logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. 1917-1990 yillarda O’zbekistonda arxiv ishi

1917-1990 yillarda O’zbekistonda arxiv ishi

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

662.6552734375 KB
Ko'chirib olish
MAVZU : 1917- 19 9 0 yillarda O’zbekistonda arxiv ishi  РЕЖ А :  1. А рх и вларни м арк азлаш ти ри ш . ЯДАФ ф аоли яти .  2. Марк ази й ва м аҳ алли й арх и в таш к и лотлари ни нг ф аоли яти  1917 йилги октябр воқеаларига қадар ҳужжатлар ҳар бир идорада ва ташкилотнинг ўзида сакланган. Архивлар тарқоқ ҳолда бўлиб, ҳужжатлар бир жойда йиғилмаган, марказлашмаган эди. Октябр тўнтаришидан кейин Туркистон РСФСР таркибида автоном республика сифатида фаолият кўрсата бошлади. Россия ҳукумати чиқарган барча қонунлар, қарорлар Туркистон учун ҳам тегишли эди.  Шуни айтиш керакки, РСФСР ҳукумати 1918 йил 1 июнда «Архив ишини қайта қуриш ва марказлаштириш тўғрисида» декрет қабул қилди. Бу декрет асосида барча тарқоқ архивлар марказлаштирилди.  Шундан келиб чиққан ҳолда Туркистон Республикаси Марказий Ижроия Комитети (МИК) 1919 йил 5 ноябрда «Архив ишини қайта қуриш ва марказлаштириш тўғрисида» қарор қабул қилди. Бу қарорга асосан 1917 йилга қадар бўлган барча идоравий архивлар тугатилди, архив ҳужжатлари Туркистон Республикасининг Ягона давлат архив фонди (ЯДАФ)ни ташкил қилади, деб эълон қилинди. ЯДАФни бошқариш учун Туркистон Республикаси Архив иши бош бошқармаси ташкил қилинди. ЯДАФга 1917 йил 25 октябргача бўлган барча ҳужжатлар топширилиши керак эди  1919 йил 15 ноябрда Туркистон Республикаси Маориф халқ комиссарлиги қарорига биноан Архив иши марказий бошқармаси тузилди ва В. Н. Кучербаев бошқарма бошлиғи этиб тайинланди.  Тез орада РСФСР Архив иши бош бошқармаси (Бошархив)дан Тошкентга вакил қилиб Д.И.Нечкин юборилди. Турккомиссия уни Туркистон Республикаси Архив иши марказий бошқармаси бошлиғи қилиб тайинлади. Д.И.Нечкин МИКнинг архив тўғрисидаги қарорига ўзгартиришлар киритди. Муҳим ўзгартириш шу бўлдики, Туркистон Республикаси Архив иши марказий бошқармаси бошлиғи РСФСР Бошархиви розилиги билан Туркистон Республикаси Маориф халқ комиссарлиги қарорига асосан тайинланади деб кўрсатилди. Бу билан Туркистон Республикаси ҳуқуқи, шубҳасиз, чекланди. • Кенгаш маслаҳат органи бўлиб, бўлимлар режалари, ҳисоботларини эшитган, уларнинг фаолиятини йўналтириб турган, илмий, методик ишларни тасдиқлаган ва архив тўғрисидаги қонуний ҳужжатлар лойиҳаларини кўриб чиқиш билан шуғулланган • Инспекция давлат ташкилотлари иш юритишини ва архивлари ишини назорат қилган • Илмий статистика бўлими архивлар ҳақида маълумотлар йиғиш ва методик қўлланмалар тайёрлаш билан машғул бўлган • 1-бўлим - маъмурий- дипломатик, юридик секцияларни бирлаштирган;ЯДАФ 8 та секция ва 4 бўлимдан иборат эди. Бўлимлар қуйидагилардан иборат бўлган: • 2-бўлим - ҳарбий секция; • 3-бўлим - маориф ва иқтисодиёт секциялари; • 4-бўлим - тарихий-инқилобий, шарқ ва матбуот секцияларидан иборат бўлган. Давлат архиви фондига фақат 1917 йилдан олдинги ташкилотлар архив ҳужжатларигина эмас, балки совет ташкилотлари архив ҳужжатлари ҳам қабул қилинган. Ташкилотларда ҳужжатлар 5 йил сақланиши ва кейин давлат архивига топширилиши белгиланган. Бу қоида 1921 йил 30 сентябрдан кучга кирган. Жойларда вилоят архив бўлимлари ташкил қилинди. Масалан, 1920 йил мартида - Фарғонада, 1920 йил июнда - Самарқандда, ўша йил ноябрда -Еттисувда, 1921 йил мартда - Каспий орти вилоятида ана шундай архив бўлимлари ташкил қилинди Маҳ аллий арх ив таш к и лотлари Ту рк и стон Респу блик аси Х алқ Ком иссарлари Совети (Х КС)ни нг 1921 йил 25 январдаги « Вилоят арх ив ф онд лари тў ғ рисида» ги қ арорига асосан қ ону ни й ж и ҳ атдан расм ийлаш ди . Бу қ арорга к ў ра вилоят ҳ удудидаги барч а идораларнинг иш ю ритиш ҳ у ж ж атлари вилоят давлат арх иви ф ондининг тарк ибий қ исм и ҳ исобланади, деб к ў рсатилган.  