logo

Er va xotinning huquq va majburiyatlari

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1210.5 KB
FokinaLida.75@mail.ruMav zu:  Er v a xot inning 
huquq v a majburiy at lari
Reja:
•
1.  Er va xotinning shaxsiy huquq va 
majburiyatlari.
•
2.  Er va xotinning mulkiy huquq va 
majburiyatlari.
•
3.  Er va xotin mol-mulkining 
shartnomaviy tartibi.
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ruEr v a xot inning shaxsiy  
huquq v a majburiy at lari  
•
Nikoh fuqarolik xolati dalolatnomalarini qayd etish 
organlarida ro’yxatga olingan paytdan boshlab, nikohni 
tuzganlar er-xotin deb xisoblanadilar va shu paytdan 
e’tiboran ular urtasida er-xotinlik huquq va majburiyatlari 
vujudga keladi.
•
Oila kuruvchilarning konuniy nikoh munosabatiga  k irishi 
ularning huquqiy xolatini uzgartirib yuboradi, nikoh 
tufayli ular «er», «xotin» deb nomlanib, ular urtasidaga 
munosabatlar fakatgini axlokiy koidalar bilan emas, balki 
huquqiy normalar bilan xam tartibga solinadi.
•
Oilada er-xotin urtasidagi munosabat kanchalik barkaror 
bulsa, oila xam shunchalik mustaxkam buladi.
•
Qayd etilgan nikoh natijasida er-xotin urtasida shaxsiy va 
mulkiy huquq va majburiyatlar vujudga keladi.
•
Oilaviy munosabatlar er-xotinning shaxsiy huquqlari 
mulkiy huquqlariga nisbatan ustivor axamiyatga ega 
bulib, ularning xajmi, mazmuni, xarakteri, er va xotinning 
oilaviy huquqiy munosabatlarda katnashuvchi sifatidagi 
huquqiy xolatni belgilab beradi.
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru•
Oila kodeksining 19-22-moddalarida er va xotinning kuyidagi shaxsiy 
huquqlari mustaxkamlangan:
•
1. Oilada er va xotinning teng huquqliligi 
•
Er va xotin oilada teng huquqlardan foydalanadilar va ular teng 
majburiyatlarga egadirlar.(19- modda)
•
Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining  46- moddasiga kura:
•
Xotin-kizlar shaxsiy va mulkiy masalalarda erkaklar bilan teng huquqlardan 
foydalanadilar va bob-baravar majburiyatlarga egadirlar. Amaldagi 
konunlar er va xotinning rasmiy jixatidangina emas, balki amalda teng 
huquqliligini ta’minlash uchun xizmat kiladi. Oila huquqiga kura er-xotin 
umumiy xujalik ishlarini birgalikda, uzaro xamjixatlik asosida olib boradilar. 
Ular bir-birlariga ma’naviy yordam berib, kumakdosh bulib yashaydilar, 
xamma masalalarni bamaslaxat xal kiladilar. Er-xotindan birining 
muntazam ravishda shaxsiy huquqlarni amalga oshirishga xalakit berish, 
shaxsiy huquqlarni amalga oshirishni suiste’mol qilish nikohdan ajralishga 
olib kelishi mumkin (Misol: mashg’ulot turi yoki tanlashga xalal berish).
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru•
2. Er va xotinning familiya tanlash huquqi  
•
Nikoh tuzish vaqtida er va xotin o’z xohishi bilan Eri yoki xotinining familiyasini 
umumiy familiya qilib tanlaydi yoki ularning har biri nikohgacha bo’lgan o’z 
familiyasini saqlab qoladi.
•
Er va xotindan birining o’z familiyasini o’zgartirishi boshqasining ham familiyasi 
o’zgarishiga olib kelmaydi. (20- modda)
•
Familiya tanlash huquqi er va xotinga tegishli bulgan eng muxim shaxsiy 
huquqlardan biridir. Nikohga kiruvchilarga uzaro kelishib familiya tanlash huquqi 
beriladi. Ular nikohgacha bulgan Uzbekiston  familiyalarini saklash huquqiga ega 
bulganlaridek, er-xotin xoxishi bilan birining familiyasini umumiy familiya kilib 
tanlash huquqiga xam egadir. Er va xotinning familiya tanlash masalasi nikohni 
qayd etish vaktida xal kilinishi lozim. Nikohga utuvchilarga ularning familiya tanlash 
huquqi nikohni qayd etuvchi mansabdor shaxsning vazifasi xisoblanadi. 
Konunchilik tajribasida ba’zan kushma familiyalar xam uchraydi.
