logo

Abu Ali Ibni Sino ilmiy merosini oʻrganilishi

Yuklangan vaqt:

19.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

727.9853515625 KB
RE JA:
1. ABU ALI IBN SINO HAYOTI VA FAOLIYATI.
2. ABU ALI IBN SINO ILMIY MEROSIDA 
ILMLAR TASNIFI.
3. ABU ALI IBN SINO ILMIY MEROSINING 
O‘RGANILISHIAbu Ali Ibni Sino 
ilmiy merosini 
oʻrganilishi   Abu Ali ibn Sino hayoti va faoliyati
Ibensino asarlarining asosiy qismi arab tilida 
baʼzilari fors tilida yozilgan
Uning eng yirik asari kitob “Ushshifo “  shifo 
kitobi 22 jilddan iborat
Asar 4 qismdan iborat 
Asarning qismlari lotin surioniy nemis ibroniy 
rus tiliga tarjima qilingan
980-1037   Ibn sino asar tarkibi
1. Falsafiy
2. Tibbiy
3. Adabiy
4. Tabiiy    “ Kitob ush-shifo” (“Shifo kitobi”)
 “ Kitob ush-shifo” (“Shifo kitobi”) 22 jilddan iborat bo‘lib, 4 ta katta 
bo‘limini mantiq, fizika, matematika, metafizikaga doir masalalar 
egallagan. Uning ayrim qismlari lotin tiliga, Yevropadagi boshqa 
tillarga, sharq tillariga, shuningdek, rus, o‘zbek tillariga tarjima 
qilingan. 20 jilddan iborat bo‘lgan “Kitob ul-insof ” (“Insof kitobi”) 
bizgacha yetib kelmagan, chunki Isfahondagi yong‘inda yo‘qolgan. 
“Kitob un-najot” (“Najot kitobi”) 4 katta qismdan – mantiq, fizika, 
matematika, metafizikadan iborat, “Kitob lison ul-arab” (“Arab tili 
kitobi”) 10 jildni tashil etadi. “Donishnoma” fors tilida yozilgan 
bo‘lib, 4 qismni – mantiq, fizika, matematika, metafizikani o‘z 
ichiga oladi (Rus tiliga tarjima etilgan, bir qismi o‘zbek tilida 
bosilgan)   Abu Ali ibn Sino ilmiy merosida 
ilmlar tasnifi
Ibn Sinoning ilmiy merosini shartli ravishda 4 qismga, 
ya’ni falsafiy, tabiiy, adabiy va tibbiy sohalarga bo‘lish 
mumkin, olim shularning har birida chuqur iz 
qoldirgan. Lekin Ibn Sino asarlarining miqdoriy 
nisbatiga nazar solsak, olimning qiziqish va e’tibori 
ko‘proq falsafa va tibga qaratilganini ko‘ramiz. Garchi, 
uni “Avitsenna” sifatida G‘arbda mashhur qilgan uning 
tibbiy merosi, xususan, “Tib qonunlari” bo‘lsada, 
“Shayx-ur-rais” nomi, eng avval, uning buyuk 
faylasufligiga ishoradir.   Aruzining rajas 
vaznida yozgan ular 
“urjuza” deb ataladiIbn sinoning adabiy faoliyati
1956 yil parijda 
1910-yil 
qohirada nashr 
etilgan
Amaliy tibbiyot 
605 bayt
Nazariy 
tibbiyot 705 
bayt1326 bayt 2652 
misraTibbiy doston 
tabobatga oid 
birinchi doston   Ibn sinoning tibbiyotga oid sheʼrlari 
Sog’liqni saqlash gigiyenaga oid urguza 30
4 fasllar haqida urguza
Anatomiyaga oid urguzi
Gippokrat vasiyatlari haqida urjuza
Mantiqqa oid yozilgan urjuza
Anatomiyaga oid
Tajribadan o’tgan tibbiy narsalar haqida urjuza
tibbiy nasihatlar yozilgan urjuza
Aloqa haqida urjuza
Tabobat haqida urjuza   Tib qonunlari asari va uning 
oʻrganilishi
Gippokrat 
Dioskorit Galin
Ibn Musavayev 
Abu bakr Rozi 
Masihiy Hind tabibi 
charka1. Asar Jurjon 
Ray va 
Hamadond
a yozilgan
Asar1012/1024 
yillarda yozilgan   Ibn sino tip qonunlari kitobini besh 
