«Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 100 ichida

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58.375 KB

Ko'chirib olish

«Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 100«Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 100
ichidaichida
REJAREJA
1- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi.1- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi.
2- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni og’zaki nomerlash.2- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni og’zaki nomerlash.
3- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni o’zma nomerlash.3- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni o’zma nomerlash.

100 ichida sonlarni nomerlashni o`rganishda o`qituvchining vazifasi:100 ichida sonlarni nomerlashni o`rganishda o`qituvchining vazifasi:
-o`quvchilarga predmetlarni bittalab va gruppalab sanashga o`rgatish;-o`quvchilarga predmetlarni bittalab va gruppalab sanashga o`rgatish;
-100 ichida sonlarni o`qish va yozishga o`rgatish;-100 ichida sonlarni o`qish va yozishga o`rgatish;
-o`ngdan chapga hisoblaganda birliklar va o`nliklar qaysi o`ringa yozilishini-o`ngdan chapga hisoblaganda birliklar va o`nliklar qaysi o`ringa yozilishini
o`rgatish;o`rgatish;
-u yoki bu xona birliklari yo`qligini qanday belgilashni ko`rsatish;-u yoki bu xona birliklari yo`qligini qanday belgilashni ko`rsatish;
-birinchi va ikkinchi xona birliklari, xona soni, xona qo`shimchalarining-birinchi va ikkinchi xona birliklari, xona soni, xona qo`shimchalarining
yig`indisi, bir xonali sonlar, ikki xonali sonlar kabi yangi tushuncha va terminlarniyig`indisi, bir xonali sonlar, ikki xonali sonlar kabi yangi tushuncha va terminlarni
o`quvchilar o`zlashtirib olishlariga erishish kerak.o`quvchilar o`zlashtirib olishlariga erishish kerak.
Nomerlashni o`rganishda ikki bosqichga ajratiladi: Nomerlashni o`rganishda ikki bosqichga ajratiladi:
11-20 va 21-100 sonlarni nomerlash.11-20 va 21-100 sonlarni nomerlash.
20 gacha bo`lgan va 21-100 gacha ikki xonali sonlarni nomerlash bir-biriga20 gacha bo`lgan va 21-100 gacha ikki xonali sonlarni nomerlash bir-biriga
printsipial o`xshash: bu sonlarni og`zaki va yozma nomerlash sanoqda birliklarniprintsipial o`xshash: bu sonlarni og`zaki va yozma nomerlash sanoqda birliklarni
o`ntalab gruppalab va sonlarni yozishda raqamlarning o`rin qiymatlari prinsipigao`ntalab gruppalab va sonlarni yozishda raqamlarning o`rin qiymatlari prinsipiga
asoslanadi. Shu sababli ikkinchi o`nlik sonlarining o`nli tarkibini o`zlashtirish vaasoslanadi. Shu sababli ikkinchi o`nlik sonlarining o`nli tarkibini o`zlashtirish va
bu sonlarni yoza olish ishi 100 ichida sonlarni o`rganishga tayyorgarlik bosqichibu sonlarni yoza olish ishi 100 ichida sonlarni o`rganishga tayyorgarlik bosqichi
bo`lib xizmat qiladi. bo`lib xizmat qiladi.
O’quvchilarni 11-20 va 21-100 sonlar bilan tanishtirish quyidagicha rejaO’quvchilarni 11-20 va 21-100 sonlar bilan tanishtirish quyidagicha reja
asosida amalga oshiriladi:asosida amalga oshiriladi:
-oldin tayyorgarlik ishi olib boriladi;-oldin tayyorgarlik ishi olib boriladi;
-og`zaki nomerlash;-og`zaki nomerlash;
-yozma nomerlashni o`rganiladi.-yozma nomerlashni o`rganiladi.
Ikkinchi o’nlik sonlarini nomerlashni o’rganishga oid ishlar birinchi o’nlikIkkinchi o’nlik sonlarini nomerlashni o’rganishga oid ishlar birinchi o’nlik
temasini takrorlashdan boshlash kerak. o’quvchilar birinchi o’nlik sonlarinitemasini takrorlashdan boshlash kerak. o’quvchilar birinchi o’nlik sonlarini
bilishning o’zi yetarli emasligini. 10 dan katta sonlarni ham sanay olish ham zarurbilishning o’zi yetarli emasligini. 10 dan katta sonlarni ham sanay olish ham zarur
ekanligini ko’rsatish muhimdir. Shu maqsadda narsalarni 10 dan oshirib sanashgaekanligini ko’rsatish muhimdir. Shu maqsadda narsalarni 10 dan oshirib sanashga
doir mashqlar kiritiladi. Masalan: bir qatorda nechta o’quvchi bor, ikkinchidoir mashqlar kiritiladi. Masalan: bir qatorda nechta o’quvchi bor, ikkinchi
qatordachi? Sinfdagi o’quvchilarning hammasi qancha? (11,12…..) shuningdekqatordachi? Sinfdagi o’quvchilarning hammasi qancha? (11,12…..) shuningdek
narsalarni gruppalab sanash bo’yicha mashqlar kiritiladi. Bunday mashqlarnarsalarni gruppalab sanash bo’yicha mashqlar kiritiladi. Bunday mashqlar
o`quvchilarni birinchi o`nlik sonlaridan tashqari ham sonlar mavjud ekanligiga,o`quvchilarni birinchi o`nlik sonlaridan tashqari ham sonlar mavjud ekanligiga,

ularni ko`pligiga, ularni belgilash, atash, hosil bo`lish, qatorida kelish tarkibidaularni ko`pligiga, ularni belgilash, atash, hosil bo`lish, qatorida kelish tarkibida
bolalarga tanish bo`lgan sonlar orasida ma'lum o`xshashlik borligiga ishontiradi.bolalarga tanish bo`lgan sonlar orasida ma'lum o`xshashlik borligiga ishontiradi.
Ikkinchi o`nlik sonlarni og`zaki Ikkinchi o`nlik sonlarni og`zaki
nomerlashni o`rganishninomerlashni o`rganishni
o’quvchilarda 10 o’quvchilarda 10
haqidagi tushunchani shakllantirishdan boshlanadi. Bolalar cho`plarni 10 tadanhaqidagi tushunchani shakllantirishdan boshlanadi. Bolalar cho`plarni 10 tadan
qilib bog`lab, 10 ta bir bitta o’nlikni hosil qilishini ko`radilar. qilib bog`lab, 10 ta bir bitta o’nlikni hosil qilishini ko`radilar.
So`ngra ular o`ntalikSo`ngra ular o`ntalik
cho`plarni sanash mashqlarini, cho’plardan foydalanib o`nlarni qo`shish vacho`plarni sanash mashqlarini, cho’plardan foydalanib o`nlarni qo`shish va
ayirishni bajarib o`quvchilar, o`nlarni ham oddiy birliklar kabi sanash, qo`shish vaayirishni bajarib o`quvchilar, o`nlarni ham oddiy birliklar kabi sanash, qo`shish va
ayirish mumkin ekanligini ishonch hosil qiladilar. ayirish mumkin ekanligini ishonch hosil qiladilar.
So`ngra 11 dan 20 gacha sonlarning o’nlar va birlardan hosil bo’lishiSo`ngra 11 dan 20 gacha sonlarning o’nlar va birlardan hosil bo’lishi
qaraladi va ularning nomi tushuntiriladi.qaraladi va ularning nomi tushuntiriladi.
Amaliy ish:Amaliy ish:
10 ta cho`pni sanang, sizda qancha cho`p borligini boshqacha 10 ta cho`pni sanang, sizda qancha cho`p borligini boshqacha
qanday atash mumkin? (1 o`nlik). Cho`plarni bog`lang, ustiga bitta cho`p qo`ying.qanday atash mumkin? (1 o`nlik). Cho`plarni bog`lang, ustiga bitta cho`p qo`ying.
Hammasi qancha bo`ldi (11) 11 sonda nechta o`nlik va nechta birlik bor?Hammasi qancha bo`ldi (11) 11 sonda nechta o`nlik va nechta birlik bor?
Navbatdagi sonlar ustida ishlash ham shunga o`xshash olib boriladi, bundaNavbatdagi sonlar ustida ishlash ham shunga o`xshash olib boriladi, bunda
o`quvchilar 2-o`nlik sonlarining o`nlik tarkibi va sanoqdagi tartibinio`quvchilar 2-o`nlik sonlarining o`nlik tarkibi va sanoqdagi tartibini
o`zlashtiradilar. Yani, ikkinchi o’nlikdagi sonlarni aytilishini, o’qilishini vao`zlashtiradilar. Yani, ikkinchi o’nlikdagi sonlarni aytilishini, o’qilishini va
yozilishini o’zlashtirib oladilar. Ikkinchi o’nlikda sonlar:yozilishini o’zlashtirib oladilar. Ikkinchi o’nlikda sonlar:
--
bir o’nlik bitta birlik deb aytilsa, o’nbir deb o’qiladi va 11bir o’nlik bitta birlik deb aytilsa, o’nbir deb o’qiladi va 11
ko’rinishda yoziladi;ko’rinishda yoziladi;
--
bir o’nlik ikkita birlik deb aytilsa, o’nikki deb o’qiladi va 12bir o’nlik ikkita birlik deb aytilsa, o’nikki deb o’qiladi va 12
ko’rinishda yoziladi va hokazo.ko’rinishda yoziladi va hokazo.
--
bir o’nlik to’qqizta birlik deb aytilsa, o’nto’qqiz deb o’qiladi va 19bir o’nlik to’qqizta birlik deb aytilsa, o’nto’qqiz deb o’qiladi va 19
ko’rinishda yoziladi va nihoyatko’rinishda yoziladi va nihoyat
--
ikki o’nlik nol birlik deb aytilsa, yegirma deb o’qiladi va 20ikki o’nlik nol birlik deb aytilsa, yegirma deb o’qiladi va 20
ko’rinishda yoziladi.ko’rinishda yoziladi.
Sonlarning naturol ketma – ketligini qo’lda yasalgan uzunligi 20 sm bo’lganSonlarning naturol ketma – ketligini qo’lda yasalgan uzunligi 20 sm bo’lgan
qog’oz poloskalar yordamida ko’rsatish mumkin. O’quvchilar bu ko’rgazmaqog’oz poloskalar yordamida ko’rsatish mumkin. O’quvchilar bu ko’rgazma
qurollardan foydalanib, qaysi son qanday sondan keyin, oldin kelishini, qandayqurollardan foydalanib, qaysi son qanday sondan keyin, oldin kelishini, qanday
sonlar orasida yotishini bilib oladilar.sonlar orasida yotishini bilib oladilar.

