M AV Z U : B U Y U K I PA K YO ’ L I . T E M U R I Y L A R DAV R I DA Q U R I LG A N M E ’ M O R I Y YO D G O R L I K L A R .

RE JA: 1) Buyuk ipak yo’li tarixi. 2)Temuriylar davrida qurilgan me’moriy yodgorliklar. 3)Tarixiy yodgorliklar kelajak ustini. 4)Shamsiddin Kulol, Jahongir Mirzo, Gumbazi Saidon 5)Xulosa

Buyuk Ipak yo liʻ  qadimda  sharq  bilan  g arbni  bo g lab  turgan  savdo  yo lidir. ʻ ʻ ʻ ʻ Dengiz,  okean  yo llari  ochilmasdan  oldin  bu  yo llar  muhim  ahamiyat  kasb  etgan. ʻ ʻ Buyuk  Ipak  yo li —  insoniyat  rivojlanishi  tarixining,  uning  birlashuvga  hamda  madaniy   ʻ qadriyatlari  bilan  almashishga,  hayotiy  fazo-yu  mahsulotlarni  sotish  uchun  bozorlarga   erishishga  intilishining  o ziga  xos  bo lgan  hodisasidir.  Sharqda  aytiladigan  naqlga  qaraganda:   ʻ ʻ „O tirgan —  bo yra,  yurgan —  daryo“.  Harakatlanish —  bu  hayotdir,  sayohat  qilish,   ʻ ʻ jahongashtalik  doimo  taraqqiyotning  harakatlantiruvchi  kuchi  bo lgan  edi.  Insoniyat  tarixida  eng   ʻ ulkan  bo lgan  ushbu  qit alararo  savdo  yo li  Yevropa  va  Osiyoni  bir-biriga  bog lab,  o tmishda   ʻ ʼ ʻ ʻ ʻ antik  Rim  davlatidan  to  Yaponiyaning  qadimgi  poytaxti  Nara  shahrigacha  cho zilgan  edi.  Albatta,   ʻ sharq  va  G arb  o rtasidagi  savdo  o tmish  qa riga  cho kkan  qadim-qadim  zamonlardan  beri  olib   ʻ ʻ ʻ ʼ ʻ borilar  edi,  lekin  bu  kelgusida  bunyod  etilgan  Buyuk  yo lning  aloxidagi  qismlari  edi.  Savdo   ʻ aloqalari  hosil  bo lishiga  Markaziy  Osiyo  tog larida  yarim  qimmatbaho  toshlar —  Sharqda   ʻ ʻ nihoyatda  qadrlangan  lazurit,  nefrit,  aqiq,  feruzalar  qazib  chiqariladigan  konlarni  topib,  qazib   olish  ko p  jihatdan  ko maklashgan.  Masalan,  Markaziy  Osiyodan  Eronga,  Mesopotamiyaga  va   ʻ ʻ hatto  Misrga  lazurit  toshi  yetkazib  beriladigan  „lazurit  yo li“  mavjud  edi.  U  bilan  bir  paytda  „nefrit   ʻ yo li“  ham  tarkib  topgan,  bu  yo l  Xotan  va  Yorkent  tumanlarini  Shimoliy  Xitoy  mintaqalari  bilan   ʻ ʻ bog lar  edi.  Bundan  tashqari,  Old  Osiyo  mamlakatlariga  So g diyona  va  Baqtriya  davlatlaridan   ʻ ʻ ʻ aqiq  toshlari  olib  ketilar  edi,  Xorazmdan  esa  feruza  keltirilgan.  Bu  yo nalishlarning  barchasi  oxir- ʻ oqibat  Buyuk  Ipak  yo liga  kirib  mujassamlashgan.  Markaziy  Osiyodan  G arbga  va  Janubga   ʻ ʻ o tkazilgan  karvon  yo llarini  hamda  Xitoydan  Sharqiy  Turkistonga  olib  boradigan  yo llarni  o zaro   ʻ ʻ ʻ ʻ bog lab  bergan  buyuk  yo lning  haqiqiy  boshlanishini  tarixchilar  eramizdan  avvalgi  ikkinchi   ʻ ʻ asrning  o rtalarida,  deb  hisoblaydilar,  o sha  davrda  xitoyliklar  uchun  ilk  bora  G arb  o lkalari —   ʻ ʻ ʻ ʻ Markaziy  Osiyo  davlatlari  kashf  etilgan  edi.

