logo

«Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 100 ichida

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58.375 KB
«Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 100«Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 100
ichidaichida
REJAREJA
1- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi.1- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi.
2- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni og’zaki nomerlash.2- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni og’zaki nomerlash.
3- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni o’zma nomerlash.3- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni o’zma nomerlash. 100 ichida sonlarni nomerlashni o`rganishda o`qituvchining vazifasi:100 ichida sonlarni nomerlashni o`rganishda o`qituvchining vazifasi:
-o`quvchilarga predmetlarni bittalab va gruppalab sanashga o`rgatish;-o`quvchilarga predmetlarni bittalab va gruppalab sanashga o`rgatish;
-100 ichida sonlarni o`qish va yozishga o`rgatish;-100 ichida sonlarni o`qish va yozishga o`rgatish;
-o`ngdan chapga hisoblaganda birliklar va o`nliklar qaysi o`ringa yozilishini-o`ngdan chapga hisoblaganda birliklar va o`nliklar qaysi o`ringa yozilishini
o`rgatish;o`rgatish;
-u yoki bu xona birliklari yo`qligini qanday belgilashni ko`rsatish;-u yoki bu xona birliklari yo`qligini qanday belgilashni ko`rsatish;
-birinchi   va   ikkinchi   xona   birliklari,   xona   soni,   xona   qo`shimchalarining-birinchi   va   ikkinchi   xona   birliklari,   xona   soni,   xona   qo`shimchalarining
yig`indisi, bir xonali sonlar, ikki xonali sonlar kabi yangi tushuncha va terminlarniyig`indisi, bir xonali sonlar, ikki xonali sonlar kabi yangi tushuncha va terminlarni
o`quvchilar o`zlashtirib olishlariga erishish kerak.o`quvchilar o`zlashtirib olishlariga erishish kerak.
Nomerlashni o`rganishda ikki bosqichga ajratiladi: Nomerlashni o`rganishda ikki bosqichga ajratiladi: 
11-20 va 21-100 sonlarni nomerlash.11-20 va 21-100 sonlarni nomerlash.
20 gacha bo`lgan va 21-100 gacha ikki xonali sonlarni nomerlash bir-biriga20 gacha bo`lgan va 21-100 gacha ikki xonali sonlarni nomerlash bir-biriga
printsipial   o`xshash:   bu   sonlarni   og`zaki   va  yozma   nomerlash   sanoqda   birliklarniprintsipial   o`xshash:   bu   sonlarni   og`zaki   va  yozma   nomerlash   sanoqda   birliklarni
o`ntalab   gruppalab   va   sonlarni   yozishda   raqamlarning   o`rin   qiymatlari   prinsipigao`ntalab   gruppalab   va   sonlarni   yozishda   raqamlarning   o`rin   qiymatlari   prinsipiga
asoslanadi.   Shu   sababli   ikkinchi   o`nlik  sonlarining   o`nli   tarkibini   o`zlashtirish   vaasoslanadi.   Shu   sababli   ikkinchi   o`nlik  sonlarining   o`nli   tarkibini   o`zlashtirish   va
bu   sonlarni   yoza   olish   ishi   100   ichida   sonlarni   o`rganishga   tayyorgarlik   bosqichibu   sonlarni   yoza   olish   ishi   100   ichida   sonlarni   o`rganishga   tayyorgarlik   bosqichi
bo`lib xizmat qiladi. bo`lib xizmat qiladi. 
O’quvchilarni   11-20   va   21-100   sonlar   bilan   tanishtirish   quyidagicha   rejaO’quvchilarni   11-20   va   21-100   sonlar   bilan   tanishtirish   quyidagicha   reja
asosida amalga oshiriladi:asosida amalga oshiriladi:
-oldin tayyorgarlik ishi olib boriladi;-oldin tayyorgarlik ishi olib boriladi;
-og`zaki nomerlash;-og`zaki nomerlash;
-yozma nomerlashni o`rganiladi.-yozma nomerlashni o`rganiladi.
Ikkinchi   o’nlik   sonlarini   nomerlashni   o’rganishga   oid   ishlar   birinchi   o’nlikIkkinchi   o’nlik   sonlarini   nomerlashni   o’rganishga   oid   ishlar   birinchi   o’nlik
temasini   takrorlashdan   boshlash   kerak.   o’quvchilar   birinchi   o’nlik   sonlarinitemasini   takrorlashdan   boshlash   kerak.   o’quvchilar   birinchi   o’nlik   sonlarini
bilishning o’zi yetarli emasligini. 10 dan katta sonlarni ham sanay olish ham zarurbilishning o’zi yetarli emasligini. 10 dan katta sonlarni ham sanay olish ham zarur
ekanligini ko’rsatish muhimdir. Shu maqsadda narsalarni 10 dan oshirib sanashgaekanligini ko’rsatish muhimdir. Shu maqsadda narsalarni 10 dan oshirib sanashga
doir   mashqlar   kiritiladi.   Masalan:   bir   qatorda   nechta   o’quvchi   bor,   ikkinchidoir   mashqlar   kiritiladi.   Masalan:   bir   qatorda   nechta   o’quvchi   bor,   ikkinchi
qatordachi?   Sinfdagi   o’quvchilarning   hammasi   qancha?   (11,12…..)   shuningdekqatordachi?   Sinfdagi   o’quvchilarning   hammasi   qancha?   (11,12…..)   shuningdek
narsalarni   gruppalab   sanash   bo’yicha   mashqlar   kiritiladi.   Bunday   mashqlarnarsalarni   gruppalab   sanash   bo’yicha   mashqlar   kiritiladi.   Bunday   mashqlar
o`quvchilarni   birinchi   o`nlik   sonlaridan   tashqari   ham   sonlar   mavjud   ekanligiga,o`quvchilarni   birinchi   o`nlik   sonlaridan   tashqari   ham   sonlar   mavjud   ekanligiga, ularni   ko`pligiga,   ularni   belgilash,   atash,   hosil   bo`lish,   qatorida   kelish   tarkibidaularni   ko`pligiga,   ularni   belgilash,   atash,   hosil   bo`lish,   qatorida   kelish   tarkibida
bolalarga tanish bo`lgan sonlar orasida ma'lum o`xshashlik borligiga ishontiradi.bolalarga tanish bo`lgan sonlar orasida ma'lum o`xshashlik borligiga ishontiradi.
Ikkinchi o`nlik sonlarni og`zaki  Ikkinchi o`nlik sonlarni og`zaki  
nomerlashni o`rganishninomerlashni o`rganishni
  o’quvchilarda 10  o’quvchilarda 10
haqidagi   tushunchani   shakllantirishdan   boshlanadi.   Bolalar   cho`plarni   10   tadanhaqidagi   tushunchani   shakllantirishdan   boshlanadi.   Bolalar   cho`plarni   10   tadan
qilib bog`lab, 10 ta bir bitta o’nlikni hosil qilishini ko`radilar. qilib bog`lab, 10 ta bir bitta o’nlikni hosil qilishini ko`radilar. 
So`ngra ular o`ntalikSo`ngra ular o`ntalik
cho`plarni   sanash   mashqlarini,   cho’plardan   foydalanib   o`nlarni   qo`shish   vacho`plarni   sanash   mashqlarini,   cho’plardan   foydalanib   o`nlarni   qo`shish   va
ayirishni bajarib o`quvchilar, o`nlarni ham oddiy birliklar kabi sanash, qo`shish vaayirishni bajarib o`quvchilar, o`nlarni ham oddiy birliklar kabi sanash, qo`shish va
ayirish mumkin ekanligini ishonch hosil qiladilar.  ayirish mumkin ekanligini ishonch hosil qiladilar.  
So`ngra   11   dan   20   gacha   sonlarning   o’nlar   va   birlardan   hosil   bo’lishiSo`ngra   11   dan   20   gacha   sonlarning   o’nlar   va   birlardan   hosil   bo’lishi
qaraladi va ularning nomi tushuntiriladi.qaraladi va ularning nomi tushuntiriladi.
Amaliy   ish:Amaliy   ish:
  10   ta   cho`pni   sanang,   sizda   qancha   cho`p   borligini   boshqacha  10   ta   cho`pni   sanang,   sizda   qancha   cho`p   borligini   boshqacha
qanday atash mumkin? (1 o`nlik). Cho`plarni bog`lang, ustiga bitta cho`p qo`ying.qanday atash mumkin? (1 o`nlik). Cho`plarni bog`lang, ustiga bitta cho`p qo`ying.
Hammasi   qancha   bo`ldi   (11)   11   sonda   nechta   o`nlik   va   nechta   birlik   bor?Hammasi   qancha   bo`ldi   (11)   11   sonda   nechta   o`nlik   va   nechta   birlik   bor?
Navbatdagi   sonlar   ustida   ishlash   ham   shunga   o`xshash   olib   boriladi,   bundaNavbatdagi   sonlar   ustida   ishlash   ham   shunga   o`xshash   olib   boriladi,   bunda
o`quvchilar   2-o`nlik   sonlarining   o`nlik   tarkibi   va   sanoqdagi   tartibinio`quvchilar   2-o`nlik   sonlarining   o`nlik   tarkibi   va   sanoqdagi   tartibini
o`zlashtiradilar.   Yani,   ikkinchi   o’nlikdagi   sonlarni   aytilishini,   o’qilishini   vao`zlashtiradilar.   Yani,   ikkinchi   o’nlikdagi   sonlarni   aytilishini,   o’qilishini   va
yozilishini o’zlashtirib oladilar. Ikkinchi o’nlikda sonlar:yozilishini o’zlashtirib oladilar. Ikkinchi o’nlikda sonlar:
--
bir   o’nlik   bitta   birlik   deb   aytilsa,   o’nbir   deb   o’qiladi   va   11bir   o’nlik   bitta   birlik   deb   aytilsa,   o’nbir   deb   o’qiladi   va   11
ko’rinishda yoziladi;ko’rinishda yoziladi;
--
bir   o’nlik   ikkita   birlik   deb   aytilsa,   o’nikki   deb   o’qiladi   va   12bir   o’nlik   ikkita   birlik   deb   aytilsa,   o’nikki   deb   o’qiladi   va   12
ko’rinishda yoziladi va hokazo.ko’rinishda yoziladi va hokazo.
