logo

AXBOROT va AXBOTOR JARAYONLARI

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

295.5634765625 KB
AXBOROT VA 
AXBOTOR 
JARAYONLARI RE JA:
KIRISH
AXBOROT NIMA
ASOSIY QISM
1. KOMPYUTER QURILMALARI
2. KOMPYUTERNING QO’SHIMCHA QURILMALARI
3. AXBOROT JARAYONLARI
XULOSA
AXBOROT AHAMIYATI Axborot nima
biron voqea haqidagi batafsil xabar, ma’lumot. 
Davlatlar oʻrtasidagi muzokaralar na-tijasida tuzilgan 
bitim yoki shartnoma toʻgʻrisida hukumatning rasmiy 
xabari. Xalqaro huquqda ikki va undan ortiq davlatlar 
oʻrtasida olib boriladigan diplomatik muzokaralar 
natijasida tu-zilgan bitimlar, shartnomalar yoki qabul 
qilingan boshqa qarorlar haqidagi xabar ikki yoki 
undan ortiq davlatlar tomonidan rasmiy e’lon qilinadi. 
Ikki davlat oʻrtasida olib borilgan muzoqaralar 
haqidagi Axborot. odatda qoʻshma Axborot. deb 
atala-di; Kompyuter 
qurilmalari
Kompyuterlar, odatda bir necha bloklardan iborat bo’ladi va 
ularning tarkibiga quyidagi uch blok: 1)  sistema bloki ; 2) 
monitor; 3) klaviatura va sichqon kiradi.Ulardan	
  asosiysi	 
sistema bloki	
  ( yoki	  sistemali blok ) bo’lib, unga o’rnatilgan 
uskanalar birgalikda kompyuterni tashkil etadi va uning ichiga 
qaysi rusumga tegishli uskunalar o’rnatilganiga qarab 
kompyuter rusumlar (masalan,	
  Pentium III  	yoki	  Pentium IV  	va 
hokazo) ga ajralatiladi. Boshqa qurilmalarning barchasi sistema 
blokiga ulanadi.
Kompyuter qanchalik kuchli bo’lmasin, unda qanchalik ko’p 
ma’lumot saqlanmasin, ma’lumotlarni foydalanuvchi uchun 
qulay ko’rinishda ko’rsatib	
  berilmasa , bunday kompyuter 
dengiz tubidagi hazinaga o’xshab qoladi va undan hech qanday 
naf bo’lmaydi. Ma’lumotlarni	
  tasvirlab berish uchun	 
monitor  	
xizmat qiladi.
Т ashqi ko’rinishi va ishlash prinsipiga ko’ra, monitor oddiy 
televizorga o’xshab ketadi, undan farqli ravishda 
teleko’rsatuvlarni qabul qiluvchi radiokanali bo’lmaydi. 
Т elevizorga videomagnitofon ulash mumkin bo’lganidek, 
monitorga kompyuter ulanadi. Kompyuter monitoridagi tasvir 
televizor ekranidagi tasvirdan ancha sifatli bo’lib, monitor bilan Sistema bloki
Oziqlanish bloki, sistema platasi, operativ hotira 
sxemalari, xotiraning boshqa turlari, portlar, 
kengaytirish slotlari, shinalar.
Komp'yuterning asosiy korpusidagi qurilma va 
vositalarni etarlicha energiya bilan ta`minlovchi 
moslama komp’yuterninig energiya blokidir.
Uning asosiy vazifasi aytilgan vositalarni energiya 
bilan ta`minlash, havo almashtirish va protsessor 
ichini sovutishdir, chunki ko`pgina komponentlar 
energiya bloki, protsessor va vinchester uzluksiz ish 
vaqtida qizib ketadi.
Agar ishonchli havo almashtirish ta`minlanmasa, 
komp'yuter ichki qismlari qizib ketishi va to`xtab 
qolishiga sabab bo`ladi.
