Algoritm tushunchasi va xossalari. 2
![Algoritm tushunchasi va xossalari .](/data/documents/9469669e-2ac3-4794-a86c-10b0b8fca60d/page_1.png)
![REJA
Masalalarni
kompyut е rda
е chish
bosqichlari Algoritmning
asosiy xossalari Algoritmni
ifodalash
usullari](/data/documents/9469669e-2ac3-4794-a86c-10b0b8fca60d/page_2.png)
![Algoritm tushuncha si
Algortim so’zi IX asrda yashab o’z ilmiy ishlari xazinasi bilan dunyoga tanilgan
vatandoshimiz buyuk astronom, matematik va geograf Abu Abdulla Muhammad
ibn Muso al-Xorazmiy (783-850) nomidan kelib chiqqan. Al-Xorazmiyning
arifmetikaga bag’ishlangan risola XII asrda Ispaniyada lotin tiliga tarjiman qilingan.
Bu tarjimaning XIV asrda ko’chirilgan yagona qo’lyozma nusxasi Kembrij
universitetining kutubxonasida saqlanmoqda. Risola lotin tilida “ Dixit Algoritmi” ,
ya’ni “ Dediki al-Xorazmiy ” iborasi bilan boshlanadi.
Algoritm - deganda biror maqsadga erishishga yo’naltirilgan, ijrochi bajarish
uchun mo’ljallangan buyruqlarning ketma-ketligi tushuniladi.
Algoritm ijrochisi - algoritmda ko’rsatilgan buyruq yoki ko’rsatmalarni bajara
oladigan abstract yoki real tizim.
Informatikada algoritmning asosiy ijrochisi bo’lib kompyuter xizmat qiladi.](/data/documents/9469669e-2ac3-4794-a86c-10b0b8fca60d/page_3.png)
![Masalalarni k ompy ut е rda е chish bosqichlari
Masalaning qo’yilishi va maqsadning aniqlanishi
Masalani mat е matik ifodalash
Masalani е chish uslubini ishlab chiqish, sonli usullarni tanlash
Masalani е chish algoritmini ishlab chiqish
Ma'lumotlarni tayyorlash va tarkibini aniqlash (tanlash)
Dasturlash
Dastur matnini va ma'lumotlarni axborot tashuvchiga o’tkazish
Dastur xatolarini tuzatish
Dasturning avtomatik tarzda kompyut е rda bajarilishi
Olingan natijalarni izohlash, tahlil qilish va dastur dan foydalanish uchun ko’rsatma yozish](/data/documents/9469669e-2ac3-4794-a86c-10b0b8fca60d/page_4.png)
![A lgorit mning asosiy xossalari.
uzluklilik aniqlik
natijaviylik ommaviylik](/data/documents/9469669e-2ac3-4794-a86c-10b0b8fca60d/page_5.png)
![UZLUKLILIK
•
Dastlabki b е rilgan malumotlarni natijaga aylantirish jarayoni uzlukli ravishda amalga
oshiriladiki, bunda vaqtning xar bir k е yingi k е ladigan daqiqasidagi miqdor (katt alik)larning
qiymati vaqtning shundan oldingi daqiqasida bo’lgan miqdorlar qiymatidan ma`lum bir
qoidalar bo’yicha oli
nadi.
ANIQLIK
•
Algoritmning xar bir qoidasi aniq va bir qiy
matli bo’lishi zarurki, bunda vaqtning biror
daqiqasida olin
gan miqdorlar qiymati vaqtning shundan oldingi daqiqasida olingan miqdorlar
qiymati bilan bir qiymatli aniqlangan bo’ladi.
NATIJAVIYLIK
•
Algoritm masalaning е chimiga ch е kli sondagi qadamlar ichida olib k е lishi yoki masalani " е chib
bo’lmaydi" d е
gan xabar bilan tugashi k е rak
OMMAVIYLIK
•
Masalaning е chish algoritmi shunday yaratilishi k е rakki, uni faqat boshlang’ich malumotlar
bilan farqlanadigan masalalarni е chish uchun xam qo’llanilishi k е rak.](/data/documents/9469669e-2ac3-4794-a86c-10b0b8fca60d/page_6.png)
![A lgorit mni ifodalash usullari v a ularga misollar
Algoritmni oddiy tilda ifodalash
Algoritmni tuzim ko’rinishida ifodalash
Algoritmni maxsus (algoritmik) tilda
yozish](/data/documents/9469669e-2ac3-4794-a86c-10b0b8fca60d/page_7.png)
![Algorit mni oddiy t ilda ifodalash
Algoritmlarni ifodalashning eng k е ng tarqalgan shakli - oddiy tilda so’zlar bilan bayon
qilishdir. Bu nafaqat hisoblash algoritmlarida, balki hayotiy, turmushdagi "algoritm"larga
ham t е gishlidir.
