logo

ALGORITM VA PROGRAMMALARNI TAXLIL QILISH ELEMENTLARI BOSQICHLARI

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

825.5 KB
“ ALGORITM  VA  PROGRAMMALARNI TAXLIL QILISH 
ELEMENTLARI BOSQICHLARI” MAVZUSIDA TAYYORLAGAN
MUSTAQIL ISHI                          Reja;
1.  Algorit ml а r, ul а rning  хо ss а l а ri.
2. Algorit mni v a uning murak k abligini 
t ahlil  qilish
3. Algorit mining blok -sxemasi    Algorit mning asosiy  xossalari .Algoritmning 5-ta asosiy xossasi 
bor:
Disk ret lilik  (Chek lilik ). Bu xossaning mazmuni algoritmlarni doimo 
chekli qadamlardan iborat qilib bo‘laklash imkoniyati mavjudligida. 
Ya’ni uni chekli sondagi oddiy ko‘rsatmalar ketma-ketligi shaklida 
ifodalash mumkin. Agar kuzatilayotgan jarayonni chekli 
qadamlardan iborat qilib qo‘llay olmasak, uni algoritm deb 
bo‘lmaydi.
Tushunarlilik .  Biz kundalik hayotimizda berilgan algoritmlar bilan 
ishlayotgan elektron soatlar, mashinalar, dastgohlar, kompyuterlar, 
turli avtomatik va mexanik qurilmalarni kuzatamiz.
Ijrochiga tavsiya etilayotgan ko‘rsatmalar, uning uchun tushinarli 
mazmunda bo‘lishi shart, aks holda ijrochi oddiygina amalni ham 
bajara olmaydi. Undan tashqari, ijrochi har qanday amalni bajara 
olmasligi ham mumkin.   Har bir ijrochining bajarishi mumkin bo‘lgan ko‘rsatmalar 
yoki buyruqlar majmuasi mavjud, u ijrochining ko‘rsatmalar 
tizimi (sistemasi) deyiladi. Demak, ijrochi uchun 
berilayotgan har bir ko‘rsatma ijrochining ko‘rsatmalar 
tizimiga mansub bo‘lishi lozim.
Ko‘rsatmalarni ijrochining ko‘rsatmalar tizimiga tegishli 
bo‘ladigan qilib ifodalay bilishimiz muhim ahamiyatga ega. 
Masalan, quyi sinfning a’lochi o‘quvchisi "son kvadratga 
oshirilsin" degan ko‘rsatmani tushinmasligi natijasida 
bajara olmaydi, lekin "son o‘zini o‘ziga ko‘paytirilsin" 
shaklidagi ko‘rsatmani bemalol bajaradi, chunki u 
ko‘rsatma mazmunidan ko‘paytirish amalini bajarish 
kerakligini anglaydi.   Aniqlik . Ijrochiga berilayotgan ko‘rsatmalar aniq 
mazmunda bo‘lishi zarur. Chunki ko‘rsatmadagi 
noaniqliklar mo‘ljaldagi maqsadga erishishga olib 
kelmaydi. Odam uchun tushinarli bo‘lgan "3-4 marta 
silkitilsin", "5-10 daqiqa qizdirilsin", "1-2 qoshiq 
solinsin", "tenglamalardan biri yechilsin" kabi noaniq 
ko‘rsatmalar robot yoki kompyuterni qiyin ahvolga 
solib qo‘yadi.
Bundan tashqari, ko‘rsatmalarning qaysi ketma-
ketlikda bajarilishi ham muhim ahamiyatga ega. 
Demak, ko‘rsatmalar aniq berilishi va faqat 
algoritmda ko‘rsatilgan tartibda bajarilishi shart ekan.   Ommav iy lik . Har bir algoritm mazmuniga ko‘ra bir 
turdagi masalalarning barchasi uchun ham o‘rinli 
bo‘lishi kerak. YA’ni masaladagi boshlang‘ich 
ma’lumotlar qanday bo‘lishidan qat’iy nazar algorim 
shu xildagi har qanday masalani yechishga yaroqli 
bo‘lishi kerak. Masalan, ikki oddiy kasrning umumiy 
mahrajini topish algoritmi, kasrlarni turlicha o‘zgartirib 
bersangiz ham ularning umumiy mahrajlarini aniqlab 
beraveradi. Yoki uchburchakning yuzini topish 
algoritmi, uchburchakning qanday bo‘lishidan qat’iy 
nazar, uning yuzini hisoblab beraveradi.   N at ijav iy lik . Har bir algoritm chekli sondagi qadamlardan 
so‘ng albatta natija berishi shart. Bajariladigan amallar 
ko‘p bo‘lsa ham baribir natijaga olib kelishi kerak. Chekli 
qadamdan so‘ng qo‘yilgan masala yechimga ega 
emasligini aniqlash ham natija hisoblanadi. Agar 
ko‘rilayotgan jarayon cheksiz davom etib natija bermasa, 
uni algoritm deb atay olmaymiz.
  A lgorit mning t asv irlash usullari  .Yuqorida 
ko‘rilgan  misol larda odatda biz masalani yechish 
algoritmini so‘zlar va matematik formulalar orqali 
ifodaladik. Lekin algoritm boshqa ko‘rinishlarda ham 
berilishi mumkin. Biz endi algoritmlarning eng ko‘p 
uchraydigan turlari bilan tanishamiz.   Blok-sxemalar bilan ishlashni yaxshilab 