Bundan tashqari kuchlanishlar tez-tez 
o`zgaradigan, katta kuchlanishli toklar o`tadigan 
joylarda energiya blokining ishonchliligi katta 
axamiyatga ega.
Komp'yuter sotib olishda energiya blokining 
quvvatini aniqlab oling. U kamida 200-250 vatt 
bo`lishi kerak, aks holda u qo`shimcha qattiq disk 
(vinchester), qo`shimcha platalar, yangi kuchliroq 
protsessor, mul'timedia vositalarini o`rnatishda tok 
etmay qolishiga sababchi bo`ladi. ■ Sistema bloki, asosan, korpus, asosiy plata (ona plata yoki sistema platasi), protsessor, 
xotira qurilmalari va mikrosxemalar, quvvat blokidan iborat.
■ Asosiy plata yaxlit asosga yig'ilgan elektron sxemalar bo'lib, unga ba'zi qurilmalar 
axborot almashish sistema magistrali - shinalar (simlarning o'ramlari) yordamida 
bog'lanadi. Shinalar kompyuterning hamma qurilmalariga parallel holda ulanadi. 
Kompyuter ishida uch xil shina xizmat ko'rsatadi: berilganlar (berilgan ma'lumotlar) 
shinasi, Asosiy plata adreslar shinasi, boshqarish shinasi. Asosiy platada 
mikroprotsessor, xotira qurilmalari va mikrosxemalar, ovoz, video va tarmoq platalari 
ham joylashadi. Ular asosiy plataning maxsus slot (qirqim)lariga ulanadi.
■ Diskyurituvchi, printer, flash-xotira kabi qurilmalar portlar deb yuritiluvchi asosiy 
platadagi maxsus joylarga ulanadi. Bu qurilmalarni boshqarish uchun asosiy platada 
kontrollerlar deb ataluvchi elektron sxemalar mavjud. Portlar parallel (LPT), ketma-ket 
(COM) va universal ketma-ket (USB) turlarga bo'linadi. Ketma-ket port protsessordan 
ma'lumotlarni baytlarda oladi va qurilmalarga bitlarda uzatadi, parallel port esa 
baytlarda olib baytlarda uzatadi. Odatda, sichqoncha va modem ketma-ket portlarga, 
printer parallel portga ulanadi. Juda ko'p asosiy platalarda sichqoncha va klaviatura 
doiracha shaklidagi PS/2 bo'lmaga ulanadi. Hozirgi kunda universal ketma-ket portga 
sichqoncha, klaviatura va boshqa qurilmalarni ulash imkoni bor.
Odatda, asosiy plataning ajralmas qismi sifatida qaraladigan doimiy xotira qurilmasi 
(DXQ, ing. ROM - Read Only Memory - faqat o'qish uchun xotira) mikrosxema 
ko'rinishida tashkil etilgan bo'lib, quvvat manbaiga bog'liq bo'lmagan holda 
ma'lumotlarni saqlash uchun xizmat qiladi. Doimiy xotira qurilmasida kompyuterning 
kiritish- chiqarish asosiy sistemasi (BIOS - Basic Input-Output System) haqidagi doimiy 
axborot saqlanadi.
■ Protsessorni mikroprotsessor yoki CPU (ya'ni, Central Processing Unit - markaziy 
protsessor) deb ham atashadi. Protsessor arifmetik va mantiqiy amallarni bajaradi, 
xotira bilan bog'lanadi va barcha qurilmalar ishini boshqaradi.  Monitor
Moni t or  Bu atama lotin yoki ingliz tilidan kelib 
chiqishi mumkin va ikkala holatda ham ispan tilidagi 
kabi yozilgan. Shuning uchun uning bizning tilimizda 
ishlatilishi juda xilma-xildir. Bir tomondan, u bo'lishi 
mumkin  shax s  bu  m adani y  y ok i  sport ni  o'rgani sh 
bo'y i cha qo'l l anm a  ; masalan:  "Kaltaklangan bola 
bor: iltimos, monitorga qo'ng'iroq qiling" ,  "Seminar 
monitori bizga ushbu turdagi ishlarni yaratishda juda 
innovatsion usullarni o'rgatdi" . Klaviatura 
Kl av iat ura  — maʼlumot kirgizish uchun yoki biror 
bir qurilmani boshqarish uchun moʻljallangan 
maʼlum tartibda joylashgan dastak tugma. Odatda, 
tugmachalar qoʻl barmoqlari bilan eziladi. Lekin, 
sensorli  klaviaturalar ham boʻladi.
