AXBOROT va AXBOTOR JARAYONLARI
![AXBOROT VA
AXBOTOR
JARAYONLARI](/data/documents/37da213e-5c00-44c0-a67e-53300aba7d33/page_1.png)
![RE JA:
KIRISH
AXBOROT NIMA
ASOSIY QISM
1. KOMPYUTER QURILMALARI
2. KOMPYUTERNING QO’SHIMCHA QURILMALARI
3. AXBOROT JARAYONLARI
XULOSA
AXBOROT AHAMIYATI](/data/documents/37da213e-5c00-44c0-a67e-53300aba7d33/page_2.png)
![Axborot nima
biron voqea haqidagi batafsil xabar, ma’lumot.
Davlatlar oʻrtasidagi muzokaralar na-tijasida tuzilgan
bitim yoki shartnoma toʻgʻrisida hukumatning rasmiy
xabari. Xalqaro huquqda ikki va undan ortiq davlatlar
oʻrtasida olib boriladigan diplomatik muzokaralar
natijasida tu-zilgan bitimlar, shartnomalar yoki qabul
qilingan boshqa qarorlar haqidagi xabar ikki yoki
undan ortiq davlatlar tomonidan rasmiy e’lon qilinadi.
Ikki davlat oʻrtasida olib borilgan muzoqaralar
haqidagi Axborot. odatda qoʻshma Axborot. deb
atala-di;](/data/documents/37da213e-5c00-44c0-a67e-53300aba7d33/page_3.png)
![Kompyuter
qurilmalari
Kompyuterlar, odatda bir necha bloklardan iborat bo’ladi va
ularning tarkibiga quyidagi uch blok: 1) sistema bloki ; 2)
monitor; 3) klaviatura va sichqon kiradi.Ulardan
asosiysi
sistema bloki
( yoki sistemali blok ) bo’lib, unga o’rnatilgan
uskanalar birgalikda kompyuterni tashkil etadi va uning ichiga
qaysi rusumga tegishli uskunalar o’rnatilganiga qarab
kompyuter rusumlar (masalan,
Pentium III yoki Pentium IV va
hokazo) ga ajralatiladi. Boshqa qurilmalarning barchasi sistema
blokiga ulanadi.
Kompyuter qanchalik kuchli bo’lmasin, unda qanchalik ko’p
ma’lumot saqlanmasin, ma’lumotlarni foydalanuvchi uchun
qulay ko’rinishda ko’rsatib
berilmasa , bunday kompyuter
dengiz tubidagi hazinaga o’xshab qoladi va undan hech qanday
naf bo’lmaydi. Ma’lumotlarni
tasvirlab berish uchun
monitor
xizmat qiladi.
Т ashqi ko’rinishi va ishlash prinsipiga ko’ra, monitor oddiy
televizorga o’xshab ketadi, undan farqli ravishda
teleko’rsatuvlarni qabul qiluvchi radiokanali bo’lmaydi.
Т elevizorga videomagnitofon ulash mumkin bo’lganidek,
monitorga kompyuter ulanadi. Kompyuter monitoridagi tasvir
televizor ekranidagi tasvirdan ancha sifatli bo’lib, monitor bilan](/data/documents/37da213e-5c00-44c0-a67e-53300aba7d33/page_4.png)
![Sistema bloki
Oziqlanish bloki, sistema platasi, operativ hotira
sxemalari, xotiraning boshqa turlari, portlar,
kengaytirish slotlari, shinalar.
Komp'yuterning asosiy korpusidagi qurilma va
vositalarni etarlicha energiya bilan ta`minlovchi
moslama komp’yuterninig energiya blokidir.
Uning asosiy vazifasi aytilgan vositalarni energiya
bilan ta`minlash, havo almashtirish va protsessor
ichini sovutishdir, chunki ko`pgina komponentlar
energiya bloki, protsessor va vinchester uzluksiz ish
vaqtida qizib ketadi.
Agar ishonchli havo almashtirish ta`minlanmasa,
komp'yuter ichki qismlari qizib ketishi va to`xtab
qolishiga sabab bo`ladi.
