Avesto” ning O’rta Osiyo viloyatlari qadimgi tarixi , ijtimoiy tuzumi, iqtisodiy hayoti va ma’naviy madaniyatini o’rganishdagi muhim ahamiyati
![Mavzu: “A ve st o” ning O’rt a Osiy o viloyat lari
qadimgi t arixi , ijt imoiy t uzumi, iqt isodiy
hayot i va ma’naviy madaniyat ini o’rganishdagi
muhim ahamiyat i
Re ja:
1. Zardusht iylik ning paydo bo`lishi.
2. A ve st oning muqaddas yozuvi.
3. A ve st odagi re al, duny oviy qadriy at lar.
4. "A ve st o" va qadimiy de hqonchilik
an`analari xususida ay rim mulohazalar.](/data/documents/fd3526d4-483f-4fbb-8d58-03daf71c0318/page_1.png)
![“ Avesto” ayni zamonda bu
qadim o`lkada buyuk
davlat, buyuk ma`naviyat,
buyuk madaniyat
bo`lganligidan
guvohlik beruvchi tarixiy
hujjatdirki, uni hech kim
inkor
eta olmaydi.
I slom K arimov](/data/documents/fd3526d4-483f-4fbb-8d58-03daf71c0318/page_2.png)
!["Av est o" – jahon madaniy at ining, juml adan, Mark aziy Osiy o v a
Eron xalql ari t arix ining qadimgi noy ob yodgorl igidir. Zardusht l ik
e` t iqodiga amal qiluv chi larni ng muqaddas k it obi sifat ida Yagona
Tangriga t opinish shu t a` li mot dan boshlangan. Bu k it ob t ark ibi,
ifoda uslubi v a t imsollar t izimi bi lan adabiy manbalarga y aqin
t uradi. "A v est o"da t il ga ol ingan j oy nomlari (Varaxsha, Vaxsh)dan
k elib chi qib, uning Amudary o sohil larida y arat il gani aniqlangan.
Shu asosda uning v at ani X orazmdir degan qarash mav jud.](/data/documents/fd3526d4-483f-4fbb-8d58-03daf71c0318/page_3.png)
!["Av est o" oromiy v a pahlav i y
y ozuv l ari asosida y arat ilgan
maxsus alifboda dat slab t o` qqiz
ho` k iz t erisi ga y ozil gan. Ilk
nusxalari asosida sosoniy lar (mi l.
ol. 7-3 asr) dav rida 21 k it ob hol ida
y ig` il gan, bizgacha ularning
chorak qismi y et i b k elgan.
Tik langan mat nga " Zand" nomi
bilan sharhlar bi t ilgan. "Av est o"
t o` rt qismdan iborat : Yasna
(" Diniy m arosimlar " ), Yasht
(ma` no ji hat dan Yasnaga y aqin),
Visparad (" Barcha i lohlar
haqidagi k i t ob" ), Vendidad
(" Yov uz ruhlarga qarshi qonunlar
majmuasi" ).](/data/documents/fd3526d4-483f-4fbb-8d58-03daf71c0318/page_4.png)
![](/data/documents/fd3526d4-483f-4fbb-8d58-03daf71c0318/page_5.png)
![Yasna t ark ibiga k irgan madhlar
" Gat l ar " (ay ri m manbal arda
"gohlar " ) deb noml anib, ularni
Zardut sning o` zi y ozgan deb
t ax min qilinadi. Gat lar t ark ibida
J amshid (Y ima), Gershasp,
Afrosi y ob (Al p Er To` nga) k abi
afsonav iy qahramonlar hay ot i
lav hal ari uchray di. "Av est o"
insoni y at siv ilizat si y a t ari xining ilk
sahifalarini t ashk il et gani uchun
jahon oli mlarining e` t ibori ni
t ort gan. U haqda F.N i t sshe, F.
Shpi gel, A. May llet , V. Bart old, E.