o‘zlashtirib olish zarur, chunki bu usul 
algoritmlarni ifodalashning qulay vositalaridan 
biri bo‘lib programma tuzishni osonlashtiradi, 
programmalash qobiliyatini mustahkamlaydi. 
Algoritmik tillarda blok - sxemaning asosiy 
strukturalariga maxsus operatorlar mos keladi.
Shuni aytish kerakni, blok-sxemalardagi yozuvlar 
odatdagi yozuvlardan katta farq qilmaydi.   Faqat ketma-ket bajariladigan amallardan tashkil topgan algoritmlarga-
chiziqli algoritmlar deyiladi. Bunday algoritmni ifodalash uchun ketma-
ketlik strukturasi ishlatiladi. Strukturada bajariladigan amal mos 
keluvchi shakl bilan ko‘rsatiladi. Chiziqli algoritmlar blok-sxemasining 
umumiy strukturasini quyidagi ko‘rinishda ifodalash mumkin;   Misol sifatida   ax 2
+bx+c=0  kvadrat 
tenglamani yechish algoritmining blok-
sxemasi quyida keltirilgan   Tarmoqlanuv chi algorit mlar .Agar hisoblash jarayoni biror bir 
berilgan shartning bajarilishiga qarab turli tarmoqlar bo‘yicha davom 
ettirilsa va hisoblash jarayonida har bir tarmoq faqat bir marta 
bajarilsa, bunday hisoblash jarayonlariga tarmoqlanuvchi algoritmlar 
deyiladi. Tarmoqlanuvchi algoritmlar uchun ayri strukturasi ishlatiladi. 
Tarmoqlanuvchi strukturasi berilgan shartning bajarilishiga qarab 
ko‘rsatilgan tarmoqdan faqat bittasining bajarilishini ta’minlaydi.   Algoritmni tahlil qilishdan maqsad – algoritmga 
ma’lumotlarni aniq muvaffaqiyatli qayta ishlash uchun kerak 
bo’ladigan xotira hajmi va ishlash vaqtining baholari va 
chegaralarini olish. Bir masalani yechadigan ikki algoritmni 
taqqoslash uchun qandaydir sonli mezon topish kerak. 
Faraz qilaylik, A – qandaydir bir turkumdagi masalalarni 
yechadigan algoritm, n – esa shu turkumdagi alohida bir 
masalaning kattaligi Umumiy holda, n – oddiy skalyar yoki 
massiv yoki kiritiladigan ketma – ketlikning uzunligi bo’lishi 
mumkin.     MUSTAQIL ISHI-2
Mavzu; Zamonaviy super-
EHMlar xususiyatlari va 
xarakteristikalari                  Reja;
1.  Kompy ut erning zamonav iy  t exnik  v a 
dast uriy  t a’minot i
2.  EHM larning riv ojlanish t arixi v a 
av lodlari
3.  Me xanik  mashinalargacha bo‘lgan davr.     «Kompyuterning zamonaviy texnik va dasturiy ta’minoti» 
o’quv fanini o’zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan 
masalalar doirasida tinglovchi:
mikroprotsessorlarni, mikroprotsessorlar zamonaviy 
kompyuterlarning mikroelektron asosi sifatida, kompyuter 
xotirasi,  registrlar va xotiraga murojaat etish modeli, 
protsessorning ish rejimlari, shaxsiy kompyuterning tashqi 
qurilmalarini boshqarish tamoyillarini bilishlari kerak;
- ma’lumotlarni kiritish-chiqarishning bazaviy tizimi, 
mashinaga mo’ljallangan dasturlash tili, kompyuter 
arxitekturasini rivojlanishining zamonaviy 
tendentsiyalarini mustaqil bajara olishi, 
mikroprotsessorlarning ishlash va faoliyat   ko’rsatish tamoyilarini, ularning turlarini ajrata 
bilishni, ularni ekspluatatsiya qilish, zamonaviy 
kompyuterlarning arxitekturasi va apparat 
ta’minoti, kompyuterning zamonaviy dasturiy 
ta’minotlari va xizmat ko’rsatuvchi dasturlar 
ta’minot, operatsion tizimlarni o’rni hamda ularga 
xizmat ko’rsatish, grafik qobiqlar, matn 
muxarirlari, jadval dasturlari, multimedia va WEB 
– texnologiyalari bilan ishlay olish ko’nikmalariga 
ega bo’lishlari kerak;   Kasbiy sohasida uchraydigan kompyuter bilan 
bog’liq turli xil texnik muammolarni hal qila olishi, 
ularning turini farqlay olishi, ularning imkoniyatlarini 
aniqlashi, baholay bilishi, texnik qurilmani tanish, 
almashtirish, tuzatish, texnik nosozligiga to’g’ri 
tashhis qo’ya olish, kompyuter texnologiyalari bilan 
ishlash va ularni takomillashtirish operatsion tizimni 
o’rnata olishi va yangilariga o’zgartirish, amaliy 
dasturlar paketida ishlash, dasturlash 
