logo
Русский O'zbekcha
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Yuqori darajali dasturlash tillari haqida

Yuqori darajali dasturlash tillari haqida

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

2

Hajmi:

2.2 MB
Ko'chirib olish shartlari
Reja: 1) Yuqori darajali dasturlash tillari 2) ScrollBar kompanentining vazifasi 3) Delphida Massiv elementlarini kiritish, qayta ishlash va chiqarish qoida usullari Yuqori darajali dasturlash tillari haqida Yuqori darajadagi dasturlash tillari haqida so'z borar ekan, eng avvalo ularning tarixiga nazar tashlab o'tishni lozim deb bildim. Dastlab 1950-yillarda yuqori darajadagi dasturlash tillarining yangi avlodi paydo bo'ldi. Yuqori darajadagi til bizga qudratli va murakkab dasturlarni yaratishga imkon beradi. Bundan tashqari, aksariyat yuqori darajadagi dasturlash tillarida oson tushuniladigan so'zlardan foydalaniladi. 1950-yillarda yaratilgan eng yuqori darajadagi tillardan biri COBOL dasturlash tili hisoblanadi. Ushbu dasturlash tilida monitorda "Salom dunyo!" xabarini aks ettirish uchun dasturchi quyidagi ko'rsatmalarni yozish kerak bo'lgan. Masalan DISPLAY "Salom dunyo!" Hozirgi kunda bunday dasturlash tillariga ko'plab misollar keltirishimiz mumkin. Ada, BASlC, FORTRAN, COBOL, Pascal, С , С ++, С #, Java, Python, Visual Basic v boshqa tillar shular jumlasidandir. Endi, Ushbu dasturlash tillariga qisqacha izoh berib o'tamiz: ADA. 1970-yillarda asosan Amerika Qo'shma Shtatlarining mudofa vazirligi tomonidan qo'llaniladigan dasturlar uchun yaratilgan dasturlash tili hisoblanadi. Til nufuzli tarixiy shaxs grafinya Ada Lavlasning nomi berilgan. BASIC. 1960 yillarning boshlarida yangi boshlovchilar o'rganishi uchun juda oson dasturlash tili hisoblanib, universal ramziy kodlash tizimi (Beginners Allpurpose Symbolic Instruction Code) hisoblanadi. FORTRAN. Matematik hisob-kitoblar uchun 1950-yillarda ishlab chiqilgan Formulali tarjimon (FORmula TRANslator) birinchi yuqori darajadagi dasturlash tili hisoblangan. PASCAL. Bu dasturlash tili 1970 yilda yaratilgan va dastlab dasturlashni o'rgatish uchun mo'ljallangan. Ushbu til matematik, fizik va faylasuf Blez Paskal nomi Bilan atalgan . C va C++. C va C ++ bu kuchli umumiy maqsadli tillar hisoblanib, Bell Laboratories tomonidan ishlab chiqilgan. C tili 1972 yilda, C ++ tili esa 1983 yilda chiqarilgan. C # "o'tkir" deb talaffuz qilinadi. Ushbu dasturlash tili Microsoft tomonidan 2000 yilda Microsoft.NET platformasi asosida dasturlarni ishlab chiqish uchun yaratilgan. Java. U 1990-yillarning boshlarida Sun Mikrosystems tomonidan yaratilgan va bitta kompyuterda veb-serverdan yoki Internet orqali ishlaydigan dasturlarni ishlatish uchun ishlatiladi. JavaScript. U 1990-yillarda yaratilgan. Uning JavaScript nomiga ega bo’lishiga qaramay, Java bilan hech qanday aloqasi yo'q. Hozirgi kunda eng ommabop, eng ko'p foydalanuvchiga ega, eng sodda deb tariflanayotgan PYHTON ni eslamasdan iloji yo'q. Python bu universal professional dasturlash tili bo'lib uni har qanday turdagi dasturiy mahsulotlar ishlab chiqish maqsadida foydalanish mumkin. Dasturlash tillari 2 ta katta guruhlarga bo'linadi, Quyi va Yuqori darajali dasturlash tili. Quyi darajali dasturlash tili ancha murakkab bo'lib ular juda maxsus sohalarda ishlatiladi va ularning mutaxassislari