BORLIQ VA UNING ASOSIY SHAKLLARI

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

196.0283203125 KB

Ko'chirib olish

R е j а:
1. B о rliq tushunch а sining m о hiyati v а m а' n о si . B о rliq
h а qid а gi t а ri х iy k о nts еп tsiyal а r .
2. B о rliqning sh а kll а ri v а n а m о yon bo'lish
х ususiyatl а ri .

Borliq tushunchasining mohiyati va ma'nosi. Borliq
haqidagi tarixiy konsepsiyalar
Borliq
tushunchasi. Ayrim faylasuflar
borliqni moddiylik,
moddiy jismlar bilan
bog’lab
tushuntirishadi.
Ularning nuqtai
nazarlaricha, borliq -
ob'ektiv realliknigina
qamrab oluvchi
tushunchadir.

Yo'qlik
tushunchasi. Hamma narsani hech
narsaga aylantiruvchi, hamma
narsaning ibtidosi ham, intihosi
ham yo'qlikdir. Bu ma'noda
yo'qlik cheksizlik, nihoyasizlik
va mangulik bilan birdir. Yo'qlik
chekingan joyda borliq paydo
bo'ladi. Yo'qlikni hech narsa
bilan qiyoslab bo'lmaydi. Fanda
yo'qlik nima, degan savolga
javob yo'q.

Markaziy Osiyo tupro g’ ida vujudga kelgan zardo'shtiylik ta'limotida borliq
quyosh va olovning hosilasidir, alangalanib turgan olov borliqning asosiy
mohiyatini tashkil etadi, deb hisoblangan.
Qadimgi yunon faylasufi Suqrot borliqni bilim bilan qiyoslaydi va
uningcha, biror narsa, biz uni bilsakkina bor bo'ladi, insonning bilimi qancha
keng bo'lsa, u shuncha keng borliqni qamrab oladi, deb hisoblaydi.
Qadimgi dunyoning atomist olimi Demokrit borliq atomlar majmuasidan iborat
deb tushuntirgan. Uning fikricha, borliqning mohiyati uning mavjudligidadir.
Mavjud bo'lmagan narsa yo'qlikdir.
Islom ta'limotida esa borliq bu ilohiy voqelikdir. Ya'ni u Olloh yaratgan
mavjudlikdir. Bu borada vahdati vujud va vahdati mavjud ta'limotlari bo'lgan. Borliq haqidagi konsepsiyalar

Islomdinigamansu
bmutafakkirlarborli
qhaqidagita&
apos;limotnihartar
aflamarivojlantirga
nlar.
Forobiyfikricha,
ilkborliqazaliyOllohning
o&apos;zidir.Beruniyfikricha,borliqshundayumumiylikki,
uhammanarsaningasosidayotadi,demak,borliqhammanarsaningasosidir.

Borliq o'ziga ob'ektiv va sub'ektiv
reallikni, mavjud bo'lgan va mavjud
bo'ladigan olamlarni, moddiylik va
ma'naviylikni, o'tmish va kelajakni,
o'limni va hayotni, ruh va jismni
qamrab oluvchi umumiy tushunchadir.

Borliqning shakllari va namoyon bo'lish
xususiyatlari
Tabiat borliqi odatda tabiatdagi
narsalar (jismlar), jarayonlar,
holatlar borliqi sifatida
tushuniladi. U ikkiga bo'linadi:
Azaliy tabiat borliq
Tabiat borliq

Azaliy tabiat borliqi (yoki
tabiiy tabiat borliqi, u
insondan ilgari va uning
ishtirokisiz ham mavjud
bo'lgan) va odam mehnati
bilan ishlab chiqarilgan
narsalar borliqi

Borliqning moddiy
shakliga xos
umumiylikni
axtarishning uch
yo’nalishi mavjud.
Birinchi yo'nalishi
moddiy olamning
asosida yotuvchi
umumiy mohiyatni
axtarish yo'li bo'lib,
yuqorida qayd
etganimizdek,
substansiyani aniqlash
yo'lidir. Ikkinchi yo'l esa —
moddiy olamning asosiy
tarkibiga kiruvchi
«qurilish
elementlarini»-
substratni axtarish yo'li. Uchinchi yo'l — hamma
narsaning vujudga
keltiruvchi bosh
sababchisini, ota
moddani, ya'ni
pramateriyani axtarish
yo'li.

Materiya tushunchasi, uning xususiyatlari va namoyon
bo'lish shakllari haqida zamonaviy qarashlar
Materiya tushunchasi moddiy unsurga
nisbatan ham, atomga nisbatan ham,
pramateriyaga nisbatan ham umumiyroq
bo'lgan tushunchadir. Materiya
olamdagi barcha moddiy ob'ektlarni,
butun ob'ektiv reallikni ifoda etuvchi
eng umumiy tushunchadir. Faylasuflar
barcha moddiy ob'ektlarga xos
xususiyatlarni umumiy tarzda ifodalash
uchun qo'llaydigan tushuncha materiya
deb ataladi.

XX asrning o'rtalariga kelib, kvant
mexanikasi, nisbiylik nazariyasi va hozirgi
zamon kosmologiyasi sohalaridagi ilmiy
yutuqlar kishilarning ob'ektiv olam
haqidagi tasavvurlarini tubdan o'zgartirib
yubordi. Natijada, tabiatshunos olimlar
sezgilarimizga bevosita ta'sir etishining
imkoni bo'lmaydigan realliklar haqida ham
tadqiqotlar olib bora boshladi.