texnologiyalarining uskunaviy vositalarida 
ishlash malakalariga ega bo’lishlari kerak.   «Kompyuterning zamonaviy texnik va dasturiy ta’minoti» fanini 
puxta o’zlashtirish nazariy materiallarni bilish bilan birga, 
tinglovchilarning pedagogik faoliyati davrida   ko’nikma sifatida 
xizmat qiladi. Tinglovchilarda fanning o’quv rejadagi boshqa 
fanlar bilan o’zaro bog’liqligi va uslubiy jihatdan uzviy ketma-
ketligini o’rganish va amaliyotda o’quvlarga o’rgatish uslublarini 
o’rganishdan iborat. Metodika fanini o’rganish tinglovchilarni 
o’quvchilarni o’qitish va tarbiyalashga doir masalalarni mustaqil 
va ongli xal etishga tayyorlash, shuningdek, ta’lim va tarbiya 
nazariyasi va amaliyotni mustaqil o’rganishni davom ettirish 
uchun, yangi nashr etilgan metodik adabiyotlarni o’qish uchun, 
yozish tajribasini tarkibiy baholash va umumlashtirish uchun 
zarur bo’lgan ko’nikmalar bilan qurollantiradi.   Informatsiya, axborot yoki ma’lumot kabi tushunchalar 
bizga kundalik hayotimizda tanish bo‘lishiga qaramasdan, 
informatsiya tushunchasining qat’iy ta’rifi mavjud emas. 
Biror o‘rganilayotgan jonli yoki jonsiz obyekt to‘g‘risidagi 
yig‘ilgan og‘zaki, yozma (matn, jadval, rasm-chizma, sxema) 
yoki boshqa turli ko‘rinishdagi ma’lumotlar (axborotlar) yoki 
berilgan to‘plamni, biz odatda informatsiya deb qabul 
qilamiz. XX asr o‘rtalariga kelib, bu tushuncha keng 
ma’noda tushiniladigan «Informatsiya» so‘ziga aylandi. 
Informatsiya so‘zi bilan planetalar bo‘ylab jo‘natiladigan 
signallardan tortib, to o‘simlik va hayvonot olami va hattoki, 
inson organizmining eng kichik tuzilmalari ? genlarida 
saqlanadigan ma’lumotlar ham ifodalanadi.    Lekin, har qanday ma’lumotlar to‘plami obyekt 
to‘g‘risida aniq ma’lumot bermaydi va shu bilan 
birgalikda yig‘ilgan ma’lumotni tahlil qilish uchun 
maxsus usullar va texnik qurilmalar zarur bo‘lishi ham 
mumkin.
Informatsiya bu bizni o‘rab turgan moddiy olamning 
obyektlari, voqea-hodisalari, jarayonlar va ularning 
o‘zaro ta’siri, rivojlanishi va hokazolar haqidagi 
ma’lumotlar to‘plamining inson tomonidan, uning 
sezish organlari yoki yordamchi texnik vositalar 
yordamida anglanishi, o‘rganilishi natijasida hosil 
bo‘lgan xulosa va ma’lumotlardir.     Hisoblash ishlarining tarixi odamzod paydo bo‘lishidan 
boshlanadi. Yer yuzidagi eng birinchi hisoblash vositasi 
sifatida ibtidoiy odamlar tomonidan qo‘l barmoqlari 
foydalanilgan .
Qo‘l va oyoq barmoqlari ibtidoiy  "hisoblash 
vositasi"  vazifasining o‘tagan. Binobarin, o‘sha qadim 
zamonlardayoq hisoblashning eng birinchi va eng oddiy 
usuli-barmoq hisobi paydo bo‘lgan. U qadimiy 
qabilalarda hisobni 20 gacha olib borishni ta’minlagan. 
Hisoblashning bu usulida bir qo‘l barmoqlari  "besh"  ni, 
ikki qo‘l barmoqlari  "o‘n"  ni, qo‘l va oyoq barmoqlari 
birgalikda  "yigirma"  ni bildirgan.   Dastlabki va eng sodda sun’iy hisob asboblaridan 
biri birkadir. Birka 10 yoki 12 ta tayoqchadan iborat 
bo‘lib, tayoqchalar turli-tuman shakllar bilan 
o‘yilgan. Kishilar birka yordamida podadagi mollar 
sonini, yig‘ib olingan hosil miqdorini, qarz va 
hokazolarni hisoblashgan.
Hisoblash ishlarining murakkablashuvi esa yangi 
hisoblash asboblari va usullarini izlashni taqozo 
etardi. Ana shunday ehtiyoj tufayli vujudga kelgan 
va ko‘rinishidan xozirgi cho‘tni eslatuvchi abak 
asbobi hisoblash ishlarini birmuncha osonlashtirdi.   Dastlabki hisob asboblaridan yana biri 
raqamlar yozilgan bir qancha 
tayoqchalardan iborat bo‘lib, 
shotlandiyalik matematik Jon Neper nomi 
bilan atalgan. Neper tayoqchalari 
yordamida qo‘shish, ayirish va ko‘paytirish 
amallari bajarilgan. Keyinroq bu asbob 
ancha takomillashtiriladi va nihoyat 
logarifmik chizg‘ich yaratilishiga asos 
bo‘ldi.   TA MOM  
E’ TIBORIN GIZ 
UCHUN
 RAHMAT