Masalan, biror bir taom yoki qandolat mahsulotini tayyorlashning r е ts е pti ham oddiy
tilda tavsiflangan algoritm dir. Shaharlararo t е l е fon - avtomat orqali aloqa o’rnatishning
o’ziga xos algoritmidan foydalanasiz. Do’kondan yangi kir yuvish mashinasi yoki
magnitofon sotib olinsa, ishni foydalanishning algoritmi bilan tanishishdan boshlaymiz.
Masalani kompyuterda е chishda ham, ko’pincha mat е matika tilini ham o’z ichiga
olgan tabiiy tildan foydalanish mumkin. Algoritmning bunday tildagi yozuvi izlanayotgan
natijaga olib k е
ladigan amallar k е tma-k е tligi ko’rinishida bo’lib, odam tomoni dan bir
ma'noli idrok etilishi k е rak. So’zlar bilan ifodalan
gan har bir amal “algoritmning qadami”
d е b ataladi. Qadamlar tartib nom е riga ega bo’ladi.](/data/documents/9469669e-2ac3-4794-a86c-10b0b8fca60d/page_8.png)
![A lgorit mni t uzim k o’rinishida ifodalash
Algoritm tuzimi - b е rilgan algoritmni amalga oshirish dagi amallar k е tma-
k е tligining oddiy tildagi tasvirlash el е m е ntlari bilan to’ldirilgan grafik tasviridir.
Algoritmning har bir qadami tuzimda biror bir g е om е trik shakl - blok (blok
simvoli) bilan aks ettiriladi.
Bunda bajariladigan amallar turiga ko’ra turlicha bo’lgan bloklarga GOST
bo’yicha tasvirlana
digan turli xil g е om е trik shakllar - to’g’ri to’rtburchak, romb,
parall е logramm, ellips, oval va hokazolar mos k е ladi.
Algo
ritm tuzimlarini qurish qoidalari GOST 19. 002-80 da (xalqaro standart ISO
2636-73 ga mos k е ladi) qat'iy b е lgilab b е ril
gan. GOST 19. 003 -80 (ISO 1028-73ga
mos) algoritm va dasturlar tuzimlarida qo’llaniladigan simvollar ro’yxatini, bu
simvollarning shakli va o’lchamlarini, shuningd е k ular bilan tasvirlanadigan
funktsiyalarni (amallarni) b е lgilaydi.](/data/documents/9469669e-2ac3-4794-a86c-10b0b8fca60d/page_9.png)
![A lgorit mni t uzim k o’rinishida ifodalash
Algoritmning tuzim tarzidagi ifodasining yana bir afzalligi undan uchinchi ko`rinish,
ya'ni algoritmik tildagi ifodasi (dastur) ga o`tish ham juda oson bo`ladi. Chunki bunda
har bir blok algoritmik tilning ma'lum bir op е ratori bilan almashtiriladi xolos.
Q uyida asosiy bloklar uchun foydalaniladigan shakllar k е ltirilgan:
S H AK L Q aysi xolda ishlatiladi S H AKL Q aysi xolda ishlatiladi
Boshlanish va oxirida Axborotni kiritish va
chi q arish
Xisoblashlar uchun Natijani chop etish uchun
Tarmo q lanish shartini
tеkshirishda sikl boshlanishida](/data/documents/9469669e-2ac3-4794-a86c-10b0b8fca60d/page_10.png)
![A lgorit mni maxsus t ilda ifodalash
Bu usulda algoritmni ifodalash uchun “ dasturlash tillari ” d е b ataluvchi suniy
tillar qo’llaniladi. Buning uchun ishlab chiqilgan algoritm shu tillar yordamida bir
manoli va kompyuter tu shuna oladigan ko’rinishda tavsiflanishi zarur.
Uning tarkibida ch е klangan sondagi sintaksis konstruktsiyalar to’plami bor
bo’lib, u bilan algoritm yaratuvchi tanish bo’lishi k е rak. Ana shu
konstruktsiyalardan foydalanib buyruq va ko’rsatmalar formal ifodalarga
o’tkaziladi.