Materialistlar materiyani ob'ektiv reallik, deb ta'riflashadi.
Ob'ektiv reallik inson sezgilariga bobliq bo'lmagan holda,
undan tashqarida mavjud bo'lgan voqelikdir. Bu butun
mavjudlikning sub'ektiv reallikdan tashqaridagi qismi
hisoblanadi. Ob'ektiv reallikning mavjudligi qanday namoyon
bo'ladib Bu savolga javob topishda, borliqning ajralmas
xususiyatlarini o'rganishga to'bri keladi. Har qanday jismning
ajralmas xususiyati lotincha «atribut» so'zi bilan ataladi.

Xarakat - materiyaning namoyon bo'lish
shaklidir
Harakat bu
Borliqning atributlari
ichida uning asosiy
mavjudlik usulini ifoda
etuvchi xususiyati
harakat hisoblanadi.
Chunki borliq harakatsiz
o'zining strukturaviy
yaxlitligini saqlay
olmaydi.

Harakat, bir tomondan, moddiy jismlar
o'rtasidagi va ularni tashkil etuvchi elementlar
o'rtasidagi aloqadorliklarning natijasi, boshqa
tomondan esa, ulardagi o'zgarishlar sifatida
sodir bo'ladi. Shu nuqtai nazardan ham
falsafaning harakat bu umuman har qanday
o'zgarishdir, deyilgan ta'rifi juda o'rinlidir.

Shu jihatdan harakatning ikki xil
turi bir-biridan farq qilinadi.
Harakatning birinchi turi
jismda uning sifati va
turg’unligini saqlagan
holda ro'y beradigan ichki
o'zgarishlarni o'z ichiga
oladi. Ya'ni har qanday
jismda beto'xtov ichki
o'zgarishlar ro'y berib
turadi, lekin bu
o'zgarishlar shu jismning
tashqi sifatiga jiddiy ta'sir
ko'rsatmaydi. Atrofimizni qurshab turgan har
bir jism molekulalardan,
molekulalar esa atomlar va
elementar zarrachalardan
tashkil topgan ekan, bu
jismlarning molekulyar va
atom tuzilish darajasida ham
beto'xtov o'zgarishlar ro'y
berib turadi. Mana shunday
o'zgarish, ya'ni jismning
sifatini o'zgartiruvchi harakat
ikkinchi turdagi harakatga
kiradi va u rivojlanish deb
ataladi.

1) harakat shakllari bir-birlari bilan sifat
jihatidan farq qilib, ularning har biri
materiyaning tashkiliy tuzilishi
darajalarining muayyan bosqichida
namoyon bo'ladi;
2) materiyaning harakat shakllari bir-biri
bilan genetik jihatidan, kelib chiqishi
jahatdan ketma-ket boblangan, ya'ni
harakatning murakkabroq shakllari uning
nisbatan soddaroq shakllaridan kelib
chiqqandir;
3) harakatning yuqori shakllari tarkibidagi
quyi shakllari uning yuqori shakllariga
ham mansubdir, ammo harakatning yuqori
shakli o'zidan quyi shakldagi harakatga
mansub emasdir. Materalist bo'lgan faylasuflar harakat
shakllarini turkumlaganida, quyidagi
mulohazalarga tayanib ish yuritadilar:

Borliqning asosiy
yashash shakllariga
Fazo narsalarning ko'lamini, hajmini, o'zaro joylashish tartibini,
uzlukli yoki uzluksizligini ifodalasa,
Vaqt hodisalarning ketma-ketligi, jarayonlarning
davomiyligini ifodalaydi.

BORLIQ VA UNING ASOSIY SHAKLLARI.

R е j а: 1. B о rliq tushunch а sining m о hiyati v а m а' n о si . B о rliq h а qid а gi t а ri х iy k о nts еп tsiyal а r . 2. B о rliqning sh а kll а ri v а n а m о yon bo'lish х ususiyatl а ri .

Borliq tushunchasining mohiyati va ma'nosi. Borliq haqidagi tarixiy konsepsiyalar Borliq tushunchasi. Ayrim faylasuflar borliqni moddiylik, moddiy jismlar bilan bog’lab tushuntirishadi. Ularning nuqtai nazarlaricha, borliq - ob'ektiv realliknigina qamrab oluvchi tushunchadir.

Yo'qlik tushunchasi. Hamma narsani hech narsaga aylantiruvchi, hamma narsaning ibtidosi ham, intihosi ham yo'qlikdir. Bu ma'noda yo'qlik cheksizlik, nihoyasizlik va mangulik bilan birdir. Yo'qlik chekingan joyda borliq paydo bo'ladi. Yo'qlikni hech narsa bilan qiyoslab bo'lmaydi. Fanda yo'qlik nima, degan savolga javob yo'q.

Markaziy Osiyo tupro g’ ida vujudga kelgan zardo'shtiylik ta'limotida borliq quyosh va olovning hosilasidir, alangalanib turgan olov borliqning asosiy mohiyatini tashkil etadi, deb hisoblangan. Qadimgi yunon faylasufi Suqrot borliqni bilim bilan qiyoslaydi va uningcha, biror narsa, biz uni bilsakkina bor bo'ladi, insonning bilimi qancha keng bo'lsa, u shuncha keng borliqni qamrab oladi, deb hisoblaydi. Qadimgi dunyoning atomist olimi Demokrit borliq atomlar majmuasidan iborat deb tushuntirgan. Uning fikricha, borliqning mohiyati uning mavjudligidadir. Mavjud bo'lmagan narsa yo'qlikdir. Islom ta'limotida esa borliq bu ilohiy voqelikdir. Ya'ni u Olloh yaratgan mavjudlikdir. Bu borada vahdati vujud va vahdati mavjud ta'limotlari bo'lgan. Borliq haqidagi konsepsiyalar

O'xshashlar

Borliq va ung asosiy shakllari

Yer yuzasi relyefining asosiy shakllari

Mixaelis tenglamasi va uning modifikasiyalangan shakllari

Borliq muammosi

Borliq falsafasi 2