Shuni aytib  o tish  lozimki,  bu  yo l  hech  qachon  yagona  bir  yo l  bo lmasdan,  balki  azim  bir   ʻ ʻ ʻ ʻ daraxtning  sadasiga  o xshash  tarzda  shoxlanib  ketgan  turli-tuman  yo nalishlarni  o z  ichiga   ʻ ʻ ʻ olgan  edi.  Masalan,  Osiyoni  sharqdan  g arbga  qarab  kesib  o tuvchi  asosiy  yo llardan  biri   ʻ ʻ ʻ qadimiy  Xitoyning  poytaxti  Chanan  shahrida  boshlanib,  uning  shimoli-g arbiy   ʻ chegaralarigacha  Gobi  sahrosining  cheti  bo ylab  ketgan,  keyin  sharqiy  Turkiston  orqali   ʻ o tgan.  Tyan-Shan  tizmasi  dovonidan  oshib  o tgan  karvonlarinng  bir  qismi  Farg ona  vodiysi   ʻ ʻ ʻ va  Toshkent  vohasi  orqali  So g diyonaning  poytaxti  Samarqandga,  Buxoroga,  Xorazmga  olib   ʻ ʻ borgan,  keyin  esa  Kaspiy  dengizi  qirg oqlariga  yetib  kelar  edi.  Karvonlarni  gbir  qismi   ʻ Samarqanddan  chiqib,  Baqtriyaga  borar  va  Qashqadaryo  vodiysi  dan  o tib  Termiz  shahriga   ʻ kelar  edi,  u  yerdan  Amudaryodan  kechib  o tib,  Janubga,  Baqtralar  va  Hindistonga  qarab  ketar   ʻ edi.  Yo lning  yana  bir  yo nalishi  Tarim  shahridan  chiqib,  Takla-Makon  sahrosini  janub   ʻ ʻ tarafidan  aylanib  o tib,  Xotan  va  Yorkent  shaharlari  orqali  Baqtraga  (shimoliy  Afg oniston)  va   ʻ ʻ Marvga  kelar  edi,  bu  yerdan  karvonlar  Eron,  Suriya  davlatlari  orqali  o tib,  O rta  Yer  dengizi   ʻ ʻ bo yiga  yetib  kelar  edi,  mahsulotlarning  bir  qismi  dengiz  yo li  bilan  Rim  va  Yunonistonga  kelib   ʻ ʻ tushar  edi.  Nomidan  ham  ma lum  bo lishicha,  karvon  yo llaridagi  savdoning  asosiy  buyumi   ʼ ʻ ʻ butun  jahonda  juda  qimmatbaho  bo lgan  ipak  mahsulotlari  edi.  Masalan,  o rta  asrlarning   ʻ ʻ dastlabki  davrida  ipak  eng  qadrli  hisob-kitob  birligi  bo lib,  hatto  tillani  muomaladan  siqib   ʻ chiqaradigan  darajagacha  chiqar  edi.  Masalan,  So g diyonada  bir  otning  narxi  o nta  ipak   ʻ ʻ ʻ kiyimliklariga  tenglashtirilgan.  Ipak  bilan  bajarilgan  ishlar  evaziga,  navkarlarni  yollash  uchun   to lov  qilinar,  ipak  bilan  hatto  sodir  etilgan  jinoyat  evaziga  xun  to lash  mumkin  edi. ʻ ʻ