuxum qo‘yadi.. Haroratga bog‘liq holda 10-60 kunda lichinkalar chiqadi. Ular daraxt bo‘ylab taraqaladi va so‘ra boshlaydi. 15-30 kun aniqlangandan keyin ular po‘st tashlaydi va yana oziqlanishga tushadi. Uchinchi marta po‘st tashlab ular yetuk zotga aylanadi. Itseriya 1 yilda 2-3 avlod beradi. Karaitii tadbirlar. Zararkunanda tarqalgan mamlakatlardan qishloq xo‘jalik mollarini olib kelish taqiqlanadi. Kurash choralari biologik himoyada yirtqich xonqizi-Kou]'ez sag«11paN8 Mi115 dan foydalaniladi. Abxaziyada 1931 yilda yo‘qolib ketgan novius qo‘ng‘izi Misrdan MDH ga olib kelib iqlimlashtirilgan. Bahorda bu qo‘ng‘izni itseriyaning har bir rivojlanish bosqichiga qarshi qo‘llash mumkin. Gruziyaning subtro- pik yerlarida poviusni qo‘llash natijasida sitrus mevalariga aytarli zarar yetkaza olmaydi.

Qattiq qishda bu yirtqichning soni keskin kamayib ketadi, shuning uchun biolaboratoriyalarda zahira holda saqlanadi. Kimyoviy ishlov berish natijasida ham yirtqichning soniga katta ta’sir ko‘rsatishi mumkin. O‘rta dengiz meva pashshasi —. Ye vropa-Avstriya, Albaniya, Gresiya, Malta, Niderlandiya, Ispaniya, Italiya, Osiyo-AfG‘oniston, Isroil, Indoneziya, Iordaniya, Eron, Kipr, Livan, Misr, Turkiya, Yava orollari; Afrika-Jazoir, Misr, Zoir, Zimbabve, Kongo, Liviya, Mavrikiy, Madagaskar, Marokko, Nigeriya, Senegal, Sudan, Tanzaniya, Tunis, Uganda, Markaziy va Janubiy Amerika-Argentina, Braziliya, Peru, Avstraliya va Okeaniyada ham tarqalgan. Ko‘p malakatlarda karantin ob’ekt. ( 1,2) MDH da 1937 yilda Odessada tarqalgan. 1964, 1966, 1967 va 1968 yillarda sevastopolda va ikkinchi bor 1966 yilda Odessada topilgan. Karantin va qiruvchi tadbirlar natijasida ularning markazlari yo‘q qilindi. Oxirgi yillarda O‘rta yer dengiz meva pashshasining kirib kelish xavfi Ozarboyjon, Gruziya va Eronda kuzatildi. Bu mamlakatlarda 1976 yilda tarqalgan va tez ko‘payib ketgan edi. Uning tarqalishi natijasida meva yetishtiradigan xo‘jaliklarga tez iqlimlashadi va o‘rik, shaftoli, shuningdek sitrus mevalarini zararlaydi. Apelsin, mandarin, limon, banan, kofe, xurmo, anjir, qulupnay, anor, o‘rik, olma, gilos, uzum, pomidor, baqlajon, va shu kabi 70 dan ortiq o‘simliklarga zarar yetkazadi. Pashshaning lichinkalary bilan zararlangan mevalar tashqi ko‘rinishidan sog‘lom mevalardan farq qilmagan bo‘lar edi, agarda zararlangan mevalarning dog‘lari bo‘lmaganida (bunday mevalarning ichida .pashshaning oq lichinkalarini topish mumkin). Lichinklar o‘rik va shaftolining danagigacha bo‘lgan yumshoq qismini yeb tugutadi, mevalar to‘kiladi va

O'xshashlar

SITRUS VA SUBTROPIK EKINLARNI ZARARLI XAShAROTLARI

BOSHOQLI VA DUKKAKLI EKINLARNI ZARARLI HASHAROTLARI VA KASALLIKLAR

MEVALI DARAXTLARNING ZARARLI HAShAROTLARI

Ombor va skladdagi mahsulotlarning zararli hasharotlari.

Mevali daraxtlar ekinlarini zararli hasharotlari