AXBOROT VA QAROR QILISH TIZIMLARI.

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

997.07421875 KB

Ko'chirib olish

INTELLEKTUAL PROGRAMMALAR VA SISTEMALAR
HAQIDA TUSHUNCHA.
Qanday qilib insonning ko`p yillik tajribasini va bilimlarini kompyuterga kiritish va
undan unumli ravishda foydalanish mumkin? Umuman bu ishni xal qilib bo`ladimi
yoki yo`qmi? Bilimlarni ifodalashning qanday usullarini taklif qila olasiz? Sun’iy
intellekt deganda nimani tushunasiz? Nima qilsa kompyuter xam insonlarga o`xshab
fikrlashi va ma’lum bir xolatlarda bizga yordam berishi mumkin? Ushbu muammoli
savollarga javob berishga harakat qiling va ularni guruxdoshlaringiz hamda
ustozingiz bilan o`rtoqlashing.Sun’iy intellekt-bu dasturiy sistema bo`lib,
kompyuterda inson kabi fikrlashni amalga oshiradi. Bunday sistemani yaratish
uchun ma’lum bir masalalarni yechib, ma’lum sohada qaror qabul qiluvchi
insonning fikrlashi jarayonini o`rganish zarur. Undan so`ng bu jarayonning asosiy
bosqichlarini ajratib, ularni kompyuterda amalga oshiruvchi programma vositalarini
yaratish mumkin. Demak, sun’iy intellekt metodlari qaror qabul qilish bo`yicha
murakkab dasturiy sistemalar yaratish usullaridan biridir.

Kompyuter programmalari aniq qo`yilgan masalalarni yechishga mo`ljallangan. Bu
programmalarni yangi masalalarni yechishga moslashtirish uchun unga o`zgartishlar
kiritish kerak. Buning uchun programmani boshdan oyoq qayta ko`rib chiqish kerak.
Bunday qayta ko`rib chiqish juda ko`p vaqt talab etadi va qo`shimcha o`zgartishlar
yana yangi xatolarga olib kelishi mumkin. Sun’iy intellekt o`z nomi bilan
kompyuterning ong belgilarini egallashini nazarda tutadi. Sun’iy intellekt metodlari
programmalarni birlashtirishni soddalashtiradi va sun’iy intellekt sistemasiga mustaqil
o`rganish va yangi foydali ma’lumotlarni yig`ish qobiliyatini nazarda tutadi. Inson o`z
bilimlarini oshirgani sari o`z fikrlash usullarini o`zgartirmasligi va o`ziga ma’lum
ma’lumotlarni esdan chiqarmasligi mumkin. Sun’iy intellekt sistemasi ham xuddi
shunday ishlashi kerak.

Sun’iy intellekt metodlari programmalar qismlarining yuqori darajadagi mustaqilligini nazarda
tutadi.Programma qismlari bir yoki bir necha masalalarning ma’lum bosqichini amalga
oshiradi.Programmaning mustaqil qismlarini inson miyasidagi ma’lumotlarning alohida blokiga
qiyoslash mumkin. Kerakli ma’lumotni tanlashda inson miyasi miyadagi barcha bilimlarni qarab
chiqmay, avtomatik tarzda faqat shu ishga ta’lluqli ma’lumotlarni ajratadi. Bir masalani yechish
uchun an’anaviy usullardan va sun’iy intellekt usullaridan foydalanib, programma tuzish mumkin.
Sun’iy intellekt usullaridan foydalanish programma yaratishni soddalashtiradi va tezlashtiradi.
Ikkala turdagi programmalarda ham uning alohida qismlari qat’iy belgilangan amallarni bajaradi.
Lekin sun’iy intellekt programmalari maxsus, inson intellektiga xos xususiyatlarga o`xshash
xususiyatga ega bo`lib, ma’lumotlarning istalgancha o`zgarishi programmaning butun tuzilishiga
jiddiy ta’sir etmaydi. Bunday xususiyat programmalashtirish jarayoniga katta samaradorlik baxsh
etib, “tushunuvchi”, ya’ni ong xossalariga ega bo`lgan programmalar yaratish imkonini beradi.