--
bir  o’nlik to’qqizta birlik deb aytilsa, o’nto’qqiz deb o’qiladi  va 19bir  o’nlik to’qqizta birlik deb aytilsa, o’nto’qqiz deb o’qiladi  va 19
ko’rinishda yoziladi va nihoyatko’rinishda yoziladi va nihoyat
--
ikki   o’nlik   nol   birlik   deb   aytilsa,   yegirma   deb   o’qiladi   va   20ikki   o’nlik   nol   birlik   deb   aytilsa,   yegirma   deb   o’qiladi   va   20
ko’rinishda yoziladi.ko’rinishda yoziladi.
Sonlarning naturol ketma – ketligini qo’lda yasalgan uzunligi 20 sm bo’lganSonlarning naturol ketma – ketligini qo’lda yasalgan uzunligi 20 sm bo’lgan
qog’oz   poloskalar   yordamida   ko’rsatish   mumkin.   O’quvchilar   bu   ko’rgazmaqog’oz   poloskalar   yordamida   ko’rsatish   mumkin.   O’quvchilar   bu   ko’rgazma
qurollardan   foydalanib,   qaysi   son   qanday   sondan   keyin,   oldin   kelishini,   qandayqurollardan   foydalanib,   qaysi   son   qanday   sondan   keyin,   oldin   kelishini,   qanday
sonlar orasida yotishini bilib oladilar.sonlar orasida yotishini bilib oladilar. So’ngra   o’quvchilar   uzunliklarni   o`lchashning   yangi   birligi   -  So’ngra   o’quvchilar   uzunliklarni   o`lchashning   yangi   birligi   -  
dmdm
  bilan  bilan
tanishadilar.   Uzunliklari   murakkab   ismli   sonlar   bilan   ifodalanadigan   kesmalarnitanishadilar.   Uzunliklari   murakkab   ismli   sonlar   bilan   ifodalanadigan   kesmalarni
chizish   va   uzunliklarini   o’lchash   mashqlari   kiritiladi.   Kesmalarni   taqqoslashgachizish   va   uzunliklarini   o’lchash   mashqlari   kiritiladi.   Kesmalarni   taqqoslashga
tayanib,   o’quvchilar   o’lchashdan   chiqqan   sonlarni   taqqoslashni   o’rganadilar   vatayanib,   o’quvchilar   o’lchashdan   chiqqan   sonlarni   taqqoslashni   o’rganadilar   va
asta-sekin yirik birliklarni mayda birliklar bilan almashtiradi, yani asta-sekin yirik birliklarni mayda birliklar bilan almashtiradi, yani 
1   dm   3   sm   =   13   sm   va   aksincha   20   sm   =   2   dm   malakalarini   egallay   boradilar.1   dm   3   sm   =   13   sm   va   aksincha   20   sm   =   2   dm   malakalarini   egallay   boradilar.
Bunda o’nlik tarkibiga doir bilimlar mustahkamlanadi. Bunda o’nlik tarkibiga doir bilimlar mustahkamlanadi. 
Masalan:   1   dm   3   sm   ni   santimetrlarda   ifodalash   uchun,   o’quvchiMasalan:   1   dm   3   sm   ni   santimetrlarda   ifodalash   uchun,   o’quvchi
quyidagicha mulohaza yuritadi. 1 dm bu 1 ta o’n santimetr va yana 3 santimetr, buquyidagicha mulohaza yuritadi. 1 dm bu 1 ta o’n santimetr va yana 3 santimetr, bu
13   santimetrni   tashkil   etadi.   Huddi   shunga   o’xshash,   15   sm   ni   detsimetr   va13   santimetrni   tashkil   etadi.   Huddi   shunga   o’xshash,   15   sm   ni   detsimetr   va
santimetrlarda ifodalash uchun 15 sm sonida 1 ta o’nsantimetr va 5 sm ajratadilar.santimetrlarda ifodalash uchun 15 sm sonida 1 ta o’nsantimetr va 5 sm ajratadilar.
Ikinchi   o’nlikda   og’zaki   nomerlashni   o’rganishda   bir   qator   yangi   nomlarIkinchi   o’nlikda   og’zaki   nomerlashni   o’rganishda   bir   qator   yangi   nomlar
kelib   chiqadi.   O’quvchilar   bu   davrgacha   birinchi   o’nlik   sonlarini   nomerlashdakelib   chiqadi.   O’quvchilar   bu   davrgacha   birinchi   o’nlik   sonlarini   nomerlashda
oddiy   so’zlardan   foydalanilgan.   Yani   bir,   ikki,   uch,   to’rt,   besh   va   hokazolardanoddiy   so’zlardan   foydalanilgan.   Yani   bir,   ikki,   uch,   to’rt,   besh   va   hokazolardan
foydalanilgan.   Endi   murakkabroq   so’zlardan   foydalanishga   to’g’ri   keladi.   Bundafoydalanilgan.   Endi   murakkabroq   so’zlardan   foydalanishga   to’g’ri   keladi.   Bunda
birinchi o’rinda o’nliklar, ikkinchi o’rinda esa birliklar turadi. Og’zaki nomerlashnibirinchi o’rinda o’nliklar, ikkinchi o’rinda esa birliklar turadi. Og’zaki nomerlashni
cho’plar   bilan   yoki   gugurt   cho’plari   bilan   mashq   qilib   o’rganiladi.   O’quvchilarcho’plar   bilan   yoki   gugurt   cho’plari   bilan   mashq   qilib   o’rganiladi.   O’quvchilar
o’ngacha sanaydilar, 10 ta gugurt cho’pini bir bog’lam qiladilar va sanashni davomo’ngacha sanaydilar, 10 ta gugurt cho’pini bir bog’lam qiladilar va sanashni davom
ettiradilar. Yani o’n bir, o’n ikki, o’n uch, o’n to’rt va hokazo.ettiradilar. Yani o’n bir, o’n ikki, o’n uch, o’n to’rt va hokazo.
Ikkinchi o’nlik ichida nomerlashni o’rganishda o’nlikning ahamiyati, sanoqIkkinchi o’nlik ichida nomerlashni o’rganishda o’nlikning ahamiyati, sanoq
birligi   sifatida etarlicha  anglashilmaydi.  Shunin uchun  o’n  so’zi  bilan  bir   qatordabirligi   sifatida etarlicha  anglashilmaydi.  Shunin uchun  o’n  so’zi  bilan  bir   qatorda
o’nlik   so’zini   ham   keltirish   maqsadga   muvofiq.   Chunki   tuxum,   olma   va   shungao’nlik   so’zini   ham   keltirish   maqsadga   muvofiq.   Chunki   tuxum,   olma   va   shunga
o’xshash   narsalarni   o’nliklar   bilan   sanash   qabul   qilingan.   So’ngra   gugurto’xshash   narsalarni   o’nliklar   bilan   sanash   qabul   qilingan.   So’ngra   gugurt
cho’plarni   sanashda:   bitta   o’nlik   bitta   birlik,   bitta   o’nlik   ikkita   birlik,   bitta   o’nlikcho’plarni   sanashda:   bitta   o’nlik   bitta   birlik,   bitta   o’nlik   ikkita   birlik,   bitta   o’nlik
uchta   birlik,   bitta   o’nlik   to’rtta   birlik,   bitta   o’nlik   beshta   birlik,   bitta   o’nlik   oltitauchta   birlik,   bitta   o’nlik   to’rtta   birlik,   bitta   o’nlik   beshta   birlik,   bitta   o’nlik   oltita
birlik,   bitta   o’nlik   yettita   birlik,   bitta   o’nlik   sakkizta   birlik,   bitta   o’nlik   to’qqiztabirlik,   bitta   o’nlik   yettita   birlik,   bitta   o’nlik   sakkizta   birlik,   bitta   o’nlik   to’qqizta
birlik va nihayat bitta o’nlik o’nta birlik yoki ikkita o’nlik deb atash mumkin.birlik va nihayat bitta o’nlik o’nta birlik yoki ikkita o’nlik deb atash mumkin.
So’ngra quyidagi ikki xildagi mashqlar o’tkazilishi taklif etiladi:So’ngra quyidagi ikki xildagi mashqlar o’tkazilishi taklif etiladi: 1.1.
O’qituvchi   o’quvchilarga   1   o’nlik   va   3   dona   cho’p,   1   o’nlik   va   7   donaO’qituvchi   o’quvchilarga   1   o’nlik   va   3   dona   cho’p,   1   o’nlik   va   7   dona
cho’p,   1   o’nlik   va   5   dona   cho’p   va   hokazo   olishni   shu   sonlardan   harcho’p,   1   o’nlik   va   5   dona   cho’p   va   hokazo   olishni   shu   sonlardan   har
birini aytishni so’raydi: o’n uch, o’n yetti, o’n besh va hokazo.birini aytishni so’raydi: o’n uch, o’n yetti, o’n besh va hokazo.
2.2.
O’qituvchi ikkinchi o’nlik sonlarini aytadi. O’quvchilar esa shu sonlarniO’qituvchi ikkinchi o’nlik sonlarini aytadi. O’quvchilar esa shu sonlarni
cho’plar   yordamida   tasvirlaydilar.   Har   bir   sonning   o’nlik   sistemasi   shucho’plar   yordamida   tasvirlaydilar.   Har   bir   sonning   o’nlik   sistemasi   shu
tariqa ishlab chiqilishi lozim.tariqa ishlab chiqilishi lozim.