So’ngra o’quvchilar uzunliklarni o`lchashning yangi birligi - So’ngra o’quvchilar uzunliklarni o`lchashning yangi birligi -
dmdm
bilan bilan
tanishadilar. Uzunliklari murakkab ismli sonlar bilan ifodalanadigan kesmalarnitanishadilar. Uzunliklari murakkab ismli sonlar bilan ifodalanadigan kesmalarni
chizish va uzunliklarini o’lchash mashqlari kiritiladi. Kesmalarni taqqoslashgachizish va uzunliklarini o’lchash mashqlari kiritiladi. Kesmalarni taqqoslashga
tayanib, o’quvchilar o’lchashdan chiqqan sonlarni taqqoslashni o’rganadilar vatayanib, o’quvchilar o’lchashdan chiqqan sonlarni taqqoslashni o’rganadilar va
asta-sekin yirik birliklarni mayda birliklar bilan almashtiradi, yani asta-sekin yirik birliklarni mayda birliklar bilan almashtiradi, yani
1 dm 3 sm = 13 sm va aksincha 20 sm = 2 dm malakalarini egallay boradilar.1 dm 3 sm = 13 sm va aksincha 20 sm = 2 dm malakalarini egallay boradilar.
Bunda o’nlik tarkibiga doir bilimlar mustahkamlanadi. Bunda o’nlik tarkibiga doir bilimlar mustahkamlanadi.
Masalan: 1 dm 3 sm ni santimetrlarda ifodalash uchun, o’quvchiMasalan: 1 dm 3 sm ni santimetrlarda ifodalash uchun, o’quvchi
quyidagicha mulohaza yuritadi. 1 dm bu 1 ta o’n santimetr va yana 3 santimetr, buquyidagicha mulohaza yuritadi. 1 dm bu 1 ta o’n santimetr va yana 3 santimetr, bu
13 santimetrni tashkil etadi. Huddi shunga o’xshash, 15 sm ni detsimetr va13 santimetrni tashkil etadi. Huddi shunga o’xshash, 15 sm ni detsimetr va
santimetrlarda ifodalash uchun 15 sm sonida 1 ta o’nsantimetr va 5 sm ajratadilar.santimetrlarda ifodalash uchun 15 sm sonida 1 ta o’nsantimetr va 5 sm ajratadilar.
Ikinchi o’nlikda og’zaki nomerlashni o’rganishda bir qator yangi nomlarIkinchi o’nlikda og’zaki nomerlashni o’rganishda bir qator yangi nomlar
kelib chiqadi. O’quvchilar bu davrgacha birinchi o’nlik sonlarini nomerlashdakelib chiqadi. O’quvchilar bu davrgacha birinchi o’nlik sonlarini nomerlashda
oddiy so’zlardan foydalanilgan. Yani bir, ikki, uch, to’rt, besh va hokazolardanoddiy so’zlardan foydalanilgan. Yani bir, ikki, uch, to’rt, besh va hokazolardan
foydalanilgan. Endi murakkabroq so’zlardan foydalanishga to’g’ri keladi. Bundafoydalanilgan. Endi murakkabroq so’zlardan foydalanishga to’g’ri keladi. Bunda
birinchi o’rinda o’nliklar, ikkinchi o’rinda esa birliklar turadi. Og’zaki nomerlashnibirinchi o’rinda o’nliklar, ikkinchi o’rinda esa birliklar turadi. Og’zaki nomerlashni
cho’plar bilan yoki gugurt cho’plari bilan mashq qilib o’rganiladi. O’quvchilarcho’plar bilan yoki gugurt cho’plari bilan mashq qilib o’rganiladi. O’quvchilar
o’ngacha sanaydilar, 10 ta gugurt cho’pini bir bog’lam qiladilar va sanashni davomo’ngacha sanaydilar, 10 ta gugurt cho’pini bir bog’lam qiladilar va sanashni davom
ettiradilar. Yani o’n bir, o’n ikki, o’n uch, o’n to’rt va hokazo.ettiradilar. Yani o’n bir, o’n ikki, o’n uch, o’n to’rt va hokazo.
Ikkinchi o’nlik ichida nomerlashni o’rganishda o’nlikning ahamiyati, sanoqIkkinchi o’nlik ichida nomerlashni o’rganishda o’nlikning ahamiyati, sanoq
birligi sifatida etarlicha anglashilmaydi. Shunin uchun o’n so’zi bilan bir qatordabirligi sifatida etarlicha anglashilmaydi. Shunin uchun o’n so’zi bilan bir qatorda
o’nlik so’zini ham keltirish maqsadga muvofiq. Chunki tuxum, olma va shungao’nlik so’zini ham keltirish maqsadga muvofiq. Chunki tuxum, olma va shunga
o’xshash narsalarni o’nliklar bilan sanash qabul qilingan. So’ngra gugurto’xshash narsalarni o’nliklar bilan sanash qabul qilingan. So’ngra gugurt
cho’plarni sanashda: bitta o’nlik bitta birlik, bitta o’nlik ikkita birlik, bitta o’nlikcho’plarni sanashda: bitta o’nlik bitta birlik, bitta o’nlik ikkita birlik, bitta o’nlik
uchta birlik, bitta o’nlik to’rtta birlik, bitta o’nlik beshta birlik, bitta o’nlik oltitauchta birlik, bitta o’nlik to’rtta birlik, bitta o’nlik beshta birlik, bitta o’nlik oltita
birlik, bitta o’nlik yettita birlik, bitta o’nlik sakkizta birlik, bitta o’nlik to’qqiztabirlik, bitta o’nlik yettita birlik, bitta o’nlik sakkizta birlik, bitta o’nlik to’qqizta
birlik va nihayat bitta o’nlik o’nta birlik yoki ikkita o’nlik deb atash mumkin.birlik va nihayat bitta o’nlik o’nta birlik yoki ikkita o’nlik deb atash mumkin.
So’ngra quyidagi ikki xildagi mashqlar o’tkazilishi taklif etiladi:So’ngra quyidagi ikki xildagi mashqlar o’tkazilishi taklif etiladi:

1.1.
O’qituvchi o’quvchilarga 1 o’nlik va 3 dona cho’p, 1 o’nlik va 7 donaO’qituvchi o’quvchilarga 1 o’nlik va 3 dona cho’p, 1 o’nlik va 7 dona
cho’p, 1 o’nlik va 5 dona cho’p va hokazo olishni shu sonlardan harcho’p, 1 o’nlik va 5 dona cho’p va hokazo olishni shu sonlardan har
birini aytishni so’raydi: o’n uch, o’n yetti, o’n besh va hokazo.birini aytishni so’raydi: o’n uch, o’n yetti, o’n besh va hokazo.
2.2.
O’qituvchi ikkinchi o’nlik sonlarini aytadi. O’quvchilar esa shu sonlarniO’qituvchi ikkinchi o’nlik sonlarini aytadi. O’quvchilar esa shu sonlarni
cho’plar yordamida tasvirlaydilar. Har bir sonning o’nlik sistemasi shucho’plar yordamida tasvirlaydilar. Har bir sonning o’nlik sistemasi shu
tariqa ishlab chiqilishi lozim.tariqa ishlab chiqilishi lozim.
Yozma nomerlash. Ikkinchi o’nlik sonlarini yozma nomerlash uchunYozma nomerlash. Ikkinchi o’nlik sonlarini yozma nomerlash uchun
o’quvchilarda bunday sonlarni yozishga o’rgatish uchun ishni quyidagichao’quvchilarda bunday sonlarni yozishga o’rgatish uchun ishni quyidagicha
boshlash kerak. boshlash kerak.
O’quvchilar kvadrat olib uni teng o’rtasidan o’rta chiziq chizib oladilar.O’quvchilar kvadrat olib uni teng o’rtasidan o’rta chiziq chizib oladilar.
Masalan: chizmada o’quvchilar o’ng tomaniga 10 ta cho’p bo’lguncha bicho’pMasalan: chizmada o’quvchilar o’ng tomaniga 10 ta cho’p bo’lguncha bicho’p
qo’ya boshlaydilar. O’nlikni bir bog’lam qilib bog’laydilar va uni chap tomongaqo’ya boshlaydilar. O’nlikni bir bog’lam qilib bog’laydilar va uni chap tomonga
qo’yadilar. O’qituvchi doskada uning rasmini chizadi, o’quvchilar ham o’zqo’yadilar. O’qituvchi doskada uning rasmini chizadi, o’quvchilar ham o’z
daftarlariga chizishlari kerak.daftarlariga chizishlari kerak.
1 0 1 0
O’qituvchi rasm tagiga 10 sinini yozadi, bunda bir raqami kartochkada 1O’qituvchi rasm tagiga 10 sinini yozadi, bunda bir raqami kartochkada 1
o’nlikni tasvirlaydi. Buni chizmaning chap tomon ostiga 1 yoziladi, nol esa o’ngo’nlikni tasvirlaydi. Buni chizmaning chap tomon ostiga 1 yoziladi, nol esa o’ng
tomon ostiga kelishi kerak.tomon ostiga kelishi kerak.
O’qituvchi bunda birinchi marta o’quvchilarga 10 sonining yozilishiniO’qituvchi bunda birinchi marta o’quvchilarga 10 sonining yozilishini
izohlab beradi. Bu yerda 0 soni birlik xonasida cho’plarning yo’qligini ko’rsatadi.izohlab beradi. Bu yerda 0 soni birlik xonasida cho’plarning yo’qligini ko’rsatadi.
O’n bir 11 o’n to’rt 14 o’n yetti 17 O’n bir 11 o’n to’rt 14 o’n yetti 17
1 1 1 4 1 7 1 1 1 4 1 7

O’n ikki 12 o’n besh 15 o’n sakkiz 18 O’n ikki 12 o’n besh 15 o’n sakkiz 18

1 2 1 5 1 81 2 1 5 1 8
O’n uch 13 o’n olti 16 o’n to’qqiz 19 O’n uch 13 o’n olti 16 o’n to’qqiz 19
1 3 1 6 1 9 1 3 1 6 1 9
va hokazo.va hokazo.
Og`zaki nomerlashni o`rganishda, so`ngra yozma nomerlashda sonlarni xonaOg`zaki nomerlashni o`rganishda, so`ngra yozma nomerlashda sonlarni xona
qo`shiluvchilariga ajratishga keltiriladigan qo`shish va ayirish hollari qaraladi.qo`shiluvchilariga ajratishga keltiriladigan qo`shish va ayirish hollari qaraladi.
(10+7, 18-10, 15-5). 10 dan katta sonlarni (10+7, 18-10, 15-5). 10 dan katta sonlarni
yozma nomerlashyozma nomerlash
sanoqda birliklarni sanoqda birliklarni
o`nlik guruhlashga va raqamlarning o`rin qiymatlari printsipini qo`llanishgao`nlik guruhlashga va raqamlarning o`rin qiymatlari printsipini qo`llanishga
asoslangan: o’ngdan chapga qarab sanalganda birliklar birinchi o`ringa, o`nliklarasoslangan: o’ngdan chapga qarab sanalganda birliklar birinchi o`ringa, o`nliklar
ikkinchi o`ringa yoziladi.ikkinchi o`ringa yoziladi.
Yozma nomerlashni o`rganishda Yozma nomerlashni o`rganishda
abakabak
alohida ahamiyatlidir: bir bo`lak alohida ahamiyatlidir: bir bo`lak
karton tik chiziq bilan ikkiga bo`linadi, bu qismlarning har birga ikki qatordankarton tik chiziq bilan ikkiga bo`linadi, bu qismlarning har birga ikki qatordan
cho`ntaklar yopishtiriladi: yuqori qatorda cho`ntaklari cho`plar yoki boshqalarnicho`ntaklar yopishtiriladi: yuqori qatorda cho`ntaklari cho`plar yoki boshqalarni
qo`yish uchun, pastki chuntak esa bosma raqamlar yozilgan kartochkalarni qo`yishqo`yish uchun, pastki chuntak esa bosma raqamlar yozilgan kartochkalarni qo`yish
uchun mo`ljallangan. Yuqoridagi cho`ntaklarning o`ngdan birinchisiga sanoquchun mo`ljallangan. Yuqoridagi cho`ntaklarning o`ngdan birinchisiga sanoq
cho`plari, ikkinchi o`ringa esa cho`plarning o`ntalik dastalari qo`yiladi: pastkicho`plari, ikkinchi o`ringa esa cho`plarning o`ntalik dastalari qo`yiladi: pastki
cho`ntaklarga esa raqamlar o`ngdan birinchisiga birliklar, ikkinchisiga o`nliklarnicho`ntaklarga esa raqamlar o`ngdan birinchisiga birliklar, ikkinchisiga o`nliklarni
ifodalovchi raqamlar qo`yiladi. ifodalovchi raqamlar qo`yiladi.
Sonlarni yozish malakasini mustahkamlash uchun individualSonlarni yozish malakasini mustahkamlash uchun individual
qo`llanmalarning ustiga «o`nlik», «birlik» lar yozilgan xonalar jadvaldan,qo`llanmalarning ustiga «o`nlik», «birlik» lar yozilgan xonalar jadvaldan,
shuningdek ikki qator so`rilma raqamlari bo`lgan jadvaldan foydalanish mumkin.shuningdek ikki qator so`rilma raqamlari bo`lgan jadvaldan foydalanish mumkin.
Bunda og`zaki nomerlash ham takrorlanadi.Bunda og`zaki nomerlash ham takrorlanadi.
11-20 sonlarni o`rganishda o`quvchilar 11-20 sonlarni o`rganishda o`quvchilar
bir xonali son, va ikki xonali sonbir xonali son, va ikki xonali son
terminlari bilan tanishtiriladi. terminlari bilan tanishtiriladi.

Topshiriqlar:Topshiriqlar:
1. Ushbu sonlar qatoridan oldin bir xonali, keyin 2 xonali sonlarni yozig: 2, 13, 8,1. Ushbu sonlar qatoridan oldin bir xonali, keyin 2 xonali sonlarni yozig: 2, 13, 8,
17, 15, 6, 11.17, 15, 6, 11.