Sun’iy intellekt metodlari asosida yaratilgan sistemalar intellektual sistemalar deb yuritiladi. Ular turli
sohalarda ishlatiladi. Ma’lum maqsadlarga erishish uchun intellektual sistemalar ma’lum qoida, faktlar,
xulosa chiqarish mexanizmi va soddalashtirishlardan foydalanadi. Intellektual sistemalar qo`llanadigan
inson faoliyatining ma’lum sohalari predmet sohasi deb ataladi. Predmet sohasiga misol bo`lib o`qitish
samaradorligini baholash va avtobus marshrutini tanlash kabilar xizmat qilishi mumkin. Bir qarashda
barcha predmet sohalarni qamrab oluvchi intellektual sistema yaratish mumkinday tuyuladi. Lekin bu
mumkin emas. Chunki, barcha predmet sohalarda tug`ilishi mumkin bo`lgan barcha masalalarni
yechish uchun cheksiz ma’lumotlar va qoidalar zarur. Agar shunday sistema yaratilganida uni bilimlar
bilan to`lg`azishga juda ko`p vaqt talab etilardi. Shuning uchun hozircha ma’lum predmet sohasi bilan
cheklanish maqsadga muvofiqdir. Intellektual sistemalar ishlashi uchun zarur bo`lgan ma’lumotlar va
qaror qabul qilishda ishlatiladigan qoidalar kompyuterda yig`iladi va u bilimlar bazasi deb yuritiladi.

Informatikada «tizim» tushunchasi ko‘proq t е xnik vositalar, asosan, kompyut е rlar va
murakkab ob' е ktlarni boshqarishga nisbatan ishlatiladi. «Tizim» tushunchasiga «axborot»
so‘zining ko‘shilishi uning b е lgilangan funksiyasini va yaratilish maqsadini aniq aks ettiradi.
Axborot tizimlari jamiyat paydo bo‘lgan paytdan boshlab mavjud bo‘lgan, chunki
rivojlanishining turli bosqichida jamiyat o‘z boshqaruvi uchun tizimlashtirilgan, oldindan
tayyorlangan axborotni talab etgan. Bu, ayniqsa, ishlab chiqarish jarayonlari — moddiy va
nomoddiy n е' matlarni ishlab chiqarish bilan bog‘liq jarayonlarga t е gishlidir. Chunki ular
jamiyat rivoji uchun xayotiy muhim ahamiyatga ega. Aynan ishlab chiqarish jarayonlari
t е zkor takomillashadi. Boshqaruv ob' е kti vazifasiga esa boshqaruv apparati ishlab chiqqan
r е jalarni bajarish kiradi, ya'ni boshqaruv tizimining o‘zi muhim aynan mana shu ishlarni
amalga oshirish uchun to‘zilgandir. Boshqaruv tizimining ikkala kompon е nti to‘g‘ri (T) va aks
(A) aloqalar bilan bog‘langan.

Avtomatlashtirilgan axborotlar tizimida boshqarish yoki ma'lumotlarni qayta ishlash
funksiyalarining bir qismi avtomatik ravishda, qolgani esa inson tomonidan bajariladi.
Avtomatik axborotlar tizimida boshqarish va ma'lumotlarni qayta ishlashning barcha
funksiyalari t е xnik vositalarda, inson ishtirokisiz amalga oshiriladi (masalan, t е xnologik
jarayonlarni avtomatik boshqarish). Qo‘llanish soxasiga qarab axborot tizimlarini quyidagi
sinflarga ajratish mumkin: ilmiy tadqiqotlarni avtomatlashtirish va boshqarish;
loyihalashtirishni avtomatlashtirish; tashkiliy jarayonlarni boshqarish; t е xnologik jarayonlarni
boshqarish. Ilmiy tadqiqotlarni avtomatlashtirish va boshqarishda axborot tizimlari ilmiy
xodimlar faoliyatini avtomatlashtirish, statistik axborotni tahlil etish, tajribalarni boshqarish
uchun mo‘ljallangan. Loyihalashtirishni avtomatlashtirishda axborot tizimlari yangi t е xnika
(t е xnologiya) ishlab chiqaruvchilar va muxandis loyihachilar mehnatini avtomatlashtirish
uchun mo‘ljallangan. Tashkiliy boshqaruvda axborot tizimlari — shaxslar funksiyalarini
avtomatlashtirish uchun mo‘ljallangan. Bu sinfga ham sanoat (korxonalar), ham nosanoat
ob' е ktlari (bank, birja, sug‘urta kompaniyalari, m е xmonxonalar va xokazolar) va ayrim ofislar
(ofis tizimlari)ni boshqarishning axborot tizimlari kiradi.