•
Nikohdan ajratish vaktida xam er-xotinning familiyasi xar birining shaxsiy talabiga 
binoan uzgartilishi mumkin. Nikoh xakikiy xisoblanmagan xolda, nikohni tuzish 
vaktida familiyasini uzgartirgan shaxslarning nikohgacha bulgan familiyalari 
tiklanadi. Lekin nikoh tuzishga monelik kiladigan xolatlar borligini bilmagan 
shaxslar nikoh tuzish vaktida kabul kilingan familiyalarini saklash huquqiga 
egadirlar.
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru•
3. Er-xotinning bolalar tarbiyasi va oila turmushi masalalarini xal qilish  
•
Bolalar tarbiyasi va oilaviy turmushning boshqa masalalarini er va xotin 
birgalikda hal etadilar. (21- modda)
•
Oilaviy turmushning xamma masalalari er-xotin tomonidan uzaro rozilik 
asosida birgalikda xal etiladi. Bolalar tarbiyasi va oilaviy turmushning 
ayrim masalalarini xal qilishda urtada rozilik bulmasa, tegishla davlat 
organiga marojaat qilish yuli bilan bu masala xal etiladi. Nizoning 
xarakteriga karab bunday ishlar sud tartibida, vasiylik va xomiylik organida 
kurib chikiladi. Misol: er-xotin urtasida bolalar tarbiyasiga oid nizolar, 
familiya yoki ism berish masalasidagi kelishmovchilik vasiylik va xomiylik 
organi tomonidan xal kilinadi.
•
Bolalarning moddiy ta’minlash masalalari sud tomonidan kurib chikiladi.
•
Uzbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1998 yil 11 sentyabrdagi 
«Bolalar tarbiyasi bilan boglik bulgan nizolarni xal qilishda sudlar 
tomonidan konunlarni kullash amaliyoti tugrisida»gi karorga kura 
«bolalarning tarbiyasi bilan boglik nizolarning sudlar tomonidan tugri xal 
etilishi, ota-onalar huquqlarini muxofazasi, ota-onalarning uz bolalari 
tarbiyasidagi ma’suliyatlarini oshirish muxim axamiyatga ega»
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru•
4. Er va xotinning mashg’ulot turi, kasb va turar joy tanlash huquqlari.   Er va 
xotinning har biri turi, kasb va turish hamda yashash joyini tanlashda erklidir. (22- 
modda)
•
Amaldagi konunchilik  er-xotinning oilaviy masalalarini birgalikda xal qilishdagi 
huquqlarni ta’minlashga karatilgan. Oilada mashg’ulot turi, kasb tanlash masalalari 
kelishilgan xolda xal kilinadi.
•
Er-xotindan xar biri uz kizikishi, xislati, ijobiy kobiliyati, jismoniy rivojlanishiga 
karab, uziga mos keladigan faoliyat turini tanlaydi. Er-xotinning erkin kasb tanlash 
huquqi konun bilan mustaxkamlangan.
•
Er-xotinning birga yashash bolalarni tarbiyalash, mastakil oila kurish uchun asos 
bulib xizmat kiladi. Konun xar bir er-xotinga kaerda yashashni erkin xal 
majburiyatini vujudga keltirmaydi. Er-xotinning turar joyiga karab, ularning voyaga 
yetmagan farzandlarining turar joylari belgilanadi. Er va xotinning mulkiy huquq va 
majburiyatlari «Oila» kodeksining V bobida mustaxkamlangan.
•
Er-xotinning oilaviy munosabatlarda teng huquqliligi va bab-baravar 
majburiyatlarga ega ekanligi mulkiy munosabatlarda xam uz ifodasini topadi. Er-
xotinning mulkiy huquq va majburiyatlariga iktisodiy mazmundagi masalalar kiradi. 
Masalan, er-xotinning umumiy mulkiga nisbatan bulgan huquq va majburiyatlari, 
er-xotinning xar birining aloxida xususiy mulkiga bulgan huquq va 
majburiyatlari,uzaro moddiy ta’minlashdagi aliment huquqi va majburiyatlari 
shular jumlasidandir.
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ruEr v a xot inning mulk iy  huquq v a majburiy at lari
•
Er va xotinning nikoh davomida birgalikda orttirgan mol-mulklari, shuningdek nikoh qayd 
etilgunga qadar, bo’lajak er – xotinning umumiy mablag’lari hisobiga olingan mol – mulklari, 
agar qonun yoki nikoh shartnomasida boshqacha hol ko’rsatilmagan bo’lsa, ularning 
birgalikdagi umumiy mulki xisoblanadi. 
