logo

Avesto” ning O’rta Osiyo viloyatlari qadimgi tarixi , ijtimoiy tuzumi, iqtisodiy hayoti va ma’naviy madaniyatini o’rganishdagi muhim ahamiyati

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

117.880859375 KB
Mavzu: “A ve st o”  ning O’rt a Osiy o viloyat lari 
qadimgi t arixi , ijt imoiy t uzumi, iqt isodiy 
hayot i va ma’naviy  madaniyat ini o’rganishdagi 
muhim ahamiyat i
Re ja:
1. Zardusht iylik ning paydo bo`lishi.
2. A ve st oning muqaddas yozuvi.
3. A ve st odagi re al, duny oviy qadriy at lar.
       4.  "A ve st o"   va qadimiy  de hqonchilik      
an`analari  xususida ay rim mulohazalar. “ Avesto” ayni zamonda bu 
qadim o`lkada buyuk 
davlat, buyuk ma`naviyat, 
buyuk madaniyat 
bo`lganligidan 
guvohlik beruvchi tarixiy 
hujjatdirki, uni hech kim 
inkor 
eta olmaydi.
I slom K arimov "Av est o"  – jahon madaniy at ining, juml adan, Mark aziy  Osiy o v a 
Eron xalql ari  t arix ining qadimgi  noy ob yodgorl igidir. Zardusht l ik  
e` t iqodiga amal qiluv chi larni ng muqaddas k it obi sifat ida Yagona 
Tangriga t opinish shu t a` li mot dan boshlangan. Bu k it ob t ark ibi, 
ifoda uslubi v a t imsollar t izimi  bi lan adabiy  manbalarga y aqin 
t uradi. "A v est o"da t il ga ol ingan j oy  nomlari (Varaxsha, Vaxsh)dan 
k elib chi qib, uning Amudary o sohil larida y arat il gani aniqlangan. 
Shu asosda uning v at ani X orazmdir degan qarash mav jud.   "Av est o"  oromiy  v a pahlav i y  
y ozuv l ari asosida y arat ilgan 
maxsus alifboda dat slab t o` qqiz 
ho` k iz t erisi ga y ozil gan. Ilk  
nusxalari  asosida sosoniy lar (mi l. 
ol. 7-3 asr) dav rida 21 k it ob hol ida 
y ig` il gan, bizgacha ularning 
chorak  qismi  y et i b k elgan. 
Tik langan mat nga " Zand"  nomi 
bilan sharhlar bi t ilgan. "Av est o"  
t o` rt  qismdan iborat : Yasna 
(" Diniy  m arosimlar " ), Yasht  
(ma` no ji hat dan Yasnaga y aqin), 
Visparad (" Barcha i lohlar 
haqidagi k i t ob" ), Vendidad 
(" Yov uz ruhlarga qarshi qonunlar 
majmuasi" ).    Yasna t ark ibiga k irgan madhlar 
" Gat l ar "  (ay ri m manbal arda 
"gohlar " ) deb noml anib, ularni 
Zardut sning o` zi y ozgan deb 
t ax min qilinadi. Gat lar t ark ibida 
J amshid (Y ima), Gershasp, 
Afrosi y ob (Al p Er To` nga) k abi 
afsonav iy  qahramonlar hay ot i 
lav hal ari uchray di.    "Av est o"  
insoni y at  siv ilizat si y a t ari xining ilk  
sahifalarini t ashk il et gani uchun 
jahon oli mlarining e` t ibori ni 
t ort gan. U haqda F.N i t sshe, F. 
Shpi gel, A. May llet , V. Bart old, E. 
Bert el s, Yan Ripk a, O.Mak ov elsk iy, 
I. Bragi nsk iy  v.b. xorijiy  
ol imlarning t adqiqot lari  
mav jud.O` zbek ist onda "Av est o"ni 
o` rganish qadimdan boshlangan.   Zardusht iy li k  t a` limot i  Mark aziy  Osiy oda 
ibt idoiy  dav rda mav jud bo` lgan t abiat  
k uchl arini i lohiy l asht iruv chi e` t iqodlarga 
(Mark azi y Osiy o qadimgi aholisining 
« y esk i  di ni» ga) nisbat an monot eit sik  
t a` limot dir. U behuda qon t o` k uv chi  
qurbonlik l ar, harbiy  t o` qnashuv lar, 
bosqinchi lik  urushlarini qoral ab, o` t roq, 
osoy i sht a hay ot  k echirishga, mehnat ga, 
dehqonchilik , chorv achi lik  bi lan 
shug` ullani shga da` v at  et adi .  Moddiy  
hay ot ni y ax shilashga urinishni y ov uzlik k a 
qarshi  k urash deb hisoblay di. 
Zardusht iy li k  dinida qo` riq y er ochib, uni 
bog` u rog` ga ay l ant i rgan odam ilohiy ot  
rahmat i ga uchray di.  A k sincha, bog` l ar, 
ek inzorlarni, sug` orish inshoot larini 
buzganlar k at t a gunohga qol adilar. 
Zardusht  insonlarga t inch-t ot uv  
y ashashni, halol mehnat  qilishni 
o` rgat moqchi bo` l adi.   Bunga k o` ra insonning bu duny odagi 
hay ot iga y arasha narigi duny odagi t aqdiri 
ham bo` lajak , har bir inson o` lgandan so` ng 
o` zining bu duny odagi qilmishiga y arasha 
abadiy  rohat  – jannat ga, y ok i y omon ishlari 
k o` p bo` lsa na xursandlik  v a na xafalik  
k o` rmay digan arosat  joy  – misv ongat uga 
t ushadi.  Zardusht iy lik  negizida olamning 
qarama-qarshilik lar k urashi asosiga qurilgani 
t uradi: y axshilik  v a y omonlik , y orug` lik  v a 
qorong` ulik , hay ot  v a o` lim o` rt asida abadiy  
k urash dav om et adi. Barcha y axshilik larni 
Ax ura-Mazda v a barcha y omonlik larni 
Anxramay ny u (y ok i A xriman) ifodalay di.  
Ax ura-Mazda insonlarga ezgu ishlarni bay on 
et ib ularga amal qilishni buy uradi, y omon 
ishlardan saqlanishga chaqiradi.   A v est o dingina emas, duny ov iy  
bilimlar, t arix iy  v oqealar, o` zi 
t arqal gan o` lk alar, elat larning 
ijt imoi y -iqt i sodiy  hay ot i, madaniy  v a 
ma` nav iy  qarashl ari , diniy  e` t iqodl ari , 
urf-odat l ari  haqidagi manbalardandir. 
Unda bay on et i lgan asosi y  g` oy a di niy  
e` t iqodning ilk  sodda bi limlari 
Zardusht  nomli pay g` ambar nomi 
bilan bog` langan. U A v est oni ng eng 
qadimiy  qismi  « Gat »  (xat  – noma)ni 
ijod et gan. A v est o t ark ibi ga k irgan 
bilim, ma` lumot lar qariy ib 2000 y il 
mil oddan av v al  3000 y ill ik  ohirlari  
2000 y i llik  boshlaridan t o milodning 
boshlarigacha o` t gan dav rda y uzaga 
k eli b, av loddan-av lodga og` zak i  
k o` chirib ol ingan, uning k o` p qismi 
y o` qolgan, y et t idan bi r qismi  
saqlangan. Miloddan av v algi 3 asrda 
A rshak iy lar sulol asi dav rida 
t o` plangan.   Hozirgi dinshunoslik k a xos bo` lgan A v est oning 6 
asrlarda Eronda huk mronlik  qilgan Sosoniy lar sulolasi 
shohi X israv  I huk mronligi dav rida y ozib t ugat ilgan, 
k ey inchalik  pahlav iy  t iliga t arjima qilinib asosiy  
t ek st iga k o` plab sharhlar berilgan. Bular « Zend»  nomi 
bilan ma` lum.
Av est o oldin 12 ming mol t erisiga y ozilib, x ajmi g` oy at  
k at t a bo` lgani uchun undan foy dalanish 
osonlasht irish niy at ida « k ichik  av est o»  y arat ildi. 
(Beruniy ).
7 asrda Sosoniy lar dav lat i parchalanib, arab 
bosqinchilari, Eron v a O` rt a Osiy oni bosib olgach, 
Zardusht iy lik  ham zarbalarga uchrab, unga 
ishonuv chilar quv g` in v a t a` qib ost iga olingach 
Av est oning ak sariy at  beshdan uch qismi y o` qolgan v a 
unit ilgan.