2. 4 ta bir xonali sonlarni yozing va har bir sonni 10 ta orttiring, qanday sonlar2. 4 ta bir xonali sonlarni yozing va har bir sonni 10 ta orttiring, qanday sonlar
qosil bo`ladi?qosil bo`ladi?
3. 1 va 2 raqamlari yordamida oldin bir, keyin ikki xonali sonlarni yozing.3. 1 va 2 raqamlari yordamida oldin bir, keyin ikki xonali sonlarni yozing.
21-100 sonlarini nomerlashni o`rganish quyidagi tartibda amalga21-100 sonlarini nomerlashni o`rganish quyidagi tartibda amalga
oshiriladi.oshiriladi.
1. O`nliklar sanog`i, 10,20,30… sonlar hosil bo`lishi va atalishi.1. O`nliklar sanog`i, 10,20,30… sonlar hosil bo`lishi va atalishi.
2. Sonlarning o`nliklar va birliklardan hosil bo`lishi. Ikki xonali sonlarning o`nlik2. Sonlarning o`nliklar va birliklardan hosil bo`lishi. Ikki xonali sonlarning o`nlik
tarkibi, 100 ichida sonlarning natural ketma-ketligi.tarkibi, 100 ichida sonlarning natural ketma-ketligi.
3. Ikki xonali sonlarni yozma nomerlash, yozish, o`qish, birinchi va ikkinchi xona3. Ikki xonali sonlarni yozma nomerlash, yozish, o`qish, birinchi va ikkinchi xona
birliklari.birliklari.
4. Sonlarni nomerlashni bilishga asoslangan qo`shish va ayirish usullari (734. Sonlarni nomerlashni bilishga asoslangan qo`shish va ayirish usullari (73±
1),1),
shuning ikki xonali sonlarning o`nli tarkibini bilganlik asosidagi qo`shish vashuning ikki xonali sonlarning o`nli tarkibini bilganlik asosidagi qo`shish va
ayirish usullari (40+7, 68-8, 39-9…).ayirish usullari (40+7, 68-8, 39-9…).
5. Ikki xonali sonni xona sonlarining yig`indisi bilan almashtirish. (73=70+3).5. Ikki xonali sonni xona sonlarining yig`indisi bilan almashtirish. (73=70+3).
Birinchi yuzlik ichida sonlarni nomerlash ham og’zaki nomerlash vaBirinchi yuzlik ichida sonlarni nomerlash ham og’zaki nomerlash va
yozma nomerlashga bo’linadi.yozma nomerlashga bo’linadi.
Bu vaqtda o’quvchilar odatda 100 gacha sanashni biladilar. Bu sanash harBu vaqtda o’quvchilar odatda 100 gacha sanashni biladilar. Bu sanash har
bir o’nlikdagi so’zlarning bir xildagi ketma – ketligiga asoslanadi. Bundanbir o’nlikdagi so’zlarning bir xildagi ketma – ketligiga asoslanadi. Bundan
o’quvchilar texnik ravishda foydalanadilar. Buni bir o’nlikdan ikkinchi o’nlikgao’quvchilar texnik ravishda foydalanadilar. Buni bir o’nlikdan ikkinchi o’nlikga
o’tishda o’quvchilarning qiynalganligidan ham bilish mumkin. Masalan: 29, 39, 49o’tishda o’quvchilarning qiynalganligidan ham bilish mumkin. Masalan: 29, 39, 49
va hokazo sonlarga yetganda to’xtalib qoladilar yoki mana bunday sanaydilarva hokazo sonlarga yetganda to’xtalib qoladilar yoki mana bunday sanaydilar
yigirma to’qqiz, yigirma o’n va hokazo.yigirma to’qqiz, yigirma o’n va hokazo.
100 ichida sonlarni ongli suratda o’rganish uchun o’quvchilar bilimlarning100 ichida sonlarni ongli suratda o’rganish uchun o’quvchilar bilimlarning
o’nglik sistemasida gruppalanishlariga bog’liq ekanini tushunishlari kerak.o’nglik sistemasida gruppalanishlariga bog’liq ekanini tushunishlari kerak.
Shuning uchun sanashni shunday ko’rsatmali qurollar yordamida olib borishShuning uchun sanashni shunday ko’rsatmali qurollar yordamida olib borish
kerakki, o’quvchilar ikki xonali sonlarning o’nlik tarkiblarini oydinlashtiribkerakki, o’quvchilar ikki xonali sonlarning o’nlik tarkiblarini oydinlashtirib
borishga imkon bersin. Bunday ko’rsatmali qurollarga gugurt cho’plari va 100borishga imkon bersin. Bunday ko’rsatmali qurollarga gugurt cho’plari va 100
santimetrlik uzunlikdagi lenta bo’lishi mumkin.santimetrlik uzunlikdagi lenta bo’lishi mumkin.
Bunday ko’rsatmali qurollardan foydalanish quyidagicha bo’ladi: Bunday ko’rsatmali qurollardan foydalanish quyidagicha bo’ladi:

1. 100 tagacha narsalarni sanashda har bir o’quvchining stoli ustida yetarli1. 100 tagacha narsalarni sanashda har bir o’quvchining stoli ustida yetarli
miqdorda gugurt cho’plari yoki boshqa cho’plar bo’lishi kerak. O’quvchilarmiqdorda gugurt cho’plari yoki boshqa cho’plar bo’lishi kerak. O’quvchilar
o’ngacha sanaydilar va o’nlikni bog’laydilar. Sanashni yigirmagacha davomo’ngacha sanaydilar va o’nlikni bog’laydilar. Sanashni yigirmagacha davom
ettiradi va ikkinchi o’nlikni bog’laydilar. Sanashni yana davom ettiradilar. Yani,ettiradi va ikkinchi o’nlikni bog’laydilar. Sanashni yana davom ettiradilar. Yani,
yigirma bir, yigirma ikki, yigirma uch va hokazo yigirma to’qqizga etgunchayigirma bir, yigirma ikki, yigirma uch va hokazo yigirma to’qqizga etguncha
sanaydilar. Yana bir cho’p oladilar va yangidan yana bir o’nlik to’planganliginisanaydilar. Yana bir cho’p oladilar va yangidan yana bir o’nlik to’planganligini
anglaydilar. Dastlan bu o’nlikni bog’laydilar. O’qituvchining yo’naltiruvchianglaydilar. Dastlan bu o’nlikni bog’laydilar. O’qituvchining yo’naltiruvchi
rahbarligida oldin ikkita o’nlik yigirma hosil bo’lgan edi. Endi bizda uch o’nlikrahbarligida oldin ikkita o’nlik yigirma hosil bo’lgan edi. Endi bizda uch o’nlik
hosil bo’ldi yoki o’ttiz hosil bo’ldi. Sanoqni yana to’rtinchi o’nlik to’lginchahosil bo’ldi yoki o’ttiz hosil bo’ldi. Sanoqni yana to’rtinchi o’nlik to’lgincha
davom ettiramiz. To’rt o’nlik yoki qirq bo’ldi. To’rtinchi o’nlikni ham bog’lab,davom ettiramiz. To’rt o’nlik yoki qirq bo’ldi. To’rtinchi o’nlikni ham bog’lab,
sanashni davom ettiramiz. Har bir yaxlit son ustida to’xtalib o’tiladi va nihoyatsanashni davom ettiramiz. Har bir yaxlit son ustida to’xtalib o’tiladi va nihoyat
to’qqizinchi o’nlik to’lgincha davom ettiramiz va bitta cho’p qo’shamiz o’ninchito’qqizinchi o’nlik to’lgincha davom ettiramiz va bitta cho’p qo’shamiz o’ninchi
bog’lamni hosil qilamiz. O’n o’nlik yoki 100 bo’ladi.bog’lamni hosil qilamiz. O’n o’nlik yoki 100 bo’ladi.
Sonlarni 100 ichida sanash o’rganilgandan keyin, yaxlit o’nliklargaSonlarni 100 ichida sanash o’rganilgandan keyin, yaxlit o’nliklarga
to’xtalish lozim. Chunki bular asosan yangi nomlar bilan atalgan bo’lib,to’xtalish lozim. Chunki bular asosan yangi nomlar bilan atalgan bo’lib,
o’quvchilar yaxshi o’zlashtirib olishlari kerak. o’quvchilar oldida sanasho’quvchilar yaxshi o’zlashtirib olishlari kerak. o’quvchilar oldida sanash
jarayonida hosil bo’lgan bog’lam cho’plar turadi. O’quvchi 2 o’nlikni, 3 o’nlikni,jarayonida hosil bo’lgan bog’lam cho’plar turadi. O’quvchi 2 o’nlikni, 3 o’nlikni,
4 o’nlikni, 5 o’nlikni va hokazo larni ko’rsatishni va boshqacha aytishni taklif4 o’nlikni, 5 o’nlikni va hokazo larni ko’rsatishni va boshqacha aytishni taklif
qiladi. O’quvchilar 3 bog’lamni ko’rsatib bu o’ttiz, 5 bog’lamni ko’rsatib bu ellikqiladi. O’quvchilar 3 bog’lamni ko’rsatib bu o’ttiz, 5 bog’lamni ko’rsatib bu ellik
va hokazo. Shuningdek, 30 bu 3 bog’lam (3 o’nlik), 40 bu 4 bog’lam (4 o’nlik) vava hokazo. Shuningdek, 30 bu 3 bog’lam (3 o’nlik), 40 bu 4 bog’lam (4 o’nlik) va
hokazo.hokazo.
Ikki xonali sonlarning o’nli tarkiblarini o’rganishda quyidagi ikki gruppaIkki xonali sonlarning o’nli tarkiblarini o’rganishda quyidagi ikki gruppa
mashqlardan foydalaniladi:mashqlardan foydalaniladi:
a)a)
Ikki xonali sonlarning o’nliklar va birliklardan tuzilganligi;Ikki xonali sonlarning o’nliklar va birliklardan tuzilganligi;
b)b)
Ikki xonali sonlarni o’nliklar va birliklarga ajratish;Ikki xonali sonlarni o’nliklar va birliklarga ajratish;
Birinchi gruppa mashqlar o’nliklarni birliklarga maydalash bilan bog’liq,Birinchi gruppa mashqlar o’nliklarni birliklarga maydalash bilan bog’liq,
ikkinchi gruppa mashqlar esa birliklarni o’nliklarga aylantirish bilan bog’liq. Buikkinchi gruppa mashqlar esa birliklarni o’nliklarga aylantirish bilan bog’liq. Bu
mashqlar ham oldingi mashqlarning davomi hisoblanadi.mashqlar ham oldingi mashqlarning davomi hisoblanadi.
O’qituvchi o’quvchilardan 2 o’nlik va 6 birlikni ko’rsatishni so’raydi.O’qituvchi o’quvchilardan 2 o’nlik va 6 birlikni ko’rsatishni so’raydi.
O’quvchilar 2 bog’lam va 6 ta ayrim cho’pni ko’rsatadilar. Bu sonni boshqachaO’quvchilar 2 bog’lam va 6 ta ayrim cho’pni ko’rsatadilar. Bu sonni boshqacha