ham juda kam. Chunki quyi dasturlash tillari (masalan: assembler) ko'pincha miktoprotsessorlar bilan ishlashda kerak bo'lishi mumkin. Odatda turli dasturlash ishlari uchun yuqori darajali dasturlash tilidan keng foydalaniladi. EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) endi yuzaga kelgan paytda programma tuzishda, faqat mashina tillarida, ya'ni sonlar yordamida EHM bajarishi kerak bo'lgan amallarning kodlarida kiritilgan. Bu holda mashina uchun tushinarli sanoq, sistemasi sifatida 2 lik, 6 lik, 8 lik sanoq sistemalari bo'lgan. Programma mazkur sanoq sistemasidagi sonlar vositasida kiritilgan. Yuqori darajali dasturlashda, mashina tillariga qaraganda mashinaga moslashgan (yo'naltirilgan) belgili kodlardagi tillar hisoblanadi. Belgilar kodlashtirilgan tillarning asosiy tamoyillari shundaki, unda mashina kodlari ularga mos belgilar bilan belgilanadi, hamda xotirani avtomatik taqsimlash va xatolarni tashhis qilish kiritilgan. Bunday mashina moslashgan til - ASSEMBLER tili nomini oldi. Odatda dasturlash yuqori saviyali dasturlash tillari (Delphi, Java, C++, Python) vositasida amalga oshiriladi. Bu dasturlash tillarining semantikasi odam tiliga yaqinligi tufayli dastur tuzish jarayoni ancha oson kechadi. Ko'p ishlatiladigan dasturlash tillari. Biz hozir biladigan va ishlatadigan tillarning barchasi shu guruhga mansub. Ular insonga "tushunarli" tilda yoziladi. Ingliz tilini yaxshi biluvchilar programma kodini qiynalmasdan tushunishlari mumkin. Bu guruhga Fortran, Algol, C, Pascal, Cobol va h.k. tillar kiradi(ko`pchiligi hozirda deyarli qo`llanilmaydi). Eng birinchi paydo bo`lgan tillardan to hozirgi zamonaviy tillargacha ishlatish mumkin. Lekin, hozirgi web texnologiya orqali ishlaydigan tillarda(PHP, ASP.NET, JSP) bunday dasturlar tuzilmaydi. Chunki bunday dasturlarning ishlashi uchun yana bir amaliy dastur ishlab turishi kerak. Hozirda, amaliy dasturlar, asosan, Visual C++, C#, Borland Delphi, Borland C+ +, Java, Phyhon kabi tillarda tuziladi. O`zbekistonda ko`pchilik Delphi dan foydalanadi. Buning asosiy sababi: soddaligi, komponentlarning ko`pligi, interfeysining tushunarliligi va h.k. Delphida birinchi ishlagan odam ham qanaqadir dastur tuzishi oson kechadi. Lekin, Windows da dasturning asosiy ishlash mohiyatini ancha keyin biladi(komponentlarning ko`pligi va API funksiyalari dasturda ko`rsatilmasligi uchun). Yana bir tarafi, Delphi(Pascal) operativ xotirani tejashga kelganda ancha oqsaydi. Unda o`zgaruvchilarni oldindan e'lon qilib qo`yish evaziga ishlatilmaydigan o`zgaruvchilar va massivlar ham joy olib turadi. Eng keng tarqalgan dasturlash tili(Windows OS ida) Microsoft Visual C++ tilidir. Ko`pchilik dasturlar hozirda shu tilda tuziladi. Umuman olganda, C ga o`xshash(C- подобный ) tillar hozirda dasturlashda yetakchi. Deyarli hamma zamonaviy tillarning asosida C yotadi. Bundan tashqari, Turli komputer o'yinlari tuzishda yoki kichik hajmdagi dasturlar tayyorlashda LUA script yoki JavaScript tillari ham keng ishlatilmoqda. Biz sizga xozirgi kunda keng tarqalgan desktop dasturlashda ishlatiladigan dasturlash tillaridan bazilari haqida aytib o'tamiz: Delphi (talaff. délfi) — dasturlash tillaridan biri. Borland firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan. Delphi dasturlash tili ishlatiladi va avvaldan