ALGORITM VA PROGRAMMALARNI TAXLIL QILISH ELEMENTLARI BOSQICHLARI
![“ ALGORITM VA PROGRAMMALARNI TAXLIL QILISH
ELEMENTLARI BOSQICHLARI” MAVZUSIDA TAYYORLAGAN
MUSTAQIL ISHI](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_1.png)
![Reja;
1. Algorit ml а r, ul а rning хо ss а l а ri.
2. Algorit mni v a uning murak k abligini
t ahlil qilish
3. Algorit mining blok -sxemasi](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_2.png)
![Algorit mning asosiy xossalari .Algoritmning 5-ta asosiy xossasi
bor:
Disk ret lilik (Chek lilik ). Bu xossaning mazmuni algoritmlarni doimo
chekli qadamlardan iborat qilib bo‘laklash imkoniyati mavjudligida.
Ya’ni uni chekli sondagi oddiy ko‘rsatmalar ketma-ketligi shaklida
ifodalash mumkin. Agar kuzatilayotgan jarayonni chekli
qadamlardan iborat qilib qo‘llay olmasak, uni algoritm deb
bo‘lmaydi.
Tushunarlilik . Biz kundalik hayotimizda berilgan algoritmlar bilan
ishlayotgan elektron soatlar, mashinalar, dastgohlar, kompyuterlar,
turli avtomatik va mexanik qurilmalarni kuzatamiz.
Ijrochiga tavsiya etilayotgan ko‘rsatmalar, uning uchun tushinarli
mazmunda bo‘lishi shart, aks holda ijrochi oddiygina amalni ham
bajara olmaydi. Undan tashqari, ijrochi har qanday amalni bajara
olmasligi ham mumkin.](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_3.png)
![Har bir ijrochining bajarishi mumkin bo‘lgan ko‘rsatmalar
yoki buyruqlar majmuasi mavjud, u ijrochining ko‘rsatmalar
tizimi (sistemasi) deyiladi. Demak, ijrochi uchun
berilayotgan har bir ko‘rsatma ijrochining ko‘rsatmalar
tizimiga mansub bo‘lishi lozim.
Ko‘rsatmalarni ijrochining ko‘rsatmalar tizimiga tegishli
bo‘ladigan qilib ifodalay bilishimiz muhim ahamiyatga ega.
Masalan, quyi sinfning a’lochi o‘quvchisi "son kvadratga
oshirilsin" degan ko‘rsatmani tushinmasligi natijasida
bajara olmaydi, lekin "son o‘zini o‘ziga ko‘paytirilsin"
shaklidagi ko‘rsatmani bemalol bajaradi, chunki u
ko‘rsatma mazmunidan ko‘paytirish amalini bajarish
kerakligini anglaydi.](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_4.png)
![Aniqlik . Ijrochiga berilayotgan ko‘rsatmalar aniq
mazmunda bo‘lishi zarur. Chunki ko‘rsatmadagi
noaniqliklar mo‘ljaldagi maqsadga erishishga olib
kelmaydi. Odam uchun tushinarli bo‘lgan "3-4 marta
silkitilsin", "5-10 daqiqa qizdirilsin", "1-2 qoshiq
solinsin", "tenglamalardan biri yechilsin" kabi noaniq
ko‘rsatmalar robot yoki kompyuterni qiyin ahvolga
solib qo‘yadi.
Bundan tashqari, ko‘rsatmalarning qaysi ketma-
ketlikda bajarilishi ham muhim ahamiyatga ega.
Demak, ko‘rsatmalar aniq berilishi va faqat
algoritmda ko‘rsatilgan tartibda bajarilishi shart ekan.](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_5.png)
![Ommav iy lik . Har bir algoritm mazmuniga ko‘ra bir
turdagi masalalarning barchasi uchun ham o‘rinli
bo‘lishi kerak. YA’ni masaladagi boshlang‘ich
ma’lumotlar qanday bo‘lishidan qat’iy nazar algorim
shu xildagi har qanday masalani yechishga yaroqli
bo‘lishi kerak. Masalan, ikki oddiy kasrning umumiy
mahrajini topish algoritmi, kasrlarni turlicha o‘zgartirib
bersangiz ham ularning umumiy mahrajlarini aniqlab
beraveradi. Yoki uchburchakning yuzini topish
algoritmi, uchburchakning qanday bo‘lishidan qat’iy
nazar, uning yuzini hisoblab beraveradi.](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_6.png)
![N at ijav iy lik . Har bir algoritm chekli sondagi qadamlardan
so‘ng albatta natija berishi shart. Bajariladigan amallar
ko‘p bo‘lsa ham baribir natijaga olib kelishi kerak. Chekli
qadamdan so‘ng qo‘yilgan masala yechimga ega
emasligini aniqlash ham natija hisoblanadi. Agar
ko‘rilayotgan jarayon cheksiz davom etib natija bermasa,
uni algoritm deb atay olmaymiz.