Kl av iat ura  (lot. clavis — kalit) -1) musiqa cholgʻu 
sozlarida maʼlum tartibda joylashgan klavish 
(richag)lar majmui, klavish mexanizmi (tovush hosil 
qiluvchi va uni soʻndiruvchi richaglar tizimi)ning 
asosiy qismlaridan biri. 12-asrdan dastlab organyaa, 
soʻngra boshqa klavishli musiqa cholgʻularipa
  qoʻllanilgan. Klavesin, fisgarmoniya, elektroorgan 
kabi cholgʻularda bir nechta dastaki K. (manual)lar 
boʻlishi mumkin. Organda qoʻl uchun muljallangan 
K. (manual)lardan tashqari nihoyatda past (yoʻgʻon) 
tovushlar manbai — oyoq K.si (pedal) ham mavjud; 
2) yozuv mashinkasi, kompyuter kabi 
mexanizmlarda klavishlar majmui. [1] Kompyuterning 
qoshimcha 
qurilmalari
        Printer  	- ma`lumotlarni qog'ozga chiqarish qurilmasi. 
Printerlarning uch xili mavjud: bosma (matritsa-o'yma qolip), 
purkovchi, lazerli. Bosma printerda qog'ozdagi bosilayotgan 
satr bo'ylab harakatlanadigan maxsus qurilmaga o'rnatilgan 
metall ignachalar qog'oz va qurilma orasiga o'rnatilgan rangli 
tasmaga tegib qog'ozda iz qoldirib ma`lumotlarni hosil qiladi, 
shu nuqtalarning to'plami esa qog'ozga belgilar yoki 
shakllarni chiqarilishini ta`minlaydi. Ko'rinib turibdiki, bosma 
printerdan chiqarilayotgan axborotlarning rangi o'rnatilgan 
tasma rangiga mos bo'ladi. ■
           ^ Purkovchi	 printer-  	qog'ozga chiqariladigan ma`lumotlarni, maxsus idishdagi 
suyuqlikni juda kichik naycha teshigidan bosimli purkash yo'li bilan hosil qiladi.
Lazer	
 printeri - ma`lumotlarni chop etishda rang solingan maxsus barabanga elektr 
maydonini ta`sir ettirishdan foydalanadi. Bunday printerlar tez va soz ishlaydi, qog'ozga 
chiqariladigan axborotli mahsulotning sifati yuqoridir. Bosma yoki purkovchi printer bir 
minutda bir bet ma`lumot chop etsa, lazer printerining shunday ko'rsatkichi o'n betdan ortiq. 
Purkovchi va lazer printerlarda ma`lumotlarni turli rangli qilib chop etish imkoniyati mavjud.
Yurgichni boshqarish va qo'shimcha boshqarish vazifalarni bajaruvchi qurilmalarning 
quyidagi xillari mavjud: "sichqoncha", trekbol, joystik. " Sichqoncha " - biror sirt bo'ylab 
surib yurgizilganda ichida joylashgan sharcha harakatga keladi, hosil bo'lgan signallar 
kompyuterga uzatiladi va ekranda yurgichning mos harakatlari yuzaga keladi. 
"Sichqonchada" o'rnatilgan tugmalar ko'magida boshqaruvchi buyruqlarni jo'natish mumkin Axborot jarayonlari
■ Axborot jarayonlari -axborotni qidirish, saqlash, uzatish, qayta ishlash va foydalanish bilan 
bog'liq jarayonlar.