qanday atash mumkin? deb o’qituvchi so’raydi. Shunda o’quvchilar yigirma oltiqanday atash mumkin? deb o’qituvchi so’raydi. Shunda o’quvchilar yigirma olti
deb javob beradilar. O’qituvchi savol berishni davom ettiraveradi qachonkideb javob beradilar. O’qituvchi savol berishni davom ettiraveradi qachonki
o’quvchilarda ikki xonali sonlarning tarkiblari haqida ko’nikma va malaka hosilo’quvchilarda ikki xonali sonlarning tarkiblari haqida ko’nikma va malaka hosil
bo’lguncha. Bu savollarni teskariga ham berish mumkin. Masalan: yigirma to’rt,bo’lguncha. Bu savollarni teskariga ham berish mumkin. Masalan: yigirma to’rt,
qirq sakkiz, o’ttiz ikki va hokazo savollarni berish mumkin. O’quvchilar ikkiqirq sakkiz, o’ttiz ikki va hokazo savollarni berish mumkin. O’quvchilar ikki
o’nlik to’rt birlik, 4 o’nlik va sakkiz birlik va hokazo javoblarni beradilar.o’nlik to’rt birlik, 4 o’nlik va sakkiz birlik va hokazo javoblarni beradilar.
Yozma nomerlash. Yozma nomerlash.
O’quvchilar ikki xonali sonni o’nlik va birliklardanO’quvchilar ikki xonali sonni o’nlik va birliklardan
tuzishni yoki sonni o’nlik va birliklarga ajratishni o’zlashtirib olsalar. Bu sonlarnituzishni yoki sonni o’nlik va birliklarga ajratishni o’zlashtirib olsalar. Bu sonlarni
qo’shish va yozish qiyinlik qilmaydi. Shuningdek ikkinchi o’nlikni yozish vaqo’shish va yozish qiyinlik qilmaydi. Shuningdek ikkinchi o’nlikni yozish va
o’qish tajribasiga ham egalar. O’nlik sonini chapda birlik sonini o’ngga yozilishinio’qish tajribasiga ham egalar. O’nlik sonini chapda birlik sonini o’ngga yozilishini
o’quvchilarga takrorlash lozim. Shu maqsadda o’rtasidan bo’lingan sanoqo’quvchilarga takrorlash lozim. Shu maqsadda o’rtasidan bo’lingan sanoq
jadvalidan gugurt cho’plaridan, kesma raqamlardan foydalanish mumkin.jadvalidan gugurt cho’plaridan, kesma raqamlardan foydalanish mumkin.
1.1.
Sonlarni yozishni ko’rsatish uchun o’qituvchi biror ikki xonali sonniSonlarni yozishni ko’rsatish uchun o’qituvchi biror ikki xonali sonni
xonalari bo’yicha aytadi. Masalan: 3 o’nlik 5 birlik. O’quvchilar buni o’nlikxonalari bo’yicha aytadi. Masalan: 3 o’nlik 5 birlik. O’quvchilar buni o’nlik
bog’lamlar va ayrim cho’plardan tuzadilar. 3 bog’lamni o’nliklar yozilgan chapbog’lamlar va ayrim cho’plardan tuzadilar. 3 bog’lamni o’nliklar yozilgan chap
tomonga qo’yadilar,ayrim 5 cho’pni esa birliklar deb yozilgan o’ng tomongatomonga qo’yadilar,ayrim 5 cho’pni esa birliklar deb yozilgan o’ng tomonga
qo’yadilar.qo’yadilar.
O’nliklarO’nliklar
birliklarbirliklar
33
55
O’nliklar ostiga 3 raqamini, birliklar ostiga 5 raqami yo’yadilar. Sonni so’zO’nliklar ostiga 3 raqamini, birliklar ostiga 5 raqami yo’yadilar. Sonni so’z
bilan “o’ttiz besh” deb aytadilar va uni o’z daftarlariga raqam bilan yozibbilan “o’ttiz besh” deb aytadilar va uni o’z daftarlariga raqam bilan yozib
oladilar.oladilar.
O’qituvchi ikki xonali sonlardan yaxlit o’nliklarni yozishni o’rgatadi. Masalan:O’qituvchi ikki xonali sonlardan yaxlit o’nliklarni yozishni o’rgatadi. Masalan:
5 o’nlik. O’quvchilar bu sonni o’nlik bog’lamlardan tuzadilar, uni jadvalning5 o’nlik. O’quvchilar bu sonni o’nlik bog’lamlardan tuzadilar, uni jadvalning
chap tomoniga yozadilar. Bunda o’ng tomon bo’sh qoladi bunga 0 qo’yadilar.chap tomoniga yozadilar. Bunda o’ng tomon bo’sh qoladi bunga 0 qo’yadilar.
O’nliklaO’nlikla
rr birliklarbirliklar
55
00
Hosil bo’lgan sonni aytadilar va raqam bilan yozadilar.Hosil bo’lgan sonni aytadilar va raqam bilan yozadilar.

Sonlarni o’qish uchun o’qituvchining taklifi bilan jadvalning chap tomoniga 6Sonlarni o’qish uchun o’qituvchining taklifi bilan jadvalning chap tomoniga 6
raqami, o’ng tomoniga 4 raqamini qo’yadilar.raqami, o’ng tomoniga 4 raqamini qo’yadilar.
O’nliklarO’nliklar
birliklarbirliklar
66
44
6 raqami nimani ko’rsatadi? 6 o’nlikni.6 raqami nimani ko’rsatadi? 6 o’nlikni.
4 raqami nimani ko’rsatadi? 4 birlikni. oltmish to’rt bo’ladi.4 raqami nimani ko’rsatadi? 4 birlikni. oltmish to’rt bo’ladi.
Demak, ko`rinib turibdiki, 21-100 va 11- 20 ichida sonlarni nomerlashni o`rganishDemak, ko`rinib turibdiki, 21-100 va 11- 20 ichida sonlarni nomerlashni o`rganish
ko`pgina o`xshashliklarga ega ekan. Bunda ko`pgina o`xshashliklarga ega ekan. Bunda
xona va xona sonlarixona va xona sonlari
ni tarkib toptirshni tarkib toptirsh
yanglikdir. (Xona soni - biror xona birliklaridan iborat bo`lib, ular 9 ta danyanglikdir. (Xona soni - biror xona birliklaridan iborat bo`lib, ular 9 ta dan
ortmaydi; 100 ichida esa bu sonlar yo faqat birliklardan yoki faqat o`nliklardanortmaydi; 100 ichida esa bu sonlar yo faqat birliklardan yoki faqat o`nliklardan
tuzilgan sonlardan iborat). I xona birliklari va II xona birliklari sonlarning o`nlituzilgan sonlardan iborat). I xona birliklari va II xona birliklari sonlarning o`nli
tarkibini tahlil qilish jarayonida ta'rifsiz, amaliy ravishda kiritiladi. tarkibini tahlil qilish jarayonida ta'rifsiz, amaliy ravishda kiritiladi.
Masalan:Masalan:
46 46
sonda 4 o`nlik va 6 birlik bor deyiladi. Buni boshqacha: 46 son I xonaning 6 birligisonda 4 o`nlik va 6 birlik bor deyiladi. Buni boshqacha: 46 son I xonaning 6 birligi
va II xonaning 4 birligidan tashkil topgan deyish ham mumkin.va II xonaning 4 birligidan tashkil topgan deyish ham mumkin.
Xona soni tushunchasini egallab olish uchun o`quvchilar bilan 1, 2, 3…. 9,Xona soni tushunchasini egallab olish uchun o`quvchilar bilan 1, 2, 3…. 9,
10, 20…. 90 kabi xona sonlari yozilgan kartochkalar yasash foydali. Bu10, 20…. 90 kabi xona sonlari yozilgan kartochkalar yasash foydali. Bu
kartochkalar yordamida istalgan ikki xonali sonni belgilash mumkin. kartochkalar yordamida istalgan ikki xonali sonni belgilash mumkin.
Masalan:Masalan:
7 7
soni yozilgan kartochkani 10 sondagi birlik ustida qo`yib 17 sonini hosil qilinadi.soni yozilgan kartochkani 10 sondagi birlik ustida qo`yib 17 sonini hosil qilinadi.
Teskari topshiriqlar ham berish mumkin: 42 va 24 qaysi xona sonlaridan tashkilTeskari topshiriqlar ham berish mumkin: 42 va 24 qaysi xona sonlaridan tashkil
topgan?topgan?
(42=40+2, 24=20+4) (42=40+2, 24=20+4)
50+7, 48-40, 37-7 kabi qo`shish va ayirish hollari uchun ham kartochkalarni 50+7, 48-40, 37-7 kabi qo`shish va ayirish hollari uchun ham kartochkalarni
qo`llash mumkin.qo`llash mumkin.
Kartochkalar bilan bajariladigan bunday amaliy ishlar har qanday sonni xonaKartochkalar bilan bajariladigan bunday amaliy ishlar har qanday sonni xona
sonlarining yig`indisi shaklida tasvirlashdek muhim operatsiyani o`zlashtiribsonlarining yig`indisi shaklida tasvirlashdek muhim operatsiyani o`zlashtirib
olishning asosi bo`lib qoladi (67=60+7,…). Shuni aytib o`tish kerakki, buolishning asosi bo`lib qoladi (67=60+7,…). Shuni aytib o`tish kerakki, bu
bosqichda sonlar ikki sonning yig`indisiga namunaga qarab almashtiriladi, xonabosqichda sonlar ikki sonning yig`indisiga namunaga qarab almashtiriladi, xona 5 0 7 5 7

