MAVZU: A. Nasr Forobiyning “Fanlarning kelib chiqishi” risolasi  Reja:  1. Forobiyning asarlari haqida ma’lumot.  2. Forobiyning “Fanlarning kelib chiqishi” risolasi haqida ma’lumot.  3. Asarning mazmuni.

 Forobiy 160 dan ortiq asar yozgan. Lekin ularning aksariyati bizgacha yetib kelmagan.  Shunga qaramay , mavjud risolalarining o'ziyoq uning buyuk olim ekanligidan dalolat beradi. Forobiyning asosiy asarlari: "Falsafani o'rganishdan oldin nimani bilish kerakligi to'g'risida", "Falsafiy savollar va ularga javoblar", "Ensiklopediyadan mantiq bo'limining bir qismi", "Ta'liqot" (sharhlar), "Inson a'zolari haqida risola", "Bo'shliq haqida maqola", "Donolik asoslari", "Falsafaning ma'nosi va kelib chiqishi", "Hayvon a'zolari, funksiyasi va potensiyasi", "Mantiq to'g'risidagi risolaga muqaddima", "Mantiq ilmiga kirish", "Ilmlarning kelib chiqishi haqida", "Musiqa haqida katta kitob", "Baxt-saodatga erishuv haqida", "Masalalar mohiyati", "Buyuk kishilarning naqllari", "Ilmlar hisobi", "Hikmat ma'nolari", "Aql to'g'risida", "Ilmlar va san'atlar fazilati", "Qonunlar haqida kitob", "Substansiya haqida so'z", "Falak harakatining doimiyligi haqida", "She'r va qofiyalar haqida so'z", "Ritorika haqida kitob", "Hajm va miqdor haqida so'z", "Musiqa haqida so'z", "Fizika usullari haqida kitob", "Fazilatli xulqlar", "Fozil shahar aholisining fikrlari", "Jismlar va aksidensiyalarning ibtidosi haqida", "Aristotel "Metafizika" kitobining maqsadi to'g'risida" va boshqalar. Forobiy asarlari 20-asrning 70—80-yillarida Toshkent va Olmaotada "Falsafiy risolalar", "Mantiqiy risolalar", "Matematik risolalar", "Ijtimoiy- axloqiy risolalar", "Tadqiqotlar va tarjimalar" nomlari ostida rus tilida nashr etilgan.

 Forobi y ning il m-fan oldidagi x izmat laridan biri uni ng y unon mut afak k i rlari asarlarini sharhlaganligi v a ularni y angi g'oy alar bilan boy it ganli gidir. A lloma, eng av v al o, Arast u asarlariga sharhlar bit gan, uning nat urfalsafi y g'oy alarining t arg'ibot chisi v a dav omchisi sifat i da t anilgan. Forobiy ning, shuni ngdek , A fl ot un, A lek sandr A frodiziy sk iy, Yev k li d, Pt olemey, Porfi riy asarlariga ham sharhlar y ozganl igi ma'lum. Bulardan t ashqari, Gippok rat , Epik ur, Anak sagor, Diogen, X risipp, A rist ipp, Suqrot , Zenon asarlaridan xabardor bo'lgan hamda epik urchilar, st oik lar, pifagorchi lar, k inik lar mak t abl arini y ax shi bilgan. Forobi y o'rt a asrda muk ammal hi soblangan ilmlar t asnifi ni y arat di. U " Ilmlarning k eli b chiqishi haqida" , " Ilmlarning t asnifi haqida" nomli ri sol alarida o'sha dav rda ma'lum bo'lgan 30 ga y aqin ilm sohasining t av sifi v a t afsilot ini bay on qili b berdi. Mut afak k ir t abiat v a inson organi zmi ga xos bo'lgan t abii y j aray onl arni o'rganuv chi ilm sohalarini birinchi o'ringa qo'y di.