“ ALGORITM VA PROGRAMMALARNI TAXLIL QILISH ELEMENTLARI BOSQICHLARI” MAVZUSIDA TAYYORLAGAN MUSTAQIL ISHI

Reja; 1. Algorit ml а r, ul а rning хо ss а l а ri. 2. Algorit mni v a uning murak k abligini t ahlil qilish 3. Algorit mining blok -sxemasi

Algorit mning asosiy xossalari .Algoritmning 5-ta asosiy xossasi bor: Disk ret lilik  (Chek lilik ). Bu xossaning mazmuni algoritmlarni doimo chekli qadamlardan iborat qilib bo‘laklash imkoniyati mavjudligida. Ya’ni uni chekli sondagi oddiy ko‘rsatmalar ketma-ketligi shaklida ifodalash mumkin. Agar kuzatilayotgan jarayonni chekli qadamlardan iborat qilib qo‘llay olmasak, uni algoritm deb bo‘lmaydi. Tushunarlilik .  Biz kundalik hayotimizda berilgan algoritmlar bilan ishlayotgan elektron soatlar, mashinalar, dastgohlar, kompyuterlar, turli avtomatik va mexanik qurilmalarni kuzatamiz. Ijrochiga tavsiya etilayotgan ko‘rsatmalar, uning uchun tushinarli mazmunda bo‘lishi shart, aks holda ijrochi oddiygina amalni ham bajara olmaydi. Undan tashqari, ijrochi har qanday amalni bajara olmasligi ham mumkin.

Har bir ijrochining bajarishi mumkin bo‘lgan ko‘rsatmalar yoki buyruqlar majmuasi mavjud, u ijrochining ko‘rsatmalar tizimi (sistemasi) deyiladi. Demak, ijrochi uchun berilayotgan har bir ko‘rsatma ijrochining ko‘rsatmalar tizimiga mansub bo‘lishi lozim. Ko‘rsatmalarni ijrochining ko‘rsatmalar tizimiga tegishli bo‘ladigan qilib ifodalay bilishimiz muhim ahamiyatga ega. Masalan, quyi sinfning a’lochi o‘quvchisi "son kvadratga oshirilsin" degan ko‘rsatmani tushinmasligi natijasida bajara olmaydi, lekin "son o‘zini o‘ziga ko‘paytirilsin" shaklidagi ko‘rsatmani bemalol bajaradi, chunki u ko‘rsatma mazmunidan ko‘paytirish amalini bajarish kerakligini anglaydi.

Aniqlik . Ijrochiga berilayotgan ko‘rsatmalar aniq mazmunda bo‘lishi zarur. Chunki ko‘rsatmadagi noaniqliklar mo‘ljaldagi maqsadga erishishga olib kelmaydi. Odam uchun tushinarli bo‘lgan "3-4 marta silkitilsin", "5-10 daqiqa qizdirilsin", "1-2 qoshiq solinsin", "tenglamalardan biri yechilsin" kabi noaniq ko‘rsatmalar robot yoki kompyuterni qiyin ahvolga solib qo‘yadi. Bundan tashqari, ko‘rsatmalarning qaysi ketma- ketlikda bajarilishi ham muhim ahamiyatga ega. Demak, ko‘rsatmalar aniq berilishi va faqat algoritmda ko‘rsatilgan tartibda bajarilishi shart ekan.