Марк ази й ва м аҳ алли й арх ив таш к и лотлари ни нг м у ҳ и м вазиф аси арх и в ҳ у ж ж атларини қ и дири б топиш ва й иғ и ш эди . 1920-1921 й и ллари 500 дан орти қ ф онд лар ҳ и собга оли нди. 1921 й и л ох и ри гача давлат арх и в ф онд лари га 157 та ҳ арбий ва фу қ аро таш к и лотлари 305 м и нгдан ортиқ й и ғ м аж илд ларни топш и рди лар. 1922 й или 83 та таш к и лот том они дан 200 м и нгга яқ и н й иғ м аж и лд топш и ри лди .  Ту рк и стон Респу бли к аси Х КСни нг 1921 й и л 25 январдаги қ арори га би ноан арх ивларда қ ўлёзм а ҳ у ж ж атларги на эм ас, балк и наш р қ и ли нган м атери аллар ва ф ото ҳ у ж ж атлар ҳ ам йи ғ и ла бош ланди (варақ алар, х и тобном алар, тари х ий к и тоблар ва ри солалар). А рх и в ҳ у ж ж атлари ни сақ лаш чоралари к ў ри лди . Ҳ у к у м атни нг 1921 й ил 23 и ю ндаги бу й ру ғ и би лан ҳ у ж ж атларни йў қ қ и ли ш м ан қ илинди . 1924 йил 28 декабрда махсус қарор билан ЎзССР МИК ҳузурида ЎзССР Архив нши марказий бошқармаси ташкил қилинди ЎзССР МИК ва ХКСнинг 1925 йил 22 июль қарори билан «ЎзССР Архив иши марказий бошқармаси тўғрисида»ги низом тасдиқланди 1925-1930 йилларда архивларда ишлайдиган ходимлар сони қисқартирилди. Чунки бу йилларда СССРда, шунингдек ЎзССРда ҳам индустрлаштириш сиёсати ўтказилиб, бутун маблағ қатьий тежалган ҳолда индустрлаштиришга сарфланган эди. Қийинчиликларга қарамай, архив ташкилотлари ходимлари ҳужжатларнинг сақлаб қолишни ўзларининг муҳим вазифалари деб билдилар. Архивлар Ўрта Осиёда миллий ҳудудий чегараланишнинг ўтказилиши, Туркистон, Бухоро, Хоразм республикаларининг тугатилиши муносабати билан бу республикалар давлат идоралари архив материалларини қабул қилиш, уларни республика пойтахти Самарқандга ташиб бориш ишларини амалга оширдилар. Фақат 1925 йил январ ойининг ўзида Архив иши марказий бошқармасига 50 мингга яқин сақлов бирлигидаги архив материаллари топширилди  Давлат архивларини архив материаллари билан бутлаш ишлари кейинги йилларда хам давом этди. 1925-1929- йилларда 134 та архив фонди қабул қилинди. 1929 йили Архив иши марказий бошқармаси 863 архив фонди ва 764 минг йиғмажилд қабул қилган. Вилоятлар архивларида 924 архив фонди ва 994 минг йиғмажилд сақланарди.  Шуни таъкидлаш лозимки, архив ходимлари кам бўлганлиги сабабли давлат архивларидаги ҳужжатларнинг ярмидан кўпи тартибга солинмаган, баён қилинмаган эди. Табиийки, бундай ҳолда улардан фойдаланишнинг ҳам имкони бўлмаган. Шунинг учун давлат ташкилотларининг ўз архивларини тартибга солиб, рўйхат тузиб, уларни давлат архивларига (марказий ва вилоят давлат архивларига) топшириш талаби қўйилди.  