qo`shiluvchilari termini keyin kiritiladi. Bu bilimlar qo`shish va ayirishniqo`shiluvchilari termini keyin kiritiladi. Bu bilimlar qo`shish va ayirishni
o`rganishda mustahkamlanadi.o`rganishda mustahkamlanadi.
100 ichida sonlarni nomerlashni o`rganish natijasida o`quvchilar quyidagi100 ichida sonlarni nomerlashni o`rganish natijasida o`quvchilar quyidagi
bilim, malaka va ko`nikmalarni egallab olishlari kerak:bilim, malaka va ko`nikmalarni egallab olishlari kerak:
1. 100 ichida sonlarning nomlarini o`zlashtirish; ular o`nlik va birliklardan1. 100 ichida sonlarning nomlarini o`zlashtirish; ular o`nlik va birliklardan
qanday hosil bo`lishini tushunish:qanday hosil bo`lishini tushunish:
2. Sanoqda sonlarning kelish tartibini bilish; sonlarni taqqoslay olish:2. Sanoqda sonlarning kelish tartibini bilish; sonlarni taqqoslay olish:
3. 100 ichida sonlarni yozish va o`qiy olish; o`ngdan chapga sanalganda3. 100 ichida sonlarni yozish va o`qiy olish; o`ngdan chapga sanalganda
birlik va o`nbirlik va o`n
мм
liklar qaysi o`ringa yozilishini o`zlashtirish.liklar qaysi o`ringa yozilishini o`zlashtirish.
4. Natural ketma-ketlikni bilganlik asosida sonlarni qo`shish va ayirishni4. Natural ketma-ketlikni bilganlik asosida sonlarni qo`shish va ayirishni
bilish (39+1,50-1…), shuningdek sonlarning o`nli tarkiblarini bilganlik asosidabilish (39+1,50-1…), shuningdek sonlarning o`nli tarkiblarini bilganlik asosida
qo`shish va ayirishni bilish (60+5, 85-5, 54-50...), sonlarni xonaqo`shish va ayirishni bilish (60+5, 85-5, 54-50...), sonlarni xona
qo`shiluvchilarining yig`indisi bilan almashtirish malakasini egallab olish kerak.qo`shiluvchilarining yig`indisi bilan almashtirish malakasini egallab olish kerak.

ADABIYOTLAR:ADABIYOTLAR:
1.1.

Jumayeva M.E, Tadjiyeva Z.G`. “Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitishJumayeva M.E, Tadjiyeva Z.G`. “Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish
metodikasi”. (O O`Y uchun darslik.) Toshkent. “Fan va texnologiya” 2005.metodikasi”. (O O`Y uchun darslik.) Toshkent. “Fan va texnologiya” 2005.
2. Jumayev M.E, Boshlang`ich sinflarda o`qitish metodikasidan praktikum. (O O`Y 2. Jumayev M.E, Boshlang`ich sinflarda o`qitish metodikasidan praktikum. (O O`Y
uchun uchun
o`quv qo`llanmao`quv qo`llanma
) Toshkent. “O`qituvchi” 2004 . ) Toshkent. “O`qituvchi” 2004 .
3. Jumayev M.E, Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasidan laboratoriya3. Jumayev M.E, Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasidan laboratoriya
mashg`ulotlari. (O O`Y uchun mashg`ulotlari. (O O`Y uchun
o`quv qo`llanmao`quv qo`llanma
) Toshkent. “Yangi asr avlodi” 2006.) Toshkent. “Yangi asr avlodi” 2006.
Qo`shimcha adabiyotlarQo`shimcha adabiyotlar
1. 1.
Karimov .I.A. “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”. Toshkent: Ma’naviyat, 2008 yilKarimov .I.A. “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”. Toshkent: Ma’naviyat, 2008 yil
2. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil qatiy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar2. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil qatiy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar
faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak Toshkent, “O’zbekiston” 2017 yil faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak Toshkent, “O’zbekiston” 2017 yil
3.3.
Axmedov M. N. Abduraxmonova va boshqalar. «Matematika 1-darslik». Toshkent:Axmedov M. N. Abduraxmonova va boshqalar. «Matematika 1-darslik». Toshkent:
«turon - iqbol»-2019 yil.«turon - iqbol»-2019 yil.
4.4.
4. Bikboyyeva N.U. va boshqalar. «Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish4. Bikboyyeva N.U. va boshqalar. «Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish
metodikasi». O`quv qo`llanma. Toshknt: «O`qituvchi» - 1996 yil.metodikasi». O`quv qo`llanma. Toshknt: «O`qituvchi» - 1996 yil.
5.5.
5. Abduraxnonova N.U. va boshqalar. «Matematika 2-darslik». Toshkent: «5. Abduraxnonova N.U. va boshqalar. «Matematika 2-darslik». Toshkent: «

Yangiyo‘lYangiyo‘l
Poligraf ServisPoligraf Servis
» - 2018yil.» - 2018yil.
6.6.
6. S. Burxonova va boshqalar. «Matematika 3-darslik». Toshkent: «Sharq» - 2019 yil.6. S. Burxonova va boshqalar. «Matematika 3-darslik». Toshkent: «Sharq» - 2019 yil.
7.7.
7. Bikboyyeva N.U. va boshqalar. «Matematika 4-darslik». Toshkent: «O`qituvchi» -7. Bikboyyeva N.U. va boshqalar. «Matematika 4-darslik». Toshkent: «O`qituvchi» -
2020 yil.2020 yil.
8.8.
Gardner, H. "Testing for Aptitude, Not for Speed." Gardner, H. "Testing for Aptitude, Not for Speed."
New York TimesNew York Times

18 July 2002.18 July 2002.
9.9.
Gathercoal, F. Gathercoal, F.
judicious Discipline.judicious Discipline.

San Francisco, CA: Caddo Gap Press, 1997.San Francisco, CA: Caddo Gap Press, 1997.
10.10.
Ginsberg, M. Ginsberg, M.
Motivation Matters: A Workbook for School Change.Motivation Matters: A Workbook for School Change.

San Francisco, San Francisco,
CA: Jossey Bass, 2004.CA: Jossey Bass, 2004.

«Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 100«Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 100 ichidaichida REJAREJA 1- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi.1- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 2- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni og’zaki nomerlash.2- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni og’zaki nomerlash. 3- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni o’zma nomerlash.3- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni o’zma nomerlash.