kitobga boʻladi
1. Kitobda tabobatning nazariy asoslari hamda amaliy tabobatning umumiy maslahatlari 
tabobat ilmining tarifi uning vazifalari xil va mijoz haqidagi taʼlimot bayon qilinadi keyin 
odam tanasini oddiy aʼzolari suyak boʻgʻin Pay bog’lama va mushaklar haqida qisqa 
anatomik ochir keltiradi.
2. Kitobda o’sha davrda oʻsimlik hayvon vamadanlardan olinadigan 800 dan ortiq dori 
darmonlar tarifi ularning davoli xususiyatlari va qo’llanish usullari bayon qilingan muallif 
o’rta osiyo va yaqin sharq hamda o`rta shart mamlakatlaridan chiqadigan dori-
darmonlardan tashqari hindiston xitoy yunoniston afrika o’rta dengiz atrofi va boshqalar 
joylaridan keltiriladigan ko‘plab dori va modellarni ham ko’rsatib o’tadi   Tip qonuni kitobining matnlari 
haqida
1. Tip qonunlari ning arabcha matini birinchi marta 1593-yilda rimda keyinchalik qohirada 
1873-1871879 yillarda tehronda 1889 laknavda 1906-yil va Lohurda 1905-yil ham chop 
etildi qonun ko’p o’tmay gʻarb mamlakatlarida ham shuhrat topdi 1130-yilda tarjimonlar 
guruhi tashkil qilindi va kremnolog gerard 1114 187-yillar tip qonunlarini arab tilida 
lotin tiliga tarjima qilishga kirishdi biroq bu ishni keyin 13-asrda yashagan gerard 
oxiriga yetkazdi umuman tip qonunlari lotin tilida 40 martadan ortiq to’la holda nashr 
etilgan ayrim qismlarida nashr esa son sanoqsizdir.   Abu Ali ibn Sino ilmiy merosining 
o‘rganilishiga doir
Jahonning turli kutubxonalarida Ibn Sino asarlarining qo‘lyozmalari 
saqlanadi, shu jumladan, O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Abu Rayxon 
Beruniy nomidagi Sharqshunoslik universitetida ham alloma qalamiga 
mansub 50 asarning 60 ta qo‘lyozmasi mavjud. Yevropa olimlari 
Y.Bishmann, Y.Ruska, X.Korbin, Kruz Xernandez, L.Garde, A.Guashon, 
X.Ley, P.Morividj, J.Saliba hamda arab, turk va eron olimlari M.Najotiy, 
A.Nodir, J.Qanavotiy, Said Nafisiy, Yahyo Maxdaviy, Umar Farrux, 
E.Ihsono‘g‘lu, F.Rahmon, M.Muso, H.G‘araba, M.Shohvardiy va boshqalar 
Ibn Sino ijodini o‘rganishga ma’lum hissa qo‘shdilar. Rossiyalik olimlardan 
Y.Bertels, A.Borisov, I.Braginskiy, S.Grigoryan, B.Petrov, B.Rozenfeld, 
V.Ternovskiy, A.Sagadeyev, M.Rojanskaya, Tojikiston olimlaridan S.Ayniy, 
M.Dinorshoyev, T.Mardonov, N.Rahmatullayev, A.Bahovuddinov, 
Y.Nuraliyev bu yo‘nalishning rivojlanishiga xizmat qildilar.   Rus antropologi M.Gerasimov, bir necha tarixiy shaxslar qatori, Ibn 
Sinoning ham kalla suyagi asosida haykal-portretini yaratgan. Andijon 
tibbiyot instituti xodimlari (Y.Otabekov, Sh.Hamidullin, Y.Sokolova) Ibn 
Sinoning ilmiy asoslangan timsolini haykal-byustda tasvirladilar (1965). 
O‘zbekistonlik rassom S.Marfin Ibn Sino badiiy portretini ishlagan (1968). 
Ibn Sino haqida “O‘zbekfilm” studiyasi ijodkorlari (rej.E.Eshmuxamedov; 
O.Agishev, E.Eshmuhamedov ssenariysi) “Dahoning yoshligi” tarixiy-
biografik badiiy filmini (1984) yaratdilar.