Borland Delphi paketi tarkibiga kiritilgan. Shu bilan bir qatorda 2003-yildan hozirgacha qo llanilayotgan shu nomga egaʻ bulgan. Object Pascal — Pascal tilidan bir qancha kengaytirishlar va to ldirishlar orqali kelib chiqqan bo lib, u ob'yektga yo naltirilgan dasturlash tili ʻ ʻ ʻ hisoblanadi. Avvaldan ushbu dasturlash muhiti faqatgina Microsoft Windows amaliyot tizimi uchun dasturlar yaratishga mo'ljallangan, keyinchalik esa GNU/Linux hamda Kylix tizimlari uchun moslashtirildi, lekin 2002-yilgi Kylix 3 sonidan so'ng ishlab chiqarish to'xtatildi, ko'p o'tmay esa Microsoft.NET tizimini qo'llab quvvatlashi to'g'risida e'lon qilindi. Lazarus proekti amaliyotidagi (Free Pascal) dasturlash tili Delphi dasturlash muhitida GNU/Linux, Mac OS X va Windows CE platformalari uchun dasturlar yaratishga imkoniyat beradi. Visual Basic (talaffuzi: "Vijual Beysik") – Microsoft korporatsiydan dasturlash tili va uning uchun dasturlash muhitdir. U BASICdan ko`p tushunchalar oldi va tez rasmli interfeys bilan dasturlar taraqqiyot ta`minlaydi. Oxirgi versiya 6.0 1998 yilda reliz kelishdi. Microsoftdan voris Visual Basic .NET 2002 yilda paydo bo`ldi. Java dasturlash tili - eng yaxshi dasturlash tillaridan biri bo'lib unda korporativ darajadagi mahsulotlarni(dasturlarni) yaratish mumkin.Bu dasturlash tili Oak dasturlash tili asosida paydo bo'ldi. Oak dasturlash tili 90-yillarning boshida Sun Microsystems tomonidan platformaga(Operatsion tizimga) bog'liq bo'lmagan holda ishlovchi yangi avlod aqlli qurilmalarini yaratishni maqsad qilib harakat boshlagan edi. Bunga erishish uchun Sun hodimlari C++ ni ishlatishni rejalashtirdilar, lekin ba'zi sabablarga ko'ra bu fikridan voz kechishdi.Oak muvofaqiyatsiz chiqdi va 1995-yilda Sun uning nomini Java ga almashtirdi, va uni WWW rivojlanishiga hizmat qilishi uchun ma'lum o'zgarishlar qilishdi. Java Obyektga Yo'naltirilgan Dasturlash(OOP-object oriented programming) tili va u C++ ga ancha o'xshash.Eng ko'p yo'l qo'yildigan xatolarga sabab bo'luvchi qismalari olib tashlanib, Java dasturlash tili ancha soddalashtirildi. Java kod yozilgan fayllar(*.java bilan nihoyalanuvchi) kompilatsiyadan keyin bayt kod(bytecode) ga o'tadi va bu bayt kod interpretator tomonidan o'qib yurgizdiriladi. C++ (talaffuzi: si plyus plyus) — turli maqsadlar uchun mo ljallangan dasturlash tili. 1979-yili Bell Labsda Biyarne Stroustrupʻ tomonidan C dasturlash tilining imkoniyatlarini kengaytirish va OOP(object Oriented Programming) xususiyatini kiritish maqsadida ishlab chiqarilgan. Boshida „C with Classes" deb atalgan, 1983-yili hozirgi nom bilan ya ni C++ ʼ deb o zgartirilgan. C++ C da yozilgan dasturlarni kompilyatsiya qila oladi, ʻ ammo C kompilyatori bu xususiyatga ega emas. C++ tili operatsiyon tizimlarga aloqador qisimlarni, klient-server dasturlarni, EHM o yinlarini, kundalik ʻ ehtiyojda qo llaniladigan dasturlarni va shu kabi turli maqsadlarda ishlatiladigan ʻ dasturlarni ishlab chiqarishda qo llaniladi. Quyidagi jadvalda programmalash ʻ tillari haqida ma'lumotlar keltirilgan. ScrollBar kompanentining vazifasi ScrollBar komponentasi asboblar panelining Standart sahifasida joylashgan. Slayderdan foydalanib, biz komponentning xususiyatlarida Min dan Maksgacha bo'lgan qiymatlar oralig'ida bo'ladigan butun sonni tanlashimiz mumkin. Slayderning