100 ichida sonlarni nomerlashni o`rganishda o`qituvchining vazifasi:100 ichida sonlarni nomerlashni o`rganishda o`qituvchining vazifasi: -o`quvchilarga predmetlarni bittalab va gruppalab sanashga o`rgatish;-o`quvchilarga predmetlarni bittalab va gruppalab sanashga o`rgatish; -100 ichida sonlarni o`qish va yozishga o`rgatish;-100 ichida sonlarni o`qish va yozishga o`rgatish; -o`ngdan chapga hisoblaganda birliklar va o`nliklar qaysi o`ringa yozilishini-o`ngdan chapga hisoblaganda birliklar va o`nliklar qaysi o`ringa yozilishini o`rgatish;o`rgatish; -u yoki bu xona birliklari yo`qligini qanday belgilashni ko`rsatish;-u yoki bu xona birliklari yo`qligini qanday belgilashni ko`rsatish; -birinchi va ikkinchi xona birliklari, xona soni, xona qo`shimchalarining-birinchi va ikkinchi xona birliklari, xona soni, xona qo`shimchalarining yig`indisi, bir xonali sonlar, ikki xonali sonlar kabi yangi tushuncha va terminlarniyig`indisi, bir xonali sonlar, ikki xonali sonlar kabi yangi tushuncha va terminlarni o`quvchilar o`zlashtirib olishlariga erishish kerak.o`quvchilar o`zlashtirib olishlariga erishish kerak. Nomerlashni o`rganishda ikki bosqichga ajratiladi: Nomerlashni o`rganishda ikki bosqichga ajratiladi: 11-20 va 21-100 sonlarni nomerlash.11-20 va 21-100 sonlarni nomerlash. 20 gacha bo`lgan va 21-100 gacha ikki xonali sonlarni nomerlash bir-biriga20 gacha bo`lgan va 21-100 gacha ikki xonali sonlarni nomerlash bir-biriga printsipial o`xshash: bu sonlarni og`zaki va yozma nomerlash sanoqda birliklarniprintsipial o`xshash: bu sonlarni og`zaki va yozma nomerlash sanoqda birliklarni o`ntalab gruppalab va sonlarni yozishda raqamlarning o`rin qiymatlari prinsipigao`ntalab gruppalab va sonlarni yozishda raqamlarning o`rin qiymatlari prinsipiga asoslanadi. Shu sababli ikkinchi o`nlik sonlarining o`nli tarkibini o`zlashtirish vaasoslanadi. Shu sababli ikkinchi o`nlik sonlarining o`nli tarkibini o`zlashtirish va bu sonlarni yoza olish ishi 100 ichida sonlarni o`rganishga tayyorgarlik bosqichibu sonlarni yoza olish ishi 100 ichida sonlarni o`rganishga tayyorgarlik bosqichi bo`lib xizmat qiladi. bo`lib xizmat qiladi. O’quvchilarni 11-20 va 21-100 sonlar bilan tanishtirish quyidagicha rejaO’quvchilarni 11-20 va 21-100 sonlar bilan tanishtirish quyidagicha reja asosida amalga oshiriladi:asosida amalga oshiriladi: -oldin tayyorgarlik ishi olib boriladi;-oldin tayyorgarlik ishi olib boriladi; -og`zaki nomerlash;-og`zaki nomerlash; -yozma nomerlashni o`rganiladi.-yozma nomerlashni o`rganiladi. Ikkinchi o’nlik sonlarini nomerlashni o’rganishga oid ishlar birinchi o’nlikIkkinchi o’nlik sonlarini nomerlashni o’rganishga oid ishlar birinchi o’nlik temasini takrorlashdan boshlash kerak. o’quvchilar birinchi o’nlik sonlarinitemasini takrorlashdan boshlash kerak. o’quvchilar birinchi o’nlik sonlarini bilishning o’zi yetarli emasligini. 10 dan katta sonlarni ham sanay olish ham zarurbilishning o’zi yetarli emasligini. 10 dan katta sonlarni ham sanay olish ham zarur ekanligini ko’rsatish muhimdir. Shu maqsadda narsalarni 10 dan oshirib sanashgaekanligini ko’rsatish muhimdir. Shu maqsadda narsalarni 10 dan oshirib sanashga doir mashqlar kiritiladi. Masalan: bir qatorda nechta o’quvchi bor, ikkinchidoir mashqlar kiritiladi. Masalan: bir qatorda nechta o’quvchi bor, ikkinchi qatordachi? Sinfdagi o’quvchilarning hammasi qancha? (11,12…..) shuningdekqatordachi? Sinfdagi o’quvchilarning hammasi qancha? (11,12…..) shuningdek narsalarni gruppalab sanash bo’yicha mashqlar kiritiladi. Bunday mashqlarnarsalarni gruppalab sanash bo’yicha mashqlar kiritiladi. Bunday mashqlar o`quvchilarni birinchi o`nlik sonlaridan tashqari ham sonlar mavjud ekanligiga,o`quvchilarni birinchi o`nlik sonlaridan tashqari ham sonlar mavjud ekanligiga,

ularni ko`pligiga, ularni belgilash, atash, hosil bo`lish, qatorida kelish tarkibidaularni ko`pligiga, ularni belgilash, atash, hosil bo`lish, qatorida kelish tarkibida bolalarga tanish bo`lgan sonlar orasida ma'lum o`xshashlik borligiga ishontiradi.bolalarga tanish bo`lgan sonlar orasida ma'lum o`xshashlik borligiga ishontiradi. Ikkinchi o`nlik sonlarni og`zaki Ikkinchi o`nlik sonlarni og`zaki nomerlashni o`rganishninomerlashni o`rganishni o’quvchilarda 10 o’quvchilarda 10 haqidagi tushunchani shakllantirishdan boshlanadi. Bolalar cho`plarni 10 tadanhaqidagi tushunchani shakllantirishdan boshlanadi. Bolalar cho`plarni 10 tadan qilib bog`lab, 10 ta bir bitta o’nlikni hosil qilishini ko`radilar. qilib bog`lab, 10 ta bir bitta o’nlikni hosil qilishini ko`radilar. So`ngra ular o`ntalikSo`ngra ular o`ntalik cho`plarni sanash mashqlarini, cho’plardan foydalanib o`nlarni qo`shish vacho`plarni sanash mashqlarini, cho’plardan foydalanib o`nlarni qo`shish va ayirishni bajarib o`quvchilar, o`nlarni ham oddiy birliklar kabi sanash, qo`shish vaayirishni bajarib o`quvchilar, o`nlarni ham oddiy birliklar kabi sanash, qo`shish va ayirish mumkin ekanligini ishonch hosil qiladilar. ayirish mumkin ekanligini ishonch hosil qiladilar. So`ngra 11 dan 20 gacha sonlarning o’nlar va birlardan hosil bo’lishiSo`ngra 11 dan 20 gacha sonlarning o’nlar va birlardan hosil bo’lishi qaraladi va ularning nomi tushuntiriladi.qaraladi va ularning nomi tushuntiriladi. Amaliy ish:Amaliy ish: 10 ta cho`pni sanang, sizda qancha cho`p borligini boshqacha 10 ta cho`pni sanang, sizda qancha cho`p borligini boshqacha qanday atash mumkin? (1 o`nlik). Cho`plarni bog`lang, ustiga bitta cho`p qo`ying.qanday atash mumkin? (1 o`nlik). Cho`plarni bog`lang, ustiga bitta cho`p qo`ying. Hammasi qancha bo`ldi (11) 11 sonda nechta o`nlik va nechta birlik bor?Hammasi qancha bo`ldi (11) 11 sonda nechta o`nlik va nechta birlik bor? Navbatdagi sonlar ustida ishlash ham shunga o`xshash olib boriladi, bundaNavbatdagi sonlar ustida ishlash ham shunga o`xshash olib boriladi, bunda o`quvchilar 2-o`nlik sonlarining o`nlik tarkibi va sanoqdagi tartibinio`quvchilar 2-o`nlik sonlarining o`nlik tarkibi va sanoqdagi tartibini o`zlashtiradilar. Yani, ikkinchi o’nlikdagi sonlarni aytilishini, o’qilishini vao`zlashtiradilar. Yani, ikkinchi o’nlikdagi sonlarni aytilishini, o’qilishini va yozilishini o’zlashtirib oladilar. Ikkinchi o’nlikda sonlar:yozilishini o’zlashtirib oladilar. Ikkinchi o’nlikda sonlar: -- bir o’nlik bitta birlik deb aytilsa, o’nbir deb o’qiladi va 11bir o’nlik bitta birlik deb aytilsa, o’nbir deb o’qiladi va 11 ko’rinishda yoziladi;ko’rinishda yoziladi; -- bir o’nlik ikkita birlik deb aytilsa, o’nikki deb o’qiladi va 12bir o’nlik ikkita birlik deb aytilsa, o’nikki deb o’qiladi va 12 ko’rinishda yoziladi va hokazo.ko’rinishda yoziladi va hokazo. -- bir o’nlik to’qqizta birlik deb aytilsa, o’nto’qqiz deb o’qiladi va 19bir o’nlik to’qqizta birlik deb aytilsa, o’nto’qqiz deb o’qiladi va 19 ko’rinishda yoziladi va nihoyatko’rinishda yoziladi va nihoyat -- ikki o’nlik nol birlik deb aytilsa, yegirma deb o’qiladi va 20ikki o’nlik nol birlik deb aytilsa, yegirma deb o’qiladi va 20 ko’rinishda yoziladi.ko’rinishda yoziladi. Sonlarning naturol ketma – ketligini qo’lda yasalgan uzunligi 20 sm bo’lganSonlarning naturol ketma – ketligini qo’lda yasalgan uzunligi 20 sm bo’lgan qog’oz poloskalar yordamida ko’rsatish mumkin. O’quvchilar bu ko’rgazmaqog’oz poloskalar yordamida ko’rsatish mumkin. O’quvchilar bu ko’rgazma qurollardan foydalanib, qaysi son qanday sondan keyin, oldin kelishini, qandayqurollardan foydalanib, qaysi son qanday sondan keyin, oldin kelishini, qanday sonlar orasida yotishini bilib oladilar.sonlar orasida yotishini bilib oladilar.