O‘zbekistonda Ibn Sino asarlarini tarjima va tadqiq etishda sharqshunos 
olimlar S.Mirzayev, A.Murodov, A.Rasulov, U.Karimov, Y.Zavadovskiy, 
A.Semyonov, M.Sale, P.Bulgakov, Sh.Shoislomov, E.Talabov, 
H.Hikmatullayevlar ulkan ishlarni amalga oshirdilar. T.Qori-Niyoziy, 
I.Mo‘minov, M.Xayrullayev, M.Boltayev, A.Axmedov, G.Matvievskaya, 
V.Jumayev, N.Majidov, O.Fayzullayev, M.Baratovning monografiya va 
maqolalarida Ibn Sino ijodining turli qirralari tadqiq etilgan

RE JA: 1. ABU ALI IBN SINO HAYOTI VA FAOLIYATI. 2. ABU ALI IBN SINO ILMIY MEROSIDA ILMLAR TASNIFI. 3. ABU ALI IBN SINO ILMIY MEROSINING O‘RGANILISHIAbu Ali Ibni Sino ilmiy merosini oʻrganilishi

Abu Ali ibn Sino hayoti va faoliyati Ibensino asarlarining asosiy qismi arab tilida baʼzilari fors tilida yozilgan Uning eng yirik asari kitob “Ushshifo “ shifo kitobi 22 jilddan iborat Asar 4 qismdan iborat Asarning qismlari lotin surioniy nemis ibroniy rus tiliga tarjima qilingan 980-1037

Ibn sino asar tarkibi 1. Falsafiy 2. Tibbiy 3. Adabiy 4. Tabiiy

“ Kitob ush-shifo” (“Shifo kitobi”) “ Kitob ush-shifo” (“Shifo kitobi”) 22 jilddan iborat bo‘lib, 4 ta katta bo‘limini mantiq, fizika, matematika, metafizikaga doir masalalar egallagan. Uning ayrim qismlari lotin tiliga, Yevropadagi boshqa tillarga, sharq tillariga, shuningdek, rus, o‘zbek tillariga tarjima qilingan. 20 jilddan iborat bo‘lgan “Kitob ul-insof ” (“Insof kitobi”) bizgacha yetib kelmagan, chunki Isfahondagi yong‘inda yo‘qolgan. “Kitob un-najot” (“Najot kitobi”) 4 katta qismdan – mantiq, fizika, matematika, metafizikadan iborat, “Kitob lison ul-arab” (“Arab tili kitobi”) 10 jildni tashil etadi. “Donishnoma” fors tilida yozilgan bo‘lib, 4 qismni – mantiq, fizika, matematika, metafizikani o‘z ichiga oladi (Rus tiliga tarjima etilgan, bir qismi o‘zbek tilida bosilgan)

Abu Ali ibn Sino ilmiy merosida ilmlar tasnifi Ibn Sinoning ilmiy merosini shartli ravishda 4 qismga, ya’ni falsafiy, tabiiy, adabiy va tibbiy sohalarga bo‘lish mumkin, olim shularning har birida chuqur iz qoldirgan. Lekin Ibn Sino asarlarining miqdoriy nisbatiga nazar solsak, olimning qiziqish va e’tibori ko‘proq falsafa va tibga qaratilganini ko‘ramiz. Garchi, uni “Avitsenna” sifatida G‘arbda mashhur qilgan uning tibbiy merosi, xususan, “Tib qonunlari” bo‘lsada, “Shayx-ur-rais” nomi, eng avval, uning buyuk faylasufligiga ishoradir.