A lgorit mning t asv irlash usullari .Yuqorida
ko‘rilgan misol larda odatda biz masalani yechish
algoritmini so‘zlar va matematik formulalar orqali
ifodaladik. Lekin algoritm boshqa ko‘rinishlarda ham
berilishi mumkin. Biz endi algoritmlarning eng ko‘p
uchraydigan turlari bilan tanishamiz.](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_7.png)
![Blok-sxemalar bilan ishlashni yaxshilab
o‘zlashtirib olish zarur, chunki bu usul
algoritmlarni ifodalashning qulay vositalaridan
biri bo‘lib programma tuzishni osonlashtiradi,
programmalash qobiliyatini mustahkamlaydi.
Algoritmik tillarda blok - sxemaning asosiy
strukturalariga maxsus operatorlar mos keladi.
Shuni aytish kerakni, blok-sxemalardagi yozuvlar
odatdagi yozuvlardan katta farq qilmaydi.](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_8.png)
![Faqat ketma-ket bajariladigan amallardan tashkil topgan algoritmlarga-
chiziqli algoritmlar deyiladi. Bunday algoritmni ifodalash uchun ketma-
ketlik strukturasi ishlatiladi. Strukturada bajariladigan amal mos
keluvchi shakl bilan ko‘rsatiladi. Chiziqli algoritmlar blok-sxemasining
umumiy strukturasini quyidagi ko‘rinishda ifodalash mumkin;](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_9.png)
![Misol sifatida ax 2
+bx+c=0 kvadrat
tenglamani yechish algoritmining blok-
sxemasi quyida keltirilgan](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_10.png)
![Tarmoqlanuv chi algorit mlar .Agar hisoblash jarayoni biror bir
berilgan shartning bajarilishiga qarab turli tarmoqlar bo‘yicha davom
ettirilsa va hisoblash jarayonida har bir tarmoq faqat bir marta
bajarilsa, bunday hisoblash jarayonlariga tarmoqlanuvchi algoritmlar
deyiladi. Tarmoqlanuvchi algoritmlar uchun ayri strukturasi ishlatiladi.
Tarmoqlanuvchi strukturasi berilgan shartning bajarilishiga qarab
ko‘rsatilgan tarmoqdan faqat bittasining bajarilishini ta’minlaydi.](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_11.png)
![Algoritmni tahlil qilishdan maqsad – algoritmga
ma’lumotlarni aniq muvaffaqiyatli qayta ishlash uchun kerak
bo’ladigan xotira hajmi va ishlash vaqtining baholari va
chegaralarini olish. Bir masalani yechadigan ikki algoritmni
taqqoslash uchun qandaydir sonli mezon topish kerak.
Faraz qilaylik, A – qandaydir bir turkumdagi masalalarni
yechadigan algoritm, n – esa shu turkumdagi alohida bir
masalaning kattaligi Umumiy holda, n – oddiy skalyar yoki
massiv yoki kiritiladigan ketma – ketlikning uzunligi bo’lishi
mumkin.](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_12.png)
![MUSTAQIL ISHI-2
Mavzu; Zamonaviy super-
EHMlar xususiyatlari va
xarakteristikalari](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_13.png)
![Reja;
1. Kompy ut erning zamonav iy t exnik v a
dast uriy t a’minot i
2. EHM larning riv ojlanish t arixi v a
av lodlari
3. Me xanik mashinalargacha bo‘lgan davr.](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_14.png)
![«Kompyuterning zamonaviy texnik va dasturiy ta’minoti»
o’quv fanini o’zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan
masalalar doirasida tinglovchi:
mikroprotsessorlarni, mikroprotsessorlar zamonaviy
kompyuterlarning mikroelektron asosi sifatida, kompyuter
xotirasi, registrlar va xotiraga murojaat etish modeli,
protsessorning ish rejimlari, shaxsiy kompyuterning tashqi
qurilmalarini boshqarish tamoyillarini bilishlari kerak;
- ma’lumotlarni kiritish-chiqarishning bazaviy tizimi,
mashinaga mo’ljallangan dasturlash tili, kompyuter
arxitekturasini rivojlanishining zamonaviy
tendentsiyalarini mustaqil bajara olishi,
mikroprotsessorlarning ishlash va faoliyat](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_15.png)
![ko’rsatish tamoyilarini, ularning turlarini ajrata
bilishni, ularni ekspluatatsiya qilish, zamonaviy
