Arab xalifaligi madaniyati 2

Yuklangan vaqt:

19.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5125.25 KB

Ko'chirib olish

Arab xalifaligi madaniy at i
Reja:
1.Arab xalifaligida ilm-
fan
2.Arab xalifaligida san`at

Xalifalikning arab tilidagi madaniyat o ` z
zamonasi uchun juda yuksak madaniyat bo ` lib,
G ` arbiy Yevropa o ` rta asrlar jamiyatiga katta ta'sir
ko ` rsatgan. Arab tilida olib borilgani va vujudga
keltirilishida arablar katta rol o ` ynaganligi sababli
« Arab madaniy at i » deb atalgan bu
madaniyatning ancha qismi xalifalik tarkibidagi
ko ` p xalqlarga tegishli bo ` lgan. Arab
taraqqiyotining turli sohalarida Yunoniston–
Suriya (Vizantiya), Eron (Fors), Kavkazorti
(Ozarbayjon), O ` rta Osiyo (Xorazm, Tojikiston),
Hindistonning ta'siri bo ` lgan.

V izant iy alik lar singari, arablar ham ant ik an'analarni dav om et t irgan,
y unon k lassik larining asarlarini qunt bilan o ` rganib, arab t iliga t arjima
qilgan. A rist ot el, Gippok rat , Pt olomey asarlarini arab olimlari y axshi
bilgan.
Arist ot el
Gippok ra
t Pt olom
ey

Turli xalifaliklarning poytaxtlarida –
Bag ` dod , Qurdoba va Qohira da o ` rta asr
Yevropasidagi universitetlarga o ` xshagan
oliy maktablar bo ` lib, bularda Qur'on va
musulmonlarning diniy kitoblaridan
tashqari dunyoviy ilmlar ham qunt bilan
o ` rgatilgan. Yuz minglab kitoblarni o ` z
ichiga olgan katta-katta kutubxonalar
( Qurdoba , Qohira va boshqa joylardagi
kutubxonalar) g ` oyat katta bilim xazinasi
bo ` lgan. Bag ` dod , Damashq va
Samarqand da katta-katta rasadxonalar
bo ` lgan. Arab astronomlari juda ko ` p yangi
yulduzlarni topganlar va yulduzlar
osmonining juda qimmatli xaritasini
tuzgan. Bag ` dod
Qohira

Arab madaniyatining o ` ziga xos
xususiyati shundaki, unda aniq fanlar
taraqqiy topga n.
Arab tibbiyot darsliklari G ` arbiy
Yevropada butun o ` rta asr davomida
o ` qitilgan. Faqat Sharqdagina emas,
balki butun Yevropaga dong ` i ketgan
mashhur tabib va fiziolog A buA li ibn
Sino (930–1037) tibbiyot, fizika va
falsafaga oid 100 ga yaqin kitob
yozgan. Uning eng asosiy asari « Tib
qonuni» lotin tiliga tarjima qilingan.
Ushbu kitob o ` rta asr Yevropasi
vrachlari uchun qariyb XVI asrga qadar
dasturilamal bo ` lib xizmat qilgan. A bu A li ibn Sino
Tib qonuni

Mat emat ik a sohasida arablar geomet riy a v a t rigonomet riy ani
riv ojlant irgan. Ular algebrani riv ojlant irish borasida k o ` p ishlarni qilgan
v a hind raqam t izimini muk ammallasht irib, unga « 0» (nol) alomat ini
qo ` shdilark i, buning nat ijasida raqamlar bilan har qanday sonni ham
ifodalashga imk on t ug ` ilgan.
Arabl ar j uda y axshi say y oh ham bo ` lgan. Eng
k o ` zga k o ` ringan arab say y ohi, geografi v a
t arixchisi Mas'udiy bo ` lib (956- y i lda v afot
et gan), u xali falik ning hamma v i loy at larini
ay lani b chi qqan. Eron, Suriy a, shuni ngdek ,
Hi ndist on bi lan X it oy ga ham borgan. U o ` z
say ohat larining nat ijasi ni « Olt in bo‘st onlar»
degan umumiy bir nom bilan chiqqan
k i t oblarida bay on qi lgan.Ko ` pgina arab
say y ohlari – ibn Dast , ibn Fadlan v a boshqal ar
slav y an mamlak at lariga borgan v a slav y anl ar
t o ` g ` risida, x ususan IX v a X asrl ardagi sharqiy
rus slav y anl ar t o ` g ` risida qiziq ma'lumot lar
y ozib qoldirganlar. Mas'udiy

IX asrning oxiri – X asrning boshlarida yashagan arab tarixchilari orasida
mashhuri Tabariy bo ` lib (923- yilda vafot etgan) u « Pay g‘ambarlar v a
podsholar t arixi »ni, ya'ni xalifalar tarixini yozgan. Bu tarix 915- yilgacha
bo ` lgan davrni o ` z ichiga olgan.
Arabl ar nafi s adabiy ot sohasida mashhur
asarlar y arat gan. « Ming bir k echa» nomli
mashhur k it ob X II asrda uzi l-k esil v ujudga
k el gan. Bu asar arab-musul monlar
olami dagi t urli xalqlar y arat gan g ` oy at
k o ` p ert ak v a qissalar y ig ` indisidan iborat
bo ` lib, bu ert ak v a qissalarni ng manbalari
qisman qadimgi duny o x alqlarining
folk lori (O ` rt a podsholik dav ridagi Misr
ert ak lariga v a boshqalarga)ga bori b
t aqaladi . Lek in, « Ming bir k echa» ni ng
v ujudga k elishida VI asrday oq t o ` plangan
Eron ert ak lari k at t a rol o ` y n a gan.
Ming bir k echa