T е xnologik jarayonlarni boshqarishda axborot tizimi turli t е xnologik jarayonlarni avtomatlashtirish uchun
mo‘ljallangan (moslashuvchan ishlab chiqarish jarayonlari, m е tallurgiya, en е rg е tika va xokazolar).
Dastlabki axborot tizimlari 50-yillarda paydo bo‘ldi. Bu yillarda ular maosh hisob-kitoblarini qayta ishlash
uchun mo‘ljallangan bo‘lib, el е ktromexanik buxgalt е rlik hisoblash mashinalarida amalga oshirilgan. Bu
qog‘oz hujjatlarni tayyorlashda mehnat va vaqtni bir qadar qisqartirishga olib k е lgan. 60-yillarda axborot
tizimlariga munosabat butunlay o‘zgardi. Bu tizimlardan olingan axborot davriy hisobot uchun ko‘pgina
param е trlar bo‘yicha qo‘llana boshlandi. Buning uchun tashkilotlarga ko‘pgina funksiyalarga ega bo‘lgan
EHM lar talab etila boshlandi. 70—80-yillarda axborot tizimlari qarorlarni qo‘llab-quvvatlovchi va
t е zlashtiruvchi jarayonga ega bo‘lgan nazorat boshqaruvi vositalari sifatida k е ng foydalanila boshlandi. 80-
yillar oxiridan boshlab, axborot tizimlaridan foydalanish konts е ptsiyasi yanada o‘zgarib bormoqda. Ular
axborotning strat е gik manbai bo‘lib qolmoqda va istalgan soxada tashkil etishning barcha darajalarida
foydalanilmoqda. Bu davrning axborot tizimlari axborotni o‘z vaqtida b е rib, tashkilot faoliyatida
muvaffaqiyatga erishishga yordam b е rmoqda Istalgan vazifalardagi axborot tizimi ishini ta'minlovchi
jarayonlarni umumiy holda й uyidagicha tasavvur etish mumkin.

FOY DALANI LGAN ADABI YOTLAR
1.Ahmedov A.,Taylaqov N. Informatika. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlar uchun
darslik. — T.: O‘zbekiston, 2002.
2. «Informatika va hisoblash texnikasi asoslari» T.X.Holmatov, N.I.Tayloqov. “O‘zbekiston
Milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashryoti 2001 y.
3. «Informatika va axborot texnologiyalar» A.Sattorov. Т oshkent “O‘qituvchi” – 2002.
4. “Kompyuter bilan muloqotni o‘rganamiz” Sh.Narimov, M.Najmiddinov. Toshkent
“Moliya” – 2002 y.
5. Raxmonqulova S.I. IBM shaxsiy kompyuterlarida ishlash.Т., UUI, 1994
Internet resurslari
1.Wikipedia.org
2.ziyonet.uz

AXBOROT VA QAROR QILISH TIZIMLARI.