 Forobiy ilmlarni t asnifl ashda borliq xususiyat larining t ahlilidan v a ularning fanda ak s et ishidan k elib chiqadi. Uning t asnifi , eng av v alo, t abiat ni, t afak k ur v a nut qni, t il v a mant iqni o'rganishga qarat ilgan. Forobiy ga k o'ra, ilmlarning t asnifi dan maqsad haqiqat ni o'rganish v a t asdiqlashdan, uni yolg'ondan farqlashdan iborat . Olimning fi k richa, fanlar v a umuman bilimlar   borliqdan k elib chiqib , borliqni uzoq v aqt o'rganish asosida t o'planib boradi. Turli ilmlar bir-birini ink or qilmay di, balk i o'zaro bir-biri bilan bog'liq holda riv ojlanadi. Ular duny oni idrok qilishga v a insonlarning baxt -saodat ga erishishiga qarat ilgandir. Forobiy ning fanlar t asnifi da t abiiy v a ijt imoiy fanlar o'z v azifasiga k o'ra bir- biridan farq qiladi. Masalan, mat emat ik a, t abiat -shunoslik v a met afi zik a ilmlari inson aql- zak ov at ini boy it ishga xizmat qiladi, grammat ik a, she'riyat v a mant iq esa fanlardan t o'g'ri foy dalanishni, bilimlarni boshqalarga t o'g'ri t ushunt irish, y a'ni aqliy t arbiya uchun xizmat qiladi. Siy osat , axloqshunoslik v a pedagogik aga oid bilimlar k ishilarning jamoaga birlashuv i, ijt imoiy hayot ning qonun v a qoidalarini o'rgat adi. X ullas, Forobiy ning ilmlar t asnifi t o'g'risidagi ma'lumot i o'rt a asrda t urli fanlarning riv ojida muhim ahamiyat ga ega bo'ldi, k ey ingi dav rlarda y ashagan olimlar uchun qo'llanma v azifasini o't adi.

 Forobiy borliq muammosini " v ujudi v ojib" v a " v ujudi mumk in t a'limot idan k elib chiqqan holda t ushunt iradi. Uningcha, " v ujudi v ojib" barcha mav jud yok i paydo bo'lishi mumk in bo'lgan narsa, jism v a moddalarning birinchi sababchisidir. Forobiy Allohga birinchi sabab, birinchi mohiyat , deb t a'rif beradi. Alloh birinchi sabab sifat ida boshqa sabab v a t urt k iga muht oj emas. U y arat adi, lek in boshqa narsalar t omonidan yarat ilmay di. " Vujudi mumk in" esa barcha y arat ilgan, mav jud bo'lgan v a yarat ilajak narsa v a ashy olarni anglat adi. Forobiy t abiat , ashy o v a jismlarning t urli shak llari muayy an izchillik v a zaruriyat bo'y icha y uz beradigan t adrijiy jarayonlar asosida pay do bo'ladi, deb hisoblay di. But un mav judot ni sabab- oqibat nuqt ai nazaridan 6 daraja (sabab)ga bo'ladi: Alloh — birinchi sabab, ik k inchi sabab esa osmon jismlari, so'ng faol aql, jon (an-nafs), shak l (as-surat ), podda yok i ashyolar (al-modda). Alloh—v ojibul v ujud, ya'ni zaruriy mav judlik bo'lsa, qolganlari — v ujudi mumk in, y a'ni jmk oniy mav jud narsalardir. Bular bir-biri bilan sababiy bog'langan. Alloh, y a'ni " v ujudi v ojib" birinchi bo'lib aqli faolni y arat adi. Aql esa har bir say yoraga xos aqlni y arat adi. Eng so'nggi samov iy aql nat ijasida Yerdagi aql- ruh v a barcha moddiy jismlar, y a'ni 4 unsur: t uproq, hav o, olov, suv pay do bo'ladi. 4 unsurdan esa nabot ot olami,  hayv onot olami , inson zot i v a not irik t abiat v ujudga k eladi. Organik olamga o'simlik ruhi, hay v oniy ruh v a insoniy ruh xosdir.