Yozma   nomerlash.   Ikkinchi   o’nlik   sonlarini   yozma   nomerlash   uchunYozma   nomerlash.   Ikkinchi   o’nlik   sonlarini   yozma   nomerlash   uchun
o’quvchilarda   bunday   sonlarni   yozishga   o’rgatish   uchun   ishni   quyidagichao’quvchilarda   bunday   sonlarni   yozishga   o’rgatish   uchun   ishni   quyidagicha
boshlash kerak. boshlash kerak. 
O’quvchilar   kvadrat   olib   uni   teng   o’rtasidan   o’rta   chiziq   chizib   oladilar.O’quvchilar   kvadrat   olib   uni   teng   o’rtasidan   o’rta   chiziq   chizib   oladilar.
Masalan:   chizmada   o’quvchilar   o’ng   tomaniga   10   ta   cho’p   bo’lguncha   bicho’pMasalan:   chizmada   o’quvchilar   o’ng   tomaniga   10   ta   cho’p   bo’lguncha   bicho’p
qo’ya   boshlaydilar.   O’nlikni   bir   bog’lam   qilib   bog’laydilar   va   uni   chap   tomongaqo’ya   boshlaydilar.   O’nlikni   bir   bog’lam   qilib   bog’laydilar   va   uni   chap   tomonga
qo’yadilar.   O’qituvchi   doskada   uning   rasmini   chizadi,   o’quvchilar   ham   o’zqo’yadilar.   O’qituvchi   doskada   uning   rasmini   chizadi,   o’quvchilar   ham   o’z
daftarlariga chizishlari kerak.daftarlariga chizishlari kerak.
        1     0        1     0
O’qituvchi   rasm   tagiga   10   sinini   yozadi,   bunda   bir   raqami   kartochkada   1O’qituvchi   rasm   tagiga   10   sinini   yozadi,   bunda   bir   raqami   kartochkada   1
o’nlikni   tasvirlaydi.  Buni   chizmaning   chap   tomon   ostiga   1  yoziladi,   nol   esa   o’ngo’nlikni   tasvirlaydi.  Buni   chizmaning   chap   tomon   ostiga   1  yoziladi,   nol   esa   o’ng
tomon ostiga kelishi kerak.tomon ostiga kelishi kerak.
O’qituvchi   bunda   birinchi   marta   o’quvchilarga   10   sonining   yozilishiniO’qituvchi   bunda   birinchi   marta   o’quvchilarga   10   sonining   yozilishini
izohlab beradi. Bu yerda 0 soni birlik xonasida cho’plarning yo’qligini ko’rsatadi.izohlab beradi. Bu yerda 0 soni birlik xonasida cho’plarning yo’qligini ko’rsatadi.
               O’n bir 11                       o’n to’rt  14                   o’n yetti  17               O’n bir 11                       o’n to’rt  14                   o’n yetti  17
1    1                                 1       4                              1    7        1    1                                 1       4                              1    7        
    
             O’n ikki 12                       o’n besh 15                      o’n sakkiz 18             O’n ikki 12                       o’n besh 15                      o’n sakkiz 18 1    2                                  1     5                             1     81    2                                  1     5                             1     8
                 O’n uch 13                   o’n olti 16                      o’n to’qqiz 19                  O’n uch 13                   o’n olti 16                      o’n to’qqiz 19 
    1     3                            1      6                             1    9    1     3                            1      6                             1    9
va hokazo.va hokazo.
Og`zaki nomerlashni o`rganishda, so`ngra yozma nomerlashda sonlarni xonaOg`zaki nomerlashni o`rganishda, so`ngra yozma nomerlashda sonlarni xona
qo`shiluvchilariga   ajratishga   keltiriladigan   qo`shish   va   ayirish   hollari   qaraladi.qo`shiluvchilariga   ajratishga   keltiriladigan   qo`shish   va   ayirish   hollari   qaraladi.
(10+7,   18-10,   15-5).   10   dan   katta   sonlarni  (10+7,   18-10,   15-5).   10   dan   katta   sonlarni  
yozma   nomerlashyozma   nomerlash
  sanoqda   birliklarni  sanoqda   birliklarni
o`nlik   guruhlashga   va   raqamlarning   o`rin   qiymatlari   printsipini   qo`llanishgao`nlik   guruhlashga   va   raqamlarning   o`rin   qiymatlari   printsipini   qo`llanishga
asoslangan:   o’ngdan   chapga   qarab   sanalganda   birliklar   birinchi   o`ringa,   o`nliklarasoslangan:   o’ngdan   chapga   qarab   sanalganda   birliklar   birinchi   o`ringa,   o`nliklar
ikkinchi o`ringa yoziladi.ikkinchi o`ringa yoziladi.
Yozma   nomerlashni   o`rganishda  Yozma   nomerlashni   o`rganishda  
abakabak
  alohida   ahamiyatlidir:   bir   bo`lak  alohida   ahamiyatlidir:   bir   bo`lak
karton   tik   chiziq   bilan   ikkiga   bo`linadi,   bu   qismlarning   har   birga   ikki   qatordankarton   tik   chiziq   bilan   ikkiga   bo`linadi,   bu   qismlarning   har   birga   ikki   qatordan
cho`ntaklar   yopishtiriladi:   yuqori   qatorda   cho`ntaklari   cho`plar   yoki   boshqalarnicho`ntaklar   yopishtiriladi:   yuqori   qatorda   cho`ntaklari   cho`plar   yoki   boshqalarni
qo`yish uchun, pastki chuntak esa bosma raqamlar yozilgan kartochkalarni qo`yishqo`yish uchun, pastki chuntak esa bosma raqamlar yozilgan kartochkalarni qo`yish
uchun   mo`ljallangan.   Yuqoridagi   cho`ntaklarning   o`ngdan   birinchisiga   sanoquchun   mo`ljallangan.   Yuqoridagi   cho`ntaklarning   o`ngdan   birinchisiga   sanoq
cho`plari,   ikkinchi   o`ringa   esa   cho`plarning   o`ntalik   dastalari   qo`yiladi:   pastkicho`plari,   ikkinchi   o`ringa   esa   cho`plarning   o`ntalik   dastalari   qo`yiladi:   pastki
cho`ntaklarga  esa  raqamlar   o`ngdan   birinchisiga   birliklar,  ikkinchisiga  o`nliklarnicho`ntaklarga  esa  raqamlar   o`ngdan   birinchisiga   birliklar,  ikkinchisiga  o`nliklarni
ifodalovchi raqamlar qo`yiladi. ifodalovchi raqamlar qo`yiladi. 
Sonlarni   yozish   malakasini   mustahkamlash   uchun   individualSonlarni   yozish   malakasini   mustahkamlash   uchun   individual
qo`llanmalarning   ustiga   «o`nlik»,   «birlik»   lar   yozilgan   xonalar   jadvaldan,qo`llanmalarning   ustiga   «o`nlik»,   «birlik»   lar   yozilgan   xonalar   jadvaldan,
shuningdek  ikki  qator  so`rilma raqamlari  bo`lgan  jadvaldan foydalanish  mumkin.shuningdek  ikki  qator  so`rilma raqamlari  bo`lgan  jadvaldan foydalanish  mumkin.
Bunda og`zaki nomerlash ham takrorlanadi.Bunda og`zaki nomerlash ham takrorlanadi.
11-20   sonlarni   o`rganishda   o`quvchilar  11-20   sonlarni   o`rganishda   o`quvchilar  
bir   xonali   son,   va   ikki   xonali   sonbir   xonali   son,   va   ikki   xonali   son
terminlari bilan tanishtiriladi. terminlari bilan tanishtiriladi. 
  
Topshiriqlar:Topshiriqlar:
1. Ushbu sonlar qatoridan oldin bir xonali, keyin 2 xonali sonlarni yozig: 2, 13, 8,1. Ushbu sonlar qatoridan oldin bir xonali, keyin 2 xonali sonlarni yozig: 2, 13, 8,
17, 15, 6, 11.17, 15, 6, 11. 2.   4   ta   bir   xonali   sonlarni   yozing   va   har   bir   sonni   10   ta   orttiring,   qanday   sonlar2.   4   ta   bir   xonali   sonlarni   yozing   va   har   bir   sonni   10   ta   orttiring,   qanday   sonlar
qosil bo`ladi?qosil bo`ladi?
3. 1 va 2 raqamlari yordamida oldin bir, keyin ikki xonali sonlarni yozing.3. 1 va 2 raqamlari yordamida oldin bir, keyin ikki xonali sonlarni yozing.
21-100   sonlarini   nomerlashni   o`rganish   quyidagi   tartibda   amalga21-100   sonlarini   nomerlashni   o`rganish   quyidagi   tartibda   amalga
oshiriladi.oshiriladi.
1. O`nliklar sanog`i, 10,20,30… sonlar hosil bo`lishi va atalishi.1. O`nliklar sanog`i, 10,20,30… sonlar hosil bo`lishi va atalishi.
2. Sonlarning o`nliklar va birliklardan hosil bo`lishi. Ikki xonali sonlarning o`nlik2. Sonlarning o`nliklar va birliklardan hosil bo`lishi. Ikki xonali sonlarning o`nlik
tarkibi, 100 ichida sonlarning natural ketma-ketligi.tarkibi, 100 ichida sonlarning natural ketma-ketligi.
3. Ikki xonali sonlarni yozma nomerlash, yozish, o`qish, birinchi va ikkinchi xona3. Ikki xonali sonlarni yozma nomerlash, yozish, o`qish, birinchi va ikkinchi xona
birliklari.birliklari.