Mavzu: “A ve st o” ning O’rt a Osiy o viloyat lari qadimgi t arixi , ijt imoiy t uzumi, iqt isodiy hayot i va ma’naviy madaniyat ini o’rganishdagi muhim ahamiyat i Re ja: 1. Zardusht iylik ning paydo bo`lishi. 2. A ve st oning muqaddas yozuvi. 3. A ve st odagi re al, duny oviy qadriy at lar. 4. "A ve st o" va qadimiy de hqonchilik an`analari xususida ay rim mulohazalar.

“ Avesto” ayni zamonda bu qadim o`lkada buyuk davlat, buyuk ma`naviyat, buyuk madaniyat bo`lganligidan guvohlik beruvchi tarixiy hujjatdirki, uni hech kim inkor eta olmaydi. I slom K arimov

"Av est o" – jahon madaniy at ining, juml adan, Mark aziy Osiy o v a Eron xalql ari t arix ining qadimgi noy ob yodgorl igidir. Zardusht l ik e` t iqodiga amal qiluv chi larni ng muqaddas k it obi sifat ida Yagona Tangriga t opinish shu t a` li mot dan boshlangan. Bu k it ob t ark ibi, ifoda uslubi v a t imsollar t izimi bi lan adabiy manbalarga y aqin t uradi. "A v est o"da t il ga ol ingan j oy nomlari (Varaxsha, Vaxsh)dan k elib chi qib, uning Amudary o sohil larida y arat il gani aniqlangan. Shu asosda uning v at ani X orazmdir degan qarash mav jud.

"Av est o" oromiy v a pahlav i y y ozuv l ari asosida y arat ilgan maxsus alifboda dat slab t o` qqiz ho` k iz t erisi ga y ozil gan. Ilk nusxalari asosida sosoniy lar (mi l. ol. 7-3 asr) dav rida 21 k it ob hol ida y ig` il gan, bizgacha ularning chorak qismi y et i b k elgan. Tik langan mat nga " Zand" nomi bilan sharhlar bi t ilgan. "Av est o" t o` rt qismdan iborat : Yasna (" Diniy m arosimlar " ), Yasht (ma` no ji hat dan Yasnaga y aqin), Visparad (" Barcha i lohlar haqidagi k i t ob" ), Vendidad (" Yov uz ruhlarga qarshi qonunlar majmuasi" ).