Bundan tashqari kuchlanishlar tez-tez
o`zgaradigan, katta kuchlanishli toklar o`tadigan
joylarda energiya blokining ishonchliligi katta
axamiyatga ega.
Komp'yuter sotib olishda energiya blokining
quvvatini aniqlab oling. U kamida 200-250 vatt
bo`lishi kerak, aks holda u qo`shimcha qattiq disk
(vinchester), qo`shimcha platalar, yangi kuchliroq
protsessor, mul'timedia vositalarini o`rnatishda tok
etmay qolishiga sababchi bo`ladi.](/data/documents/37da213e-5c00-44c0-a67e-53300aba7d33/page_5.png)
![■ Sistema bloki, asosan, korpus, asosiy plata (ona plata yoki sistema platasi), protsessor,
xotira qurilmalari va mikrosxemalar, quvvat blokidan iborat.
■ Asosiy plata yaxlit asosga yig'ilgan elektron sxemalar bo'lib, unga ba'zi qurilmalar
axborot almashish sistema magistrali - shinalar (simlarning o'ramlari) yordamida
bog'lanadi. Shinalar kompyuterning hamma qurilmalariga parallel holda ulanadi.
Kompyuter ishida uch xil shina xizmat ko'rsatadi: berilganlar (berilgan ma'lumotlar)
shinasi, Asosiy plata adreslar shinasi, boshqarish shinasi. Asosiy platada
mikroprotsessor, xotira qurilmalari va mikrosxemalar, ovoz, video va tarmoq platalari
ham joylashadi. Ular asosiy plataning maxsus slot (qirqim)lariga ulanadi.
■ Diskyurituvchi, printer, flash-xotira kabi qurilmalar portlar deb yuritiluvchi asosiy
platadagi maxsus joylarga ulanadi. Bu qurilmalarni boshqarish uchun asosiy platada
kontrollerlar deb ataluvchi elektron sxemalar mavjud. Portlar parallel (LPT), ketma-ket
(COM) va universal ketma-ket (USB) turlarga bo'linadi. Ketma-ket port protsessordan
ma'lumotlarni baytlarda oladi va qurilmalarga bitlarda uzatadi, parallel port esa
baytlarda olib baytlarda uzatadi. Odatda, sichqoncha va modem ketma-ket portlarga,
printer parallel portga ulanadi. Juda ko'p asosiy platalarda sichqoncha va klaviatura
doiracha shaklidagi PS/2 bo'lmaga ulanadi. Hozirgi kunda universal ketma-ket portga
sichqoncha, klaviatura va boshqa qurilmalarni ulash imkoni bor.
Odatda, asosiy plataning ajralmas qismi sifatida qaraladigan doimiy xotira qurilmasi
(DXQ, ing. ROM - Read Only Memory - faqat o'qish uchun xotira) mikrosxema
ko'rinishida tashkil etilgan bo'lib, quvvat manbaiga bog'liq bo'lmagan holda
ma'lumotlarni saqlash uchun xizmat qiladi. Doimiy xotira qurilmasida kompyuterning
kiritish- chiqarish asosiy sistemasi (BIOS - Basic Input-Output System) haqidagi doimiy
axborot saqlanadi.
■ Protsessorni mikroprotsessor yoki CPU (ya'ni, Central Processing Unit - markaziy
protsessor) deb ham atashadi. Protsessor arifmetik va mantiqiy amallarni bajaradi,
xotira bilan bog'lanadi va barcha qurilmalar ishini boshqaradi.](/data/documents/37da213e-5c00-44c0-a67e-53300aba7d33/page_6.png)
![Monitor
Moni t or Bu atama lotin yoki ingliz tilidan kelib
chiqishi mumkin va ikkala holatda ham ispan tilidagi
kabi yozilgan. Shuning uchun uning bizning tilimizda
ishlatilishi juda xilma-xildir. Bir tomondan, u bo'lishi
mumkin shax s bu m adani y y ok i sport ni o'rgani sh
bo'y i cha qo'l l anm a ; masalan: "Kaltaklangan bola
bor: iltimos, monitorga qo'ng'iroq qiling" , "Seminar
monitori bizga ushbu turdagi ishlarni yaratishda juda
innovatsion usullarni o'rgatdi" .](/data/documents/37da213e-5c00-44c0-a67e-53300aba7d33/page_7.png)
![Klaviatura
Kl av iat ura — maʼlumot kirgizish uchun yoki biror
bir qurilmani boshqarish uchun moʻljallangan
maʼlum tartibda joylashgan dastak tugma. Odatda,
tugmachalar qoʻl barmoqlari bilan eziladi. Lekin,
sensorli klaviaturalar ham boʻladi.