4. Sonlarni nomerlashni bilishga asoslangan qo`shish va ayirish usullari   (734. Sonlarni nomerlashni bilishga asoslangan qo`shish va ayirish usullari   (73±
1),1),
shuning   ikki   xonali   sonlarning   o`nli   tarkibini   bilganlik   asosidagi   qo`shish   vashuning   ikki   xonali   sonlarning   o`nli   tarkibini   bilganlik   asosidagi   qo`shish   va
ayirish usullari (40+7, 68-8, 39-9…).ayirish usullari (40+7, 68-8, 39-9…).
5. Ikki xonali sonni xona sonlarining yig`indisi bilan almashtirish. (73=70+3).5. Ikki xonali sonni xona sonlarining yig`indisi bilan almashtirish. (73=70+3).
Birinchi   yuzlik   ichida   sonlarni   nomerlash   ham   og’zaki   nomerlash   vaBirinchi   yuzlik   ichida   sonlarni   nomerlash   ham   og’zaki   nomerlash   va
yozma nomerlashga bo’linadi.yozma nomerlashga bo’linadi.
Bu   vaqtda   o’quvchilar   odatda   100   gacha   sanashni   biladilar.   Bu   sanash   harBu   vaqtda   o’quvchilar   odatda   100   gacha   sanashni   biladilar.   Bu   sanash   har
bir   o’nlikdagi   so’zlarning   bir   xildagi   ketma   –   ketligiga   asoslanadi.   Bundanbir   o’nlikdagi   so’zlarning   bir   xildagi   ketma   –   ketligiga   asoslanadi.   Bundan
o’quvchilar   texnik   ravishda   foydalanadilar.   Buni   bir   o’nlikdan   ikkinchi   o’nlikgao’quvchilar   texnik   ravishda   foydalanadilar.   Buni   bir   o’nlikdan   ikkinchi   o’nlikga
o’tishda o’quvchilarning qiynalganligidan ham bilish mumkin. Masalan: 29, 39, 49o’tishda o’quvchilarning qiynalganligidan ham bilish mumkin. Masalan: 29, 39, 49
va   hokazo   sonlarga   yetganda   to’xtalib   qoladilar   yoki   mana   bunday   sanaydilarva   hokazo   sonlarga   yetganda   to’xtalib   qoladilar   yoki   mana   bunday   sanaydilar
yigirma to’qqiz, yigirma o’n va hokazo.yigirma to’qqiz, yigirma o’n va hokazo.
100   ichida   sonlarni   ongli   suratda   o’rganish   uchun   o’quvchilar   bilimlarning100   ichida   sonlarni   ongli   suratda   o’rganish   uchun   o’quvchilar   bilimlarning
o’nglik   sistemasida   gruppalanishlariga   bog’liq   ekanini   tushunishlari   kerak.o’nglik   sistemasida   gruppalanishlariga   bog’liq   ekanini   tushunishlari   kerak.
Shuning   uchun   sanashni   shunday   ko’rsatmali   qurollar   yordamida   olib   borishShuning   uchun   sanashni   shunday   ko’rsatmali   qurollar   yordamida   olib   borish
kerakki,   o’quvchilar   ikki   xonali   sonlarning   o’nlik   tarkiblarini   oydinlashtiribkerakki,   o’quvchilar   ikki   xonali   sonlarning   o’nlik   tarkiblarini   oydinlashtirib
borishga   imkon   bersin.   Bunday   ko’rsatmali   qurollarga   gugurt   cho’plari   va   100borishga   imkon   bersin.   Bunday   ko’rsatmali   qurollarga   gugurt   cho’plari   va   100
santimetrlik uzunlikdagi lenta bo’lishi mumkin.santimetrlik uzunlikdagi lenta bo’lishi mumkin.
Bunday ko’rsatmali qurollardan foydalanish quyidagicha bo’ladi: Bunday ko’rsatmali qurollardan foydalanish quyidagicha bo’ladi:  1.  100   tagacha   narsalarni   sanashda   har   bir   o’quvchining   stoli   ustida   yetarli1.  100   tagacha   narsalarni   sanashda   har   bir   o’quvchining   stoli   ustida   yetarli
miqdorda   gugurt   cho’plari   yoki   boshqa   cho’plar   bo’lishi   kerak.   O’quvchilarmiqdorda   gugurt   cho’plari   yoki   boshqa   cho’plar   bo’lishi   kerak.   O’quvchilar
o’ngacha   sanaydilar   va   o’nlikni   bog’laydilar.   Sanashni   yigirmagacha   davomo’ngacha   sanaydilar   va   o’nlikni   bog’laydilar.   Sanashni   yigirmagacha   davom
ettiradi   va   ikkinchi   o’nlikni   bog’laydilar.   Sanashni   yana   davom   ettiradilar.   Yani,ettiradi   va   ikkinchi   o’nlikni   bog’laydilar.   Sanashni   yana   davom   ettiradilar.   Yani,
yigirma   bir,   yigirma   ikki,   yigirma   uch   va   hokazo   yigirma   to’qqizga   etgunchayigirma   bir,   yigirma   ikki,   yigirma   uch   va   hokazo   yigirma   to’qqizga   etguncha
sanaydilar.   Yana   bir   cho’p   oladilar   va   yangidan   yana   bir   o’nlik   to’planganliginisanaydilar.   Yana   bir   cho’p   oladilar   va   yangidan   yana   bir   o’nlik   to’planganligini
anglaydilar.   Dastlan   bu   o’nlikni   bog’laydilar.   O’qituvchining   yo’naltiruvchianglaydilar.   Dastlan   bu   o’nlikni   bog’laydilar.   O’qituvchining   yo’naltiruvchi
rahbarligida   oldin   ikkita   o’nlik   yigirma   hosil   bo’lgan   edi.   Endi   bizda   uch   o’nlikrahbarligida   oldin   ikkita   o’nlik   yigirma   hosil   bo’lgan   edi.   Endi   bizda   uch   o’nlik
hosil   bo’ldi   yoki   o’ttiz   hosil   bo’ldi.   Sanoqni   yana   to’rtinchi   o’nlik   to’lginchahosil   bo’ldi   yoki   o’ttiz   hosil   bo’ldi.   Sanoqni   yana   to’rtinchi   o’nlik   to’lgincha
davom   ettiramiz.   To’rt   o’nlik   yoki   qirq   bo’ldi.   To’rtinchi   o’nlikni   ham   bog’lab,davom   ettiramiz.   To’rt   o’nlik   yoki   qirq   bo’ldi.   To’rtinchi   o’nlikni   ham   bog’lab,
sanashni   davom   ettiramiz.   Har   bir   yaxlit   son   ustida   to’xtalib   o’tiladi   va   nihoyatsanashni   davom   ettiramiz.   Har   bir   yaxlit   son   ustida   to’xtalib   o’tiladi   va   nihoyat
to’qqizinchi   o’nlik   to’lgincha   davom   ettiramiz   va   bitta   cho’p   qo’shamiz   o’ninchito’qqizinchi   o’nlik   to’lgincha   davom   ettiramiz   va   bitta   cho’p   qo’shamiz   o’ninchi
bog’lamni hosil qilamiz. O’n o’nlik yoki 100 bo’ladi.bog’lamni hosil qilamiz. O’n o’nlik yoki 100 bo’ladi.
Sonlarni   100   ichida   sanash   o’rganilgandan   keyin,   yaxlit   o’nliklargaSonlarni   100   ichida   sanash   o’rganilgandan   keyin,   yaxlit   o’nliklarga
to’xtalish   lozim.   Chunki   bular   asosan   yangi   nomlar   bilan   atalgan   bo’lib,to’xtalish   lozim.   Chunki   bular   asosan   yangi   nomlar   bilan   atalgan   bo’lib,
o’quvchilar   yaxshi   o’zlashtirib   olishlari   kerak.   o’quvchilar   oldida   sanasho’quvchilar   yaxshi   o’zlashtirib   olishlari   kerak.   o’quvchilar   oldida   sanash
jarayonida hosil bo’lgan bog’lam cho’plar turadi. O’quvchi 2 o’nlikni, 3 o’nlikni,jarayonida hosil bo’lgan bog’lam cho’plar turadi. O’quvchi 2 o’nlikni, 3 o’nlikni,
4   o’nlikni,   5   o’nlikni   va   hokazo   larni   ko’rsatishni   va   boshqacha   aytishni   taklif4   o’nlikni,   5   o’nlikni   va   hokazo   larni   ko’rsatishni   va   boshqacha   aytishni   taklif
qiladi. O’quvchilar 3 bog’lamni ko’rsatib bu o’ttiz, 5 bog’lamni ko’rsatib bu ellikqiladi. O’quvchilar 3 bog’lamni ko’rsatib bu o’ttiz, 5 bog’lamni ko’rsatib bu ellik
va hokazo. Shuningdek, 30 bu 3 bog’lam (3 o’nlik), 40 bu 4 bog’lam (4 o’nlik) vava hokazo. Shuningdek, 30 bu 3 bog’lam (3 o’nlik), 40 bu 4 bog’lam (4 o’nlik) va
hokazo.hokazo.
Ikki   xonali   sonlarning   o’nli   tarkiblarini   o’rganishda   quyidagi   ikki   gruppaIkki   xonali   sonlarning   o’nli   tarkiblarini   o’rganishda   quyidagi   ikki   gruppa
mashqlardan foydalaniladi:mashqlardan foydalaniladi:
a)a)
Ikki xonali sonlarning o’nliklar va birliklardan tuzilganligi;Ikki xonali sonlarning o’nliklar va birliklardan tuzilganligi;
b)b)
Ikki xonali sonlarni o’nliklar va birliklarga ajratish;Ikki xonali sonlarni o’nliklar va birliklarga ajratish;
Birinchi   gruppa   mashqlar   o’nliklarni   birliklarga   maydalash   bilan   bog’liq,Birinchi   gruppa   mashqlar   o’nliklarni   birliklarga   maydalash   bilan   bog’liq,
ikkinchi   gruppa   mashqlar   esa   birliklarni   o’nliklarga   aylantirish   bilan   bog’liq.   Buikkinchi   gruppa   mashqlar   esa   birliklarni   o’nliklarga   aylantirish   bilan   bog’liq.   Bu
mashqlar ham oldingi mashqlarning davomi hisoblanadi.mashqlar ham oldingi mashqlarning davomi hisoblanadi.
