logo

Evolyutsion nazariya

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

812.80859375 KB
Evolyutsion nazariya  
Evolyutsion g‗oyani turli mamlakatlar 
antropologlari: Gerbert 

Spenser, Eduard Taylor, Teodor Vays, Genrix 
Shurs (Germaniyadan); 

sharl Leturno (Fransiya); Lyuis Genri Mofgan 
(AQSh) yuksaltirdilar. 

Ularning tadqiqotlari tufayli madaniyat avvalgi 
ma‘lum mazmunga ega 

bo‗lmagan alohida tur va xususiyatlar 
yig‗indisidan, insoniyat uchun 

umumiy tarixiy qonunlarga ega bo‗lgan 
mujassam, tizimi va tartibli 

ko‗rinish ni olad        
Tarixiy antropologiyada evolyutsion nazariya asoschisi deb haqli 

ravishda ingliz olimi Eduard Taylor (1833-1917) tan olinadi. U 
1865 yili 

nashr qilingan ―Insoniyatning qadimgi tarixiga oid tadqiqotlar‖ 
asarida 

o‗z qarashlarini bayon etadi. Olim asarida insoniyat 
madaniyatining 

ibtidoiy darajasidan hozirgi qadar yuksalib borishi, xalqlar 

madaniyatlaridagi farqlar esa haqiqiy xususiyatlarga emas 
madaniy 

taraqqiyotning notekis rivojlanishi natijasi ekanligini ta‘kidlayd        
Taraqqiyotning evolyutsion nazariyasini Taylor 1875-yilda nashr 

qilingan ―Ibtidoiy madaniyat‖ kitobida yanada batafsilroq 
yoritadi. Unda 

J. de Mestraning yerda yarim sivilizasiyalashgan odamlarning 
paydo 

bo‗lgani hamda ularning bir qisimi yovvoyilikka boshqalarini esa 

oldingi sivilizasiyaga qarab taraqqiy etishi g‗oyasiga qarshi 
insoniyat 

madaniyatining uzluksiz rivojlanishi g‗oyasi yotadi. Shu bilan 
birgalikda 

Taylor ma‘lum tarixiy va tabiiy fojialar madaniyatida rekrisiv, ya‘ni 

salbiy (orqaga qaytish) rivojlanish bo‗lishi mumkinligini ham inkor 

etmaydi        
Evolyutsion nazariya klassiklaridan biri ingliz 
faylasufi, biologi, 

psixologi va sosiologi Gerbert Spenser (1820-
1903) bo‗ladi. Uning 

birxillik (gomogen) dan madaniyatning 
ko‗pxillik (geterogen), ya‘ni 

bosqichma-bosqich differensasiya va 
integrasiya orqali o‗zgarib

murakkablashib borishi g‗oyasi ―Sotsiologiya 
asoslari‖ (1876-1896) 

asarida to‗la aksini topadi.

S        
Spenser g‗oyasining asosi jamiyat 
va inson organizmining 

(tanasining) qiyoslanishida edi. 
Jamiyat va madaniyatlarning turli 

tiplarini u ma‘lum ―ilohiy tana‖ 
tarzidagi, doimiy taraqqiyotdagi 
borliq 

sifatida izohlaydi. Olimning 
fikricha jamiyat yoki madaniyatlar 
tashqi 

(gegrafik muhit, qo‗shni 
madaniyatlar); va ichki (insonning 
jismoniy 

tabiati, irqiy differensasiya, ruhiy 
sifatlarining xilma-xilligi) omillari 

orqali taraqqiyot etadi.        
Tarixiy antropologiyada evolyutsionizmning shakllanishida 

amerikalik olim Lyuis Genri Morgan alohida o‗rin tutadi. Morgan 

(1818-1881) antropologiyaga zamondoshi 

bo‗lgan 

barcha 

hamkasiblarning umumiy xizmatidan ko‗proq hissa qo‗shgan desak 

mubolag‗a bo‗lmaydi. 

Urug‗ning taraqqiy etgan tuzimini u irokezlarda kuzatish 

mumkinligini yozadi.nihoyat urug‗ning so‗ngi turi (ota urug‗) 

Morganning fikricha qadimgi yunon va rimliklarda arxaik davrida 
hukm 

surgan        
Morgan insonning tarixida oila 

taraqqiyotining 3 bosqichini: 1) qon-
qarindoshlik oilasi (ota –ona 

farzandlari orasidagi nikohni taqiqlanishi; 2) 
punalual oila – bir necha 

opa – singillarning umumiy erlari bilan yoki 
bir necha aka-ukalarning 

umumiy xotinlari bilan guruhiy nikohi; 3) juft 
sindiastlik oila; 4) 

patriarxal yoki pompam oila; 5) monogam – 
zamonaviy ko‗rinish dagi 

oilalar bo‗lganini ta‘kidlaydi. Olimning 
fikricha oila formalari orasida 

r

Evolyutsion nazariya

 Evolyutsion g‗oyani turli mamlakatlar antropologlari: Gerbert  Spenser, Eduard Taylor, Teodor Vays, Genrix Shurs (Germaniyadan);  sharl Leturno (Fransiya); Lyuis Genri Mofgan (AQSh) yuksaltirdilar.  Ularning tadqiqotlari tufayli madaniyat avvalgi ma‘lum mazmunga ega  bo‗lmagan alohida tur va xususiyatlar yig‗indisidan, insoniyat uchun  umumiy tarixiy qonunlarga ega bo‗lgan mujassam, tizimi va tartibli  ko‗rinish ni olad

 Tarixiy antropologiyada evolyutsion nazariya asoschisi deb haqli  ravishda ingliz olimi Eduard Taylor (1833-1917) tan olinadi. U 1865 yili  nashr qilingan ―Insoniyatning qadimgi tarixiga oid tadqiqotlar‖ asarida  o‗z qarashlarini bayon etadi. Olim asarida insoniyat madaniyatining  ibtidoiy darajasidan hozirgi qadar yuksalib borishi, xalqlar  madaniyatlaridagi farqlar esa haqiqiy xususiyatlarga emas madaniy  taraqqiyotning notekis rivojlanishi natijasi ekanligini ta‘kidlayd

 Taraqqiyotning evolyutsion nazariyasini Taylor 1875-yilda nashr  qilingan ―Ibtidoiy madaniyat‖ kitobida yanada batafsilroq yoritadi. Unda  J. de Mestraning yerda yarim sivilizasiyalashgan odamlarning paydo  bo‗lgani hamda ularning bir qisimi yovvoyilikka boshqalarini esa  oldingi sivilizasiyaga qarab taraqqiy etishi g‗oyasiga qarshi insoniyat  madaniyatining uzluksiz rivojlanishi g‗oyasi yotadi. Shu bilan birgalikda  Taylor ma‘lum tarixiy va tabiiy fojialar madaniyatida rekrisiv, ya‘ni  salbiy (orqaga qaytish) rivojlanish bo‗lishi mumkinligini ham inkor  etmaydi

 Evolyutsion nazariya klassiklaridan biri ingliz faylasufi, biologi,  psixologi va sosiologi Gerbert Spenser (1820- 1903) bo‗ladi. Uning  birxillik (gomogen) dan madaniyatning ko‗pxillik (geterogen), ya‘ni  bosqichma-bosqich differensasiya va integrasiya orqali o‗zgarib  murakkablashib borishi g‗oyasi ―Sotsiologiya asoslari‖ (1876-1896)  asarida to‗la aksini topadi.  S