1923 йил декабрида Туркистон ҳукумати барча идора ва ташкилотларга ўз ҳужжатли материалларини тартибга солиб, рўйхат тузиб давлат архивига топширишни юклаган эди. • 1930 йил 9 апрелда ЎзССР МИК Президиуми қарори билан ЎзССР Архив иши марказий бошқармаси ЎзССР Марказйй архив бошқармаси деб ўзгартирилди MUZEY • Совет даври архивларининг кўпайиб бориши билан СССР МИК ва ХКС қарори асосида 1929 йил апрелда Давлат архив фонди келиб чиқиши бўйича инқилобгача ва совет даври архив фондларига ҳамда аҳамияти бўйича марказий ва маҳаллий архив фондларига бўлинди. ISHI • 1931 йил 20 майда ЎзССР МИК ЎзССР Марказий архив бошқармаси ва унинг маҳаллий идоралари тўғрисидаги низом ҳақида қарор қабул қилди HAQIDA 1941 йи лга к ели б ф ондлар сони 4116 тага етди , ҳ у ж ж атлар эса, 1 м лн 580 м и нг 450 сақ лов би рлигидан ош и б к етди . 1935-1936-й и лларда 200 дан орти қ м ақ ола м атбуотда эъ лон қ и ли нди . 1932 й и ли « Ўрта Оси ёда 1916 йи л қ ў зғ олони » деб ном ланган ҳ у ж ж атлар тў плам и эъ лон қ и ли нди 1933-1934 йи ллари « Тош к ент Совети ни нг 1917 йи лги проток оллари » , « Ўрта Оси ёда м и лли й давлат ч егараланиш и » ном ли ҳ у ж ж атлар тў плам лари тай ёрланди 1925-1940 й и лларда респу бли к а арх и в таш к и лотлари таш к и лий ж и ҳ атдан анч а м устаҳ к ам ланди . Давлат арх и влари тизи м и ву ж удга к елди . А рхив ҳ у ж ж атл аридан бошқ а м ақ садл арда ҳ ам ф ойдал анил ди. Ҳ ар йил и архив ҳ у ж ж атл арининг к ў ргаз м ал ари ташк ил қ ил иниб, нам ойиш этил ди. Марк аз ий архив қ ироатхонасида ҳ ар йил и юз л аб ол им л ар ил м ий ишл ари учу н ҳ уж ж атл ардан к е нг ф ойдал андил ар Уруш шароитида давлат архивлари тартибга солинмаган архивларни, асосан фронтга жўнатилган ҳарбий қисмлар архивларини қабул қилишга мажбур бўлдилар. Давлат архивларининг асосий вазифаларидан бири тартибга солинмаган архив фондларини тартибга солиш эди. Республика давлат архивларидан 1941 йили 100 минг, 1944-1945 йилларда эса 136 минг сақлов бирлигида ҳужжатлар тартибга солинди. Архив ҳужжатларидан фойдаланиш соҳасида хам бир қатор ишлар қилинди. Халқ хўжалиги мақсадида фойдаланиш учун кўп ҳужжатлар топилиб, тегишли ташкилотларга юборилди. Бу ҳужжатлардан фойдаланиш ташкилотларга анча иқтисодий самара келтирди. Архив ташкилотлари «Фронтдан хатлар» ва бошқа бир неча ҳужжатлар тўпламларини тайёрлашга киришдилар. Архивчилар томонидан архив ҳужжатлари асосида ёзилган мақолалар газета ва журналларда эълон қилиниб турилди. Масалан, 1944-1945 йиллари 21 та мақола, 9 та радиоэшиттириш. 4 та кўргазма ташкил этилди ва кўплаб маърузалар ўқилди. Архив қироатхоналарида бир неча юзлаб тадқиқотчилар илмий ишлари учун архив ҳужжатларидан фойдаландилар  1966 йил 1 январига республика бўйича давлат архивлари назорат қиладиган, келажакда хужжатлари давлат архивларига қабул қилинадиган ташкилотлар 6489 та бўлган. 1965 йилда 4930 та ташкилот ўз архивларини тартибга келтиришган эди. Тартибга солинган йиғмажилдлар сони тартибга солиниши керак бўлган йиғмажилдларнинг 70% ни ташкил қилар эди. 1966-1980 йилларда давлат архивларига ташкилот ва корхоналардан 580 минг бошқариш ҳужжатлари йиғмажилдлари, 5939 та илмий-техник ҳужжатлар йиғмажилдлари, 5048 та киноҳужжатлар сақлов бирлиги, 53987 фотоҳужжатлар сақлов бирлиги ва 5345 та фоноҳужжатлар сақлов бирлиги қабул қилинган.  1986-1990 йилларда давлат архивларини бутлаш соҳасида анча иш амалга оширилди. Давлат архивларини бутлаш манбаи ҳисобланган ташкилотлар рўйхатларига аниқлик киритилди ва тўлдирилди. 1990 йилда архивларни бутлаш манбалари сони республика бўйича 9576 та етди. 1986-1990 йилларда республика давлат архивлари сақловига 635 минг доимий сақланадиган йиғмажилдлар қабул қилинди. E` TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