o'rnini sichqoncha, yuqoriga, pastga, chapga, o'ngga yoki Page Up va Page Down strelkalari bilan o'zgartirishingiz mumkin. Slayderni siljitish pozitsiya xususiyatini o'zgartiradi. Agar kerak bo'lsa, uning joylashuvi dasturli ravishda o'rnatilishi mumkin, agar pozitsiya diapazondan tashqarida bo'lsa. ScrollBar vertikal yoki gorizontal joylashishi mumkin, Kind xossasi bunga javob beradi. sbVertical qiymati aylantirish panelini vertikalga, sbHorizontal esa gorizontal holatga o'rnatadi. ScrollBar komponentlariga misol. Rasmda ko'rsatilganidek, formamizga 3 ta ScrollBar komponentlarini joylashtiramiz. Min xossalari 0 ga, Maks - 255, pozitsiyasi - 0 ga teng bo'ladi. Kod muharririni ochish uchun OnChange hodisasi yonidagi bo'sh maydonni ikki marta bosish orqali Ob'ekt inspektoriga o'ting. RGB(x,y,z) funksiyasidan foydalanib, biz shakl rangini o'rnatamiz, bu erda x, y, z 0 dan 255 gacha bo'lgan butun sonlar, ranglar palitrasida - qizil, yashil, ko'k. Biz olishimiz kerak: protsedurasi TForm1.ScrollBar1 Change(Sender: TObject); boshlanishi Form1.color:=RGB(ScrollBar1.Position, ScrollBar2. Position, ScrollBar3.Position) oxiri; Xuddi shunday, ushbu yozuv ScrollBar komponentlarining qolgan qismida mavjud bo'lishi kerak, uni OnChange hodisalarining ochiladigan menyusidan qo'shish mumkin. Endi slayderlarni siljitish orqali biz shaklning rangini o'zgartiramiz. Natijada biz RGB funksiyasi, ScrollBar komponenti va forma rangini o'zgartirish imkoniyati bilan tanishdik. Delphida Massiv elementlarini kiritish, qayta ishlash va chiqarish qoida usullari Massiv — bu bir nom bilan belgilangan qiymatlarguruhi yoki jadvaldir. Massivning har bir dementi massiv nomidan, so ng o‘rta qavs ichiga olingan raqam va arifmetik ifoda yozish bilan belgilanadi. Qavs ichidagi raqam massiv indeksini belgilaydi. Vektomi biro‘lchovli massiv, matritsani ikki oMchovli massiv deb qarash mumkin. Bir o‘lchovli massivda uning har bir elementi o ‘zining joylashgan o‘rin nomeri bilan aniqlanadi va nomeri qavs ichida indeks bilan yoziladi. Ikki o‘lchovli massiv elementi o‘zi joylashgan satr va ustun nomerlari yordamida aniqlanadi. Shu sababli, ikki o‘lchamli massiv elementi ¡kkita mdcks orqaii \oz.iidCti. lvid^tidiii /\11 ,j| du veroa i satr nomeri, j—ustun nomerini bildiradi. Massivni e’lon qilish dastuming bosh qismida berilib, uning yozilishi umumiy holda quyidagicha boiadi: <Massiv nomi>:Array[o‘lcham] of <element turi>; Masalan: A,B:Array[1..100] of real; C,Al,D:Arrav[1..10,l,,15] of real; Bu yerda A va B massivlari 100 tadan elementga ega. C,A1,D1 massivlari esa 10x15= 150 tadan elementga ega. 30 Massivlarni e’lon qilishdan maqsad, massiv elementlari uchun kompyuter xotirasidan joy ajratishdir. Massiv elementlari qiymatlarini kiritish uchun sikl operatorlaridan foydalaniladi. Misol: For i:=l to 10 do Read (A[i]); Bu misolda A massivning 10 ta elementi qiymatini ekrandan ketma- ket kiritish kerak bo‘ladi. Xuddi shunday massiv qiymatlarini ekranga chiqarish ham mumkin. Misol: For i:=l to 10 do Write(A[i]); Dasturda massiv elementlarini ishlatganda ularning indeksi e’lon qilingan chegaradan chiqib ketmasligi kerak. Massiv elementlarini tartiblash usullari Massivni tartiblashtirishning bir necha usullari (algoritmlari) mavjud. Ulardan quyidagi usullarni qarab chiqamiz: - tanlash usuli; — almashtirish usuli. Tanlash usuli yordamida massivni o‘sish bo‘yicha tartiblashtirish algoritmi quyidagicha: 1.Massivning birinchi elementidan boshlab qarab chiqilib eng kichik element topiladi. 2.Birinchi element bilan eng kichik element joylari almashtiriladi. 3.1kkinchi elementidan boshlab qarab chiqilib eng kichik element topiladi. 4.1kkinchi element bilan eng kichik element joylari almashtiriladi. 5.Bu protsess bitta oxirgi elementgacha takrorlanadi. Bu algoritm dasturi quyidagicha boiadi: Program Sort; Const Size=5; Yar i j,min,k,buf: Integer; a: Array[1..Size] of Integer; Begin Writeln (‘Massivni tartiblashtirish’); Write (Size:3,’ta massiv elementini kiriting’); For k:=l to Size Do Read(a[k]); Writeln (‘Tartiblashtirish’); For i:=l to Size-1 Do Begin { kichik elementni topish } 31 min:=i; Forj:=i+l to Size Do Begin If a[)]<a[min] then min:=j; buf:=a[i]; a[i]:=a[min]; a[min]:=buf; For k:=l to Size Do Write (a[k],’ ‘); Writeln; End; End; Writeln(‘Massiv tartiblashtirildi.’); End. Dastur natijasi: Massivni tartiblashtirib, 5 ta massiv elementini kiriting: 12-3 56 47 10 Tartiblashtirish -3 12 56 47 10 -3 10 56 47 12 -3 10 12 47 56 -3 10 12 47 56 Massiv tartiblashtirildi. Aimashtirish usuli yordamida massiv elementlarini o‘sib borishida tartiblashtirish algoritmi quyidagicha: l.Massivning birinchi elementidan boshlab ketma-ket hamma qo‘shni elementlar bir-biri bilan solishtirilib, agar birinchisi ikkinchisidan kichik bo‘lsa, ular joyi almashtirilib boriladi. 2.Bu protsess davomida kichik qiymatli elementlar massiv boshiga, katta elementlar esa oxiriga siljitib boriladi. Shu sabab bu usul «nysbipëK* usuli hsiiTi deyüsdi. 3.Bu protsess massiv elementlar sonidan bitta kam takrorlanadi. Masalan: 3 2 4 5 1 bunda 3 bilan 2 va 5 bilan 1 almashtiriladi. 2 3 4 1 5 bunda 4 bilan 1 almashtiriladi. 2 3 1 4 5 bunda 3 bilan 1 almashtiriladi. 2 1 3 4 5 bunda 2 bilan 1 almashtiriladi. 1 2 3 45 Bu algoritm dasturi quyidagicha bo‘ladi: Program Sort; 32 Const Size=5; Var i, j, min, k, buf: Integer; a: Array[l..Size] of Integer; Begin Writeln (‘Massivni пузырёк (ko‘pikcha) usulida tartib- lashtirish’); Write (Size:3,’ta massiv elementini kiriting’); For k:=l to Size Do Read(a[k]); Writeln (‘Tartiblashtirish’); For i:=l to Size-1 Do Begin For k := l to Size-1 Do Begin If a[k]>a[k+l] then Begin buf:=a[k]; a[k]:=a[k+l]; a[k+l]:=buf; End; End; For k:=l to Size Do Write (a[k],’ ‘); Writeln; End; Writeln(‘Massiv tartiblashtirildi. ’); End. Dastur natijasi: Massivni пузырёк usulida tartiblashtirib, 5 ta massiv elementini kiriting: 3 2 4 1 5 Tartiblashtirish 2 3 4 1 5 2 3 1 4 5 2 1 3 4 5 1 2 3 4 5 Massiv tartiblashtirildi. Massivda eng kichik yoki eng katta elementni izlash algoritmi, ma’lumki, birinchi element eng kichik (katta) deb olinib keyin boshqa elementlar bilan ketma-ket solishtirilib chiqiladi. Solishtirilish oxirgi elementgacha bajariladi. Quyida bu algoritm dasturi keltirilgan: Program MinMax; 3 - 239 33 Var i,min: Integer; a: Array[1..10] of Integer; Begin Writeln (‘Massivdan eng kichik elementni izlash’); Write (’ 10-ta massiv elementini kiriting’); For i:=l to 10 Do Read(a[i]); min:=l; For i:=2 to 10 Do If a[i]<a[min] Then min:=i; Writeln(‘Izlanayotgan eng kichik element:’,a[min]); WriteIn(‘Element nomeri’,min); End