Kl av iat ura (lot. clavis — kalit) -1) musiqa cholgʻu
sozlarida maʼlum tartibda joylashgan klavish
(richag)lar majmui, klavish mexanizmi (tovush hosil
qiluvchi va uni soʻndiruvchi richaglar tizimi)ning
asosiy qismlaridan biri. 12-asrdan dastlab organyaa,
soʻngra boshqa klavishli musiqa cholgʻularipa
qoʻllanilgan. Klavesin, fisgarmoniya, elektroorgan
kabi cholgʻularda bir nechta dastaki K. (manual)lar
boʻlishi mumkin. Organda qoʻl uchun muljallangan
K. (manual)lardan tashqari nihoyatda past (yoʻgʻon)
tovushlar manbai — oyoq K.si (pedal) ham mavjud;
2) yozuv mashinkasi, kompyuter kabi
mexanizmlarda klavishlar majmui. [1]](/data/documents/37da213e-5c00-44c0-a67e-53300aba7d33/page_8.png)
![Kompyuterning
qoshimcha
qurilmalari
Printer - ma`lumotlarni qog'ozga chiqarish qurilmasi.
Printerlarning uch xili mavjud: bosma (matritsa-o'yma qolip),
purkovchi, lazerli. Bosma printerda qog'ozdagi bosilayotgan
satr bo'ylab harakatlanadigan maxsus qurilmaga o'rnatilgan
metall ignachalar qog'oz va qurilma orasiga o'rnatilgan rangli
tasmaga tegib qog'ozda iz qoldirib ma`lumotlarni hosil qiladi,
shu nuqtalarning to'plami esa qog'ozga belgilar yoki
shakllarni chiqarilishini ta`minlaydi. Ko'rinib turibdiki, bosma
printerdan chiqarilayotgan axborotlarning rangi o'rnatilgan
tasma rangiga mos bo'ladi.](/data/documents/37da213e-5c00-44c0-a67e-53300aba7d33/page_9.png)
![■
^ Purkovchi printer- qog'ozga chiqariladigan ma`lumotlarni, maxsus idishdagi
suyuqlikni juda kichik naycha teshigidan bosimli purkash yo'li bilan hosil qiladi.
Lazer
printeri - ma`lumotlarni chop etishda rang solingan maxsus barabanga elektr
maydonini ta`sir ettirishdan foydalanadi. Bunday printerlar tez va soz ishlaydi, qog'ozga
chiqariladigan axborotli mahsulotning sifati yuqoridir. Bosma yoki purkovchi printer bir
minutda bir bet ma`lumot chop etsa, lazer printerining shunday ko'rsatkichi o'n betdan ortiq.
Purkovchi va lazer printerlarda ma`lumotlarni turli rangli qilib chop etish imkoniyati mavjud.
Yurgichni boshqarish va qo'shimcha boshqarish vazifalarni bajaruvchi qurilmalarning
quyidagi xillari mavjud: "sichqoncha", trekbol, joystik. " Sichqoncha " - biror sirt bo'ylab
surib yurgizilganda ichida joylashgan sharcha harakatga keladi, hosil bo'lgan signallar
kompyuterga uzatiladi va ekranda yurgichning mos harakatlari yuzaga keladi.
"Sichqonchada" o'rnatilgan tugmalar ko'magida boshqaruvchi buyruqlarni jo'natish mumkin](/data/documents/37da213e-5c00-44c0-a67e-53300aba7d33/page_10.png)
![Axborot jarayonlari
■ Axborot jarayonlari -axborotni qidirish, saqlash, uzatish, qayta ishlash va foydalanish bilan
bog'liq jarayonlar.
