logo

Birinchi Renessans hodisasining yirik namoyandasi Ahmad al-Farg’oniyning hayoti va faoliyati

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2818.63671875 KB
Birinchi Renessans hodisasining yirik 
namoyandasi  Ahmad al-Farg’oniyning 
hayoti va faoliyati REJA:
Ahmad al-Farg’oniyning hayoti1
Ahmad al-Farg’oniyning astronomiya 
sohasidagi ishlari2
Al-Farg’oniyning  umummuhandislik 
fani	
  taraqqiyotida	  tutgan	  o’rni3   “ Lison ut-tayr ”  asaridagi 
so‘zlarning mavzuiy guruhlari   Asarlari Samoviy 
harakatlar va 
umumiy ilmi 
nujum kitobi
Falakiyot 
ilmining 
usullari 
haqida kitob
Yetti iqlim 
hisobi
Kitob 
amal  il-
ruhamatAstronomiya 
asoslari 
haqidagi 
kitobYulduzlar ilmi 
usuli kitobi Usturlob 
yasash 
haqida kitob Ilmiy tadqiqot olib borgan fanlari
astronomiya
matematika
geografiya
mantiq Ahmad Farg’oniy 797-865-
yillarda yashab ijod etgan va 
uning shajarasi zardushtiylarga 
borib taqalar edi. Ahmad 
Farg’oniyning yoshlik davri o’z 
yurtida o’tadi. U Farg’onadan 
Xo’jand orqali Samarqandga 
so’ng, Buxoro orqali Marvga al-
Ma’mun ibn Horun ar-Rashid 
huzuriga boradi. Bog’dodda  829-yili  va  Damashqdagi  Sinjor  sahrosida  832-yili 
olib	
   borilgan	  astronomik kuzatishlar shular natijasidir. Ularning majmuasi 
«az-Zinjal-Ma’mun  al-mumtaxona  nomi  bilan  mashhur  «Az-Zij  al-Ma’mun 
al-Mumtaxona»  haqidagi  asosiy  ma’lumotlar  al-Farg’oniy  «Kitob  al-
Harakat  as-samoviya  va  javomeh  ilm  an-nujum»  asarida  o’z  ifodasini 
topgan.  Bu  kitob  astronomiyaga  oid  ilk  arabcha  asarlardan  bo’lib,  o’rta  asr 
Ovropasiga  keng  tarqalgan  va  mashhur  bo’lgan.  Bu  asar  turli  xil  tillarga 
tarjima  qilindi.  Natijada  al-Farg’oniy  butun  Ovropaga  tanildi.  Al-
Farg’oniydan  bir  asr  keyin  yashagan,  jahon  astronomiya  faniga  katta  hissa 
qo’shgan bog’dodlik Abu Abdulloh Muhammad al-Battoniy «As-zij as-Sobih» 
nomli astronomik jadvallari	
   bizgacha	  yetib kelgan.  Eng yirik ishlari
832-833-yillarda Sinjor dashtida yer
meridianining bir darajasining uzunligini
o’lchashda ishtirok etgan
861-yil Miqyos an-Nil inshootini
qurib bergan
Astronomiyaga doir asari Yevropada
bir necha asr asosiy darslik sifatida
o‘qitilgan A llomaning bugungi 
k undagi o’rni
Fargʻoniyning  nomi  Xorazmiy  kabi  butun  Sharq  va  Gʻarbda 
mashhurdir. Oʻrta asrda tabiiy-ilmiy bilimlarning rivojiga ulkan 
hissa  qoʻshgan  olim  sifatida  manbalarda,  soʻnggi  Gʻarb  va 
Sharq  mualliflari  asarlarida,  oʻz  yurti  Oʻzbekistonda,  ayniqsa, 
zoʻr  gʻurur  va  iftixor  bilan  tilga  olinadi,  oʻrganiladi,  hozirgi 
k unda  koʻchalar,  oʻquv  yurtlariga  uning  nomi  berilgan.  1998 
yilda  Oʻzbekiston  Respublikasi  Prezidentining  farmoni  bilan 
allomaning  1200  yillik  tavallud  sanasi  katta  tantanalar  bilan 
nishonlandi.  XVI  asrdayoq  Oydagi  kraterlarning  biriga  uning 
nomi  berildi.  Farg’ona,  Qohira  shaharlarida  allomaning 
muhtasham haykali qad rostlab turibdi. Geografi y a fanida qilgan 
y angiligi
Al-Farg oniy katta kenglikdagi o lkalarni tavsiflagan bo lsa ʻ ʻ ʻ
