Visual Studio muhitida Panel komponentasi. Uning xossalari, hodisalari, metodlari. Unga oid misollar 1. Vizual dasturlash haqida asosiy tushunchalar . 2. Integrallashgan muhitlar . 3. Panel komponentasi. 1. Vizual dasturlash – bu matnni yozish o rniga grafik obyektlarniʻ manipulyatsiya qilish orqali kompyuter dasturini yaratish usuli. Ba’zi mualliflar vizual dasturlashni dastur-lash tillarini (keyingi avlod) rivojlantirishning keyingi bosqichi sifatida taqdim etadilar. Hozirgi vaqtda vizual dasturlashga ko proq ʻ e'tibor qaratilmoqda, bu mobil sensorli qurilmalar (PDA, planshetlar) rivojlanishi bilan bog liq. Vizual dasturlash grafik interfeysli dasturlarni yaratish uchun ʻ ishlatilishi mumkin. Masalan, mikrokontrollerlar uchun o rnatilgan ilovalar uchun ʻ grafik dasturlash vositalari mavjud va sanoatda muvaffaqiyatli qo llaniladi. ʻ Brauzerlar uchun veb-ilovalarni yaratish imkonini beruvchi vizual dasturlash muhitlari ham mavjud. Buni ajratish kerak: - grafik dasturlash tili - vizual ishlab chiqish vositalari (masalan, interfeyslarni loyihalash vositalari, CASE tizimi, SCADA tizimining bir qismi). Vizual dasturlash tillarini turli mezonlarga ko ra ʻ tasniflash mumkin1. Masalan, asosiy qo llanish doirasiga ko ra: ta'lim; sanoat; ʻ ʻ tadqiqot. Asosiy modellashtirilgan jihatiga ko ra: dasturiy tizimning tuzilishini ʻ tavsiflash uchun tillar; boshqaruv oqimini tavsiflash tillari; ma’lumotlar oqimini tavsiflash uchun tillar; xulq-atvorni (jarayonlarni) tavsiflash uchun tillar; grafik interfeysni yaratish uchun tillar. Quyidagi tasnif ham taklif etiladi: - Vizual dasturlash muhiti ba’zi qoidalarga muvofiq interaktiv ravishda boshqarilishi mumkin bo lgan grafik yoki belgilar elementlarini taqdim etadigan obyektga ʻ asoslangan tillar. Misol: Scratch. - Sichqoncha yordamida foydalanuvchi interfeysi qismlarini joylashtirish va ularning xususiyatlarini o rnatish imkonini beruvchi ʻ shakl muharrirlari. Misollar: Visual Basic, Delphi va Borland C++ Builder, MS C#, MS Access, C++, wxSmith-dan bepul Code::Blocks platformalararo ishlab chiqish muhitining bir qismi sifatida. - "Shakllar va chiziqlar" g oyasiga ʻ asoslangan tillar diagrammasi, bu holatda shakllar (to rtburchaklar, tasvirlar va ʻ

boshqalar) mavzu sifatida ko rib chiqiladi va munosabatlarni ifodalovchi chiziqlarʻ (strelkalar, yoylar va boshqalar) bilan bog lanadi. Misollar: relyatsion ma’lumotlar ʻ bazalarida aloqa muharrirlari, UML. Bir qator ishlarda vizual dasturlash yondashuvi ma’lumotlar oqimini dasturlash bilan bog liq. Ba'zi vizual dasturlash ʻ vositalari dasturlarni tuzatish, avtomatlashtirilgan yaratish va hujjatlarni qo llab- ʻ quvvatlaydi oqimi tillari avtomatik parallellashtirishga ruxsat berishi mumkin, bu ajoyib dasturlash yutug i bo lishi mumkin2. Shu bilan birga, vizual dasturlashning ʻ ʻ kamchiliklarini ham aytish mumkin. Mayk Xedlou3 maqolasida vizual dasturlashning asosiy cheklovlari haqida so z boradi: - Vizual interfeys cheklovlari ʻ dasturchini matndan ham ko proq chalkashtirib yuborishi mumkin. - Dasturlarning ʻ murakkabligi oshgani sayin, dasturchi mavhumlikni va birlikni kamaytirishni boshlaydi va dasturchining darajasi asosan bu qanchalik yaxshi bo lganligi bilan ʻ belgilanadi. Vizual vositalar kamdan-kam hollarda bu jarayon uchun ilg or ʻ yordamga ega. - Matnni ko rsatish uchun hozirda ko plab vositalar mavjud: ʻ ʻ versiyalarni boshqarish tizimlari, avtoto ldirish va boshqalar. ʻ 2. Integrallashgan ishlab chiquvchi muhit – ICP/IDE (ingl, Integrated development Environment) – dasturlarning kompleks muhiti bo lib, dasturchilar ʻ undan dasturiy ta’minot ishlab chiqish uchun foydalanishadi. Muhit quyidagilarni taqdim etadi: - Matn muharriri - Kompilyator va/yoki interpretator - Muhitni avtomatlashtirishni yig masi - Sozlovchi Ba’zida integrallashgan muhitning ʻ tizimini boshqarish versiyasini osonlashtirish maqsadida turli xilda instrumentlarni foydalanuvchi grafik interfeysida taqdim etadi. Ko plab zamonaviy ishlab ʻ chiqaruvchi muhitlarda Obyektga mo ljallangan dasturiy ta’minotni ishlab chiqish ʻ uchun sinflar brauzeri, obyektlar inspektori va sinflar iyrerxiyasi diagrammasi mavjud. IDE lar bir qancha dasturlash tillarida ishlash imkoniyatini beradi. Ularga IntelliJ IDEA, NetBeans, Eclipse, Qt Creator, Geany, Embarcadero RAD Studio, Code::Block, XCode yoki Microsoft Visual Studio kabilar (4.1-rasm) ni misol qilib keltirishimiz mumkin. Lekin bitta tilga mo ljallanganlari ham bor, masalan, Visual ʻ Basic, Delphi , Dev C++. Xususiy holat IDE – visual ishlab chiqarish muhiti, dasturning vizual muharririni taqdim etish imkoniyatini beradi. Visual Studio

integrallashgan muhiti. Ushbu integrallashgan muhitning shu vaqtga qadar bir qancha versiyalari taqdim etilgan (4.1-jadval). Quyida ular bilan tanishib chiqamiz. 4.1-rasm. Integrallashgan muhitlar Microsoft Visual Studio – Microsoft mahsuloti bo lib, dasturiy ta’minot yaratish uchun integrallashgan muhitni va boshqaʻ instrumentlar qatorini taqdim etadi. Ushbu mahsulot konsolli ilovalar, grafik intefeys bilan ishlovchi ilovalar yara-tish imkoniyatini beradi, Windows Forms texnologiyasi qo llagan holda web-saytlar, web-ilovalar, web-xizmatlar, turli xil ʻ platformalar kodlarini boshqaruvchi Windows, Windows Mobile, Windows CE, .NET Framework, Xbox, Windows Phone, .NET Compact Framework va Silverlightlarni qo llaydi. Komponentlari. Visual Studio quyidagi bitta yoki bir ʻ qancha komponentlarni qo llaydi: • Visual Basic .NET – u Visual Basic asosida ʻ paydo bo lgan • Visual C++ • Visual C# • Visual F# (Bu Visual Studio 2010 dan ʻ boshlab ishlatiladi) Boshqa variantlarni quyidagilarni yoqish orqali yetkazib berish mumkin: Microsoft SQL Server yoki Microsoft SQL Server Express Visual Studioning oldingi tarkibiga ham mahsulotlar kiritilgan: - Visual InterDev - Visual J++ - Visual J# - Visual FoxPro - Visual Source Safe – fayl-server