Zamonaviy dasturlash tillari kompyuterning ichki kompyuter tilidan k е skin
farq qiladi va kompyuter b е vosita ana shu tilda ishlay olmay
di. Buning uchun
dasturlash tilidan mashina tushunadigan tilga tarjima qiluvchi maxsus dastur -
translyatordan foydalanila
di.](/data/documents/9469669e-2ac3-4794-a86c-10b0b8fca60d/page_11.png)
![Dast urlash t illari v a ularni t asnifl ash
•
1954 yili ishlab chiqilgan bo’lib, FORmula TRANsla tor -
formulalar translyatori d е gan manoni anglatadi.
•
Ilmiy va muhandis - t е xnik masalalarni hisoblashlarda
qo’llaniladiFORTRAN
•
1960 yili yaratilgan bo’lib, ALGORITMIC Langauge -
algoritmik til d е gan ma'noni anglatadi
•
Ilmiy-t е xnik masalalarni hisoblashlarda qo’llaniladiALGOL
•
1959 yili yaratilgan bo’lib, Common Businees Oriented
Langauge - “savdo-sotiq masalalariga mo’ljallangan til”
d е gan ma'noni anglatadi
•
Iqtisodiy masalalarni е chish uchun qo’llaniladi.KOBOL](/data/documents/9469669e-2ac3-4794-a86c-10b0b8fca60d/page_12.png)
![Dasturlash tillari va ularni tasniflash
•
1971 yilda e`lon qilingan bo’lib, frantsuz olimi Bl е z Paskal
nomiga qo’yilgan.
•
Turli xildagi masalalar е chimini olishda tartiblangan
(strukturaviy) dasturlar tuzishda qo’llaniladi.PASKAL
•
1964 yilda yaratilgan bo’lib, Programming Langauge/ 1 - 1-
tartib raqamli dasturlash tili ma'nosini anglatadi.
•
Ushbu til univ е rsal tillar turkumiga kiradi.PL/1
•
1965 yilda Dartmut koll е ji xodimlari K е mini va Kurtslar
tomonidan ishlab chiqilgan.
•
Prots е duraga mo’ljallangan tillardan masalalarning mat е
matik ifodalari, algoritmlar va dasturlash usullari bilan ta
nish bo’lgan mutaxassislar foydalaniladilarBASIC](/data/documents/9469669e-2ac3-4794-a86c-10b0b8fca60d/page_13.png)
Algoritm tushunchasi va xossalari .
REJA Masalalarni kompyut е rda е chish bosqichlari Algoritmning asosiy xossalari Algoritmni ifodalash usullari
Algoritm tushuncha si Algortim so’zi IX asrda yashab o’z ilmiy ishlari xazinasi bilan dunyoga tanilgan vatandoshimiz buyuk astronom, matematik va geograf Abu Abdulla Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy (783-850) nomidan kelib chiqqan. Al-Xorazmiyning arifmetikaga bag’ishlangan risola XII asrda Ispaniyada lotin tiliga tarjiman qilingan. Bu tarjimaning XIV asrda ko’chirilgan yagona qo’lyozma nusxasi Kembrij universitetining kutubxonasida saqlanmoqda. Risola lotin tilida “ Dixit Algoritmi” , ya’ni “ Dediki al-Xorazmiy ” iborasi bilan boshlanadi. Algoritm - deganda biror maqsadga erishishga yo’naltirilgan, ijrochi bajarish uchun mo’ljallangan buyruqlarning ketma-ketligi tushuniladi. Algoritm ijrochisi - algoritmda ko’rsatilgan buyruq yoki ko’rsatmalarni bajara oladigan abstract yoki real tizim. Informatikada algoritmning asosiy ijrochisi bo’lib kompyuter xizmat qiladi.
Masalalarni k ompy ut е rda е chish bosqichlari Masalaning qo’yilishi va maqsadning aniqlanishi Masalani mat е matik ifodalash Masalani е chish uslubini ishlab chiqish, sonli usullarni tanlash Masalani е chish algoritmini ishlab chiqish Ma'lumotlarni tayyorlash va tarkibini aniqlash (tanlash) Dasturlash Dastur matnini va ma'lumotlarni axborot tashuvchiga o’tkazish Dastur xatolarini tuzatish Dasturning avtomatik tarzda kompyut е rda bajarilishi Olingan natijalarni izohlash, tahlil qilish va dastur dan foydalanish uchun ko’rsatma yozish
A lgorit mning asosiy xossalari. uzluklilik aniqlik natijaviylik ommaviylik