O’qituvchi   o’quvchilardan   2   o’nlik   va   6   birlikni   ko’rsatishni   so’raydi.O’qituvchi   o’quvchilardan   2   o’nlik   va   6   birlikni   ko’rsatishni   so’raydi.
O’quvchilar   2   bog’lam   va   6   ta   ayrim   cho’pni   ko’rsatadilar.   Bu   sonni   boshqachaO’quvchilar   2   bog’lam   va   6   ta   ayrim   cho’pni   ko’rsatadilar.   Bu   sonni   boshqacha qanday   atash   mumkin?   deb   o’qituvchi   so’raydi.   Shunda   o’quvchilar   yigirma   oltiqanday   atash   mumkin?   deb   o’qituvchi   so’raydi.   Shunda   o’quvchilar   yigirma   olti
deb   javob   beradilar.   O’qituvchi   savol   berishni   davom   ettiraveradi   qachonkideb   javob   beradilar.   O’qituvchi   savol   berishni   davom   ettiraveradi   qachonki
o’quvchilarda   ikki   xonali   sonlarning   tarkiblari   haqida   ko’nikma   va   malaka   hosilo’quvchilarda   ikki   xonali   sonlarning   tarkiblari   haqida   ko’nikma   va   malaka   hosil
bo’lguncha.   Bu   savollarni   teskariga   ham   berish   mumkin.   Masalan:   yigirma   to’rt,bo’lguncha.   Bu   savollarni   teskariga   ham   berish   mumkin.   Masalan:   yigirma   to’rt,
qirq   sakkiz,   o’ttiz   ikki   va   hokazo   savollarni   berish   mumkin.   O’quvchilar   ikkiqirq   sakkiz,   o’ttiz   ikki   va   hokazo   savollarni   berish   mumkin.   O’quvchilar   ikki
o’nlik to’rt birlik, 4 o’nlik va sakkiz birlik va hokazo javoblarni beradilar.o’nlik to’rt birlik, 4 o’nlik va sakkiz birlik va hokazo javoblarni beradilar.
Yozma   nomerlash.  Yozma   nomerlash.  
O’quvchilar   ikki   xonali   sonni   o’nlik   va   birliklardanO’quvchilar   ikki   xonali   sonni   o’nlik   va   birliklardan
tuzishni yoki sonni o’nlik va birliklarga ajratishni o’zlashtirib olsalar. Bu sonlarnituzishni yoki sonni o’nlik va birliklarga ajratishni o’zlashtirib olsalar. Bu sonlarni
qo’shish   va   yozish   qiyinlik   qilmaydi.   Shuningdek   ikkinchi   o’nlikni   yozish   vaqo’shish   va   yozish   qiyinlik   qilmaydi.   Shuningdek   ikkinchi   o’nlikni   yozish   va
o’qish tajribasiga ham egalar. O’nlik sonini chapda birlik sonini o’ngga yozilishinio’qish tajribasiga ham egalar. O’nlik sonini chapda birlik sonini o’ngga yozilishini
o’quvchilarga   takrorlash   lozim.   Shu   maqsadda   o’rtasidan   bo’lingan   sanoqo’quvchilarga   takrorlash   lozim.   Shu   maqsadda   o’rtasidan   bo’lingan   sanoq
jadvalidan gugurt cho’plaridan, kesma raqamlardan foydalanish mumkin.jadvalidan gugurt cho’plaridan, kesma raqamlardan foydalanish mumkin.
1.1.
Sonlarni   yozishni   ko’rsatish   uchun   o’qituvchi   biror   ikki   xonali   sonniSonlarni   yozishni   ko’rsatish   uchun   o’qituvchi   biror   ikki   xonali   sonni
xonalari   bo’yicha   aytadi.   Masalan:   3   o’nlik   5   birlik.   O’quvchilar   buni   o’nlikxonalari   bo’yicha   aytadi.   Masalan:   3   o’nlik   5   birlik.   O’quvchilar   buni   o’nlik
bog’lamlar   va   ayrim   cho’plardan   tuzadilar.   3   bog’lamni   o’nliklar   yozilgan   chapbog’lamlar   va   ayrim   cho’plardan   tuzadilar.   3   bog’lamni   o’nliklar   yozilgan   chap
tomonga   qo’yadilar,ayrim   5   cho’pni   esa   birliklar   deb   yozilgan   o’ng   tomongatomonga   qo’yadilar,ayrim   5   cho’pni   esa   birliklar   deb   yozilgan   o’ng   tomonga
qo’yadilar.qo’yadilar.
O’nliklarO’nliklar
birliklarbirliklar
33
55
O’nliklar   ostiga   3   raqamini,   birliklar   ostiga   5   raqami   yo’yadilar.   Sonni   so’zO’nliklar   ostiga   3   raqamini,   birliklar   ostiga   5   raqami   yo’yadilar.   Sonni   so’z
bilan   “o’ttiz   besh”   deb   aytadilar   va   uni   o’z   daftarlariga   raqam   bilan   yozibbilan   “o’ttiz   besh”   deb   aytadilar   va   uni   o’z   daftarlariga   raqam   bilan   yozib
oladilar.oladilar.
O’qituvchi ikki xonali sonlardan yaxlit o’nliklarni yozishni o’rgatadi. Masalan:O’qituvchi ikki xonali sonlardan yaxlit o’nliklarni yozishni o’rgatadi. Masalan:
5   o’nlik.   O’quvchilar   bu   sonni   o’nlik   bog’lamlardan   tuzadilar,   uni   jadvalning5   o’nlik.   O’quvchilar   bu   sonni   o’nlik   bog’lamlardan   tuzadilar,   uni   jadvalning
chap tomoniga yozadilar. Bunda o’ng tomon bo’sh qoladi bunga 0 qo’yadilar.chap tomoniga yozadilar. Bunda o’ng tomon bo’sh qoladi bunga 0 qo’yadilar.
O’nliklaO’nlikla
rr birliklarbirliklar
55
00
Hosil bo’lgan sonni aytadilar va raqam bilan yozadilar.Hosil bo’lgan sonni aytadilar va raqam bilan yozadilar. Sonlarni o’qish uchun o’qituvchining taklifi bilan jadvalning chap tomoniga 6Sonlarni o’qish uchun o’qituvchining taklifi bilan jadvalning chap tomoniga 6
raqami, o’ng tomoniga 4 raqamini qo’yadilar.raqami, o’ng tomoniga 4 raqamini qo’yadilar.
O’nliklarO’nliklar
birliklarbirliklar
66
44
6 raqami nimani ko’rsatadi? 6 o’nlikni.6 raqami nimani ko’rsatadi? 6 o’nlikni.
4 raqami nimani ko’rsatadi? 4 birlikni. oltmish to’rt bo’ladi.4 raqami nimani ko’rsatadi? 4 birlikni. oltmish to’rt bo’ladi.
Demak, ko`rinib turibdiki, 21-100 va 11- 20 ichida sonlarni nomerlashni o`rganishDemak, ko`rinib turibdiki, 21-100 va 11- 20 ichida sonlarni nomerlashni o`rganish
ko`pgina o`xshashliklarga ega ekan. Bunda ko`pgina o`xshashliklarga ega ekan. Bunda 
xona va xona sonlarixona va xona sonlari
ni tarkib toptirshni tarkib toptirsh
yanglikdir.   (Xona   soni   -   biror   xona   birliklaridan   iborat   bo`lib,   ular   9   ta   danyanglikdir.   (Xona   soni   -   biror   xona   birliklaridan   iborat   bo`lib,   ular   9   ta   dan
ortmaydi;   100   ichida   esa   bu   sonlar   yo   faqat   birliklardan   yoki   faqat   o`nliklardanortmaydi;   100   ichida   esa   bu   sonlar   yo   faqat   birliklardan   yoki   faqat   o`nliklardan
tuzilgan   sonlardan   iborat).   I   xona   birliklari   va   II   xona   birliklari   sonlarning   o`nlituzilgan   sonlardan   iborat).   I   xona   birliklari   va   II   xona   birliklari   sonlarning   o`nli
tarkibini   tahlil   qilish   jarayonida   ta'rifsiz,   amaliy   ravishda   kiritiladi.  tarkibini   tahlil   qilish   jarayonida   ta'rifsiz,   amaliy   ravishda   kiritiladi.  
Masalan:Masalan:
  46  46
sonda 4 o`nlik va 6 birlik bor deyiladi. Buni boshqacha: 46 son I xonaning 6 birligisonda 4 o`nlik va 6 birlik bor deyiladi. Buni boshqacha: 46 son I xonaning 6 birligi
va II xonaning 4 birligidan tashkil topgan deyish ham mumkin.va II xonaning 4 birligidan tashkil topgan deyish ham mumkin.
Xona soni tushunchasini  egallab olish uchun o`quvchilar bilan 1, 2, 3…. 9,Xona soni tushunchasini  egallab olish uchun o`quvchilar bilan 1, 2, 3…. 9,
10,   20….   90   kabi   xona   sonlari   yozilgan   kartochkalar   yasash   foydali.   Bu10,   20….   90   kabi   xona   sonlari   yozilgan   kartochkalar   yasash   foydali.   Bu
kartochkalar  yordamida istalgan ikki xonali sonni  belgilash mumkin.  kartochkalar  yordamida istalgan ikki xonali sonni  belgilash mumkin.  