tizimini boshqarish versiyasi Versiyalari. Visual Studio 4.0 ning dastlabki versiyasida Visual Basic 3, Visual C++, Visual FoxPro va Source Safe ishlab chiqaruvchi muhitlarini mustaqil paket sifatida yetkazib berilgan. Visual Studio 97. Visual Studio 97 – Visual Studioning birinchi ishlab chiqilgan versiyasi hisoblanib, turli muhitlarda dasturiy ta’minot ishlab chiqish uchun ilk bora bir joyda to plangan. U ʻ ikki xil versiyada chiqarilgan – Professional hamda Enterprise va ular Visual Basic 5.0, Visual C++ 5.0, Visual J++ 1.1, Visual FoxPro 5.0 va ilk bora ASP ishlab chiqarish muhiti – Visual InterDev ni joylashtirdi. Microsoft bu versiyasida ilk bora ko plab tillarni: Visual C++, Visual J++, Visual InterDev va MSDN ni bir ʻ muhitda qo llashga urinib ko rdi va u Developer Studio deb nomlandi. Visual ʻ ʻ FoxPro va Visual Basiclar alohida ishlab chiqarish muhiti sifatida ishlatildi. 4.1- jadval. Visual Studio versiyalari ro yxati Rasmiy nomi Kodli nomi Ichki ʻ versiyasi .NET Framework versiyasi Ishlab chiqilgan sanasi Visual Studio N/A 4.0 N/A 1995 Aprel Visual Studio 97 Boston 5.0 N/A 1997 Fevral Visual Studio 6.0

Aspen 6.0 N/A 1998 Iyun Visual Studio .NET (2002) Rainier 7.0 1.0 13.02.2002 Visual Studio .NET 2003 Everett 7.1 1.1 24.04.2003 Visual Studio 2005 Whidbey 8.0 2.0,3.0 07.11.2005 Visual Studio 2008 Orcas 9.0 2.0,3.0.3.5 19.11.2007 Visual Studio 2010 Dev10/Rosario 10.0 2.0,3.0,3.5,4.0 12.04.2010 Visual Studio 2012 Dev11 11.0 2.0, 3.0, 3.5, 4.0, 4.5, 4.5.1, 4.5.2 15.08.2012 Visual Studio 2013 Dev12 12.0 2.0, 3.0, 3.5, 4.0, 4.5, 4.5.1, 4.5.2 17.10.2013 Visual Studio 2015 Dev14 14.0 2.0, 3.0, 3.5, 4.0, 4.5, 4.5.1, 4.5.2, 4.6 20.07.2015 Visual Studio 2017 Dev15 15.0 3.5-4.7, Core 1.0-2.2 07.03.2017 Visual Studio 2019 Dev16 16.0 3.5- 4.7, Core 1.1-5.0 02.04.2019 Visual Studio 2022 Dev17 17.0 3.5, 4.6.0-4.8, Core 1.1-6.0 08.11.2021 Visual Studio 6.0 (1998). Visual Studio 6.0 – Windows 9x platformasida ishlaydigan Visual Studioning eng oxirgi variant. Avvalgidek, ommaviy bo lgan Visual Basic muhitidan foydalanildi. Ushbu versiyadanʻ Microsoftning Windows platformasi ilovalari uchun .NET paydo bo ldi. Visual ʻ Studio .NET (2002). Visual Studio .NET (Kodli nomi Rainier, ichki versiyasi 7.0) – 2002-yil fevralda ishlab chiqarilgan (.NET Framework 1.0ni qo llaydi). Visual ʻ Studio .NET Service Pack 1 uchun 2002-yil martida ishlab chiqildi. Visual Studio .NET 2003. Visual Studio .NET (2003) (Kodli nomi Everett, ichki versiya 7.1) – 2003-yilda ishlab chiqarilgan (Framework 1.1 qo llaydi). Microsoft 2005- ʻ yilning aprelida maxsus muhit ishlab chiqarilganini e’lon qildi, uning nomi Microsoft Visual Studio .NET Professional Special Edition deb ataldi. Bu maxsus ishlab chiqarilgan muhit Microsoft Visual Studio .NET 2003 Professional Editionga dasturiy ta’minotning serverli komplektini va boshqa instrumentlarni qo shadi (bu qismlarga operatsion tizimlar: Windows Server 2003 Standard ʻ Edition va SQL Server 2000 Developer Editionlar kiradi). Muhitni bunday ko rinishda rag batlantirish ishlab chiqarishning yangi bosqichiga ko tarilishiga ʻ ʻ ʻ olib keldi va Microsoft boshqalar bilan raqobatga kirisha oladigan dasturiy ta’minot yaratuvchini ishlab chiqdi. Visual Studio .NET 2003 Service Pack 1 uchun 2006-yil 13-sentabrda ishlab chiqarilgan. Visual Studio 2005. Visual Studio 2005 (kodli nomi Whidbey, ichki versiyasi 8.0) – 2005-yil oktabrning oxirida ishlab chiqarilgan (.NET Framework 2.0 ni qo llaydi). Windows 2000 da ʻ

ishlatiladigan eng so nggi rasmiy versiya. 2005-yil noyabr boshlarida ham birʻ qancha seriyadagi mahsulotlarni Express tahririda ishlab chiqildi: Visual C++ 2005 Express, Visual Studio Basic 2005 Express, Visual C# 2005 Express va boshqalar. 2006-yil 19-aprelda Express tahriri bepul qilib belgilandi. VS2005 Service Pack 1 uchun va barcha Express tahriri 2006-yilning 14-dekabrida chiqarilgan. Windows Vista bilan birgalikda muammolarni hal qiladigan, SP1 uchun qo shimcha patch ʻ 2007-yilning 6 martida ishlab chiqarilgan. Visual Studio 2008. Visual Studio 2008 (kodli nomi Orcas, ichki versiyasi 9.0) – 2007-yil 19-noyabrda, bir vaqtning o zida ʻ .NET Framework 3.5 bilan birgalikda ishlab chiqarilgan. Windows Vista operatsion tizimi, Microsoft Office 2007 va web-ilovalarga yaratish uchun mo ljallangan (XP bilan birgalikda). LINQni qo llagan holda C# va Visual Basic ʻ ʻ tillarining yangi versiyalari ishlatilgan. J# Visual Studioga kiritilmadi. 2008- yilning 28-oktabrida birinchi marta versiyaga rus tili kiritildi. Visual Studio 2010. Visual Studio 2010 (kodli nomi Hawaii, Ultimate uchun – Rosario, ichki versiya 10.0) – .NET Framework 4.0 bilan birgalikda 2010-yil 12-aprelda yaratilgan. Visual Studio C# 4.0 va Visual Basic .NET 10.0 ni, oldingi versiyalarida yo q ʻ bo lgan F# tilini qo llaydi. Visual Studio 2012. Visual Studio 2012 – bu versiya ʻ ʻ ham 2010 yildagi tahrirdan tarqalgan, Visual Studio 2012 Expressga qilingan o zgarishlar – ko’plab dasturlash tillari o rnatildi, oldindan mavjud bo lganlariga ʻ ʻ ʻ (Visual Basic 2010 Express va Visual C# 2010 Expresslarga) alohida paket sifatida beshta muhim versiya: Visual Studio Express 2012 Web, Visual Studio Express 2012 Windows 8, Visual Studio Express 2012 Windows Desktop, Visual Studio Express 2012 Windows Phone va Visual Studio Express Team Foundation Server Express 2012 lar qo shildi. Bu versiyalarning har biri alohida ilova sifatida ʻ tarqatiladi. Visual Studio Express 2012 Windows 8 Windows Store uchun Modern interfeysidagi ilovalarga ishlov berishga imkon bersa, Visual Studio Express 2012 Windows Desktop esa Ishchi Stol uchun ilovalarga “klassik” ishlov berishga imkon beradi. Visual Studio 2012 yordami bilan C++ da faqat Windows 7 SP1 va Windows 8 lar uchun ilovalarga ishlov berish mumkin. Buni to g rilash uchun, ʻ ʻ ilovani kompilyatsiya qilishda Windows XP uchun ishga yuritish kerak. Visual