Reja: 1) Yuqori darajali dasturlash tillari 2) ScrollBar kompanentining vazifasi 3) Delphida Massiv elementlarini kiritish, qayta ishlash va chiqarish qoida usullari

Yuqori darajali dasturlash tillari haqida Yuqori darajadagi dasturlash tillari haqida so'z borar ekan, eng avvalo ularning tarixiga nazar tashlab o'tishni lozim deb bildim. Dastlab 1950-yillarda yuqori darajadagi dasturlash tillarining yangi avlodi paydo bo'ldi. Yuqori darajadagi til bizga qudratli va murakkab dasturlarni yaratishga imkon beradi. Bundan tashqari, aksariyat yuqori darajadagi dasturlash tillarida oson tushuniladigan so'zlardan foydalaniladi. 1950-yillarda yaratilgan eng yuqori darajadagi tillardan biri COBOL dasturlash tili hisoblanadi. Ushbu dasturlash tilida monitorda "Salom dunyo!" xabarini aks ettirish uchun dasturchi quyidagi ko'rsatmalarni yozish kerak bo'lgan. Masalan DISPLAY "Salom dunyo!" Hozirgi kunda bunday dasturlash tillariga ko'plab misollar keltirishimiz mumkin. Ada, BASlC, FORTRAN, COBOL, Pascal, С , С ++, С #, Java, Python, Visual Basic v boshqa tillar shular jumlasidandir. Endi, Ushbu dasturlash tillariga qisqacha izoh berib o'tamiz: ADA. 1970-yillarda asosan Amerika Qo'shma Shtatlarining mudofa vazirligi tomonidan qo'llaniladigan dasturlar uchun yaratilgan dasturlash tili hisoblanadi. Til nufuzli tarixiy shaxs grafinya Ada Lavlasning nomi berilgan.

BASIC. 1960 yillarning boshlarida yangi boshlovchilar o'rganishi uchun juda oson dasturlash tili hisoblanib, universal ramziy kodlash tizimi (Beginners Allpurpose Symbolic Instruction Code) hisoblanadi. FORTRAN. Matematik hisob-kitoblar uchun 1950-yillarda ishlab chiqilgan Formulali tarjimon (FORmula TRANslator) birinchi yuqori darajadagi dasturlash tili hisoblangan.

PASCAL. Bu dasturlash tili 1970 yilda yaratilgan va dastlab dasturlashni o'rgatish uchun mo'ljallangan. Ushbu til matematik, fizik va faylasuf Blez Paskal nomi Bilan atalgan .

Ko'chirib oling, shunda to'liq holda ko'ra olasiz

O'xshashlar

Yuqori darajali dasturlash tillari va ularning turlari
Dasturlash asoslari. Dasturlash tillari to’g’risida umumiy ma’lumot va asosiy tushunchalar. Yuqori darajali dasturlash tillari va ularning turlari
Yuqori darajali tilda yozilgan programmalarda uzulishlardan foydalanish
Dasturlash tillari va ularning klassifikatsiyasi
Dasturlash tillari va ularning turlari