Eron-arab eposining eng
yirik yodgorliklaridan biri
shoir Abul-Qosim
Firdav siy ning (935–1020)
qahramonlik dostoni
« Shohnoma » bo ` lib, u
chamasi 1000- yillarda
yozilgan. Doston arab
tilida emas, balki fors tilida
yozilgan. Unda 60 ming
she'r bo ` lib, buni yozish
uchun Firdavsiy juda boy
xalq og ` zaki ertaklaridan
foydalangan, bu
ertaklarga adabiy jihatdan
juda nozik sayqal bergan. “ Shohno
ma” Abul-
Qosim
Firdav siy

•
A rab san'at i . Arab san'atida asosiy o ` rinni
arxitektura egallagan. Arablar monumental
binolar, machitlar, saroylar, maqbaralar,
hammomlar va boshqa jamoat binolarini
qurganlar. Arab me'morchiligining eng
qadimgi yodgorliklaridan biri Quddusdagi
Umar machit i deb atalgan machit bo ` lib, u
ummaviylar davrida 688- yilda qurilgan. Bu
machit qubbalari juda baland, nihoyatda
salmoqdor sakkiz burchakli qilib ishlangan.
Unda Vizantiyaning monumental uslubi
aks etgan.

A rab binolarini y anada k o ` rk am qilib bezab t urgan
narsa uning dev orlariga juda mohirlik bilan rang-
barang qilib o ` simlik lar, qisman hay v onlar olamiga oid
mot iv lardagi g ` alat i naqshlar, har xil geomet rik chiziq
v a fi guralardir. Haddan t ashqari sipo, ammo o ` zining
nihoy at da nozik san'at k orona ishlanganligi bilan k ishini
hay rat da qoldiradigan juda ziy nat li naqsh solish – arab
rassomchiligining xarak t erli xususiy at laridan.
Qo ` ly ozmalar, k it ob muqov alari mana shu xildagi
rasmlar bilan bezat ilgan. Hay ot dan olingan xilma-xil
mav zudagi ajoy ib miniat y uralar ham qo ` ly ozmalarga
bezak bo ` lib xizmat qilgan. A rablarda k at t a hajmli sur 'at
bosish unchalik riv ojlanmagan. Buning sabablaridan
biri shu edik i, Qur 'on musulmonlarning k o ` p xudolik k a
(« but parast lik » k a) qay t ishidan qo ` rqib k ishilar v a
hay v onlarning surat larini solishni t aqiqlagan edi .

Foy dalanilgan adabiy ot lar
JAHON TARIXI
(Osiyo va Afrika mamlakatlarining o‘rta
asrlar tarixi)
SARIMSOKOV ABDILATIP
ABDIRAXIMOVICH
75-78-betlar

Arab xalifaligi madaniy at i Reja: 1.Arab xalifaligida ilm- fan 2.Arab xalifaligida san`at

Xalifalikning arab tilidagi madaniyat o ` z zamonasi uchun juda yuksak madaniyat bo ` lib, G ` arbiy Yevropa o ` rta asrlar jamiyatiga katta ta'sir ko ` rsatgan. Arab tilida olib borilgani va vujudga keltirilishida arablar katta rol o ` ynaganligi sababli « Arab madaniy at i » deb atalgan bu madaniyatning ancha qismi xalifalik tarkibidagi ko ` p xalqlarga tegishli bo ` lgan. Arab taraqqiyotining turli sohalarida Yunoniston– Suriya (Vizantiya), Eron (Fors), Kavkazorti (Ozarbayjon), O ` rta Osiyo (Xorazm, Tojikiston), Hindistonning ta'siri bo ` lgan.

V izant iy alik lar singari, arablar ham ant ik an'analarni dav om et t irgan, y unon k lassik larining asarlarini qunt bilan o ` rganib, arab t iliga t arjima qilgan. A rist ot el, Gippok rat , Pt olomey asarlarini arab olimlari y axshi bilgan. Arist ot el Gippok ra t Pt olom ey

Turli xalifaliklarning poytaxtlarida – Bag ` dod , Qurdoba va Qohira da o ` rta asr Yevropasidagi universitetlarga o ` xshagan oliy maktablar bo ` lib, bularda Qur'on va musulmonlarning diniy kitoblaridan tashqari dunyoviy ilmlar ham qunt bilan o ` rgatilgan. Yuz minglab kitoblarni o ` z ichiga olgan katta-katta kutubxonalar ( Qurdoba , Qohira va boshqa joylardagi kutubxonalar) g ` oyat katta bilim xazinasi bo ` lgan. Bag ` dod , Damashq va Samarqand da katta-katta rasadxonalar bo ` lgan. Arab astronomlari juda ko ` p yangi yulduzlarni topganlar va yulduzlar osmonining juda qimmatli xaritasini tuzgan. Bag ` dod Qohira

Arab madaniyatining o ` ziga xos xususiyati shundaki, unda aniq fanlar taraqqiy topga n. Arab tibbiyot darsliklari G ` arbiy Yevropada butun o ` rta asr davomida o ` qitilgan. Faqat Sharqdagina emas, balki butun Yevropaga dong ` i ketgan mashhur tabib va fiziolog A buA li ibn Sino (930–1037) tibbiyot, fizika va falsafaga oid 100 ga yaqin kitob yozgan. Uning eng asosiy asari « Tib qonuni» lotin tiliga tarjima qilingan. Ushbu kitob o ` rta asr Yevropasi vrachlari uchun qariyb XVI asrga qadar dasturilamal bo ` lib xizmat qilgan. A bu A li ibn Sino Tib qonuni

O'xshashlar

ARAB XALIFALIGI MADANIYATI

Arab xalifaligi tangalari

OʻRTA ASRLARDA ARAB XALIFALIGI SHAHARLARI