Bert el s, Yan Ripk a, O.Mak ov elsk iy,
I. Bragi nsk iy v.b. xorijiy
ol imlarning t adqiqot lari
mav jud.O` zbek ist onda "Av est o"ni
o` rganish qadimdan boshlangan.](/data/documents/fd3526d4-483f-4fbb-8d58-03daf71c0318/page_6.png)
![Zardusht iy li k t a` limot i Mark aziy Osiy oda
ibt idoiy dav rda mav jud bo` lgan t abiat
k uchl arini i lohiy l asht iruv chi e` t iqodlarga
(Mark azi y Osiy o qadimgi aholisining
« y esk i di ni» ga) nisbat an monot eit sik
t a` limot dir. U behuda qon t o` k uv chi
qurbonlik l ar, harbiy t o` qnashuv lar,
bosqinchi lik urushlarini qoral ab, o` t roq,
osoy i sht a hay ot k echirishga, mehnat ga,
dehqonchilik , chorv achi lik bi lan
shug` ullani shga da` v at et adi . Moddiy
hay ot ni y ax shilashga urinishni y ov uzlik k a
qarshi k urash deb hisoblay di.
Zardusht iy li k dinida qo` riq y er ochib, uni
bog` u rog` ga ay l ant i rgan odam ilohiy ot
rahmat i ga uchray di. A k sincha, bog` l ar,
ek inzorlarni, sug` orish inshoot larini
buzganlar k at t a gunohga qol adilar.
Zardusht insonlarga t inch-t ot uv
y ashashni, halol mehnat qilishni
o` rgat moqchi bo` l adi.](/data/documents/fd3526d4-483f-4fbb-8d58-03daf71c0318/page_7.png)
![Bunga k o` ra insonning bu duny odagi
hay ot iga y arasha narigi duny odagi t aqdiri
ham bo` lajak , har bir inson o` lgandan so` ng
o` zining bu duny odagi qilmishiga y arasha
abadiy rohat – jannat ga, y ok i y omon ishlari
k o` p bo` lsa na xursandlik v a na xafalik
k o` rmay digan arosat joy – misv ongat uga
t ushadi. Zardusht iy lik negizida olamning
qarama-qarshilik lar k urashi asosiga qurilgani
t uradi: y axshilik v a y omonlik , y orug` lik v a
qorong` ulik , hay ot v a o` lim o` rt asida abadiy
k urash dav om et adi. Barcha y axshilik larni
Ax ura-Mazda v a barcha y omonlik larni
Anxramay ny u (y ok i A xriman) ifodalay di.
Ax ura-Mazda insonlarga ezgu ishlarni bay on
et ib ularga amal qilishni buy uradi, y omon
ishlardan saqlanishga chaqiradi.](/data/documents/fd3526d4-483f-4fbb-8d58-03daf71c0318/page_8.png)
![A v est o dingina emas, duny ov iy
bilimlar, t arix iy v oqealar, o` zi
t arqal gan o` lk alar, elat larning
ijt imoi y -iqt i sodiy hay ot i, madaniy v a
ma` nav iy qarashl ari , diniy e` t iqodl ari ,
urf-odat l ari haqidagi manbalardandir.
Unda bay on et i lgan asosi y g` oy a di niy
e` t iqodning ilk sodda bi limlari
Zardusht nomli pay g` ambar nomi
bilan bog` langan. U A v est oni ng eng
qadimiy qismi « Gat » (xat – noma)ni
ijod et gan. A v est o t ark ibi ga k irgan
bilim, ma` lumot lar qariy ib 2000 y il
mil oddan av v al 3000 y ill ik ohirlari
2000 y i llik boshlaridan t o milodning
boshlarigacha o` t gan dav rda y uzaga
k eli b, av loddan-av lodga og` zak i
k o` chirib ol ingan, uning k o` p qismi
y o` qolgan, y et t idan bi r qismi
saqlangan. Miloddan av v algi 3 asrda
A rshak iy lar sulol asi dav rida
t o` plangan.](/data/documents/fd3526d4-483f-4fbb-8d58-03daf71c0318/page_9.png)
![Hozirgi dinshunoslik k a xos bo` lgan A v est oning 6
asrlarda Eronda huk mronlik qilgan Sosoniy lar sulolasi
shohi X israv I huk mronligi dav rida y ozib t ugat ilgan,
k ey inchalik pahlav iy t iliga t arjima qilinib asosiy
t ek st iga k o` plab sharhlar berilgan. Bular « Zend» nomi
bilan ma` lum.