■ 1.to'g'ridan-to'g'ri kuzatuv;
■ 2. Aloqa sizni qiziqtirgan masala bo'yicha mutaxassislar bilan;
■ 3.o'qish
 tegishli adabiyotlar;
■ 4.ko'rish
 video, teledasturlar;
■ 5.tinglashradioeshittirishlar, audio kassetalar;
■ 6. kutubxona va arxivlarda ishlash;
■ 2. Yig‘ish va saqlash.
Ma'lumotlarni saqlash  	
- makon va zamonda axborotni tarqatish usulidir.
Axborotni saqlash usuli uning muhitiga bog'liq.(kitob-kutubxona, rasm-muzey, fotografiya-
albom).
Kompyuter uchun mo'ljallanganixcham saqlashimkoniyatiga ega bo'lgan ma'lumotlartez 
kirish	
 unga. ■ Axborot tizimi  - bu axborotni kiritish, qidirish va joylashtirish va berish tartib-
qoidalari bilan jihozlangan axborot ombori. Bunday tartiblarning mavjudligi 
axborot tizimlarining asosiy xususiyati bo'lib, ularni axborot materiallarining 
oddiy to'planishidan ajratib turadi.Masalan, faqat uning egasi harakatlana 
oladigan shaxsiy kutubxona axborot tizimi emas. Ommaviy kutubxonalarda 
kitoblarni joylashtirish tartibi doimo qat'iy belgilangan. Unga rahmat, kitoblarni 
qidirish va chiqarish, shuningdek, yangi xaridlarni joylashtirish 
standartdir,rasmiylashtirilgan	
 protseduralar.
■ 3. Transfer.
Axborotni uzatish jarayonida ular majburiy ravishda ishtirok etadilar	
 manba va 
maqsad	
 ma'lumot: birinchisi ma'lumotni uzatadi, ikkinchisi uni oladi. Ular orasida 
ma'lumot uzatish kanali mavjud -	
 havola.
Havola  	
- signalning manbadan qabul qiluvchiga uzatilishini ta'minlovchi texnik 
qurilmalar majmui.
Kodlovchi  	
- manbaning dastlabki xabarini uzatish uchun qulay shaklga 
aylantirish uchun mo'ljallangan qurilma.
Dekoder  	
- kodlangan xabarni asl xabarga aylantirish uchun qurilma.
Inson faoliyati doimo ma'lumot uzatish bilan bog'liq Savollar
1. Kompyuter so’zining ma’nosi? 
A) Hisoblayman B) O’lchayman C) Bajaraman
2.Klavaiatura so’zining ma’nosi? 
B) Kalit     B) Harf     C) Yozuv
3) Markaziy protsessor? 
C) CPU  B) PCU       C) UCP
4) Printerning nechta turi bor? 
D) 4     B) 3       C) 6
5) Kompyuterlar nechi turga bolinadi? 
E) 5       B) 4      C) 6
6) Super kompyuterlar 1sekundda qancha ish bajaradi? 
F) 7trilion     B) 10trilion      C) 12trilion
7Kodlangan habarni asl habarga aylantiradi? 
G) Dekoter   B) Dekor     C) Dekord ■ 8Qaysi printer tez va oson ishlaydi? 
A) Lazerli   B) purkovchi    C) bosma
9Ma’lumotni qogozga chiqarish qurilmasi? 
B) Printer   B) skaner    C) klaviatura
10kompyuter nechi blokdan iborat? 
A) 4        B) 3      C) 5 Axborot ahamiyati
■ Kundalik turmushimizda axborotning ahamiyati beqiyos bo’lib biz axborot 
sababli hayotimizda yengilliklarga erishamiz. Axborot malumotlari bilan 
tanishar ekanmiz Hayotda yashashimiz osonlashadi Axborot  Foydalanilgan adabiyotlar:
■ Xolmatov T., Taylaqov N.; Informatika va hisoblash texnikasi Toshkent, 
2001-yil.
■
Oʻzbekiston Milliy Ensiklopediyasi . Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil.