•
Oila kodeksining 23- moddasi 2 bandi umumiy mulkning asosiy turlarini sanab beradi:
•
Ular jumlasiga,
•
- er va xotin xar birining mexnat faoliyatidan;
•
- tadbirkorlik faoliyatidan;
•
- intellektual faoliyat natijalaridan orttirgan daromadlari;
•
- ular tomonidan olingan pensiyalar, nafakalar;
•
- maxsus maqsadga muljallangan boshka pul tulovlari (moddiy yordam summasi, mayib 
bulish yoki salomatligiga boshkacha zarar yetkazish okibatida mexnat qilish kobiliyatini 
yukolganligi munosabati bilan yetkazilgan zararni koplash tarzida tulangan summalar) kiradi.
•
Er va xotinning umumiy daromadlari xisobiga olingan kuchar yoki kuchmas ashyolar, kimmatli 
kogozlar, paylari, omonatlari, kredit muassasalariga yoki boshka tijorat tashkilotlariga 
kiritilgan kapitaldagi ulushlari xakidagi er va xotinning nikoh davomida orttirgan xar kanday 
mol-mulklari, ular er yoki xotindan birining nomiga rasmiylashtirilgan yoxud pul mablaglari 
kimning nomiga yoki er va xotinning kaysi biri tomonidan kiritilgan bulishidan kat’iy nazar 
ular xam er va xotinning umumiy mol-mulki xisoblanadi.
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru•
Er va xotindan biri uy-ruzgor ishlarini yuritish, bolalarni parvarish qilish bilan band 
bulgan yoki boshka uzrli sabablarga kura mustakil ish xaki va boshka daromadga 
ega bulmagan takdirda xam er va xotin umumiy mulkkanisbatan teng huquqka ega 
buladi.
•
Fermer xujaligi va dexkon xujaligi a’zolarining birgalikdagi mulki bulgan mol-
mulkka nisbatan er va xotinning egalik qilish, foydalanish va tasarruf etish 
huquqlari fermer xujaligi va dexkon xujaligi tugrisidagi konunlar bilan belgilanadi.
•
Er va xotin ularning birgalikdagi umumiy mulki bulgan mol-mulkka egalik qilish, 
undan foydalanish va uni tasarruf etishda teng huquqlarga egadir. Er va xotindan 
birining umumiy mol-mulkini tasarruf etish bilan boglik bitim tuzilganda bu xarakat 
boshkasining roziligiga kura amalga oshirilayotganini anglatadi. Er va xotindan 
birining umumiy mulkini tasarruf etish etish yuzasidan amalga oshirgan bitimi 
boshkasining biriga roziligi bulmaganligi sababligina bildirgan talabiga binoan va 
fakat bitimni amalga oshirgan ikkinchi tomon amalga oshirilgan bitim yuzasidan er 
(xotin) rozi emasligini oldindan bilgan xolda yoki bilishi lozim bulganligi isbotlangan 
xollarda sud tomonidan xakikiy emas deb topilishi mumkin. Er (xotin) uzining 
nomiga rasmiylashtirilgan umumiy kuchmas mulkni tasarruf etish buyicha bitim 
tuzishi uchun xotin (er) ning notarial tartibda tasdiklangan roziligini olishi lozim. 
Kursatilgan bitimni tuzishga notarial tartibda tasdiklangan roziligi olinmagan er 
yoki xotin mazkur bitim amalga oshirilganligini bilgan yoki bilishi lozim bulgan 
kundan boshlab bir yil davomida bu bitim sud tartibida xakikiy emas deb topilishini 
talab qilishga xaklidir.
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru•
Er va xotinning nikohga kadar uziga tegishla bulgan mol-mulki, 
shuningdek ulardan xar birining nikoh davomida xadya, meros 
tarikasida yoki boshka bepul bitimlar asosida logan mol-mulki 
ulardan xar birining uz mulki xisoblanadi.
•
Nikoh davomida er-xotinning umumiy mulki yoki ulardan xar 
birining mol-mulki yoxud er va xotindan birining mexnat 
xisobiga mol-mulkning kiymati ancha oshishiga olib kelgan 
mablaglar kushilgani aniklansa, er yoki xotindan xar birining 
mol-mulki ularning birgalikdagi mulki deb topilishi mumkin.
•
Er yoki xotindan fakat bittasiga tegishli bulgan va u tomonidan 
tasarruf etiladigan mulk xususiy mulk xisoblanadi.