■ 1.to'g'ridan-to'g'ri kuzatuv;
■ 2. Aloqa sizni qiziqtirgan masala bo'yicha mutaxassislar bilan;
■ 3.o'qish
tegishli adabiyotlar;
■ 4.ko'rish
video, teledasturlar;
■ 5.tinglashradioeshittirishlar, audio kassetalar;
■ 6. kutubxona va arxivlarda ishlash;
■ 2. Yig‘ish va saqlash.
Ma'lumotlarni saqlash
- makon va zamonda axborotni tarqatish usulidir.
Axborotni saqlash usuli uning muhitiga bog'liq.(kitob-kutubxona, rasm-muzey, fotografiya-
albom).
Kompyuter uchun mo'ljallanganixcham saqlashimkoniyatiga ega bo'lgan ma'lumotlartez
kirish
unga.](/data/documents/37da213e-5c00-44c0-a67e-53300aba7d33/page_11.png)
![■ Axborot tizimi - bu axborotni kiritish, qidirish va joylashtirish va berish tartib-
qoidalari bilan jihozlangan axborot ombori. Bunday tartiblarning mavjudligi
axborot tizimlarining asosiy xususiyati bo'lib, ularni axborot materiallarining
oddiy to'planishidan ajratib turadi.Masalan, faqat uning egasi harakatlana
oladigan shaxsiy kutubxona axborot tizimi emas. Ommaviy kutubxonalarda
kitoblarni joylashtirish tartibi doimo qat'iy belgilangan. Unga rahmat, kitoblarni
qidirish va chiqarish, shuningdek, yangi xaridlarni joylashtirish
standartdir,rasmiylashtirilgan
protseduralar.
■ 3. Transfer.
Axborotni uzatish jarayonida ular majburiy ravishda ishtirok etadilar
manba va
maqsad
ma'lumot: birinchisi ma'lumotni uzatadi, ikkinchisi uni oladi. Ular orasida
ma'lumot uzatish kanali mavjud -
havola.
Havola
- signalning manbadan qabul qiluvchiga uzatilishini ta'minlovchi texnik
qurilmalar majmui.
Kodlovchi
- manbaning dastlabki xabarini uzatish uchun qulay shaklga
aylantirish uchun mo'ljallangan qurilma.
Dekoder
- kodlangan xabarni asl xabarga aylantirish uchun qurilma.
Inson faoliyati doimo ma'lumot uzatish bilan bog'liq](/data/documents/37da213e-5c00-44c0-a67e-53300aba7d33/page_12.png)
![Savollar
1. Kompyuter so’zining ma’nosi?
A) Hisoblayman B) O’lchayman C) Bajaraman
2.Klavaiatura so’zining ma’nosi?
B) Kalit B) Harf C) Yozuv
3) Markaziy protsessor?
C) CPU B) PCU C) UCP
4) Printerning nechta turi bor?
D) 4 B) 3 C) 6
5) Kompyuterlar nechi turga bolinadi?
E) 5 B) 4 C) 6
6) Super kompyuterlar 1sekundda qancha ish bajaradi?
F) 7trilion B) 10trilion C) 12trilion
7Kodlangan habarni asl habarga aylantiradi?
G) Dekoter B) Dekor C) Dekord](/data/documents/37da213e-5c00-44c0-a67e-53300aba7d33/page_13.png)
![■ 8Qaysi printer tez va oson ishlaydi?
A) Lazerli B) purkovchi C) bosma
9Ma’lumotni qogozga chiqarish qurilmasi?
B) Printer B) skaner C) klaviatura
10kompyuter nechi blokdan iborat?
A) 4 B) 3 C) 5](/data/documents/37da213e-5c00-44c0-a67e-53300aba7d33/page_14.png)
![Axborot ahamiyati
■ Kundalik turmushimizda axborotning ahamiyati beqiyos bo’lib biz axborot
sababli hayotimizda yengilliklarga erishamiz. Axborot malumotlari bilan
tanishar ekanmiz Hayotda yashashimiz osonlashadi Axborot](/data/documents/37da213e-5c00-44c0-a67e-53300aba7d33/page_15.png)
![Foydalanilgan adabiyotlar:
■ Xolmatov T., Taylaqov N.; Informatika va hisoblash texnikasi Toshkent,
2001-yil.
■
Oʻzbekiston Milliy Ensiklopediyasi . Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil.