Av est o oldin 12 ming mol t erisiga y ozilib, x ajmi g` oy at
k at t a bo` lgani uchun undan foy dalanish
osonlasht irish niy at ida « k ichik av est o» y arat ildi.
(Beruniy ).
7 asrda Sosoniy lar dav lat i parchalanib, arab
bosqinchilari, Eron v a O` rt a Osiy oni bosib olgach,
Zardusht iy lik ham zarbalarga uchrab, unga
ishonuv chilar quv g` in v a t a` qib ost iga olingach
Av est oning ak sariy at beshdan uch qismi y o` qolgan v a
unit ilgan.](/data/documents/fd3526d4-483f-4fbb-8d58-03daf71c0318/page_10.png)
![](/data/documents/fd3526d4-483f-4fbb-8d58-03daf71c0318/page_11.png)
![](/data/documents/fd3526d4-483f-4fbb-8d58-03daf71c0318/page_12.png)
Mavzu: “A ve st o” ning O’rt a Osiy o viloyat lari qadimgi t arixi , ijt imoiy t uzumi, iqt isodiy hayot i va ma’naviy madaniyat ini o’rganishdagi muhim ahamiyat i Re ja: 1. Zardusht iylik ning paydo bo`lishi. 2. A ve st oning muqaddas yozuvi. 3. A ve st odagi re al, duny oviy qadriy at lar. 4. "A ve st o" va qadimiy de hqonchilik an`analari xususida ay rim mulohazalar.
“ Avesto” ayni zamonda bu qadim o`lkada buyuk davlat, buyuk ma`naviyat, buyuk madaniyat bo`lganligidan guvohlik beruvchi tarixiy hujjatdirki, uni hech kim inkor eta olmaydi. I slom K arimov
"Av est o" – jahon madaniy at ining, juml adan, Mark aziy Osiy o v a Eron xalql ari t arix ining qadimgi noy ob yodgorl igidir. Zardusht l ik e` t iqodiga amal qiluv chi larni ng muqaddas k it obi sifat ida Yagona Tangriga t opinish shu t a` li mot dan boshlangan. Bu k it ob t ark ibi, ifoda uslubi v a t imsollar t izimi bi lan adabiy manbalarga y aqin t uradi. "A v est o"da t il ga ol ingan j oy nomlari (Varaxsha, Vaxsh)dan k elib chi qib, uning Amudary o sohil larida y arat il gani aniqlangan. Shu asosda uning v at ani X orazmdir degan qarash mav jud.
"Av est o" oromiy v a pahlav i y y ozuv l ari asosida y arat ilgan maxsus alifboda dat slab t o` qqiz ho` k iz t erisi ga y ozil gan. Ilk nusxalari asosida sosoniy lar (mi l. ol. 7-3 asr) dav rida 21 k it ob hol ida y ig` il gan, bizgacha ularning chorak qismi y et i b k elgan. Tik langan mat nga " Zand" nomi bilan sharhlar bi t ilgan. "Av est o" t o` rt qismdan iborat : Yasna (" Diniy m arosimlar " ), Yasht (ma` no ji hat dan Yasnaga y aqin), Visparad (" Barcha i lohlar haqidagi k i t ob" ), Vendidad (" Yov uz ruhlarga qarshi qonunlar majmuasi" ).