•
Xususiy mulkka kuyidagilar kiradi:
•
- er yoki xotinning nikohga kadar fakat uziga tegishli bulgan 
mulki (uy jixozlari, omonat kassasiga kuyilgan pul, kimmatbaxo 
kogozlar);
•
- nikoh davomida xadya yoki meros tarikasida olgan mulklari;
•
- tuy sovgalari, agar ular er yoki xotindan birining shaxsiy 
foydalanishi uchun muljallangan bulsa;
•
- er yoki xotin tomonidan olingan Davlat mukofatlari va sovgalar 
(Misol: oltin soat, mototsikl va boshkalar);
•
- er-xotinning nikoh tuzishga kadar olgan xadyalari (kelinning 
sepii va boshkalar). 
•
Bu buyumlardan turmushda birgalikda foydalanishdan kat’iy 
nazar, ularning birgalikdagi umumiy mulki tarkibiga kirmaydi».
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru•
Qimmatbaho buyumlar va zebu – ziynatlardan boshqa shaxsiy foydalanishdagi buyumlar 
(kiyim – bosh, poyabzal va boshqa shu kabilar), garchi nikoh davomida ea va xotinning 
umumiy mablag’i hisobiga olingan bo’lsa ham, ulardan foydalanib kelgan er va xotinning 
xususiy mulki hisoblanadi.
•
Er va xotinning shaxsiy foydalanishida bulgan kiyim bosh, payabzal va boshka shu kabilar 
ularning xususiy mulklari xisoblanadi. Bunday mulklarni xususiy mulk deb xisoblash uchun 
ularning kaysi mablag xisobiga xarid kilinganligi xisobga olinmaydi. Mulkni er-xotinning 
xususiy mulki deb xisoblash uchun ularning usha er yoki xotinning shaxsiy foydalanishida 
bulganligi kifoya kiladi. Lekin shaxsiy foydalanishda bulgan xamma buyumlar xam xususiy 
mulk xisoblanmaydi. Masalan: zeb-ziynat ashyolari umumiy  mablag xisobiga olingan bulsa, 
er-xotinning umumiy mulki xisoblanadi.
•
Er va xotinning umumiy mol-mulkini bulish er va xotindan birining talabiga kura, ular nikohda 
bulgan davrida xam, nikohdan ajralishgandan keyin xam, shuningdek kreditor er va xotindan 
birining umumiy mol-mulki ulushiga unduruvni karatish uchun umumiy mol-mulkni bulish 
talabi bilan arz kilgan xollarda amalga oshirilishi mumkin.
•
Er va xotinning umumiy mol-mulki er va xotin urtasida uzaro kelishuv asosida bulinib olinishi 
mumkin. Er va xotinning xoxishi bilan ularning umumiy mol-mulkni bulish tugrisidagi uzaro 
kelishuvi notarial tartibda tasdiklanishi mumkin.
•
Nizo tugilgan xollarda er va xotinning umumiy mol-mulkini bulish, shuniningdek er va 
xotinning bu mol-mulkidagi ulushini aniklash sud tartibida amalga oshiriladi.
•
Umumiy mol-mulkni bulishda sud er va xotinning xar biriga mulkning kaysi kismi berilishi 
lozimligini aniklaydi. Er (xotin) ga unga karashli ulushdan oshik kiymatga ega bulgan mol-mulk 
beriladigan xollarda, xotin (er) ga tegishli pul yoki uzga kompensatsiya belgilanishi mumkin.
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru•
Oilaviy munosabatlar tugatilganda, sud er va xotin aloxida yashagan davrda 
orttirgan mol-mulkni ulardan xar birining uz mulki deb topishi mumkin. 
•
Voyaga yetmagan bolalar extiyojini kondirish uchun olingan buyumlar bulinmaydi 
(kiyim-bosh, payabzal). Er va xotinning umumiy mol-mulki xisobidan urtadagi 
voyaga yetmagan bolalar nomiga kuyilgan omonatlar usha bolalarga tegishli 
xisoblanib, er-xotinning umumiy mol-mulkini bulish paytida e’tiborga olinmaydi. 
•
Er va xotinning umumiy mol-mulki ular nikohda tuzgan davrda bulingan takdirda, 
er va xotin mol-mulkining bulinmay kolgan kismi, shuningdek er va xotin 
tomonidan ular nikohda tuzgan davrda orttirilgan mol-mulk keyinchalik ularning 
birgalikdagi umumiy mulkini tashkil kiladi.
•
Nikohdan ajralgan er va xotinning umumiy mol-mulkini bulish tugrisidagi 
talablariga nisbatan uch yillik da’vo muddati kullaniladi.
•
Mulkni bulishda er-xotindan xar biriga tegishli ulush ajratiladi. Agar er va xotin 
urtasidagi nikoh shartnomasida boshkacha xoll nazarda tutilmagan bulsa, er va 
xotinning ulushlari teng deb xisoblanadi.