■ Hav olal ar](/data/documents/37da213e-5c00-44c0-a67e-53300aba7d33/page_16.png)
AXBOROT VA AXBOTOR JARAYONLARI
RE JA: KIRISH AXBOROT NIMA ASOSIY QISM 1. KOMPYUTER QURILMALARI 2. KOMPYUTERNING QO’SHIMCHA QURILMALARI 3. AXBOROT JARAYONLARI XULOSA AXBOROT AHAMIYATI
Axborot nima biron voqea haqidagi batafsil xabar, ma’lumot. Davlatlar oʻrtasidagi muzokaralar na-tijasida tuzilgan bitim yoki shartnoma toʻgʻrisida hukumatning rasmiy xabari. Xalqaro huquqda ikki va undan ortiq davlatlar oʻrtasida olib boriladigan diplomatik muzokaralar natijasida tu-zilgan bitimlar, shartnomalar yoki qabul qilingan boshqa qarorlar haqidagi xabar ikki yoki undan ortiq davlatlar tomonidan rasmiy e’lon qilinadi. Ikki davlat oʻrtasida olib borilgan muzoqaralar haqidagi Axborot. odatda qoʻshma Axborot. deb atala-di;
Kompyuter qurilmalari Kompyuterlar, odatda bir necha bloklardan iborat bo’ladi va ularning tarkibiga quyidagi uch blok: 1) sistema bloki ; 2) monitor; 3) klaviatura va sichqon kiradi.Ulardan asosiysi sistema bloki ( yoki sistemali blok ) bo’lib, unga o’rnatilgan uskanalar birgalikda kompyuterni tashkil etadi va uning ichiga qaysi rusumga tegishli uskunalar o’rnatilganiga qarab kompyuter rusumlar (masalan, Pentium III yoki Pentium IV va hokazo) ga ajralatiladi. Boshqa qurilmalarning barchasi sistema blokiga ulanadi. Kompyuter qanchalik kuchli bo’lmasin, unda qanchalik ko’p ma’lumot saqlanmasin, ma’lumotlarni foydalanuvchi uchun qulay ko’rinishda ko’rsatib berilmasa , bunday kompyuter dengiz tubidagi hazinaga o’xshab qoladi va undan hech qanday naf bo’lmaydi. Ma’lumotlarni tasvirlab berish uchun monitor xizmat qiladi. Т ashqi ko’rinishi va ishlash prinsipiga ko’ra, monitor oddiy televizorga o’xshab ketadi, undan farqli ravishda teleko’rsatuvlarni qabul qiluvchi radiokanali bo’lmaydi. Т elevizorga videomagnitofon ulash mumkin bo’lganidek, monitorga kompyuter ulanadi. Kompyuter monitoridagi tasvir televizor ekranidagi tasvirdan ancha sifatli bo’lib, monitor bilan
Sistema bloki Oziqlanish bloki, sistema platasi, operativ hotira sxemalari, xotiraning boshqa turlari, portlar, kengaytirish slotlari, shinalar. Komp'yuterning asosiy korpusidagi qurilma va vositalarni etarlicha energiya bilan ta`minlovchi moslama komp’yuterninig energiya blokidir. Uning asosiy vazifasi aytilgan vositalarni energiya bilan ta`minlash, havo almashtirish va protsessor ichini sovutishdir, chunki ko`pgina komponentlar energiya bloki, protsessor va vinchester uzluksiz ish vaqtida qizib ketadi. Agar ishonchli havo almashtirish ta`minlanmasa, komp'yuter ichki qismlari qizib ketishi va to`xtab qolishiga sabab bo`ladi. Bundan tashqari kuchlanishlar tez-tez o`zgaradigan, katta kuchlanishli toklar o`tadigan joylarda energiya blokining ishonchliligi katta axamiyatga ega. Komp'yuter sotib olishda energiya blokining quvvatini aniqlab oling. U kamida 200-250 vatt bo`lishi kerak, aks holda u qo`shimcha qattiq disk (vinchester), qo`shimcha platalar, yangi kuchliroq protsessor, mul'timedia vositalarini o`rnatishda tok etmay qolishiga sababchi bo`ladi.