INTELLEKTUAL PROGRAMMALAR VA SISTEMALAR HAQIDA TUSHUNCHA. Qanday qilib insonning ko`p yillik tajribasini va bilimlarini kompyuterga kiritish va undan unumli ravishda foydalanish mumkin? Umuman bu ishni xal qilib bo`ladimi yoki yo`qmi? Bilimlarni ifodalashning qanday usullarini taklif qila olasiz? Sun’iy intellekt deganda nimani tushunasiz? Nima qilsa kompyuter xam insonlarga o`xshab fikrlashi va ma’lum bir xolatlarda bizga yordam berishi mumkin? Ushbu muammoli savollarga javob berishga harakat qiling va ularni guruxdoshlaringiz hamda ustozingiz bilan o`rtoqlashing.Sun’iy intellekt-bu dasturiy sistema bo`lib, kompyuterda inson kabi fikrlashni amalga oshiradi. Bunday sistemani yaratish uchun ma’lum bir masalalarni yechib, ma’lum sohada qaror qabul qiluvchi insonning fikrlashi jarayonini o`rganish zarur. Undan so`ng bu jarayonning asosiy bosqichlarini ajratib, ularni kompyuterda amalga oshiruvchi programma vositalarini yaratish mumkin. Demak, sun’iy intellekt metodlari qaror qabul qilish bo`yicha murakkab dasturiy sistemalar yaratish usullaridan biridir.

Kompyuter programmalari aniq qo`yilgan masalalarni yechishga mo`ljallangan. Bu programmalarni yangi masalalarni yechishga moslashtirish uchun unga o`zgartishlar kiritish kerak. Buning uchun programmani boshdan oyoq qayta ko`rib chiqish kerak. Bunday qayta ko`rib chiqish juda ko`p vaqt talab etadi va qo`shimcha o`zgartishlar yana yangi xatolarga olib kelishi mumkin. Sun’iy intellekt o`z nomi bilan kompyuterning ong belgilarini egallashini nazarda tutadi. Sun’iy intellekt metodlari programmalarni birlashtirishni soddalashtiradi va sun’iy intellekt sistemasiga mustaqil o`rganish va yangi foydali ma’lumotlarni yig`ish qobiliyatini nazarda tutadi. Inson o`z bilimlarini oshirgani sari o`z fikrlash usullarini o`zgartirmasligi va o`ziga ma’lum ma’lumotlarni esdan chiqarmasligi mumkin. Sun’iy intellekt sistemasi ham xuddi shunday ishlashi kerak.

Sun’iy intellekt metodlari programmalar qismlarining yuqori darajadagi mustaqilligini nazarda tutadi.Programma qismlari bir yoki bir necha masalalarning ma’lum bosqichini amalga oshiradi.Programmaning mustaqil qismlarini inson miyasidagi ma’lumotlarning alohida blokiga qiyoslash mumkin. Kerakli ma’lumotni tanlashda inson miyasi miyadagi barcha bilimlarni qarab chiqmay, avtomatik tarzda faqat shu ishga ta’lluqli ma’lumotlarni ajratadi. Bir masalani yechish uchun an’anaviy usullardan va sun’iy intellekt usullaridan foydalanib, programma tuzish mumkin. Sun’iy intellekt usullaridan foydalanish programma yaratishni soddalashtiradi va tezlashtiradi. Ikkala turdagi programmalarda ham uning alohida qismlari qat’iy belgilangan amallarni bajaradi. Lekin sun’iy intellekt programmalari maxsus, inson intellektiga xos xususiyatlarga o`xshash xususiyatga ega bo`lib, ma’lumotlarning istalgancha o`zgarishi programmaning butun tuzilishiga jiddiy ta’sir etmaydi. Bunday xususiyat programmalashtirish jarayoniga katta samaradorlik baxsh etib, “tushunuvchi”, ya’ni ong xossalariga ega bo`lgan programmalar yaratish imkonini beradi.

O'xshashlar

Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari

Noaniqlik sharoitida qaror qabul qilish va kriteriyalar

Qishloq xo`jaligi sohalarida ishlatiladigan dasturlar va axborot tizimlari

Onlayn nazorat tizimlari

Photoshopda rang tizimlari