kompyuterlarning arxitekturasi va apparat
ta’minoti, kompyuterning zamonaviy dasturiy
ta’minotlari va xizmat ko’rsatuvchi dasturlar
ta’minot, operatsion tizimlarni o’rni hamda ularga
xizmat ko’rsatish, grafik qobiqlar, matn
muxarirlari, jadval dasturlari, multimedia va WEB
– texnologiyalari bilan ishlay olish ko’nikmalariga
ega bo’lishlari kerak;](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_16.png)
![Kasbiy sohasida uchraydigan kompyuter bilan
bog’liq turli xil texnik muammolarni hal qila olishi,
ularning turini farqlay olishi, ularning imkoniyatlarini
aniqlashi, baholay bilishi, texnik qurilmani tanish,
almashtirish, tuzatish, texnik nosozligiga to’g’ri
tashhis qo’ya olish, kompyuter texnologiyalari bilan
ishlash va ularni takomillashtirish operatsion tizimni
o’rnata olishi va yangilariga o’zgartirish, amaliy
dasturlar paketida ishlash, dasturlash
texnologiyalarining uskunaviy vositalarida
ishlash malakalariga ega bo’lishlari kerak.](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_17.png)
![«Kompyuterning zamonaviy texnik va dasturiy ta’minoti» fanini
puxta o’zlashtirish nazariy materiallarni bilish bilan birga,
tinglovchilarning pedagogik faoliyati davrida ko’nikma sifatida
xizmat qiladi. Tinglovchilarda fanning o’quv rejadagi boshqa
fanlar bilan o’zaro bog’liqligi va uslubiy jihatdan uzviy ketma-
ketligini o’rganish va amaliyotda o’quvlarga o’rgatish uslublarini
o’rganishdan iborat. Metodika fanini o’rganish tinglovchilarni
o’quvchilarni o’qitish va tarbiyalashga doir masalalarni mustaqil
va ongli xal etishga tayyorlash, shuningdek, ta’lim va tarbiya
nazariyasi va amaliyotni mustaqil o’rganishni davom ettirish
uchun, yangi nashr etilgan metodik adabiyotlarni o’qish uchun,
yozish tajribasini tarkibiy baholash va umumlashtirish uchun
zarur bo’lgan ko’nikmalar bilan qurollantiradi.](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_18.png)
![Informatsiya, axborot yoki ma’lumot kabi tushunchalar
bizga kundalik hayotimizda tanish bo‘lishiga qaramasdan,
informatsiya tushunchasining qat’iy ta’rifi mavjud emas.
Biror o‘rganilayotgan jonli yoki jonsiz obyekt to‘g‘risidagi
yig‘ilgan og‘zaki, yozma (matn, jadval, rasm-chizma, sxema)
yoki boshqa turli ko‘rinishdagi ma’lumotlar (axborotlar) yoki
berilgan to‘plamni, biz odatda informatsiya deb qabul
qilamiz. XX asr o‘rtalariga kelib, bu tushuncha keng
ma’noda tushiniladigan «Informatsiya» so‘ziga aylandi.
Informatsiya so‘zi bilan planetalar bo‘ylab jo‘natiladigan
signallardan tortib, to o‘simlik va hayvonot olami va hattoki,
inson organizmining eng kichik tuzilmalari ? genlarida
saqlanadigan ma’lumotlar ham ifodalanadi.](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_19.png)
![Lekin, har qanday ma’lumotlar to‘plami obyekt
to‘g‘risida aniq ma’lumot bermaydi va shu bilan
birgalikda yig‘ilgan ma’lumotni tahlil qilish uchun
maxsus usullar va texnik qurilmalar zarur bo‘lishi ham
mumkin.
Informatsiya bu bizni o‘rab turgan moddiy olamning
obyektlari, voqea-hodisalari, jarayonlar va ularning
o‘zaro ta’siri, rivojlanishi va hokazolar haqidagi
ma’lumotlar to‘plamining inson tomonidan, uning
sezish organlari yoki yordamchi texnik vositalar
yordamida anglanishi, o‘rganilishi natijasida hosil
bo‘lgan xulosa va ma’lumotlardir.](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_20.png)
![Hisoblash ishlarining tarixi odamzod paydo bo‘lishidan
boshlanadi. Yer yuzidagi eng birinchi hisoblash vositasi
sifatida ibtidoiy odamlar tomonidan qo‘l barmoqlari
foydalanilgan .
Qo‘l va oyoq barmoqlari ibtidoiy "hisoblash
vositasi" vazifasining o‘tagan. Binobarin, o‘sha qadim
zamonlardayoq hisoblashning eng birinchi va eng oddiy
usuli-barmoq hisobi paydo bo‘lgan. U qadimiy
qabilalarda hisobni 20 gacha olib borishni ta’minlagan.