ham, o zining asl Vatani Movarounnahrni mufassalroq 	
ʻ
tavsiflagan. Undan tashqari shuni ham ta kidlash kerakki, al-	
ʼ
Farg oniyning rub i ma mur haqidagi tasavvuri ancha aniq 	
ʻ ʼ ʼ
bo lib, har xil afsonaviyliqdan xolidir. Chunonchi, u Yajuj 	
ʻ
mamlakati deb Sharqdagi afsonaviy yerni emas, balki 
hozirgi Mo g ulistonning sharqi va Xitoyning shimoli-	
ʻ ʻ
sharqiga mos keladigan aniq geografik hududni aytgan. “ Samoviy harakatlar va umumiy ilmi nujum kitobi” (“Kitob 
al-harakat as-samoviya va javomi  ilm an-nujum”)ʼ
XII asrda Ovro poda lotin tiliga ikki marta va XIII asrda boshqa Ovro po	
ʻ ʻ
tillariga ham tarjima qilinganidan so ng, uning lotinlashtirilgan nomi “Alfraganus” 	
ʻ
shaklida G arbda bir necha asr davomida keng tarqaladi. Uning bu kitobi shu 	
ʻ
asrlar davomida Ovro po universitetlarida astronomiyadan asosiy darslik 	
ʻ
vazifasini o tadi. Al-Farg oniy asarining lotincha tarjimasi birinchi marta 1493 	
ʻ ʻ
yilda nashr etilgan bo lib, u eng qadimgi nashr qilingan kitoblardan hisoblanadi. 	
ʻ
1669 yili mashhur Golland matematigi va arabshunosi Yakob Golius al-Farg oniy 	
ʻ
asarining arabcha matnini yangi lotincha tarjimasi bilan nashr etganidan so ng, 
ʻ
asarining Ovro podagi shuhrati yanada ortdi. Ovro po Uyg onish davrining buyuk 	
ʻ ʻ ʻ
namoyandalaridan biri bo lgan mashhur olim Regiomontan XV asrda Avstriya va 	
ʻ
Italiya universitetlarida astronomiyadan ma ruzalarni al-Farg oniy kitoblaridan 	
ʼ ʻ
o qigan. Al-Farg oniy nomini Dante (XV asr) va Shiller (XVIII asr) eslagan.	
ʻ ʻ Al-Farg’oniy ilmiy merosi bo’yicha tadqiqot 
olib borgan olimlar
Sharqda:  Hayitmat  Rasulning  „Piri  koinot“,  Yo‘ldosh  Sulaymonning  „Farg‘ona 
farzandi“, Nurulloxon hoji Abdulloh o‘g‘li „Bashar allomasi“ G’arbda: Dalambr, Brokelman, X. Zuter, 
I.Yu.Krachkovskiy, A. P. Yushkevich  va 
B.A.Rozenfeld Al-Farg’oniy  y ashagan 
shaharlari v a huk mronlik  
qilgan arab xalifalari
Abbosiy arab xalifalari:
Xorun   ar -Rashid  ( 786 – 809 )	 
al- Ma mun	
ʼ  	( 813 – 833 )
Mu tasim (833–	
ʼ 842 )
Mutavakkil ( 846 – 861 ) Shaharlar :
Marv
Bag‘dod
Damashq  
Qohira Adabiyotlar
1. Abdulahad Muhammadjonov,  O zME	ʻ . Birinchi jild. Toshkent, 20 00-
yil
2. Kari-Niyazov T. N, Astronomicheskaya shkola Ulugbeka, M.-L., 1950
3. Nosirov A., Hikmatullayev X., Ahmad Farg‘oniy, T., 1966
4. Buyuk siymolar, allomalar (O‘rta Osiyolik mashhur mutafakkir va 
donishmandlar), 1-kitob, T., 1995
5. Axmedov A., Ahmad al-Farg‘oniy, T., 1998 E’tiboringiz uchun 
tashakkur!!!

Birinchi Renessans hodisasining yirik namoyandasi Ahmad al-Farg’oniyning hayoti va faoliyati

REJA: Ahmad al-Farg’oniyning hayoti1 Ahmad al-Farg’oniyning astronomiya sohasidagi ishlari2 Al-Farg’oniyning umummuhandislik fani taraqqiyotida tutgan o’rni3

“ Lison ut-tayr ” asaridagi so‘zlarning mavzuiy guruhlari

Asarlari Samoviy harakatlar va umumiy ilmi nujum kitobi Falakiyot ilmining usullari haqida kitob Yetti iqlim hisobi Kitob amal  il- ruhamatAstronomiya asoslari haqidagi kitobYulduzlar ilmi usuli kitobi Usturlob yasash haqida kitob

Ilmiy tadqiqot olib borgan fanlari astronomiya matematika geografiya mantiq