Masalan:Masalan:
  7  7
soni yozilgan kartochkani 10 sondagi birlik ustida qo`yib 17 sonini hosil qilinadi.soni yozilgan kartochkani 10 sondagi birlik ustida qo`yib 17 sonini hosil qilinadi.
Teskari   topshiriqlar   ham   berish   mumkin:   42   va   24   qaysi   xona   sonlaridan   tashkilTeskari   topshiriqlar   ham   berish   mumkin:   42   va   24   qaysi   xona   sonlaridan   tashkil
topgan?topgan?
 (42=40+2, 24=20+4)  (42=40+2, 24=20+4) 
  50+7,   48-40,   37-7   kabi   qo`shish   va   ayirish   hollari   uchun   ham   kartochkalarni  50+7,   48-40,   37-7   kabi   qo`shish   va   ayirish   hollari   uchun   ham   kartochkalarni
qo`llash mumkin.qo`llash mumkin.
Kartochkalar bilan bajariladigan bunday amaliy ishlar har qanday sonni xonaKartochkalar bilan bajariladigan bunday amaliy ishlar har qanday sonni xona
sonlarining   yig`indisi   shaklida   tasvirlashdek   muhim   operatsiyani   o`zlashtiribsonlarining   yig`indisi   shaklida   tasvirlashdek   muhim   operatsiyani   o`zlashtirib
olishning   asosi   bo`lib   qoladi     (67=60+7,…).   Shuni   aytib   o`tish   kerakki,   buolishning   asosi   bo`lib   qoladi     (67=60+7,…).   Shuni   aytib   o`tish   kerakki,   bu
bosqichda   sonlar   ikki   sonning   yig`indisiga   namunaga   qarab   almashtiriladi,   xonabosqichda   sonlar   ikki   sonning   yig`indisiga   namunaga   qarab   almashtiriladi,   xona   5       0 7 5 7 qo`shiluvchilari   termini   keyin   kiritiladi.   Bu   bilimlar   qo`shish   va   ayirishniqo`shiluvchilari   termini   keyin   kiritiladi.   Bu   bilimlar   qo`shish   va   ayirishni
o`rganishda mustahkamlanadi.o`rganishda mustahkamlanadi.
100   ichida   sonlarni   nomerlashni   o`rganish   natijasida   o`quvchilar   quyidagi100   ichida   sonlarni   nomerlashni   o`rganish   natijasida   o`quvchilar   quyidagi
bilim, malaka va ko`nikmalarni egallab olishlari kerak:bilim, malaka va ko`nikmalarni egallab olishlari kerak:
1.   100   ichida   sonlarning   nomlarini   o`zlashtirish;   ular   o`nlik   va   birliklardan1.   100   ichida   sonlarning   nomlarini   o`zlashtirish;   ular   o`nlik   va   birliklardan
qanday hosil bo`lishini tushunish:qanday hosil bo`lishini tushunish:
2. Sanoqda sonlarning kelish  tartibini bilish; sonlarni taqqoslay olish:2. Sanoqda sonlarning kelish  tartibini bilish; sonlarni taqqoslay olish:
3.   100   ichida   sonlarni   yozish   va   o`qiy   olish;   o`ngdan   chapga   sanalganda3.   100   ichida   sonlarni   yozish   va   o`qiy   olish;   o`ngdan   chapga   sanalganda
birlik va o`nbirlik va o`n
мм
liklar qaysi o`ringa yozilishini o`zlashtirish.liklar qaysi o`ringa yozilishini o`zlashtirish.
4.   Natural   ketma-ketlikni   bilganlik   asosida   sonlarni   qo`shish   va   ayirishni4.   Natural   ketma-ketlikni   bilganlik   asosida   sonlarni   qo`shish   va   ayirishni
bilish   (39+1,50-1…),   shuningdek   sonlarning   o`nli   tarkiblarini   bilganlik   asosidabilish   (39+1,50-1…),   shuningdek   sonlarning   o`nli   tarkiblarini   bilganlik   asosida
qo`shish   va   ayirishni   bilish   (60+5,   85-5,   54-50...),   sonlarni   xonaqo`shish   va   ayirishni   bilish   (60+5,   85-5,   54-50...),   sonlarni   xona
qo`shiluvchilarining yig`indisi bilan almashtirish malakasini egallab olish kerak.qo`shiluvchilarining yig`indisi bilan almashtirish malakasini egallab olish kerak. ADABIYOTLAR:ADABIYOTLAR:
1.1.
  
Jumayeva   M.E,   Tadjiyeva   Z.G`.   “Boshlang`ich   sinflarda   matematika   o`qitishJumayeva   M.E,   Tadjiyeva   Z.G`.   “Boshlang`ich   sinflarda   matematika   o`qitish
metodikasi”.  (O O`Y uchun darslik.) Toshkent. “Fan va texnologiya” 2005.metodikasi”.  (O O`Y uchun darslik.) Toshkent. “Fan va texnologiya” 2005.
  2.   Jumayev   M.E,     Boshlang`ich   sinflarda       o`qitish   metodikasidan   praktikum.     (O   O`Y  2.   Jumayev   M.E,     Boshlang`ich   sinflarda       o`qitish   metodikasidan   praktikum.     (O   O`Y
uchun uchun 
o`quv qo`llanmao`quv qo`llanma
 ) Toshkent. “O`qituvchi” 2004 .  ) Toshkent. “O`qituvchi” 2004 . 
3. Jumayev  M.E,   Boshlang`ich   sinflarda  matematika  o`qitish  metodikasidan   laboratoriya3. Jumayev  M.E,   Boshlang`ich   sinflarda  matematika  o`qitish  metodikasidan   laboratoriya
mashg`ulotlari.  (O O`Y uchun mashg`ulotlari.  (O O`Y uchun 
o`quv qo`llanmao`quv qo`llanma
) Toshkent. “Yangi asr avlodi” 2006.) Toshkent. “Yangi asr avlodi” 2006.
Qo`shimcha adabiyotlarQo`shimcha adabiyotlar
        1.         1. 
Karimov .I.A.  “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”.  Toshkent: Ma’naviyat, 2008 yilKarimov .I.A.  “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”.  Toshkent: Ma’naviyat, 2008 yil
2.   Mirziyoyev   Sh.M.   Tanqidiy   tahlil   qatiy   tartib-intizom   va   shaxsiy   javobgarlik-har   bir   rahbar2.   Mirziyoyev   Sh.M.   Tanqidiy   tahlil   qatiy   tartib-intizom   va   shaxsiy   javobgarlik-har   bir   rahbar
faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak Toshkent, “O’zbekiston” 2017 yil faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak Toshkent, “O’zbekiston” 2017 yil 
3.3.
Axmedov   M.   N.   Abduraxmonova   va   boshqalar.   «Matematika   1-darslik».   Toshkent:Axmedov   M.   N.   Abduraxmonova   va   boshqalar.   «Matematika   1-darslik».   Toshkent:
«turon - iqbol»-2019 yil.«turon - iqbol»-2019 yil.
4.4.
4.   Bikboyyeva   N.U.   va   boshqalar.   «Boshlang`ich   sinflarda   matematika   o`qitish4.   Bikboyyeva   N.U.   va   boshqalar.   «Boshlang`ich   sinflarda   matematika   o`qitish
metodikasi». O`quv qo`llanma. Toshknt: «O`qituvchi» - 1996 yil.metodikasi». O`quv qo`llanma. Toshknt: «O`qituvchi» - 1996 yil.
5.5.
5.   Abduraxnonova   N.U.   va   boshqalar.   «Matematika   2-darslik».   Toshkent:   «5.   Abduraxnonova   N.U.   va   boshqalar.   «Matematika   2-darslik».   Toshkent:   «
  
Yangiyo‘lYangiyo‘l
Poligraf ServisPoligraf Servis
» - 2018yil.» - 2018yil.
6.6.
6. S. Burxonova va boshqalar. «Matematika 3-darslik». Toshkent: «Sharq» - 2019 yil.6. S. Burxonova va boshqalar. «Matematika 3-darslik». Toshkent: «Sharq» - 2019 yil.
7.7.
7.   Bikboyyeva   N.U.   va   boshqalar.   «Matematika   4-darslik».   Toshkent:   «O`qituvchi»   -7.   Bikboyyeva   N.U.   va   boshqalar.   «Matematika   4-darslik».   Toshkent:   «O`qituvchi»   -
2020 yil.2020 yil.
8.8.
Gardner, H. "Testing for Aptitude, Not for Speed." Gardner, H. "Testing for Aptitude, Not for Speed." 
New York TimesNew York Times
  
18 July 2002.18 July 2002.
9.9.
Gathercoal, F. Gathercoal, F. 
judicious Discipline.judicious Discipline.
  
San Francisco, CA: Caddo Gap Press, 1997.San Francisco, CA: Caddo Gap Press, 1997.
10.10.
Ginsberg, M. Ginsberg, M. 
Motivation Matters: A Workbook for School Change.Motivation Matters: A Workbook for School Change.
  
San Francisco, San Francisco, 
CA: Jossey Bass, 2004.CA: Jossey Bass, 2004.

«Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 100«Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 100 ichidaichida REJAREJA 1- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi.1- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 2- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni og’zaki nomerlash.2- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni og’zaki nomerlash. 3- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni o’zma nomerlash.3- §. Yuzlik» mavzusida sonlarni o’zma nomerlash.