•
Birok ma’lum xolatlar mavjud bulganida sud teng bulishi tamoyilidan chekinishi 
mumkin. Bunga, er-xotinning voyaga yetmagan bolalarning manfaatlari talab 
etilsa, yul kuyiladi. Kupincha bunday zarurat uyni yoki kvartirani bulishda vujudga 
keladi. Bolalar manfaatini xisobga olib sud mebel ь  va uy-jixozlarini bulnishida 
tenglik tamoyilidan chekinishi mumkin. 
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru•
Agar er yoki xotinning biron e’tiborga loyik manfaati talab kilsa, tenglik 
tamoyilidan chekinish mumkin. Bunday xodisalarning ro’yxati yangi 
konunchilikda tula-tukis burilgan. Birinchi navbatda, bu er xotindan uzok 
muddat davomida uzrsiz sabablarga kura daromadlar olmagan bulsa, bu 
koidani tadbik etishda juda extiyot bulish lozim. Bir tomondan mexnatga 
uz kobiliyatini erkin tasarruf etishlik xar bir fuqaroning konstitutsiyaviy 
huquqi xisoblanadi. Xech Kim mexnat qilishga majbur etilmaydi yoki 
mexnat qilishdan bosh tortganligi uchun jazolanmaydi.
•
Er xotinning birgalikdagi umumiy mulkini bulishda er (xotin) ning topgan 
daromadini xisobga olmaslik favkuloddagi noxaklik bulib xisoblanadi. 
Bunday xolda er-xotinning bu faktga nisbatan munosabatini aniklash 
axamiyatiga ega. Er va xotinning umumiy mol-mulkini er (xotin) oila 
manfaatlariga zarar yetkazgan xolda sarflangan bulsa, bu xolat mulkni 
bulishda nazarga olinadi. Kupincha bunday mulkni sarflashga er-xotindan 
bittasining spirtli ichimlik ichishga yoki giyoxvand moddalarn iste’mol 
qilishga ruju kuygani sabab buladi. Er-xotindan bittasining ogir kasal 
ekanligi yoki nogironligi xam sud tomonidan xissalar teng bulinmasligiga 
sabab bulishi mumkin.
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru•
Xissalarni aniklashda avval ideal xissalar, ya’ni huquq (masalan, uy-joyni 
egallashda 50%), keyin esa er bilan xotinning xoxishi buyicha, amaliy 
asosda, kaysi ashyo er yo xoitnga tegishliligi aniklanadi. Sud ashyolarni 
bulishda, birinchi navbatda, er-xotinlarning uz xoxishlarini xisobga olib, 
kaysi ashyoni kimga berishni xal kiladi. Agar er-xotin uzaro kelisha 
olmasalar, nizo sud orkali xal kilinadi.
•
4. Bulinishi lozim bulgan ashyolardan tashkari er-xotinlarga tegishli 
bulgan, narsalarni talab qilish huquqi va ularning umumiy karzlari xam 
bulishi mumkin.
•
Talab etish huquqi er-xotinlarga tegishli bulgan kimmatbaxo kogozlarda 
(aktsiyalar, davlat zayomi, beletlari, veksellarda) aks etishi mumkin. Talab 
eish huquqiga molik ashyolar mazkur mulkning aktivi tarkibiga karab, 
boshka mulklar katori umumiy koidalar asosida bulinadi. Karzlar er-xotinga 
tegishli umumiy mulkning passivi xisoblanib, er-xotinlarga tegishli bulgan 
karzlarga nisbatan mutanosib taksimlanadi. 
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ruEr v a xot in mol-mulk ining shart nomav iy  t art ibi
•
Nikohlanuvchi shaxslarning yoki er va xo ti nning nikohda bulgan davrda va (yoki) er 
va xotin nikohdan ajratilgan takdirda ularning mulkiy va huquq va xamda 
majburiyatlarini belgilovchi kelishuvi nikoh shartnomasi deb xisoblanadi.
•
Ilgari amalda bo’lgan oila qonunchiligida er va xotinning faqat qonuniy mulk tartibi 
ma’lum edi. Hozirgi vaqtda qonuniy mulk tartibini saqlab qolish bilan birga 
mulkning shartnomaviy tartibiga ham o’rin berildi. U nikoh shartnomasi deb 
yuritiladi.
•
Nikoh shartnomasiga ko’ra er va xotinning har ikkalasiga ham nikohda o’lgan 
davrlarida yoki nikohdan ajratilgan paytlarida o’z huquq va majburiyatlarini aniqlab 
olish imkoniyati yaratiladi.
•
Nikoh shartnomasi fuqarolik huquqiy shartnomalarining turlaridan hisoblanadi. 