Hisoblashning bu usulida bir qo‘l barmoqlari "besh" ni,
ikki qo‘l barmoqlari "o‘n" ni, qo‘l va oyoq barmoqlari
birgalikda "yigirma" ni bildirgan.](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_21.png)
![Dastlabki va eng sodda sun’iy hisob asboblaridan
biri birkadir. Birka 10 yoki 12 ta tayoqchadan iborat
bo‘lib, tayoqchalar turli-tuman shakllar bilan
o‘yilgan. Kishilar birka yordamida podadagi mollar
sonini, yig‘ib olingan hosil miqdorini, qarz va
hokazolarni hisoblashgan.
Hisoblash ishlarining murakkablashuvi esa yangi
hisoblash asboblari va usullarini izlashni taqozo
etardi. Ana shunday ehtiyoj tufayli vujudga kelgan
va ko‘rinishidan xozirgi cho‘tni eslatuvchi abak
asbobi hisoblash ishlarini birmuncha osonlashtirdi.](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_22.png)
![Dastlabki hisob asboblaridan yana biri
raqamlar yozilgan bir qancha
tayoqchalardan iborat bo‘lib,
shotlandiyalik matematik Jon Neper nomi
bilan atalgan. Neper tayoqchalari
yordamida qo‘shish, ayirish va ko‘paytirish
amallari bajarilgan. Keyinroq bu asbob
ancha takomillashtiriladi va nihoyat
logarifmik chizg‘ich yaratilishiga asos
bo‘ldi.](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_23.png)
![TA MOM
E’ TIBORIN GIZ
UCHUN
RAHMAT](/data/documents/315fcc33-2b38-4af8-884d-da365fb87421/page_24.png)
“ ALGORITM VA PROGRAMMALARNI TAXLIL QILISH ELEMENTLARI BOSQICHLARI” MAVZUSIDA TAYYORLAGAN MUSTAQIL ISHI
Reja; 1. Algorit ml а r, ul а rning хо ss а l а ri. 2. Algorit mni v a uning murak k abligini t ahlil qilish 3. Algorit mining blok -sxemasi
Algorit mning asosiy xossalari .Algoritmning 5-ta asosiy xossasi bor: Disk ret lilik (Chek lilik ). Bu xossaning mazmuni algoritmlarni doimo chekli qadamlardan iborat qilib bo‘laklash imkoniyati mavjudligida. Ya’ni uni chekli sondagi oddiy ko‘rsatmalar ketma-ketligi shaklida ifodalash mumkin. Agar kuzatilayotgan jarayonni chekli qadamlardan iborat qilib qo‘llay olmasak, uni algoritm deb bo‘lmaydi. Tushunarlilik . Biz kundalik hayotimizda berilgan algoritmlar bilan ishlayotgan elektron soatlar, mashinalar, dastgohlar, kompyuterlar, turli avtomatik va mexanik qurilmalarni kuzatamiz. Ijrochiga tavsiya etilayotgan ko‘rsatmalar, uning uchun tushinarli mazmunda bo‘lishi shart, aks holda ijrochi oddiygina amalni ham bajara olmaydi. Undan tashqari, ijrochi har qanday amalni bajara olmasligi ham mumkin.
Har bir ijrochining bajarishi mumkin bo‘lgan ko‘rsatmalar yoki buyruqlar majmuasi mavjud, u ijrochining ko‘rsatmalar tizimi (sistemasi) deyiladi. Demak, ijrochi uchun berilayotgan har bir ko‘rsatma ijrochining ko‘rsatmalar tizimiga mansub bo‘lishi lozim. Ko‘rsatmalarni ijrochining ko‘rsatmalar tizimiga tegishli bo‘ladigan qilib ifodalay bilishimiz muhim ahamiyatga ega. Masalan, quyi sinfning a’lochi o‘quvchisi "son kvadratga oshirilsin" degan ko‘rsatmani tushinmasligi natijasida bajara olmaydi, lekin "son o‘zini o‘ziga ko‘paytirilsin" shaklidagi ko‘rsatmani bemalol bajaradi, chunki u ko‘rsatma mazmunidan ko‘paytirish amalini bajarish kerakligini anglaydi.
Aniqlik . Ijrochiga berilayotgan ko‘rsatmalar aniq mazmunda bo‘lishi zarur. Chunki ko‘rsatmadagi noaniqliklar mo‘ljaldagi maqsadga erishishga olib kelmaydi. Odam uchun tushinarli bo‘lgan "3-4 marta silkitilsin", "5-10 daqiqa qizdirilsin", "1-2 qoshiq solinsin", "tenglamalardan biri yechilsin" kabi noaniq ko‘rsatmalar robot yoki kompyuterni qiyin ahvolga solib qo‘yadi. Bundan tashqari, ko‘rsatmalarning qaysi ketma- ketlikda bajarilishi ham muhim ahamiyatga ega. Demak, ko‘rsatmalar aniq berilishi va faqat algoritmda ko‘rsatilgan tartibda bajarilishi shart ekan.