100 ichida sonlarni nomerlashni o`rganishda o`qituvchining vazifasi:100 ichida sonlarni nomerlashni o`rganishda o`qituvchining vazifasi: -o`quvchilarga predmetlarni bittalab va gruppalab sanashga o`rgatish;-o`quvchilarga predmetlarni bittalab va gruppalab sanashga o`rgatish; -100 ichida sonlarni o`qish va yozishga o`rgatish;-100 ichida sonlarni o`qish va yozishga o`rgatish; -o`ngdan chapga hisoblaganda birliklar va o`nliklar qaysi o`ringa yozilishini-o`ngdan chapga hisoblaganda birliklar va o`nliklar qaysi o`ringa yozilishini o`rgatish;o`rgatish; -u yoki bu xona birliklari yo`qligini qanday belgilashni ko`rsatish;-u yoki bu xona birliklari yo`qligini qanday belgilashni ko`rsatish; -birinchi va ikkinchi xona birliklari, xona soni, xona qo`shimchalarining-birinchi va ikkinchi xona birliklari, xona soni, xona qo`shimchalarining yig`indisi, bir xonali sonlar, ikki xonali sonlar kabi yangi tushuncha va terminlarniyig`indisi, bir xonali sonlar, ikki xonali sonlar kabi yangi tushuncha va terminlarni o`quvchilar o`zlashtirib olishlariga erishish kerak.o`quvchilar o`zlashtirib olishlariga erishish kerak. Nomerlashni o`rganishda ikki bosqichga ajratiladi: Nomerlashni o`rganishda ikki bosqichga ajratiladi: 11-20 va 21-100 sonlarni nomerlash.11-20 va 21-100 sonlarni nomerlash. 20 gacha bo`lgan va 21-100 gacha ikki xonali sonlarni nomerlash bir-biriga20 gacha bo`lgan va 21-100 gacha ikki xonali sonlarni nomerlash bir-biriga printsipial o`xshash: bu sonlarni og`zaki va yozma nomerlash sanoqda birliklarniprintsipial o`xshash: bu sonlarni og`zaki va yozma nomerlash sanoqda birliklarni o`ntalab gruppalab va sonlarni yozishda raqamlarning o`rin qiymatlari prinsipigao`ntalab gruppalab va sonlarni yozishda raqamlarning o`rin qiymatlari prinsipiga asoslanadi. Shu sababli ikkinchi o`nlik sonlarining o`nli tarkibini o`zlashtirish vaasoslanadi. Shu sababli ikkinchi o`nlik sonlarining o`nli tarkibini o`zlashtirish va bu sonlarni yoza olish ishi 100 ichida sonlarni o`rganishga tayyorgarlik bosqichibu sonlarni yoza olish ishi 100 ichida sonlarni o`rganishga tayyorgarlik bosqichi bo`lib xizmat qiladi. bo`lib xizmat qiladi. O’quvchilarni 11-20 va 21-100 sonlar bilan tanishtirish quyidagicha rejaO’quvchilarni 11-20 va 21-100 sonlar bilan tanishtirish quyidagicha reja asosida amalga oshiriladi:asosida amalga oshiriladi: -oldin tayyorgarlik ishi olib boriladi;-oldin tayyorgarlik ishi olib boriladi; -og`zaki nomerlash;-og`zaki nomerlash; -yozma nomerlashni o`rganiladi.-yozma nomerlashni o`rganiladi. Ikkinchi o’nlik sonlarini nomerlashni o’rganishga oid ishlar birinchi o’nlikIkkinchi o’nlik sonlarini nomerlashni o’rganishga oid ishlar birinchi o’nlik temasini takrorlashdan boshlash kerak. o’quvchilar birinchi o’nlik sonlarinitemasini takrorlashdan boshlash kerak. o’quvchilar birinchi o’nlik sonlarini bilishning o’zi yetarli emasligini. 10 dan katta sonlarni ham sanay olish ham zarurbilishning o’zi yetarli emasligini. 10 dan katta sonlarni ham sanay olish ham zarur ekanligini ko’rsatish muhimdir. Shu maqsadda narsalarni 10 dan oshirib sanashgaekanligini ko’rsatish muhimdir. Shu maqsadda narsalarni 10 dan oshirib sanashga doir mashqlar kiritiladi. Masalan: bir qatorda nechta o’quvchi bor, ikkinchidoir mashqlar kiritiladi. Masalan: bir qatorda nechta o’quvchi bor, ikkinchi qatordachi? Sinfdagi o’quvchilarning hammasi qancha? (11,12…..) shuningdekqatordachi? Sinfdagi o’quvchilarning hammasi qancha? (11,12…..) shuningdek narsalarni gruppalab sanash bo’yicha mashqlar kiritiladi. Bunday mashqlarnarsalarni gruppalab sanash bo’yicha mashqlar kiritiladi. Bunday mashqlar o`quvchilarni birinchi o`nlik sonlaridan tashqari ham sonlar mavjud ekanligiga,o`quvchilarni birinchi o`nlik sonlaridan tashqari ham sonlar mavjud ekanligiga,

ularni ko`pligiga, ularni belgilash, atash, hosil bo`lish, qatorida kelish tarkibidaularni ko`pligiga, ularni belgilash, atash, hosil bo`lish, qatorida kelish tarkibida bolalarga tanish bo`lgan sonlar orasida ma'lum o`xshashlik borligiga ishontiradi.bolalarga tanish bo`lgan sonlar orasida ma'lum o`xshashlik borligiga ishontiradi. Ikkinchi o`nlik sonlarni og`zaki Ikkinchi o`nlik sonlarni og`zaki nomerlashni o`rganishninomerlashni o`rganishni o’quvchilarda 10 o’quvchilarda 10 haqidagi tushunchani shakllantirishdan boshlanadi. Bolalar cho`plarni 10 tadanhaqidagi tushunchani shakllantirishdan boshlanadi. Bolalar cho`plarni 10 tadan qilib bog`lab, 10 ta bir bitta o’nlikni hosil qilishini ko`radilar. qilib bog`lab, 10 ta bir bitta o’nlikni hosil qilishini ko`radilar. So`ngra ular o`ntalikSo`ngra ular o`ntalik cho`plarni sanash mashqlarini, cho’plardan foydalanib o`nlarni qo`shish vacho`plarni sanash mashqlarini, cho’plardan foydalanib o`nlarni qo`shish va ayirishni bajarib o`quvchilar, o`nlarni ham oddiy birliklar kabi sanash, qo`shish vaayirishni bajarib o`quvchilar, o`nlarni ham oddiy birliklar kabi sanash, qo`shish va ayirish mumkin ekanligini ishonch hosil qiladilar. ayirish mumkin ekanligini ishonch hosil qiladilar. So`ngra 11 dan 20 gacha sonlarning o’nlar va birlardan hosil bo’lishiSo`ngra 11 dan 20 gacha sonlarning o’nlar va birlardan hosil bo’lishi qaraladi va ularning nomi tushuntiriladi.qaraladi va ularning nomi tushuntiriladi. Amaliy ish:Amaliy ish: 10 ta cho`pni sanang, sizda qancha cho`p borligini boshqacha 10 ta cho`pni sanang, sizda qancha cho`p borligini boshqacha qanday atash mumkin? (1 o`nlik). Cho`plarni bog`lang, ustiga bitta cho`p qo`ying.qanday atash mumkin? (1 o`nlik). Cho`plarni bog`lang, ustiga bitta cho`p qo`ying. Hammasi qancha bo`ldi (11) 11 sonda nechta o`nlik va nechta birlik bor?Hammasi qancha bo`ldi (11) 11 sonda nechta o`nlik va nechta birlik bor? Navbatdagi sonlar ustida ishlash ham shunga o`xshash olib boriladi, bundaNavbatdagi sonlar ustida ishlash ham shunga o`xshash olib boriladi, bunda o`quvchilar 2-o`nlik sonlarining o`nlik tarkibi va sanoqdagi tartibinio`quvchilar 2-o`nlik sonlarining o`nlik tarkibi va sanoqdagi tartibini o`zlashtiradilar. Yani, ikkinchi o’nlikdagi sonlarni aytilishini, o’qilishini vao`zlashtiradilar. Yani, ikkinchi o’nlikdagi sonlarni aytilishini, o’qilishini va yozilishini o’zlashtirib oladilar. Ikkinchi o’nlikda sonlar:yozilishini o’zlashtirib oladilar. Ikkinchi o’nlikda sonlar: -- bir o’nlik bitta birlik deb aytilsa, o’nbir deb o’qiladi va 11bir o’nlik bitta birlik deb aytilsa, o’nbir deb o’qiladi va 11 ko’rinishda yoziladi;ko’rinishda yoziladi; -- bir o’nlik ikkita birlik deb aytilsa, o’nikki deb o’qiladi va 12bir o’nlik ikkita birlik deb aytilsa, o’nikki deb o’qiladi va 12 ko’rinishda yoziladi va hokazo.ko’rinishda yoziladi va hokazo. -- bir o’nlik to’qqizta birlik deb aytilsa, o’nto’qqiz deb o’qiladi va 19bir o’nlik to’qqizta birlik deb aytilsa, o’nto’qqiz deb o’qiladi va 19 ko’rinishda yoziladi va nihoyatko’rinishda yoziladi va nihoyat -- ikki o’nlik nol birlik deb aytilsa, yegirma deb o’qiladi va 20ikki o’nlik nol birlik deb aytilsa, yegirma deb o’qiladi va 20 ko’rinishda yoziladi.ko’rinishda yoziladi. Sonlarning naturol ketma – ketligini qo’lda yasalgan uzunligi 20 sm bo’lganSonlarning naturol ketma – ketligini qo’lda yasalgan uzunligi 20 sm bo’lgan qog’oz poloskalar yordamida ko’rsatish mumkin. O’quvchilar bu ko’rgazmaqog’oz poloskalar yordamida ko’rsatish mumkin. O’quvchilar bu ko’rgazma qurollardan foydalanib, qaysi son qanday sondan keyin, oldin kelishini, qandayqurollardan foydalanib, qaysi son qanday sondan keyin, oldin kelishini, qanday sonlar orasida yotishini bilib oladilar.sonlar orasida yotishini bilib oladilar.