Faqatgina uni tuzishda qatnashuvchi taraflarning o’ziga xos xususiyatlari bilan 
ajralib turadi. Nikoh shartnomasi faqat nikohdagi er va xotin o’rtasida tuziladi va 
uning mazmunini tomonlarning mol-mulkka bo’lgan huquq va majburiyatlari 
tashkil etadi. 
•
Nikoh shartnomasida ayol va erkak o’rtasidagi shaxsiy munosabatlarni tartibga 
solishga qaratilgan shartlar haqiqiy emas deb hisoblanadi. 
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru•
Nikoh shartnomasi nikoh davlat ro’y\atiga olinguniga kadar xam, shuningdek nikoh 
davrida xam tuzilishi mumkin.
•
Nikoh davlat ro’yxatiga olingunga kadar tuzilgan nikoh shartnomasi nikoh davlat 
ro’yxatiga olingan kundan boshlab kuchga kiradi.
•
Nikoh shartnomasi yozma shaklda tuziladi va notarial tartibda tasdiklanishi lozim. 
Bu qoidaga rioya qilmaslik shartnomani haqiqiy emas deb topish uchun asos 
bo’ladi.
•
Nikoh shartnomasini tuzish yoki tuzmaslik ixtiyoriy er – xotinning o’ziga tegishlidir. 
Nikoh shartnomasini tuzishda agar er (xotig) muomila layoqatiga ega bo’lmasa, u 
holda nikoh shartnomasini uning nomidan homiysi tuzadi.  
•
Er va xotin nikoh shartnomasiga kura birgalikdagi umumiy mulkning konunda 
belgilangan (ushbu Kodeksning 23- moddasi) tartibini uzgartirishga, er va xotinning 
barcha mol-mulkiga, uning ayrim turlariga yoxud er va xotindan xar birining mol-
mulkiga nisbatan birgalikdagi, ulushli yoki aloxida egalik qilish tirtibini urnatishga 
xaklidir.
•
Nikoh shartnomasi er va xotinning mavjud mol-mulkiga nisbatan xam, bulgusi mol-
mulkiga nisbatan xam tuzilishi mumkin.
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru•
Er va xotin nikoh shartnomasida uzaro moddiy ta’minot berish, oila xarajatlarini 
kutarish, bir-birining daromadida ishtirok etish, boshka shaxslar bilan mulkiy 
shartnomalar tuzish, birgalikda tadbirkorlik faoliyati bilan shugullanish buyicha uz 
huquq va majburiyatlarini belgilab olishga, nikohdan ajralganda er va xotindan xar 
biriga beriladigan mulkni aniklab olishga, shuningdek nikoh shartnomasiga er va 
xotinning mulkiy munosabatlariga oid boshka ma’lumotlar kiritishga xakli.
•
Nikoh shartnomasida nazarda tutilgan huquq va majburiyatlar muayyan muddat 
bilan cheklanishga yoki muayyan shart-sharoitning yuzaga kelishi yoxud 
kelmasligiga boglik kilib kuyilishi mumkin.
•
Nikoh shartnomasi er-xotinning huquq layokati yoki muomala layokati, ularning uz 
huquqlarini ximoya qilish uchun sudga murojaat qilish huquqlarini cheklashni, er-
xotin urtasidagi shaxsiy nomulkiy munosabatlarni, er-xotinning bolalarga nisbatan 
bulgan huquq va majburiyatlarini tartibga solishni, mexnatga layokatsiz ta’minot 
olishga er yoki xotinning huquqini cheklovchi koidalarni, er va xotindan birini uta 
nokulay xolatga solib kuyuvchi yoxud oila tugrisidagi konun xujjatlarining 
noarmalarigazid keluvchi boshka shartlar nazarda tuta olmaydi.
•
Nikoh shartnomasi er-xotinning kelishuvi bilan istalgan vaktda uzgartilishi va bekor 
kilinishi mumkin. Nikoh shartnomasi kanday shaklda tuzilgan bulsa, uning 
uzgartilishi yoki bekor kilinishi xam shunday shaklda amalga oshiriladi. 
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru•
Nikoh shartnomasini bajarishdan bir tomonlama bosh tortishga yul kuyilmaydi. Nikoh 
shartnomasi er-xotindan birining talabi bilan Uzbekistoan Respublikasi Fuqarolik kodeksida 
belgilangan asoslar va tartibda sudning xal kiluv karori bilan uzgartirilishi yoki bekor kilinishi 
mumkin.