MAVZU : 1917- 19 9 0 yillarda O’zbekistonda arxiv ishi

 РЕЖ А :  1. А рх и вларни м арк азлаш ти ри ш . ЯДАФ ф аоли яти .  2. Марк ази й ва м аҳ алли й арх и в таш к и лотлари ни нг ф аоли яти

 1917 йилги октябр воқеаларига қадар ҳужжатлар ҳар бир идорада ва ташкилотнинг ўзида сакланган. Архивлар тарқоқ ҳолда бўлиб, ҳужжатлар бир жойда йиғилмаган, марказлашмаган эди. Октябр тўнтаришидан кейин Туркистон РСФСР таркибида автоном республика сифатида фаолият кўрсата бошлади. Россия ҳукумати чиқарган барча қонунлар, қарорлар Туркистон учун ҳам тегишли эди.  Шуни айтиш керакки, РСФСР ҳукумати 1918 йил 1 июнда «Архив ишини қайта қуриш ва марказлаштириш тўғрисида» декрет қабул қилди. Бу декрет асосида барча тарқоқ архивлар марказлаштирилди.  Шундан келиб чиққан ҳолда Туркистон Республикаси Марказий Ижроия Комитети (МИК) 1919 йил 5 ноябрда «Архив ишини қайта қуриш ва марказлаштириш тўғрисида» қарор қабул қилди. Бу қарорга асосан 1917 йилга қадар бўлган барча идоравий архивлар тугатилди, архив ҳужжатлари Туркистон Республикасининг Ягона давлат архив фонди (ЯДАФ)ни ташкил қилади, деб эълон қилинди. ЯДАФни бошқариш учун Туркистон Республикаси Архив иши бош бошқармаси ташкил қилинди. ЯДАФга 1917 йил 25 октябргача бўлган барча ҳужжатлар топширилиши керак эди

 1919 йил 15 ноябрда Туркистон Республикаси Маориф халқ комиссарлиги қарорига биноан Архив иши марказий бошқармаси тузилди ва В. Н. Кучербаев бошқарма бошлиғи этиб тайинланди.  Тез орада РСФСР Архив иши бош бошқармаси (Бошархив)дан Тошкентга вакил қилиб Д.И.Нечкин юборилди. Турккомиссия уни Туркистон Республикаси Архив иши марказий бошқармаси бошлиғи қилиб тайинлади. Д.И.Нечкин МИКнинг архив тўғрисидаги қарорига ўзгартиришлар киритди. Муҳим ўзгартириш шу бўлдики, Туркистон Республикаси Архив иши марказий бошқармаси бошлиғи РСФСР Бошархиви розилиги билан Туркистон Республикаси Маориф халқ комиссарлиги қарорига асосан тайинланади деб кўрсатилди. Бу билан Туркистон Республикаси ҳуқуқи, шубҳасиз, чекланди.

• Кенгаш маслаҳат органи бўлиб, бўлимлар режалари, ҳисоботларини эшитган, уларнинг фаолиятини йўналтириб турган, илмий, методик ишларни тасдиқлаган ва архив тўғрисидаги қонуний ҳужжатлар лойиҳаларини кўриб чиқиш билан шуғулланган • Инспекция давлат ташкилотлари иш юритишини ва архивлари ишини назорат қилган • Илмий статистика бўлими архивлар ҳақида маълумотлар йиғиш ва методик қўлланмалар тайёрлаш билан машғул бўлган

O'xshashlar

1917 1990 yillarda O’zbekistonda arxiv ishi
O’zbekistonda 1917-1990 – yillarda tashkil etilgan muzeylar
1917-1924 yillarda Qoraqalpoqiston
1917-1985 YILLARDA QORAQALPOG‘ISTON
Shamolning geologik ishi