So’ngra o’quvchilar uzunliklarni o`lchashning yangi birligi - So’ngra o’quvchilar uzunliklarni o`lchashning yangi birligi - dmdm bilan bilan tanishadilar. Uzunliklari murakkab ismli sonlar bilan ifodalanadigan kesmalarnitanishadilar. Uzunliklari murakkab ismli sonlar bilan ifodalanadigan kesmalarni chizish va uzunliklarini o’lchash mashqlari kiritiladi. Kesmalarni taqqoslashgachizish va uzunliklarini o’lchash mashqlari kiritiladi. Kesmalarni taqqoslashga tayanib, o’quvchilar o’lchashdan chiqqan sonlarni taqqoslashni o’rganadilar vatayanib, o’quvchilar o’lchashdan chiqqan sonlarni taqqoslashni o’rganadilar va asta-sekin yirik birliklarni mayda birliklar bilan almashtiradi, yani asta-sekin yirik birliklarni mayda birliklar bilan almashtiradi, yani 1 dm 3 sm = 13 sm va aksincha 20 sm = 2 dm malakalarini egallay boradilar.1 dm 3 sm = 13 sm va aksincha 20 sm = 2 dm malakalarini egallay boradilar. Bunda o’nlik tarkibiga doir bilimlar mustahkamlanadi. Bunda o’nlik tarkibiga doir bilimlar mustahkamlanadi. Masalan: 1 dm 3 sm ni santimetrlarda ifodalash uchun, o’quvchiMasalan: 1 dm 3 sm ni santimetrlarda ifodalash uchun, o’quvchi quyidagicha mulohaza yuritadi. 1 dm bu 1 ta o’n santimetr va yana 3 santimetr, buquyidagicha mulohaza yuritadi. 1 dm bu 1 ta o’n santimetr va yana 3 santimetr, bu 13 santimetrni tashkil etadi. Huddi shunga o’xshash, 15 sm ni detsimetr va13 santimetrni tashkil etadi. Huddi shunga o’xshash, 15 sm ni detsimetr va santimetrlarda ifodalash uchun 15 sm sonida 1 ta o’nsantimetr va 5 sm ajratadilar.santimetrlarda ifodalash uchun 15 sm sonida 1 ta o’nsantimetr va 5 sm ajratadilar. Ikinchi o’nlikda og’zaki nomerlashni o’rganishda bir qator yangi nomlarIkinchi o’nlikda og’zaki nomerlashni o’rganishda bir qator yangi nomlar kelib chiqadi. O’quvchilar bu davrgacha birinchi o’nlik sonlarini nomerlashdakelib chiqadi. O’quvchilar bu davrgacha birinchi o’nlik sonlarini nomerlashda oddiy so’zlardan foydalanilgan. Yani bir, ikki, uch, to’rt, besh va hokazolardanoddiy so’zlardan foydalanilgan. Yani bir, ikki, uch, to’rt, besh va hokazolardan foydalanilgan. Endi murakkabroq so’zlardan foydalanishga to’g’ri keladi. Bundafoydalanilgan. Endi murakkabroq so’zlardan foydalanishga to’g’ri keladi. Bunda birinchi o’rinda o’nliklar, ikkinchi o’rinda esa birliklar turadi. Og’zaki nomerlashnibirinchi o’rinda o’nliklar, ikkinchi o’rinda esa birliklar turadi. Og’zaki nomerlashni cho’plar bilan yoki gugurt cho’plari bilan mashq qilib o’rganiladi. O’quvchilarcho’plar bilan yoki gugurt cho’plari bilan mashq qilib o’rganiladi. O’quvchilar o’ngacha sanaydilar, 10 ta gugurt cho’pini bir bog’lam qiladilar va sanashni davomo’ngacha sanaydilar, 10 ta gugurt cho’pini bir bog’lam qiladilar va sanashni davom ettiradilar. Yani o’n bir, o’n ikki, o’n uch, o’n to’rt va hokazo.ettiradilar. Yani o’n bir, o’n ikki, o’n uch, o’n to’rt va hokazo. Ikkinchi o’nlik ichida nomerlashni o’rganishda o’nlikning ahamiyati, sanoqIkkinchi o’nlik ichida nomerlashni o’rganishda o’nlikning ahamiyati, sanoq birligi sifatida etarlicha anglashilmaydi. Shunin uchun o’n so’zi bilan bir qatordabirligi sifatida etarlicha anglashilmaydi. Shunin uchun o’n so’zi bilan bir qatorda o’nlik so’zini ham keltirish maqsadga muvofiq. Chunki tuxum, olma va shungao’nlik so’zini ham keltirish maqsadga muvofiq. Chunki tuxum, olma va shunga o’xshash narsalarni o’nliklar bilan sanash qabul qilingan. So’ngra gugurto’xshash narsalarni o’nliklar bilan sanash qabul qilingan. So’ngra gugurt cho’plarni sanashda: bitta o’nlik bitta birlik, bitta o’nlik ikkita birlik, bitta o’nlikcho’plarni sanashda: bitta o’nlik bitta birlik, bitta o’nlik ikkita birlik, bitta o’nlik uchta birlik, bitta o’nlik to’rtta birlik, bitta o’nlik beshta birlik, bitta o’nlik oltitauchta birlik, bitta o’nlik to’rtta birlik, bitta o’nlik beshta birlik, bitta o’nlik oltita birlik, bitta o’nlik yettita birlik, bitta o’nlik sakkizta birlik, bitta o’nlik to’qqiztabirlik, bitta o’nlik yettita birlik, bitta o’nlik sakkizta birlik, bitta o’nlik to’qqizta birlik va nihayat bitta o’nlik o’nta birlik yoki ikkita o’nlik deb atash mumkin.birlik va nihayat bitta o’nlik o’nta birlik yoki ikkita o’nlik deb atash mumkin. So’ngra quyidagi ikki xildagi mashqlar o’tkazilishi taklif etiladi:So’ngra quyidagi ikki xildagi mashqlar o’tkazilishi taklif etiladi:

1.1. O’qituvchi o’quvchilarga 1 o’nlik va 3 dona cho’p, 1 o’nlik va 7 donaO’qituvchi o’quvchilarga 1 o’nlik va 3 dona cho’p, 1 o’nlik va 7 dona cho’p, 1 o’nlik va 5 dona cho’p va hokazo olishni shu sonlardan harcho’p, 1 o’nlik va 5 dona cho’p va hokazo olishni shu sonlardan har birini aytishni so’raydi: o’n uch, o’n yetti, o’n besh va hokazo.birini aytishni so’raydi: o’n uch, o’n yetti, o’n besh va hokazo. 2.2. O’qituvchi ikkinchi o’nlik sonlarini aytadi. O’quvchilar esa shu sonlarniO’qituvchi ikkinchi o’nlik sonlarini aytadi. O’quvchilar esa shu sonlarni cho’plar yordamida tasvirlaydilar. Har bir sonning o’nlik sistemasi shucho’plar yordamida tasvirlaydilar. Har bir sonning o’nlik sistemasi shu tariqa ishlab chiqilishi lozim.tariqa ishlab chiqilishi lozim. Yozma nomerlash. Ikkinchi o’nlik sonlarini yozma nomerlash uchunYozma nomerlash. Ikkinchi o’nlik sonlarini yozma nomerlash uchun o’quvchilarda bunday sonlarni yozishga o’rgatish uchun ishni quyidagichao’quvchilarda bunday sonlarni yozishga o’rgatish uchun ishni quyidagicha boshlash kerak. boshlash kerak. O’quvchilar kvadrat olib uni teng o’rtasidan o’rta chiziq chizib oladilar.O’quvchilar kvadrat olib uni teng o’rtasidan o’rta chiziq chizib oladilar. Masalan: chizmada o’quvchilar o’ng tomaniga 10 ta cho’p bo’lguncha bicho’pMasalan: chizmada o’quvchilar o’ng tomaniga 10 ta cho’p bo’lguncha bicho’p qo’ya boshlaydilar. O’nlikni bir bog’lam qilib bog’laydilar va uni chap tomongaqo’ya boshlaydilar. O’nlikni bir bog’lam qilib bog’laydilar va uni chap tomonga qo’yadilar. O’qituvchi doskada uning rasmini chizadi, o’quvchilar ham o’zqo’yadilar. O’qituvchi doskada uning rasmini chizadi, o’quvchilar ham o’z daftarlariga chizishlari kerak.daftarlariga chizishlari kerak. 1 0 1 0 O’qituvchi rasm tagiga 10 sinini yozadi, bunda bir raqami kartochkada 1O’qituvchi rasm tagiga 10 sinini yozadi, bunda bir raqami kartochkada 1 o’nlikni tasvirlaydi. Buni chizmaning chap tomon ostiga 1 yoziladi, nol esa o’ngo’nlikni tasvirlaydi. Buni chizmaning chap tomon ostiga 1 yoziladi, nol esa o’ng tomon ostiga kelishi kerak.tomon ostiga kelishi kerak. O’qituvchi bunda birinchi marta o’quvchilarga 10 sonining yozilishiniO’qituvchi bunda birinchi marta o’quvchilarga 10 sonining yozilishini izohlab beradi. Bu yerda 0 soni birlik xonasida cho’plarning yo’qligini ko’rsatadi.izohlab beradi. Bu yerda 0 soni birlik xonasida cho’plarning yo’qligini ko’rsatadi. O’n bir 11 o’n to’rt 14 o’n yetti 17 O’n bir 11 o’n to’rt 14 o’n yetti 17 1 1 1 4 1 7 1 1 1 4 1 7 O’n ikki 12 o’n besh 15 o’n sakkiz 18 O’n ikki 12 o’n besh 15 o’n sakkiz 18