■ Hav olal ar

AXBOROT VA AXBOTOR JARAYONLARI

RE JA: KIRISH AXBOROT NIMA ASOSIY QISM 1. KOMPYUTER QURILMALARI 2. KOMPYUTERNING QO’SHIMCHA QURILMALARI 3. AXBOROT JARAYONLARI XULOSA AXBOROT AHAMIYATI

Axborot nima biron voqea haqidagi batafsil xabar, ma’lumot. Davlatlar oʻrtasidagi muzokaralar na-tijasida tuzilgan bitim yoki shartnoma toʻgʻrisida hukumatning rasmiy xabari. Xalqaro huquqda ikki va undan ortiq davlatlar oʻrtasida olib boriladigan diplomatik muzokaralar natijasida tu-zilgan bitimlar, shartnomalar yoki qabul qilingan boshqa qarorlar haqidagi xabar ikki yoki undan ortiq davlatlar tomonidan rasmiy e’lon qilinadi. Ikki davlat oʻrtasida olib borilgan muzoqaralar haqidagi Axborot. odatda qoʻshma Axborot. deb atala-di;

Kompyuter qurilmalari Kompyuterlar, odatda bir necha bloklardan iborat bo’ladi va ularning tarkibiga quyidagi uch blok: 1) sistema bloki ; 2) monitor; 3) klaviatura va sichqon kiradi.Ulardan asosiysi sistema bloki ( yoki sistemali blok ) bo’lib, unga o’rnatilgan uskanalar birgalikda kompyuterni tashkil etadi va uning ichiga qaysi rusumga tegishli uskunalar o’rnatilganiga qarab kompyuter rusumlar (masalan, Pentium III yoki Pentium IV va hokazo) ga ajralatiladi. Boshqa qurilmalarning barchasi sistema blokiga ulanadi. Kompyuter qanchalik kuchli bo’lmasin, unda qanchalik ko’p ma’lumot saqlanmasin, ma’lumotlarni foydalanuvchi uchun qulay ko’rinishda ko’rsatib berilmasa , bunday kompyuter dengiz tubidagi hazinaga o’xshab qoladi va undan hech qanday naf bo’lmaydi. Ma’lumotlarni tasvirlab berish uchun monitor xizmat qiladi. Т ashqi ko’rinishi va ishlash prinsipiga ko’ra, monitor oddiy televizorga o’xshab ketadi, undan farqli ravishda teleko’rsatuvlarni qabul qiluvchi radiokanali bo’lmaydi. Т elevizorga videomagnitofon ulash mumkin bo’lganidek, monitorga kompyuter ulanadi. Kompyuter monitoridagi tasvir televizor ekranidagi tasvirdan ancha sifatli bo’lib, monitor bilan

Sistema bloki Oziqlanish bloki, sistema platasi, operativ hotira sxemalari, xotiraning boshqa turlari, portlar, kengaytirish slotlari, shinalar. Komp'yuterning asosiy korpusidagi qurilma va vositalarni etarlicha energiya bilan ta`minlovchi moslama komp’yuterninig energiya blokidir. Uning asosiy vazifasi aytilgan vositalarni energiya bilan ta`minlash, havo almashtirish va protsessor ichini sovutishdir, chunki ko`pgina komponentlar energiya bloki, protsessor va vinchester uzluksiz ish vaqtida qizib ketadi. Agar ishonchli havo almashtirish ta`minlanmasa, komp'yuter ichki qismlari qizib ketishi va to`xtab qolishiga sabab bo`ladi. Bundan tashqari kuchlanishlar tez-tez o`zgaradigan, katta kuchlanishli toklar o`tadigan joylarda energiya blokining ishonchliligi katta axamiyatga ega. Komp'yuter sotib olishda energiya blokining quvvatini aniqlab oling. U kamida 200-250 vatt bo`lishi kerak, aks holda u qo`shimcha qattiq disk (vinchester), qo`shimcha platalar, yangi kuchliroq protsessor, mul'timedia vositalarini o`rnatishda tok etmay qolishiga sababchi bo`ladi.