So’ngra o’quvchilar uzunliklarni o`lchashning yangi birligi - So’ngra o’quvchilar uzunliklarni o`lchashning yangi birligi - dmdm bilan bilan tanishadilar. Uzunliklari murakkab ismli sonlar bilan ifodalanadigan kesmalarnitanishadilar. Uzunliklari murakkab ismli sonlar bilan ifodalanadigan kesmalarni chizish va uzunliklarini o’lchash mashqlari kiritiladi. Kesmalarni taqqoslashgachizish va uzunliklarini o’lchash mashqlari kiritiladi. Kesmalarni taqqoslashga tayanib, o’quvchilar o’lchashdan chiqqan sonlarni taqqoslashni o’rganadilar vatayanib, o’quvchilar o’lchashdan chiqqan sonlarni taqqoslashni o’rganadilar va asta-sekin yirik birliklarni mayda birliklar bilan almashtiradi, yani asta-sekin yirik birliklarni mayda birliklar bilan almashtiradi, yani 1 dm 3 sm = 13 sm va aksincha 20 sm = 2 dm malakalarini egallay boradilar.1 dm 3 sm = 13 sm va aksincha 20 sm = 2 dm malakalarini egallay boradilar. Bunda o’nlik tarkibiga doir bilimlar mustahkamlanadi. Bunda o’nlik tarkibiga doir bilimlar mustahkamlanadi. Masalan: 1 dm 3 sm ni santimetrlarda ifodalash uchun, o’quvchiMasalan: 1 dm 3 sm ni santimetrlarda ifodalash uchun, o’quvchi quyidagicha mulohaza yuritadi. 1 dm bu 1 ta o’n santimetr va yana 3 santimetr, buquyidagicha mulohaza yuritadi. 1 dm bu 1 ta o’n santimetr va yana 3 santimetr, bu 13 santimetrni tashkil etadi. Huddi shunga o’xshash, 15 sm ni detsimetr va13 santimetrni tashkil etadi. Huddi shunga o’xshash, 15 sm ni detsimetr va santimetrlarda ifodalash uchun 15 sm sonida 1 ta o’nsantimetr va 5 sm ajratadilar.santimetrlarda ifodalash uchun 15 sm sonida 1 ta o’nsantimetr va 5 sm ajratadilar. Ikinchi o’nlikda og’zaki nomerlashni o’rganishda bir qator yangi nomlarIkinchi o’nlikda og’zaki nomerlashni o’rganishda bir qator yangi nomlar kelib chiqadi. O’quvchilar bu davrgacha birinchi o’nlik sonlarini nomerlashdakelib chiqadi. O’quvchilar bu davrgacha birinchi o’nlik sonlarini nomerlashda oddiy so’zlardan foydalanilgan. Yani bir, ikki, uch, to’rt, besh va hokazolardanoddiy so’zlardan foydalanilgan. Yani bir, ikki, uch, to’rt, besh va hokazolardan foydalanilgan. Endi murakkabroq so’zlardan foydalanishga to’g’ri keladi. Bundafoydalanilgan. Endi murakkabroq so’zlardan foydalanishga to’g’ri keladi. Bunda birinchi o’rinda o’nliklar, ikkinchi o’rinda esa birliklar turadi. Og’zaki nomerlashnibirinchi o’rinda o’nliklar, ikkinchi o’rinda esa birliklar turadi. Og’zaki nomerlashni cho’plar bilan yoki gugurt cho’plari bilan mashq qilib o’rganiladi. O’quvchilarcho’plar bilan yoki gugurt cho’plari bilan mashq qilib o’rganiladi. O’quvchilar o’ngacha sanaydilar, 10 ta gugurt cho’pini bir bog’lam qiladilar va sanashni davomo’ngacha sanaydilar, 10 ta gugurt cho’pini bir bog’lam qiladilar va sanashni davom ettiradilar. Yani o’n bir, o’n ikki, o’n uch, o’n to’rt va hokazo.ettiradilar. Yani o’n bir, o’n ikki, o’n uch, o’n to’rt va hokazo. Ikkinchi o’nlik ichida nomerlashni o’rganishda o’nlikning ahamiyati, sanoqIkkinchi o’nlik ichida nomerlashni o’rganishda o’nlikning ahamiyati, sanoq birligi sifatida etarlicha anglashilmaydi. Shunin uchun o’n so’zi bilan bir qatordabirligi sifatida etarlicha anglashilmaydi. Shunin uchun o’n so’zi bilan bir qatorda o’nlik so’zini ham keltirish maqsadga muvofiq. Chunki tuxum, olma va shungao’nlik so’zini ham keltirish maqsadga muvofiq. Chunki tuxum, olma va shunga o’xshash narsalarni o’nliklar bilan sanash qabul qilingan. So’ngra gugurto’xshash narsalarni o’nliklar bilan sanash qabul qilingan. So’ngra gugurt cho’plarni sanashda: bitta o’nlik bitta birlik, bitta o’nlik ikkita birlik, bitta o’nlikcho’plarni sanashda: bitta o’nlik bitta birlik, bitta o’nlik ikkita birlik, bitta o’nlik uchta birlik, bitta o’nlik to’rtta birlik, bitta o’nlik beshta birlik, bitta o’nlik oltitauchta birlik, bitta o’nlik to’rtta birlik, bitta o’nlik beshta birlik, bitta o’nlik oltita birlik, bitta o’nlik yettita birlik, bitta o’nlik sakkizta birlik, bitta o’nlik to’qqiztabirlik, bitta o’nlik yettita birlik, bitta o’nlik sakkizta birlik, bitta o’nlik to’qqizta birlik va nihayat bitta o’nlik o’nta birlik yoki ikkita o’nlik deb atash mumkin.birlik va nihayat bitta o’nlik o’nta birlik yoki ikkita o’nlik deb atash mumkin. So’ngra quyidagi ikki xildagi mashqlar o’tkazilishi taklif etiladi:So’ngra quyidagi ikki xildagi mashqlar o’tkazilishi taklif etiladi:

1.1. O’qituvchi o’quvchilarga 1 o’nlik va 3 dona cho’p, 1 o’nlik va 7 donaO’qituvchi o’quvchilarga 1 o’nlik va 3 dona cho’p, 1 o’nlik va 7 dona cho’p, 1 o’nlik va 5 dona cho’p va hokazo olishni shu sonlardan harcho’p, 1 o’nlik va 5 dona cho’p va hokazo olishni shu sonlardan har birini aytishni so’raydi: o’n uch, o’n yetti, o’n besh va hokazo.birini aytishni so’raydi: o’n uch, o’n yetti, o’n besh va hokazo. 2.2. O’qituvchi ikkinchi o’nlik sonlarini aytadi. O’quvchilar esa shu sonlarniO’qituvchi ikkinchi o’nlik sonlarini aytadi. O’quvchilar esa shu sonlarni cho’plar yordamida tasvirlaydilar. Har bir sonning o’nlik sistemasi shucho’plar yordamida tasvirlaydilar. Har bir sonning o’nlik sistemasi shu tariqa ishlab chiqilishi lozim.tariqa ishlab chiqilishi lozim. Yozma nomerlash. Ikkinchi o’nlik sonlarini yozma nomerlash uchunYozma nomerlash. Ikkinchi o’nlik sonlarini yozma nomerlash uchun o’quvchilarda bunday sonlarni yozishga o’rgatish uchun ishni quyidagichao’quvchilarda bunday sonlarni yozishga o’rgatish uchun ishni quyidagicha boshlash kerak. boshlash kerak. O’quvchilar kvadrat olib uni teng o’rtasidan o’rta chiziq chizib oladilar.O’quvchilar kvadrat olib uni teng o’rtasidan o’rta chiziq chizib oladilar. Masalan: chizmada o’quvchilar o’ng tomaniga 10 ta cho’p bo’lguncha bicho’pMasalan: chizmada o’quvchilar o’ng tomaniga 10 ta cho’p bo’lguncha bicho’p qo’ya boshlaydilar. O’nlikni bir bog’lam qilib bog’laydilar va uni chap tomongaqo’ya boshlaydilar. O’nlikni bir bog’lam qilib bog’laydilar va uni chap tomonga qo’yadilar. O’qituvchi doskada uning rasmini chizadi, o’quvchilar ham o’zqo’yadilar. O’qituvchi doskada uning rasmini chizadi, o’quvchilar ham o’z daftarlariga chizishlari kerak.daftarlariga chizishlari kerak. 1 0 1 0 O’qituvchi rasm tagiga 10 sinini yozadi, bunda bir raqami kartochkada 1O’qituvchi rasm tagiga 10 sinini yozadi, bunda bir raqami kartochkada 1 o’nlikni tasvirlaydi. Buni chizmaning chap tomon ostiga 1 yoziladi, nol esa o’ngo’nlikni tasvirlaydi. Buni chizmaning chap tomon ostiga 1 yoziladi, nol esa o’ng tomon ostiga kelishi kerak.tomon ostiga kelishi kerak. O’qituvchi bunda birinchi marta o’quvchilarga 10 sonining yozilishiniO’qituvchi bunda birinchi marta o’quvchilarga 10 sonining yozilishini izohlab beradi. Bu yerda 0 soni birlik xonasida cho’plarning yo’qligini ko’rsatadi.izohlab beradi. Bu yerda 0 soni birlik xonasida cho’plarning yo’qligini ko’rsatadi. O’n bir 11 o’n to’rt 14 o’n yetti 17 O’n bir 11 o’n to’rt 14 o’n yetti 17 1 1 1 4 1 7 1 1 1 4 1 7 O’n ikki 12 o’n besh 15 o’n sakkiz 18 O’n ikki 12 o’n besh 15 o’n sakkiz 18

O'xshashlar

«Minglik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 1000 ichida

Butun nomanfiy sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. Nomerlashni o`rganish metodikasining umumiy masalalari.10 ichida

«Yuzlik» ichida arifmetik amallarni o`rganish. 100 ichida qo`shish va ayirish.

Ko’p xonali sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi Ko`p xonali sonlar ichida

”Yuzlik” mavzusida sonlarni nomerlashni o’rgatish metodikasi va ular ustida amallar bajarish metodikasi