•
Nikoh tugatilgan paytdan boshlab nikoh shartnomasining amal qilishi xam tugaydi, nikoh 
shartnomasida nikoh tugatilganidan keyingi davr uchun nazarda tutilgan majburiyatlar 
bundan mustasno.
•
Nikoh shartnomasi sud tomonidan Uzbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksida nazarda 
tutilgan asoslar buyicha tula yoki kisman xakikiy emas deb topilishi mumkin.
•
Nikoh shartnomasining shartlari ushbu Kodeks 31- moddasi beshinchi kismining talablariga 
zid kelsa, sud er-xotindan birining talabiga binoan nikoh shartnomasini tula yoki kisman 
xakikiy emas deb topish mumkin.
•
Er-xotinning mulkiy huquq va majburiyatlari haqiqiy deb tan olingan shartnomaga asosan 
vujudga keladi. Haqiqiy deb tan olingan shartnomaning shartlari:
•
birinchidan, nikoh shartnomasining mazmuni qonunga xilof bo’lmasligi lozim. SHaxsiy 
nomulkiy bo’lgan munosabatlarni majburan bo’ysundirib kelishilishiga yo’l qo’yilmaydi;
•
ikkinchidan, er – xotin huquq va muomala layoqatiga ega bo’lishi kerak. Istisno sifatida nikoh 
tuzishga yo’l qo’yilgan shaxs muomala yoshiga to’lgan bo’lishi yoki to’lgan deb hisoblanishi 
kerak; 
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru•
uchunchidan, nikoh shartnomasi notarial rasmiylashtirilishi 
shart;
•
to’rtinchidan, nikoh shartnomasi qatnashchilarining bayon 
etilgan xohishi uning haqiqiy hohishiga mos kelishi, ya’ni 
kelishuv to’g’ri tushunilib, uni tuzish ixtiyoriy asosda 
bo’lmog’i kerak.
•
Er (xotin) ning majburiyatlari buyicha xak undirish fakat 
uning mol-mulkiga karatilish mumkin. Ushbu mol-mulk 
yetarli bulmagan takdirda xam undirishni er-xotinning mol-
mulkiga karatish uchun kreditor karzdor er (xotin) ulushini 
er-xotinning umumiy mol-mulkidan ajratib undirib 
berilishini talab qilishga xaklidir.
•
Agar sud er (xotin) ning majburiyatlari buyicha orttirilgan 
barcha ashyolar oila extiyojlari uchun ishlatilganligi 
aniklansa, er-xotinning umumiy majburiyatlari buyicha, 
shuningdek er (xotin) ning majburiyatlari buyicha xak 
undirish er-xotinning umuiy mol-mulkiga karatiladi. Bu mol-
mulk yetarli bulmagan takdirda er-xotin kursatib utilgan 
majburiyatlar yuzasidan ularning xar biriga karashli mol-
mulk bilan sherik javobgar buladilar.
•
.
•
  Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru•
Agar er-xotinning umumiy mol-mulki ularning biri tomonidan jinoiy yul bilan 
topilgan mablag xisobiga orttirilgani yoki kupaygan sud xukmi bilan aniklangan 
bulsa, xakni undirish tegishli ravishda er-xotinning umumiy mol-mulkiga yoki uning 
bir kismiga karatilishi mumkin.
•
Er-xotinning voyaga yetmagan bolalari yetkazgan zarar uchun javobgarligi fuqarolik 
konun xujjatlari bilan belgilanadi.
•
Er (xotin) nikoh shartnomasi tuzayotgani, uni uzgartirayotgani yoki bekor 
kilayotgani tugrisida uz kreditorini (kreditorlarini) xabardor qilishi shart. Ushbu 
majburiyatni bajarmagan takdirda er yoki xotin, nikoh shartnomasi mazmunidan 
kat’i nazar, uz majburiyatlari buyicha javobgar buladi.
•
Karzdor er (xotin) ning kreditori (kreditorlari) sharoit jiddiy uzgargani tufayli nikoh 
shartnomasining shartlari konunda belgilangan tartibda uzgartirish yoki bekor 
qilishni talab qilishga xakli.
•
Er-xotin konunda yul kuyiladigan barcha mulkiy-shartnomaviy munosabatlarga 
uzaro kirishishga xaklidir.
•
Er-xotin urtasida tuzilgan, ulardan birining huquqlarini cheklashga karatilgan 
kelishuvlar xakikiy xisoblanmaydi
Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz FokinaLida.75@mail.ru Ziyo Kelajak
www.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ruMav zu: Er v a xot inning huquq v a majburiy at lari Reja: • 1. Er va xotinning shaxsiy huquq va majburiyatlari. • 2. Er va xotinning mulkiy huquq va majburiyatlari. • 3. Er va xotin mol-mulkining shartnomaviy tartibi. Ziyo Kelajak www.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ruEr v a xot inning shaxsiy huquq v a majburiy at lari • Nikoh fuqarolik xolati dalolatnomalarini qayd etish organlarida ro’yxatga olingan paytdan boshlab, nikohni tuzganlar er-xotin deb xisoblanadilar va shu paytdan e’tiboran ular urtasida er-xotinlik huquq va majburiyatlari vujudga keladi. • Oila kuruvchilarning konuniy nikoh munosabatiga k irishi ularning huquqiy xolatini uzgartirib yuboradi, nikoh tufayli ular «er», «xotin» deb nomlanib, ular urtasidaga munosabatlar fakatgini axlokiy koidalar bilan emas, balki huquqiy normalar bilan xam tartibga solinadi. • Oilada er-xotin urtasidagi munosabat kanchalik barkaror bulsa, oila xam shunchalik mustaxkam buladi. • Qayd etilgan nikoh natijasida er-xotin urtasida shaxsiy va mulkiy huquq va majburiyatlar vujudga keladi. • Oilaviy munosabatlar er-xotinning shaxsiy huquqlari mulkiy huquqlariga nisbatan ustivor axamiyatga ega bulib, ularning xajmi, mazmuni, xarakteri, er va xotinning oilaviy huquqiy munosabatlarda katnashuvchi sifatidagi huquqiy xolatni belgilab beradi. Ziyo Kelajak www.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ru• Oila kodeksining 19-22-moddalarida er va xotinning kuyidagi shaxsiy huquqlari mustaxkamlangan: • 1. Oilada er va xotinning teng huquqliligi • Er va xotin oilada teng huquqlardan foydalanadilar va ular teng majburiyatlarga egadirlar.(19- modda) • Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 46- moddasiga kura: • Xotin-kizlar shaxsiy va mulkiy masalalarda erkaklar bilan teng huquqlardan foydalanadilar va bob-baravar majburiyatlarga egadirlar. Amaldagi konunlar er va xotinning rasmiy jixatidangina emas, balki amalda teng huquqliligini ta’minlash uchun xizmat kiladi. Oila huquqiga kura er-xotin umumiy xujalik ishlarini birgalikda, uzaro xamjixatlik asosida olib boradilar. Ular bir-birlariga ma’naviy yordam berib, kumakdosh bulib yashaydilar, xamma masalalarni bamaslaxat xal kiladilar. Er-xotindan birining muntazam ravishda shaxsiy huquqlarni amalga oshirishga xalakit berish, shaxsiy huquqlarni amalga oshirishni suiste’mol qilish nikohdan ajralishga olib kelishi mumkin (Misol: mashg’ulot turi yoki tanlashga xalal berish). Ziyo Kelajak www.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ru• 2. Er va xotinning familiya tanlash huquqi • Nikoh tuzish vaqtida er va xotin o’z xohishi bilan Eri yoki xotinining familiyasini umumiy familiya qilib tanlaydi yoki ularning har biri nikohgacha bo’lgan o’z familiyasini saqlab qoladi. • Er va xotindan birining o’z familiyasini o’zgartirishi boshqasining ham familiyasi o’zgarishiga olib kelmaydi. (20- modda) • Familiya tanlash huquqi er va xotinga tegishli bulgan eng muxim shaxsiy huquqlardan biridir. Nikohga kiruvchilarga uzaro kelishib familiya tanlash huquqi beriladi. Ular nikohgacha bulgan Uzbekiston familiyalarini saklash huquqiga ega bulganlaridek, er-xotin xoxishi bilan birining familiyasini umumiy familiya kilib tanlash huquqiga xam egadir. Er va xotinning familiya tanlash masalasi nikohni qayd etish vaktida xal kilinishi lozim. Nikohga utuvchilarga ularning familiya tanlash huquqi nikohni qayd etuvchi mansabdor shaxsning vazifasi xisoblanadi. Konunchilik tajribasida ba’zan kushma familiyalar xam uchraydi. • Nikohdan ajratish vaktida xam er-xotinning familiyasi xar birining shaxsiy talabiga binoan uzgartilishi mumkin. Nikoh xakikiy xisoblanmagan xolda, nikohni tuzish vaktida familiyasini uzgartirgan shaxslarning nikohgacha bulgan familiyalari tiklanadi. Lekin nikoh tuzishga monelik kiladigan xolatlar borligini bilmagan shaxslar nikoh tuzish vaktida kabul kilingan familiyalarini saklash huquqiga egadirlar. Ziyo Kelajak www.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ru Ziyo Kelajak www.arxiv.uz